PRZEMYSŁ NAFTOWY ZIEMI GORLICKIEJ

PRZEMYSŁ NAFTOWY ZIEMI GORLICKIEJ Sprawozdanie ze staŝu naukowo technicznego Aleksandra Morawska Aleksandra Pietraszek Kierunek: InŜynieria Środowiska Specjalność: Rewitalizacja Terenów Przemysłowych Rok: IV

I. Wstęp Przedmiotem miesięcznego staŝu naukowo technicznego w Gorlicach, były cenne obiekty dziedzictwa, związane z górnictwem i przetwórstwem ropy naftowej, zlokalizowane w Gorlicach i okolicy: czynne i nieczynne kopalnie ropy, w tym teren pierwszej w świecie Kopalni Ropy Naftowej w Siarach pustym polu, nieczynna Rafineria Glimar, Zakłady Maszyn Górniczych Glinik, osiedla robotnicze oraz inne obiekty związane z waŝnymi dla przemysłu naftowego postaciami. StaŜ miał miejsce w Urzędzie Miasta Gorlice w miesiącu lipcu i odbywał się pod opieką Pani Ewy Buhl, kierownika Wydziału Promocji i Rozwoju Gospodarczego, która dzięki swej ogromnej wiedzy i zaangaŝowaniu promuje to co najcenniejsze dla Ziemi Gorlickiej dziedzictwo przemysłu naftowego. Z ramienia AGH opiekunem staŝu była dr inŝ. Anna Ostręga. Fot.1 Spotkanie z przedstawicielem urzędu miasta wice-burmistrzem Januszem Fuglem oraz kierownikiem Wydziału Promocji i Rozwoju Gospodarczego Ewą Buhl. Ponadto podczas staŝu miałyśmy okazję poznać wiele innych osób związanych z górnictwem naftowym oraz zachowywaniem jego reliktów, wśród których naleŝy wymienić następujące osoby: pan Kazimierz Dudek kierownik Kopalni Magdalena oraz załoŝyciel Skansenu Przemysłu Naftowego Na Magdalenie ; pan Wacław Borcz kierownik Kopalni w Kobylance, pan Tadeusz Pabis wieloletni pracownik kilku kopalń ropy naftowej, fascynat tego przemysłu, współzałoŝyciel prywatnego Muzeum Naftowego w Libuszy, autor wielu informatorów, artykułów oraz publikacji ksiąŝkowych o tematyce naftowej. Pani Anna Pabis kobieta głęboko zaangaŝowana w problem zachowania historii przemysłu naftowego na ziemi gorlickiej, współzałoŝycielka prywatnego Muzeum Naftowego w Libuszy, autorka licznych tomików poetyckich oraz współtwórczyni informatorów i publikacji ksiąŝkowych o tematyce naftowej.

Wymienione osoby były naszymi przewodnikami po miejscach związanych z górnictwem naftowym, wskazały wiele interesujących miejsc i przedstawiły historię kaŝdego z nich. Realizowany staŝ był wstępem do współpracy z władzami Gorlic oraz szczególnie zainteresowanymi mieszkańcami miasta i okolicy w kwestii promowania kopalnictwa naftowego i podjęcia prób zachowania historii tego waŝnego przemysłu, nie tylko dla Gorlic, ale i Polski. Taka współpraca została nawiązana nie tylko z przedstawicielami społeczności gorlickiej, ale równieŝ z władzami miasta. Pod koniec pobytu w Gorlicach odbyło się oficjalne spotkanie z przedstawicielami miasta, w osobach pana wiceburmistrza Janusza Fugla oraz pani Ewy Buhl, kierownika Wydziału Promocji i Rozwoju Gospodarczego, a takŝe prof. dr hab. inŝ. arch. Krzysztofa Lenartowicza z Politechniki Krakowskiej oraz dr inŝ. Anna Ostręga. Pan Burmistrz nie tylko poparł nasze starania w kierunku zachowania historii naftowej, ale równieŝ zaoferował swoją pomoc przy gromadzeniu materiałów do przygotowywanych na styczeń 2012r. warsztatów dotyczących dziedzictwa górniczego małopolski. Spotkanie zakończyło się symbolicznymi gratulacjami na zakończenie owocnego staŝu naukowego i wręczeniem nam dyplomów i upominków od miasta. Fot.2 Certyfikat uczestnictwa w staŝu naukowo technicznym otrzymany od wice-burmistrza Janusza Fugla oraz Prodziekana WGiG dr inŝ. Jana Winzera

II. Tematyka zrealizowana podczas staŝu StaŜ rozpoczęłyśmy od wizyty w urzędzie miasta u Pani Ewy Buhl - Kierownika Wydziału Promocji i Rozwoju Gospodarczego, która udzieliła nam wstępnych wskazówek dotyczących realizacji tematyki i wskazała najistotniejsze aspekty związane z przemysłem naftowym w całej okolicy. Te wszystkie informacje oraz wskazówki umoŝliwiły nam dotarcie do najbardziej interesujących miejsc oraz do ludzi, którzy mogli nam bardzo wiele opowiedzieć o przemyśle naftowym. Zgłębianie wiedzy rozpoczęłyśmy od zapoznania się z bogatą historią Gorlic, przemysłu naftowego na ziemi gorlickiej oraz najwaŝniejszych postaci z tym związanych: Ignacy Łukasiewicz, Władysław Długosz, Jan Zeh, ksiąŝę Stanisław Jabłonowski, hrabina Jadwiga Straszewska, hrabia Andrzej Skrzyński oraz William Henry Mac Garvey. 1. Ziemia Gorlicka kolebką światowego przemysłu naftowego Od niepamiętnych czasów dolina rzeki Ropy znana była z obfitych źródeł ropy naftowej zwanej wcześniej olejem skalnym. O jej obecności tutaj świadczą nazwy topograficzne rzek i miejscowości takie jak np.: rzeka Ropa (oraz miejscowość pod tą samą nazwą), Ropica, Ropisko itp. Zarówno w tych jak i w sąsiednich miejscowościach jak np. Szymbark, Siary, Sękowa, Gorlice, Dominikowice, Kobylanka, Kryg, Lipinki i Biecz juŝ w najdawniejszych czasach ludność miejscowa, nie tylko znała ropę, ale w wielu wypadkach posługiwała się nią jako skutecznym środkiem leczniczym na rany, owrzodzenia, liszaje i kołtun. Ropa uŝywana była równieŝ do smarowania osi kół, zmiękczania skór i malowania domów. Fot.3 Szyby naftowe w okolicy Gorlic pocztówka wydana ok. 1940 r. (źródło: http://www.widokowki.gorlice.pl/index.php?cat=gallery&catid=25) Mówiąc zarówno o historii miasta jak i przemysłu naftowego w rejonie Gorlic nie sposób pominąć sylwetki kilku postaci, uwaŝanych za pionierów naftowych, wśród których na szczególną uwagę zasługuje Ignacy Łukasiewicz. Pozostałe postacie, związane są bezpośrednio z poszczególnymi miejscami zarówno w samym mieście jak i najbliŝszej okolicy.

Ignacy Łukasiewicz Jan Józef Ignacy Łukasiewicz, polski chemik, farmaceuta oraz przedsiębiorca pochodzenia ormiańskiego jak równieŝ twórca przemysłu naftowego i wynalazca lampy naftowej urodził się 8marca 1822r. w Zadusznikach kolo Mielca. Znany jest on przede wszystkim jako ten, który po raz pierwszy na świecie wykorzystał na skalę przemysłowa moŝliwości wydobywanej z ziemi ropy naftowej. Dzięki tej działalności z czasem dorobił się pokaźnego majątku, który wykorzystywał między innymi do wspomagania róŝnych inicjatyw społecznych. W 1853r. Ignacy Łukasiewicz przyjechał do Gorlic, gdzie podjął pracę w aptece, która mieściła się w budynku obecnego ratusza miejskiego. W 1954r. u zbiegu ulic Węgierskiej oraz Kościuszki zapalona została pierwsza na świecie uliczna lampa naftowa. Na cześć tego wydarzenia w tym miejscu została wzniesiona symboliczna kapliczka oraz tablica pamiątkowa. Fot.4 Kapliczka wzniesiona dla upamiętnienia zapalenia w 1854r. pierwszej na świecie ulicznej lampy naftowej (fot. A. Pietraszek, A. Morawska)

Ignacy Łukasiewicz jest postacią najbardziej istotną dla rozwoju przemysłu naftowego. W związku z tym, w Gorlicach moŝna znaleźć kilka miejsc pamięci tego wielkiego wynalazcy: Pomnik Ignacego Łukasiewicz przy ulicy Kościuszki Ulica Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach Muzeum regionalne im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach Szkoła podstawowa w Kobylance im. Ignacego Łukasiewicza Szkoła podstawowa w Krygu im. Ignacego Łukasiewicza Zespół szkół Nr 1 im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach. Fot.5 Pomnik Ignacego Łukasiewicz przy ulicy Kościuszki (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) 2. Inwentaryzacja historyczna, opisowa oraz fotograficzna obiektów związanych z górnictwem i przetwórstwem naftowym: NajwaŜniejszymi punktami naszego staŝu w Gorlicach było przeprowadzenie dogłębnej inwentaryzacji oraz analizy obiektów związanych z górnictwem i przetwórstwem naftowym. Wszystkie zebrane materiały opisowe oraz fotograficzna dokumentacja, jak równieŝ nawiązane cenne kontakty w środowisku naftowym miały posłuŝyć nie tylko zdobyciu cennego doświadczenia w zakresie ochrony terenów poprzemysłowych, kontynuacją bowiem realizowanej tematyki są planowane na styczeń 2012r. warsztaty, poświęcone dziedzictwu przemysłowemu małopolski. Jednym z najistotniejszych tematów tych warsztatów będzie właśnie dziedzictwo naftowe, które jest tak mocno związane z Ziemią Gorlicką. Inwentaryzację rozpoczęłyśmy na terenie miasta Gorlice, gdzie poznałyśmy otwartego i sympatycznego oraz niezwykle zaangaŝowanego w zachowanie dziedzictwa naftowego pana Kazimierza Dudka, który opowiedział nam bardzo wiele o specyfice górnictwa naftowego, a w swoim skansenie pokazał nam skrupulatnie gromadzone maszyny i urządzenia wykorzystywane przy wydobyciu ropy. Gorlice to równieŝ ogromny teren dawnej Rafinerii Nafty Glimar, obecnie znajdującej się w stanie upadłości. Na teren zakładu, udało nam się wejść wraz z jednym z niewielu pracowników obecnej firmy, który przez prawie 3h opowiadał nam o historii rafinerii, o jej kolejnych losach oraz planowanej przyszłości.

2.1 Miasto Gorlice Kopalnia Magdalena Nazwa kopalni Magdalena, znajdującej się w jednej z dzielnic Gorlic - Magdalenie pochodzi od pokładów magdaleńskich, które właśnie tam się znajdują. Bogate złoŝe ropy, zostało odkryte na Magdalenie dopiero w 1931r. Najdawniejsze wzmianki o ropie naftowej to pierwsze wypływy ze skał czarne substancji, obserwowane około 170lat temu. Ta tajemnicza, czarna substancja nazywana była przez okolicznych mieszkańców olejem skalnym. Olej ten wykorzystywany był w gospodarstwach domowych przez nic nieświadomych gospodarzy do róŝnych celów. W chwili obecnej złoŝe znajduje się w ostatniej fazie eksploatacji - 98% złoŝa jest juŝ wyeksploatowane. Z informacji od wspomnianego pana Kazimierza Duda, w sumie w całym okresie eksploatacji odwierconych zostało tam 95otworów. Na dzień dzisiejszy kopalnia jest juŝ w części zlikwidowana, nie przynosi zysku, ale do momentu pierwszych strat lub całkowitego wyczerpania złoŝa będzie funkcjonowała. Skansen przy kopalni Magdalena W 2004r. na części zlikwidowanego złoŝa kopalni Magdalena, na działce o powierzchni około 0.5 ha, naleŝącej do pana Kazimierza Dudka rozpoczęła się budowa skansenu naftowego. Autorem projektu oraz wykonawcą jest obecny właściciel skansenu p. Kazimierz Dudek. Skansen został równieŝ włączony w Karpacko Galicyjski Szlak Naftowy. Fot.6 Uczestniczki staŝu na tle Skansenu na Magdalenie (fot. A. Ostręga) W skansenie moŝna wyodrębnić 3 zasadnicze części: I część kopanki, obrazujące pierwsze, ręczne prace naftowców, II część obejmująca część eksploatacyjną, III część część wiertnicza, którą stanowi okazała wieŝa wiertnicza, ukazująca charakter wierceń udarowych.

Dodatkowo w miejscach zlikwidowanych odwiertów zostały zlokalizowane pierwsze z urządzeń, maszyn i narzędzi do wiercenia i eksploatacji ropy naftowej. Skansen został zaprojektowany w sposób, który ma zapewnić jak najwierniejsze odtworzenie historii gorlickiego zagłębia przemysłu naftowego i zachowania jego pamiątek. Skansen jest w ciągłej rozbudowie. Fot. 7 Skansen na Magdalenie (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Fot. 8 Skansen na Magdalenie (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Fot. 9 Skansen na Magdalenie (fot. A.Ostręga)

Fot. 10 Skansen na Magdalenie (fot. A.Ostręga) Fot. 11 Prezentacja eksponatów znajdujących się w skansenie przy kopalni Magdalena (fot. A. Ostręga) Rafineria nafty Glimar Rafineria Nafty Glimar to najstarsza polska rafineria. Powstała w 1883 r. w Gliniku Mariampolskim jako destylarnia wydzielająca naftę oświetleniową z ropy. W wyniku działań wojennych, rafineria została prawie w całości zniszczona, zaraz jednak po zajęciu Glinika przez 82dywizję 41 niemieckiego korpusu rezerwowego przystąpiono do jej odbudowy.

Fot. 12 Rozpoznanie rozmieszczenia najwaŝniejszych miejsc związanych z rafinerią nafty (fot. A. Ostręga) W 1937r. w związku z problemami związanymi z produkcją ropy, opracowany został plan obejmujący rafinerię Glinik w Gorlicach, który obejmował 2 instalacje kratingu, instalację rafinacji rozpuszczalnikowych oraz tych do produkcji benzyn wysokooktanowych. Wybuch II wojny światowej zniweczył jednak te ambitne plany rozwojowe. Wraz z upływem lat, rafineria zaczęła specjalizować się w produkcji niskotowarowych, wysokojakościowych specyfików naftowych, dzięki czemu uzyskała silną pozycję na rynku. Upływ lat jednak, niekorzystnie wpływał na stan wszystkich instalacji, które wskutek starzenia się oraz braku nowych inwestycji niszczały, co doprowadziło do konieczności stopniowego wyłączania poszczególnych instalacji z produkcji. Obecna sytuacja prawna rafinerii jest bardzo skomplikowana i niepewna. Zakład nie prowadzi produkcji, ponad 50-cio hektarowy obszar jest tylko częściowo wykorzystywany jako siedziba zewnętrznych zakładów chemicznych, zajmujących się przetwórstwem naftowym. Większa jednak część ogromnego obszaru pozostaje niewykorzystana, a wiele urządzeń i obiektów na całym terenie niszczeje. Wraz z procesami starzenia się ulatuje równieŝ historyczna wartość kaŝdego z obiektów, które zupełnie nie są chronione. Jak dowiedziałyśmy się podczas wizyty w rafinerii Ŝaden z obiektów na terenie przedsiębiorstwa nie jest objęty ochroną konserwatorską, co w konsekwencji moŝe doprowadzić do całkowitego zniszczenia, konieczności rozbiórki oraz utraty cennych elementów dziedzictwa naftowego ziemi gorlickiej. Bardzo skomplikowana sytuacja gorlickiej rafinerii pozostaje obecnie objęta wewnętrzną tajemnicą. Osoby bezpośrednio związane z rafinerią mają nadzieję na ponowne uruchomienie przedsiębiorstwa, dzięki pozyskaniu nowego inwestora.

Fot. 13 Budynek biurowy przy bramie nr 1 (fot. A. Ostręga) Fot. 14 Budynek starej krezolowni jeden z najstarszych na terenie rafinerii (budynek przewidziany do rozbiórki) (fot. A. Ostręga) Fot. 15 fragment nieczynnego torowiska rafinerii, w tle budynki Fabryki Maszyn Glinik (fot. A. Ostręga)

Fot. 16 Stanowiska do napełniania i opróŝniania produktów ropopochodnych (fot. A. Ostręga) Obiekty bezpośrednio związane z rafinerią, stanowiące elementy dziedzictwa naftowego ziemi gorlickiej to równieŝ: Budynek kasyna Budynek administracyjny rafinerii Osiedla robotnicze, budowane dla pracowników rafinerii nafty Glimar oraz fabryki maszyn Glinik. Fot. 17 Budynek kasyna, widok od ulicy Wyszyńskiego (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Fot. 18 Budynek administracyjny rafinerii (fot. A. Pietraszek, A. Morawska)

Fot. 19 Osiedle górne widok od ul. Wyszyńskiego (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Fot. 20 Osiedle dolne (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Mówiąc o rafinerii nie sposób nie wspomnieć o wielkiej postaci jaką był William Henry Mac Garvey bezpośrednio związany z początkami Rafinerii Nafty Glimar. Jego Ŝyciorys bardzo dokładnie opisywany jest w publikacjach broszurowych, wydawanych przez urząd miasta, wielu informacji mogłyśmy równieŝ zasięgnąć z tablic informacyjnych, znajdujących się przy wejściu do parku jego imienia. Wiliam Henry Mac Garvey W bardzo odległych czasach, około 200lat temu, na glinickich mokradłach nic nie zapowiadało rychłego powstania wielkiego ośrodka przemysłowego, szumiały jedynie dęby i topole. Niedługo potem pojedyncze przecieki oleju skalnego, które początkowo wydobywane były tylko na własny uŝytek przez mieszkańców okolicy przerodziły się w profesjonalne wydobycie ropy naftowej na skalę przemysłową. To wówczas, na Podkarpacie zaczęli masowo przybywać poszukiwacze z wielu krajów europejskich, a nawet jeszcze bardziej oddalonych. Jednym z nich był późniejszy załoŝyciel Rafinerii Nafty w Gorlicach William Henry Mac Garvey. Przedsiębiorca ten prowadził silną ręką dobrze prosperujące przedsiębiorstwa, udzielał się w handlu i bardzo chętnie działał na rzecz lokalnej wspólnoty. Został fundatorem szkoły oraz załoŝył park, który dziś nosi jego imię, podobnie jak wspomniana szkoła. Podczas spaceru po Parku Mac Garvey a moŝna obejrzeć równieŝ dom rodzinny tego wielkiego przedsiębiorcy, który znajduje się na granicy parku i rafinerii Glimar.

Fot. 21 Tablica przy parku imienia Mac Garveya (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Fot. 22 Dom w którym mieszkał W. H. Mac Garvey (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) 2.2 Gmina Gorlice Kopalnia w Kobylance Centralna tłocznia i stabilizacja ropy naftowej Kobylanka to wieś załoŝona przez rodzinę PieniąŜków w 1342r., która do końca XVIII w była własnością rodziny Wielopolskich, a następnie przeszła na własność księcia Stanisława Jabłonowskiego. KsiąŜę Stanisław Jabłonowski posiadał w Kobylance fabrykę asfaltu, którą zaopatrywał w ropę ze swych kopanych studzien ropnych, znajdujących się na obszarze Pustego Lasu w gminie Sękowa. ZłoŜe ropy Dominikowice Kobylanka Kryg zostało odkryte w 1860r. i występuje ono na wschód od dyslokacji strefy rzeki Ropy. Na szerszą skalę, eksploatowano ropę od 1884r. na skutek wcześniejszego odkrycia przez hrabiego Adama Skrzyńskiego pola naftowego na wzniesieniu rozciągającym się pomiędzy Dominikowicami i Krygiem. Obecnie Kopalnia w Kobylance wykorzystuje jedynie niewielką część swoich mocy przerobowych. NajwaŜniejszym procesem jest tam tzw. stabilizacja ropy naftowej. Na terenie kopalni wyodrębnić moŝna następujące części: Stabilizacja ropy naftowej Stacja redukcyjno pomiarowa Stację stanowi jeden odwiert gazowy, z którego gaz przesyłany jest do stacji stabilizacyjnej i wykorzystywany jest tam na potrzeby własne kopalni. Odwiert samoczynny

Eksploatowany odwiert samoczynny ma głębokość 3300m został wzniesiony juŝ ponad 34 lata temu i wciąŝ jest eksploatowany. Jego eksploatacja polega na odkręceniu zasuwy, dzięki czemu gaz z odwiertu przemieszcza się samoczynnie pod odpowiednim ciśnieniem. Następnie przy pomocy świeczki, jest on spalany przez okres 1h. Gaz ten podczas spalania wypycha ropę, która następnie transportowana jest na stabilizację. Fot.23 Instalacja do stabilizacji Ropy w Krygu Kobylanka (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Fot. 24 Instalacja stacji redukcyjno- pomiarowej (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) 2.3 Gmina Biecz Kopalnia ropy naftowej Długosz Przemysł naftowy, zlokalizowany na ziemi gorlickiej obejmuje swoim zasięgiem równieŝ tereny sąsiednich gmin. Niektóre z nich posiadają wiele cennych miejsc, które dla zachowania cennej historii powinny zostać połączone wspólnym szlakiem naftowym. Jednym z takich, cennych miejsc jest złoŝe ropy naftowej i gazu ziemnego na terenie miasta Biecza występujące w złuskowanej antyklinie tzw. fałdzie Biecza. ZłoŜe to zostało odkryte w 1887r., obecnie zostało juŝ całkowicie zczerpane. W ostatniej fazie eksploatacji kopalnia w Bieczu zajmowała obszar ok. 1,8km 2. Ogółem w latach 1886-2000 odwiercono w Bieczu ok. 146 otworów w tym 112 produktywnych. Ze złoŝa wydobyto ponad 200,6tys. ton ropy naftowej. Fot. 25 Kiwon na terenie kopalni w Bieczu (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Fot. 26 Widok na szyby kopalni Długosz (fot. A. Morawska; A. Pietraszek)

Prywatne muzeum naftowe i etnograficzne w Libuszy Muzeum Przemysłu Naftowego i Etnografii znajdujące się w Libuszy, w odległości 3 km od Biecza i 7 km od Gorlic na prywatnej posesji, powstało z inicjatywny dwojga mieszkańców tej wsi w 1977r.. ZałoŜyciele, a zarazem opiekunowie muzeum państwo Anna i Tadeusz Pabisowie to przykład ludzi, którzy swoją działalnością pisarską oraz muzealniczą pragną pozostawić trwały ślad w historii gorlickiej nafty. Są członkami wielu organizacji zrzeszonych w okolicy Gorlic i pobliskiego Biecza, ale przede wszystkim uparcie starają się stworzyć namiastkę naftowej tradycji. W muzeum zgromadzono m. in. bogate Ŝyciorysy naftowców, zdjęcia, mapy, plany ruchu kopalń, pamiętniki i zapiski nafciarzy, minerały, próbki rdzeni wiertniczych, ropę naftową, galony na naftę i inne. W ramach naftowej części muzeum został utworzony równieŝ skansen naftowy, na terenie którego moŝna zobaczyć: kanadyjski i pensylwański szyb naftowy (w skali 1:4), legendarną kopankę ropną Stanisław z 1852 r., zabytkową destylarnię nafty z Siar 1856r., kuźnię kopalnianą z połowy XIX wieku, maszt stabilny i przewoźny do obróbki odwiertów, wiertnica OP-1200, Ŝurawie do pompowania ropy, bogato wyposaŝoną rampę narzędziową. Fot. 27 Kopanka Stanisław (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Fot. 28 Portrety pionierów przemysłu naftowego i kolekcja ropy naftowej (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) 2.4 Gmina Sękowa Z gminą Sękowa związane są 2 kolejne osoby, określane mianem pionierów gorlickiego przemysłu ksiąŝę Stanisław Jabłonowski oraz Władysław Długosz. KsiąŜę Stanisław Jabłonowski KsiąŜę Stanisław Jabłonowski, ziemianin, polityk, a zarazem pionier polskiego przemysłu naftowego, urodził się 10 marca 1799r. w Annopolu na Wołyniu, syn Stanisława Pawła, posła Rzeczpospolitej na dwór berliński i Teodory Walewskiej, pochodził z linii ksiąŝęcej wołyńskiej. W połowie XIX wieku przystąpił on do rozwoju działalności gospodarczej w rejonie gorlickim. W pobliŝu swej rezydencji w Kobylance załoŝył około 1885 r. fabrykę asfaltu.

Początkowo ropę potrzebną do produkcji asfaltu pobierał z legendarnych studzien ropnych, naleŝących do Jana Szymonowicza w Sękowej. W styczniu 1852r. załoŝył ksiąŝę Stanisław Jabłonowski pierwszą na świecie kopalnię ropy naftowej w "Pustym lesie" w Siarach k. Gorlic. W tym celu sprowadził Jabłonowski górników ze Śląska, świadczą o tym liczne kopanki w tym rejonie, wykonane masywnie, na wzór szybów w kopalni węgla. W lipcu 1852r. dostał Jabłonowski szybem kopanym "Stanisław" w głębokości 12 sąŝni obfity przypływ ropy naftowej. Pierwszy szyb załoŝony był w lesie dworskim, zwanym "Pusty las", w gminie Sękowa. Był on usytuowany w odległości 30 sąŝni od potoku rozgraniczającego gminy Sękowa i Siary. Następnie prowadził Jabłonowski dalsze roboty poszukiwawcze i wydobywcze w tym rejonie. Władysław Długosz Władysław Długosz jest jedną z kluczowych postaci wymienianych podczas opisywania historii Gorlickiej Ziemi. Urodzony 24lipca 1864r. w Krakowie senator II RP, poseł do Sejmu Krajowego, minister ds. Galicji oraz długoletni prezes Krajowego Towarzystwa Naftowego zapisał się w dziejach całego świata jako wielki odkrywca złóŝ ropy naftowej w Borysławiu. Związany z Gorlicami w sposób szczególny poprzez swoją posiadłość w Siarach, obok Gorlic. Jako znany nafciarz, samodzielny i niezmiernie bogaty przedsiębiorca, Władysław Długosz po powrocie do Siar oŝenił się z córką właściciela wsi od którego odkupił Siary i w roku 1934 postawił tam wielki pałac, który stał się siedzibą rodziny Długoszów na wiele lat. Fot. 29 Pałac rodziny Długoszów (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Fot. 30 Mauzoleum Długoszów (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Kopalnia ropy naftowej w Sękowej Ropa naftowa na terenie Sękowej, znana była juŝ od 1791r.; studnie ropne eksploatowane były wówczas przez chłopów pańszczyźnianych. W 1852r. ksiąŝę Stanisław Jabłonowski załoŝył w lesie dworskim zwanym Pusty Las kopalnię ropy naftowej. W tym samym roku wystarał się w Urzędzie Górniczym o tzw. miary górnicze. Na ten właśnie rok, datowane jest powstanie pierwszych kopanek w tej okolicy, wraz z absolutnym pionierem kopalnictwa ropy naftowej pierwszą na świecie kopanką Franek. Pierwsza kopalnia w Pustym Lesie nie przynosiła początkowo zbyt wysokiego wydobycia właśnie z tego powodu ksiąŝę Jabłonowski porzucił kopalnię po zaledwie dwóch latach i wyemigrował do innego województwa.

Wznowienie wydobycia w tej pierwszej kopalni i uzyskanie pierwszych powaŝnych wyników wydobycia przypada na czas pobytu Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach. Skansen w Sękowej Zlikwidowana wiele lat temu kopalnia w Sękowej oraz wszelkie elementy jakie po niej pozostały mogą stanowić cenne dziedzictwo naftowe i stać się jedną z atrakcji szlaku naftowego. Dzięki zaangaŝowaniu jednego z lokalnych zwolenników zachowania tego dziedzictwa pana Andrzeja Drzymały stwarzane są podwaliny do powstania kolejnego w okolicy skansenu, który mógł by stanowić nowy punkt na ścieŝce historii gorlickiej nafty. Fot. 31 Skansen w Sękowej (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Kopalnia ropy naftowej w Siarach Najbardziej odległa historia kopalnictwa we wsi Siary, związana jest nierozerwalnie z przemysłem wydobywczym w sąsiedniej wsi Sękowa. Historia kopalni ropy naftowej w Siarach związana jest natomiast z najpopularniejszym odwiertem wykonanym w 1874r. na tym terenie przez firmę Wojciecha Biechońskiego, czyli z odwiertem Stanisław. Po dłuŝszym okresie eksploatacji, kopalnia ropy naftowej w Siarach została przyłączona do Sękowej w latach 60-siątych zaś w latach siedemdziesiątych resztki obu tych kopalń przyłączono do kopalni Magdalena w Gorlicach. 2.5 Gmina Lipinki RównieŜ gmina Lipinki moŝe poszczycić się obecnością w swojej historii pionierów przemysłu naftowego, wśród których naleŝy wymienić 2 osoby Hrabinę Jadwigę Straszewską oraz Hrabiego Adama Skrzyńskiego. Hrabina Jadwiga Straszewska Hrabina Jadwiga Straszewska urodziła się 12 października 1826r. Jej dziadkowie oraz rodzice byli włościanami i prowadzili duŝe gospodarstwo rolne. To dzięki niej odkryto, Ŝe w okolicach Lipinek znajdują się zasobne pokłady ropy nazywanej wtedy olejem skalnym. Dzięki uporowi hrabiny oraz jej wiernych pracowników w 1853r. udało się dotrzeć do bogatych pokładów ropy naftowej na terenie Lipinek. Pierwszą kopankę w której odkryto

złoŝe nazwano Anną, a jej zabytkowa wersja jest do dnia dzisiejszego jedną z atrakcji osób zainteresowanych przemysłem naftowym. W ślad za duŝym wydobycie ropy w latach 1856 1860 w Lipinkach hrabina Straszewska wybudowała równieŝ rafinerię. Hrabina Jadwiga Straszewska określana jest mianem pioniera wydobycia ropy naftowej na terenie Lipinek, a jej nazwisko wpisało się złotymi głoskami w historię nie tylko gorlickiego, ale i polskiego kopalnictwa naftowego. Hrabia Adam Skrzyński Hrabia Adam Tomasz Aleksander Zaremba Skrzyński (XVII pok.), właściciel kopalni i rafinerii nafty w Libuszy, polityk, poseł do Sejmu Krajowego, poseł do Rady Państwa w Wiedniu urodził się 1 stycznia 1853r. w Libuszy. Jako właściciel kopalni naftowych w Krygu, Kobylance i Libuszy Hrabia Skrzyński przyczynił się do oŝywienia przemysłu w tym regionie. Kopalnia w Libuszy była jedną z pierwszych, w której posługiwano się kieratem końskim, a od 1879r. uŝywano maszyn parowych. Nie mając zbytu na surowiec w 1872 roku załoŝył rafinerie w Libuszy, która specjalizowała się w wyrobie benzyny aptecznej. Fot. 32 Dwór rodziny Skrzyńskich w Zagórzanach (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Fot. 33 Mauzoleum Skrzyńskich w Zagórzanach (fot. A. Pietraszek, A. Morawska) Kopalnie ropy naftowej Petrol i Królówka w Krygu Okolica wsi Kryg charakteryzuje się krajobrazem bogatym w kiwony i szyby naftowe, które słuŝą obecnie czynnym kopalniom, ale równieŝ stanowią cenną pozostałość, świadczącą o naftowej historii. Dodatkowo, we wsi znajdują się Ŝywe pomniki pioniera naftowego - szkoła podstawowa im. Ignacego Łukasiewicza, Izba Pamięci tego odkrywcy wraz z kolekcją lamp naftowych jak równieŝ figurka św. Barbary patronki dobrej śmierci oraz kościół parafialny pw. NMP Królowej Polski z witraŝami, ufundowanymi przez naftowców z regionu. Kopalnia Petrol zlokalizowana jest przy drodze głównej, prowadzącej z Gorlic do Dukli. Do dnia dzisiejszego, pomimo kończących się pokładów roponośnych na całym terenie ziemi gorlickiej, wydobywa się tam ropę naftową parafinową oraz gaz ziemny gazolinowy, towarzyszący ropie.

W przypadku kopalni Królówka, studiując lokalne wydawnictwa lub słuchając opowieści mieszkańców wsi moŝna poznać legendę. Według opowieści najstarszych mieszkańców okolic Gorlic, w dawnych czasach, u właściciela dwóch kopalń odbywały się 4grudnia tradycyjne Barbórki, na które zapraszano całe kierownictwo kopalń w Krygu. W czasie jednej z Barbórek w 1940r. proboszcz tej parafii przyniósł i pokazywał kartkę pocztową datowaną ze Starobielska, na której kolega donosił, Ŝe to zapewne będzie ostatnia kartka, gdyŝ oficerów wywoŝą w kierunku Katynia, skąd nikt nie wraca. Fot. 34 Szyby kopalni Petrol w Krygu (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Kopalnia ropy naftowej w Lipinkach Kopalnictwo naftowe w miejscowości Lipinki, nierozerwalnie jest związane z postacią hr. Jadwigi Straszewskiej, która była właścicielką włości lipińskich oraz jej administratora Wacława PieniąŜka, który interesował się niekontrolowanymi wyciekami ropy naftowej na tym terenie. To właśnie za sprawą PieniąŜka rozpoczęto kopanie pierwszego szybu w okolicy rzeki Libuszanki w 1854r. Prace zostały zakończone sukcesem i po pewnym czasie gorącego oczekiwana kopacze dotarli do bogatych pokładów roponośnych. Z początkiem lipińskiej kopalni związana jest zatem pierwsza kopanka, nazwana imieniem Anna, która do dnia dzisiejszego jest zachowana i znajduje się w pobliŝu drogi z Lipinek do Libuszy. Hrabina Jadwiga Straszewska, zarządzająca kopalnią w Lipinkach, nie mając zbytu na surową ropę, zdecydowała się na wybudowanie w latach 1856 1860 rafinerii nafty w Lipinkach. Rafineria ta, była systematycznie modernizowana, dzięki czemu jako pierwsza w Galicji podjęła się wyrobu parafiny, która była eksportowana do krajów Europy zachodniej. Obecnie kopalnictwo naftowe we wsi upadło co związane jest wyczerpaniem się pokładów ropy naftowej. W centrum Lipinek znajduje się równieŝ zabytkowy dwór rodziny Byszewskich, który pierwotnie naleŝał do babci Jadwigi Byszewskiej hrabiny Jadwigi Straszewskiej. Obecnie w tym budynku znajduje się apteka, urząd pocztowy oraz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej.

Fot. 35 Szyb kopalni w Lipinkach (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Fot.36 Zabytkowa kopanka Anna w Lipinkach (fot. A. Morawska; A. Pietraszek) Oprócz miejsc ściśle związanych z przemysłem naftowym oraz jego pionierami, staŝ w Gorlicach umoŝliwił nam równieŝ zapoznanie się z wieloma interesującymi miejscami znajdującymi się w okolicy, które dopełniają atrakcyjności ziemi gorlickiej: cmentarze wojenne rozsiane po okolicy, malownicze uliczki miasta, kapliczki i pomniki osób zasłuŝonych, górujące nad miastem KrzyŜ Milenijny oraz Gorlicka Golgota, park miejski im. Wojciecha Biechońskiego. III. Podsumowanie Po dokładnym zapoznaniu się z najwaŝniejszymi obiektami i miejscami związanymi z górnictwem naftowym na ziemi gorlickiej przyszła pora na zebranie dokumentacji mapowej, dotyczącej podstawowych obszarów. Na podstawie zgromadzonych podczas wizyt w Starostwie Powiatowym map zasadniczych i ewidencyjnych terenów objętych inwentaryzacją rozpoznano sytuację własnościową, lokalizację oraz przeznaczenie poszczególnych obiektów. Odbyty, dzięki uprzejmości władz miasta Gorlice i przychylności przedstawicieli Akademii Górniczo Hutniczej w Krakowie staŝ naukowy pozwolił nam poznać specyfikę pracy przy realizacji projektów dotyczących zachowania i ochrony historii oraz cennych obiektów poprzemysłowych. Zdobyte w ten sposób pierwsze doświadczenie, bezpośrednio związane z kierunkiem naszych studiów być moŝe zostanie przez nas wykorzystane w przyszłej pracy zawodowej. Dodatkowo, waŝnym aspektem związanym z pobytem w Gorlicach były pierwsze przygotowania do realizacji większego projektu między uczelnianego. Wszystkie zdobyte podczas staŝu materiały zostaną przez nas wykorzystane na potrzeby warsztatów organizowanych przez Akademię Górniczo Hutniczą w Krakowie, w porozumieniu z niemieckim partnerem Regionalverband Ruhr z Zagłębia Ruhry. Tematem warsztatów będą Potrzeby i moŝliwości ochrony i adaptacji dziedzictwa przemysłowego małopolski, podczas których prezentowane będą równieŝ Gorlice, jako kolebka przemysłu naftowego na świecie. Zachęcamy więc do zapoznania się ze szczegółowym opracowaniem materiałów staŝowych w konspekcie, opracowywanym przez nas na potrzeby wspomnianych warsztatów.

IV. Literatura i źródła informacji Materiały źródłowe: 1. Strona internetowa związana z gminą Lipinki http://archiwum.e-lipinki.pl/lipiniacy/straszewska.html 2. Prywatna strona internetowa muzeum http://www.libuszamuzeum.iap.pl/?id=50402&location=f&msg=1&lang_id=pl 3. Strona internetowa związana z gminą Lipinki http://archiwum.e-lipinki.pl/nafta/jablonowski.html 4. Strona internetowa związana z miastem Gorlice http://www.parki.org.pl/parki-miejskie/park-miejski-im-wojciecha-biechonskiego-w-gor 5. Strona internetowa Państwowego Instytutu Geologicznego www.pig.gov.pl Publikacje informacyjne oraz ksiąŝkowe 1. Joanna Bubak; Karpacko Galicyjski Szlak Naftowy - Śladami Williama Henry ego Mac Garvey a. Zeszyt 1, Gorlice 2008. 2. Joanna Bubak, Kazimierz Dudek; Karpacko Galicyjski Szlak Naftowy Skansen naftowy na Magdalenie. Zeszyt 3, Gorlice 2010. 3. Ewa Buhl; informator Skarb Gorlickiej Ziemi ocalić od zapomnienia. Wydanie III poprawione, Gorlice 2011. 4. Joanna Bubak, Katarzya Liana; Karpacko Galicyjski Szlak Naftowy Zbiory naftowe w Muzeum Regionalnym PTTK im. Ignacego Łukasiewicza w Gorlicach. Zeszyt 2, Gorlice 2009. 5. Tadeusz Pabis; Gorlickie Zagłębie Naftowe, 2001 6. Album wydany dzięki staraniom Wydziału Promocji i Rozwoju Gospodarczego Urzędu Miejskiego w Gorlicach; Gorlice jest takie miejsce na ziemi, Gorlice 2010. Czasopisma 1. Kurier Gorlicki nr 2/2003 2. Kurier Gorlicki nr 5/2003 3. Kurier Gorlicki nr 7/2003 4. Kurier Gorlicki nr 8/2003 5. Kurier Gorlicki nr 9/2003 6. Kurier Gorlicki nr 11/2003