KORŇANSKÝ ROPNÝ PRAMEN UNIKATOWE GEOSTANOWISKO PÓŁNOCNEJ SŁOWACJI KORŇANSKÝ ROPNÝ PRAMEN UNIQUE GEOSITE OF NORTHERN SLOVAKIA

Transkrypt

1 Dr inż. Iwona JONCZY Dr hab. inż. Marek MARCISZ prof. nzw. w Pol. Śl. Dr inż. Katarzyna STANIENDA Politechnika Śląska, Wydział Górnictwa i Geologii, Instytut Geologii Stosowanej KORŇANSKÝ ROPNÝ PRAMEN UNIKATOWE GEOSTANOWISKO PÓŁNOCNEJ SŁOWACJI Streszczenie. W artykule przedstawiono unikatowe geostanowisko Korňanský Ropný Pramen znajdujące się w północnej Słowacji. Geostanowisko to, występujące w okolicy miejscowości Korňa i stanowi niewielkie odsłonięcie szarych iłowców, zawierających węglowodory. W odsłonięciu można zaobserwować wyciek ropy naftowej, któremu towarzyszy wypływ metanu. KORŇANSKÝ ROPNÝ PRAMEN UNIQUE GEOSITE OF NORTHERN SLOVAKIA Summary. Unique geosite Korňanský Ropný Pramen was presented in this article. This geosite is situated in the north part of Slovakia. This geosite, placed in the area of Korňa Village, is the outcrop of grey claystone which include hydrocarbons. In this outcrop is possible to observe petroleum spill and methane efflux. 1. Wprowadzenie Naturalne wycieki ropy naftowej związane są z obszarem Karpat, gdzie przedkarpacką prowincję ropo- i gazonośną tworzy Zapadlisko Przedkarpackie i Karpacka strefa fałdów wgłębnych, obejmująca północną i wschodnią część Karpat. Osady prowincji naftowej są znacznie zróżnicowane, jednak ich wspólne, charakterystyczne cechy dały podstawę wyróżnienia jednostek strukturalnych niższego rzędu [3]. W utworach Karpat fliszowych występują złoża ropy typu strukturalnego, rzadziej są to złoża strukturalno litologiczne. Złoża te związane są z jednostkami tektonicznymi: magurską, dukielsko-miechowską, podśląską, śląską i skolską [1]. Naturalne wycieki ropy były już znane od czasów średniowiecza, gdy zbierano surowiec m.in. do smarowania części wozów, do oświetlania pomieszczeń itd. Na ich bazie powstawały pierwsze wyrobiska górnicze nazywane dołami kopanymi, studniami lub kopankami, które 1

2 dały początek późniejszym kopalniom naftowym. W XIX wieku w ich historię wpisał się m.in. Ignacy Łukasiewicz [3]. Obecnie miejsca występowania naturalnych wycieków zlokalizowane są poza terenami górniczymi, często stanowią one jeden z elementów tras turystycznych jako atrakcja geologiczna, ale także jako miejsce świadczące o prowadzonej dawniej eksploatacji górniczej. Przykład może stanowić naturalny wyciek ropy naftowej we wsi Korňa, zlokalizowany na obszarze chronionego krajobrazu, w północnej Słowacji (Fig. 1), którego charakterystykę przedstawiono w niniejszym artykule. Fig. 1. Lokalizacja geostanowiska Korňanský Ropný Pramen 2. Charakterystyka geostanowiska Od 1984 roku, geostanowisko we wsi Korňa uznawane jest za pomnik przyrody [4]. Stanowi ono jedyny tego typu naturalny wyciek ropy w omawianym rejonie (Fig. 2, 3). Na zboczu niewielkiego wzniesienia, na powierzchni 0,171 ha, widoczne jest odsłonięcie iłowców bogatych w węglowodory. Wyciekowi ropy naftowej towarzyszy naturalny wypływ metanu. Iłowce charakteryzują się szarą barwą, pelitową strukturą oraz zbitą, bezładną, miejscami kierunkową teksturą (związaną z równoległym ułożeniem minerałów ilastych). Ropa naftowa rejonu wsi Korňa, to ropa o wysokiej zawartości parafiny i składników olejowych, niskiej zawartości siarki, niewielkim udziale węglowodorów aromatycznych oraz składników asfaltowych i smolistych. W pobliżu geostanowiska unosi się charakterystyczny zapach. Barwa ropy zmienia się od jasnobrązowej do ciemnobrunatnej (Fig. 4). 2

3 Obecność metanu obniża lepkość ropy, prawdopodobnie jest to więc ropa o średniej gęstości. Tezę tę potwierdzać może fakt niskiego udziału asfaltenów i żywic. O obecności metanu świadczy, zachodzący, w obrębie badanego odsłonięcia, proces odgazowania złoża ropy można tu zaobserwować wydobywające się ze złoża ropy drobne banieczki metanu (Fig. 5). W niektórych miejscach zaobserwowano gęstą, tłustawą substancję, w dotyku przypominającą wosk. Może to być produkt odgazowania ropy, migrującej ku powierzchni ziemi ozokeryt. Ozokeryt zasobny jest w stałe węglowodory nasycone szeregu C n H 2n+ l. W odsłonięciu nie obserwuje się natomiast produktów wietrzenia ropy, którymi są kiry, malty i asfalty. Ze źródła, ropa naftowa wypływa niewielkim rowem w dół zbocza (Fig. 6). Fig. 2. Tablica informacyjna geostanowiska 3

4 Fig. 3. Obszar geostanowiska Korňanský Ropný Pramen Fig. 4. Ropa geostanowiska Korňanský Ropný Pramen Fig. 5. Ropa i gaz w obszarze geostanowiska Korňanský Ropný Pramen 4

5 Fig. 6. Odpływ węglowodorów ze źródła geostanowiska Korňanský Ropný Pramen 3. Podsumowanie Zaprezentowane w artykule unikatowe geostanowisko, znajdujące się w północnej Słowacji, potwierdza obecność w tym rejonie złóż ropy i gazu ziemnego, należących do przedkarpackiej prowincji ropo- i gazonośnej, obejmującej Zapadlisko Przedkarpackie i Karpacką strefę fałdów wgłębnych, północnej i wschodniej części Karpat. Geostanowisko to jest jedynym, występującym w okolicy miejscowości Korňa tego typu odsłonięciem iłowców z naturalnym wyciekiem ropy naftowej. Jednak w rejonie Karpat takich stanowisk jest znacznie więcej. Przykład mogą stanowić kopanki na Podkarpaciu w okolicy uzdrowiska Iwonicz-Zdrój. Znajduje się tu m.in. źródło Bełkotki z wodą, ropą i gazem. Obok walorów poznawczych należy poruszyć jeszcze problem ochrony środowiska. Trwają dyskusje na temat ochrony środowiska w rejonie występowania kopanek, proponuje się je likwidować lub odpowiednio zabezpieczać, w celu wyeliminowania zagrożenia dla zdrowia ludzi. Wciąż jednak nie ma dokładnych uregulowań prawnych rozwiązujących ten problem [2, 3]. LITERATURA 1. Gabzdyl W.: Geologia złóż. Skrypty Uczelniane Politechniki Śląskiej nr 1891, Gliwice Lipińska E.J.: Podkarpacki cud natury. Rozdział 8.1 Raportu o stanie środowiska w województwie podkarpackim w 2009 r., s

6 3. Lipińska E.J.: Miejsca naturalnego wypływu ropy naftowej i emisji gazu ziemnego na Podkarpaciu. Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich, nr 1, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie, Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi, 2010, s