PRZYRODA - KLASA 3 LICEUM ROZKŁAD MATERIAŁU 1. Wielcy rewolucjoniści nauki. 2. Dylematy moralne w nauce. 3. Nauka w mediach. 4. Współczesna diagnostyka i medycyna. 5. Ochrona przyrody i środowiska. 6. Nauka i sztuka. 7. Barwy i zapachy świata. 8. Największe i najmniejsze. PYTANIA I ĆWICZENIA 1. Przedstaw krótko historię poglądów na to czym jest ruch oraz główne założenia ogólnej teorii względności Alberta Einsteina. 2. W jaki sposób A. Einstein wytłumaczył zjawisko fotoelektryczne? 3. Kim byli alchemicy i co dziś sądzimy o ich pracach? 4. Robert Boyle docenił wartość eksperymentu w nauce. Wskaż jakie stosowane do dziś pojęcia są także jego dziełem. Dlaczego była to rewolucja w nauce? 5. Przedstaw zasługi A. L. de Lavoisiera dla rozwoju nauk chemicznych. 6. Jak brzmi prawo zachowania masy (Lavoisier i Łomonosow) i na czym polegała jego niezwykłość? 7. Przedstaw założenia hipotezy atomistycznej Daltona. 8. Tablica Mendelejewa układ okresowy pierwiastków. Wyjaśnij jego konstrukcję i konsekwencje dla dalszego rozwoju nauk przyrodniczych. 9. Przedstaw krótko wizję świata wg Arystotelesa ( IV wiek przed naszą erą) oraz parę jego stwierdzeń cennych do dzisiaj i parę, które dziś wydaja się nam nawet śmieszne. 10. Karol Linneusz i jego wizja nauk przyrodniczych. Czy jego systematyka była podobna do współczesnej? Jakie wprowadzone przez niego elementy są aktualne do dzisiaj? 11. Teoria ewolucji wg Darwina przedstaw historię powstania i podstawowe założenia tej teorii. 12. Wielkie odkrycia geograficzne(k. Kolumb, A. Vespucci, F. Magellan). Dlaczego organizowano takie wyprawy i jakie były ich konsekwencje? Co przyczyniło się do kolejnych odkryć geograficznych - odkrycie Australii ( W. Janszoon, J. Cook ), Grenlandii, Antarktyki (F. Bellingshausen, L. Cristiansen i C. Borchgrevink). 13.. Zdobycie biegunów Ziemi(R. E. Peary i R. Amundsen). Zdobycie Mount Everest E. Hillary i Tenzing Norgay. Jaki ciąg dalszy ma ta epoka dzisiaj? 14. Odkrycia naukowe, które miały i mają różne zastosowania. Dobre intencje wynalazców (np. Nobel)i celowe prace nad bronią masowego rażenia(np. produkcja bomby atomowej).przedstaw reakcje świata nauki wobec tych odkryć. Omów pokojowe zastosowanie energii rozszczepienia atomu. Czy badania wojskowe mogą prowadzić do odkryć cennych w czasie pokoju? PRYWATNA SZKOŁA PODSTAWOWA, GIMNAZJUM I LICEUM IM. Z. I J. MORACZEWSKICH 1
15. Czym były gazy bojowe, jakie było ich znaczenie na polach walki? Jakie było ich późniejsze zastosowania w walce z rakiem. Czym były tzw. tęczowe herbicydy w Wietnamie - dlaczego je stosowano i jakie miały nieprzewidziane tragiczne skutki?. 16. Omów zastosowanie substancji wybuchowych na polu walki i w celach pokojowych (nitrogliceryna w leczeniu choroby niedokrwiennej serca, fajerwerki, poduszki powietrzne i pirotechniczne napinacze pasów w samochodzie, fotele katapultowe w samolotach). 17. Omów dylematy moralne związane z darwinizmem społecznymi i z socjobiologią? Wyjaśnij, kiedy błędne interpretowanie teorii biologicznych prowadzi do powstania pseudonaukowych poglądów o charakterze rasistowskim, homofonicznym lub seksistowskim? 18. Projekt Poznania Ludzkiego Genomu przedstaw możliwe twoim zdaniem konsekwencje wynikające z praktycznego korzystania z takiej wiedzy. Jakie znaczenie mają badania prenatalne? Jakie dylematy moralne są związane z zapłodnienie In vitro, klonowaniem i możliwością modyfikacji genetycznej? 19. Omów wpływ działalności człowieka na atmosferę, litosferę i hydrosferę - przyczyny, zagrożenia, możliwe przeciwdziałania. 20. Omów wpływ działalności człowieka na biosferę i pedosferę. 21. Dlaczego informacje dotyczące ważnych odkryć naukowych rzadko pojawiają się w mediach i niestety dość często zawierają błędy merytoryczne? Jak można zweryfikować przeczytaną informację? Jakie informacje z zakresu astronomii zdobyły ostatnio rozgłos medialny i dlaczego właśnie one? 22. Skomentuj hasło Reklama dźwignią handlu czy manipulacji? Wyjaśnij na przykładach jak działa nazewnictwo pseudonaukowe, obcojęzyczne zamiast polskiego czy zawarte w reklamie nieścisłe informacje. Jakie znaczenie mają substancje oznaczone symbolem E?.Czy to ważne, jeżeli nie mamy informacji, że produkt zawiera hormony lub/i antybiotyki? 23. Jak wiedza o prawidłowym przeprowadzeniu doświadczenia pomaga nam w ocenie reklamy kosmetyku? Podaj przykłady. Jaka jest różnica między lekiem a suplementem diety? 24. Wyjaśnij, jak możemy sprawdzić wiarygodność informacji? Co w związku z tym powinniśmy sądzić o żywności GMO i czy jest to oczywiste? Czym jest żywność funkcjonalna. Podaj przykłady. 25. Jakie znaczenie w wyborze produktów spożywczych i leczniczych ma ekologiczna świadomość społeczeństwa? Wyjaśnij co w tym przypadku będzie oznaczał przymiotnik ekologiczny. Kiedy jest on używany nieprawidłowo? 26. Czym jest globalne ocieplenie? Jakie są jego przyczyny a jakie konsekwencje? W jaki sposób przyczyniamy się do jego powstania? I jak próbujemy temu przeciwdziałać? 27. Jakie źródła energii są dzisiaj wykorzystywane na świecie? Które i dlaczego mają największe znaczenie? Czym są alternatywne źródła energii jakie są ich zalety a jakie wady? 28. Wymień 5 przykładów zastosowania urządzeń, których działanie opiera się na odkryciach z dziedziny fizyki, w diagnostyce i terapii medycznej. Omów szczegółowo 2 spośród nich. 29. Wyjaśnij jakie związki chemiczne powinny znajdować się w moczu zdrowego człowieka a jakie świadczą o problemie ze zdrowiem? Opisz, w jaki sposób są obecnie przeprowadzane takie badania? A jak przeprowadzano analizy dawniej? Porównaj znaczenie danych z analizy jakościowej i ilościowej? 30. Wyjaśnij jakie związki chemiczne powinny znajdować się we krwi zdrowego człowieka a jakie świadczą o problemie ze zdrowiem? Dlaczego sprawdzamy poziom glukozy we krwi? O czym świadczą odbiegające od normy wyniki dotyczące ilości hemoglobiny? 31. Czym są biomateriały podaj przykłady? Wyjaśnij, jakie znaczenie mają odkrycia z zakresu chemii przy wyborze i produkcji biomateriałów? 32. Wyjaśnij na przykładzie zastosowanie immunologicznych metod diagnostycznych. Na czym polega swoiste działanie przeciwciał? Jak działa test ciążowy? Co to jest okienko serologiczne? 33. Wyjaśnij, na czym polega oznaczanie metodami molekularnymi poziomu patogenów we krwi pacjenta? Przedstaw krótko diagnostykę molekularną HIV. PRYWATNA SZKOŁA PODSTAWOWA, GIMNAZJUM I LICEUM IM. Z. I J. MORACZEWSKICH 2
34. Przedstaw i omów analizę zastosowania medycyny molekularnej w chorobie nowotworowej (tabela s. 165) 35. Wyjaśnij na wybranych przykładach, dlaczego ogniska niektórych chorób można zlokalizować na mapie świata. Co to są choroby cywilizacyjne i z czym są związane? Od czego zależy dostępność i poziom usług medycznych? 36. Wyjaśnij, na czym polega efekt cieplarniany? Jakie jest znaczenie tego zjawiska na Ziemi? Czym jest albedo i dlaczego efekt cieplarniany wpływa na jego zmianę? 37. Przedstaw wpływ nawozów sztucznych i środków owadobójczych na środowisko naturalne. 38. Wyjaśnij czym są dziury ozonowe? Gdzie się znajdują? Co wiemy o wpływie działalności człowieka na ich powiększanie się? Czym to grozi? 39. Czym jest różnorodność genetyczna i jakie jest jej znaczenie dla życia na Ziemi? Co zagraża tej różnorodności i jak próbuje się ją chronić? 40. Przedstaw i omów przykłady stosowania inżynierii genetycznej w ochronie środowiska (np. biologiczne oczyszczalnie ścieków, usuwanie zanieczyszczeń metalami ciężkimi, usuwanie zanieczyszczeń ropopochodnych). 41. Wyjaśnij, na czym polega zasada zrównoważonego rozwoju? Jaki zakres działania mają międzynarodowe organizacje takie jak UNEP, WWF, Greenpeace? Międzynarodowe formy ochrony przyrody to np. program Człowiek i biosfera oraz Europejska Sieć Ekologiczna Natura 2000 jakie mają założenia? 42. Omów krótko badanie dzieł sztuki metodą radiowęglową, metodą termoluminescencji? Jakie informacje można uzyskać prześwietlając obraz promieniowaniem podczerwonym, ultrafioletowym, rentgenowskim lub wiązkami neutronów? 43. Wyjaśnij zasady badań spektroskopowych. Czym jest widmo spektroskopowe i jakich informacji dostarcza? Jak można ustalić, czy obraz jest oryginalny? 44. W jaki sposób artystyczne przedstawienia ludzi, roślin i zwierząt są źródłem informacji o czasach w których powstały i o swoich twórcach? Podaj przykłady. 45. Wyjaśnij, kiedy dzieła sztuki mogą być cennym źródłem wiedzy o klimacie w dawnych epokach? 46. Wyjaśnij czym są spowodowane trzęsienia ziemi i jaki jest ich przebieg? Dlaczego wulkany znajdują się w określonych lokalizacjach na Ziemi? Jakie mogą być konsekwencje ich wybuchu? 47. Wyjaśnij, w jaki sposób oko i mózg umożliwiają rozróżnianie barw światła? Czym różni się widzenie światła odbitego od widzenia światła pochodzącego ze źródła światła? Jakie znaczenie ma zjawisko dyfuzji w odbieraniu zapachów? 48. Czym są barwniki? Jakie jest ich praktyczne znaczenie? Jakie są ich źródła? 49. W jakich dziedzinach przemysłu są dodawane do produktów substancje zapachowe? Jakie to ma znaczenie? Jakie może być pochodzenie tych substancji? Czy substancja o przykrym zapachu może mieć korzystne dla nas zastosowanie? 50. Omów na przykładach znaczenie barw i zapachów w świecie roślin i u zwierząt. 51. Wyjaśnij, jak wyglądają i z czego wynikają różnice długości dni i nocy w miejscach leżących na różnych szerokościach geograficznych? 52. Co to są siły Coriolisa? Z czego wynikają i jakie są ich konsekwencje? 53. Wyjaśnij różnice między pojęciami: czas słoneczny, czas uniwersalny, czas strefowy i czas urzędowy? Skąd tyle podobnych pojęć i jakie jest ich praktyczne znaczenie? 54. Wyjaśnij jak możemy precyzyjnie opisać takie właściwości obiektu jak jego wielkość lub odległość od innego obiektu. Dlaczego w codziennym użyciu stosujemy często porównania? Podaj 2 przykłady takiego działania. Inną wielkością, która bywa określana pośrednio jest czas. Podaj 3 przykłady i uzasadnij stosowanie takiej metody w tym konkretnym przypadku. 55. Atom to najmniejsza drobina pierwiastka zachowująca jego właściwości. Jak zbudowany jest atom? Czym są izotopy pierwiastków i jakie może być ich praktyczne zastosowanie? PRYWATNA SZKOŁA PODSTAWOWA, GIMNAZJUM I LICEUM IM. Z. I J. MORACZEWSKICH 3
56. Wyjaśnij, jakie czynniki mają wpływ na wielkość organizmów? Jakie znaczenie ma tempo metabolizmu omów to zagadnienie na przykładzie. Podaj po 3 przykłady zwierząt stało- i zmiennocieplnych. Czym różnią się spokrewnione gatunki ssaków zamieszkujących tereny o klimacie ciepłym i zdecydowanie chłodnym? 57. Omów na dowolnym przykładzie przebieg krzywej obrazującej zakres tolerancji ekologicznej i znaczenie tej zależności w przyrodzie. Czym jest czynnik ograniczający? Jakie organizmy nazywamy ekstremofilami? 58. Ukształtowanie powierzchni Ziemi jest bardzo zróżnicowane, zróżnicowane są też panujące na niej warunki. Omów elementy wpływające na ukształtowanie pionowe powierzchni Ziemi. Podaj 5 dowolnie wybranych przykładów ekstremalnych wartości ( co jest naj.) dla całej planety lub/i dla Polski. 59. Wymień 4 typy wybrzeży, ich lokalizację na Ziemi, opisz i wskaż genezę ich powstania. Dlaczego wygląd wybrzeży ulega zmianom? Jaka jest największa wyspa na Ziemi, a jaka w Europie? A największy archipelag to.? 60. Wymień najwyższe i najniższe temperatury zanotowane na Ziemi i wskaż miejsca ich wystąpienia. Dlaczego używa się określenia najwyższe lub najniższe zanotowane?. 30 PYTAŃ EGZAMINACYJNYCH 1. Przedstaw krótko historię poglądów na to czym jest ruch oraz główne założenia ogólnej teorii względności Alberta Einsteina. 2. Robert Boyle docenił wartość eksperymentu w nauce. Wskaż jakie stosowane do dziś pojęcia są także jego dziełem. Dlaczego była to rewolucja w nauce? 3. Przedstaw zasługi A. L. de Lavoisiera dla rozwoju nauk chemicznych.jak brzmi prawo zachowania masy (Lavoisier i Łomonosow) i na czym polegała jego niezwykłość? 4. Przedstaw założenia hipotezy atomistycznej Daltona. Przedstaw konstrukcję tablicy Mendelejewa układu okresowego pierwiastków. Wyjaśnij jej konsekwencje dla dalszego rozwoju nauk przyrodniczych. 5. Karol Linneusz i jego wizja nauk przyrodniczych. Czy jego systematyka była podobna do współczesnej? Jakie wprowadzone przez niego elementy są aktualne do dzisiaj? 6. Opisz odkrycia naukowe, które miały i mają różne zastosowania. Dobre intencje wynalazców (np. Nobel)i celowe prace nad bronią masowego rażenia(np. produkcja bomby atomowej).przedstaw reakcje świata nauki wobec tych odkryć. Omów pokojowe zastosowanie energii rozszczepienia atomu. Czy badania wojskowe mogą prowadzić do odkryć cennych w czasie pokoju? 7. Omów zastosowanie substancji wybuchowych na polu walki i w celach pokojowych (nitrogliceryna w leczeniu choroby niedokrwiennej serca, fajerwerki, poduszki powietrzne i pirotechniczne napinacze pasów w samochodzie, fotele katapultowe w samolotach). 8. Omów dylematy moralne związane z darwinizmem społecznymi i z socjobiologią? Wyjaśnij, kiedy błędne interpretowanie teorii biologicznych prowadzi do powstania pseudonaukowych poglądów o charakterze rasistowskim, homofonicznym lub seksistowskim? 9. Projekt Poznania Ludzkiego Genomu przedstaw możliwe twoim zdaniem konsekwencje wynikające z praktycznego korzystania z takiej wiedzy. Jakie znaczenie mają badania prenatalne? Jakie dylematy moralne są związane z zapłodnienie In vitro, klonowaniem i możliwością modyfikacji genetycznej? 10. Jakie znaczenie w wyborze produktów spożywczych i leczniczych ma ekologiczna świadomość społeczeństwa? Wyjaśnij co w tym przypadku będzie oznaczał przymiotnik ekologiczny. Kiedy jest on używany nieprawidłowo? Jak wiedza o prawidłowym przeprowadzeniu doświadczenia pomaga nam w ocenie reklamy kosmetyku? Podaj przykłady. Jaka jest różnica między lekiem a suplementem diety? 11. Jakie źródła energii są dzisiaj wykorzystywane na świecie? Które i dlaczego mają największe znaczenie? Czym są alternatywne źródła energii jakie są ich zalety a jakie wady? PRYWATNA SZKOŁA PODSTAWOWA, GIMNAZJUM I LICEUM IM. Z. I J. MORACZEWSKICH 4
12. Wymień 5 przykładów zastosowania urządzeń, których działanie opiera się na odkryciach z dziedziny fizyki, w diagnostyce i terapii medycznej. Omów szczegółowo 2 spośród nich. 13. Czym są biomateriały podaj przykłady? Wyjaśnij, jakie znaczenie mają odkrycia z zakresu chemii przy wyborze i produkcji biomateriałów? 14. Wyjaśnij na przykładzie zastosowanie immunologicznych metod diagnostycznych. Na czym polega swoiste działanie przeciwciał? Jak działa test ciążowy? Co to jest okienko serologiczne? 15. Wyjaśnij na wybranych przykładach, dlaczego ogniska niektórych chorób można zlokalizować na mapie świata. Co to są choroby cywilizacyjne i z czym są związane? Od czego zależy dostępność i poziom usług medycznych? 16. Przedstaw wpływ nawozów sztucznych i środków owadobójczych na środowisko naturalne. 17. Czym jest różnorodność genetyczna i jakie jest jej znaczenie dla życia na Ziemi? Co zagraża tej różnorodności i jak próbuje się ją chronić? 18. Przedstaw i omów przykłady stosowania inżynierii genetycznej w ochronie środowiska (np. biologiczne oczyszczalnie ścieków, usuwanie zanieczyszczeń metalami ciężkimi, usuwanie zanieczyszczeń ropopochodnych). 19. Omów krótko badanie dzieł sztuki metodą radiowęglową, metodą termoluminescencji? Jakie informacje można uzyskać prześwietlając obraz promieniowaniem podczerwonym, ultrafioletowym, rentgenowskim lub wiązkami neutronów? 20. Wyjaśnij zasady badań spektroskopowych. Czym jest widmo spektroskopowe i jakich informacji dostarcza? Jak można ustalić, czy obraz jest oryginalny? 21. Wyjaśnij, kiedy dzieła sztuki mogą być cennym źródłem wiedzy o klimacie w dawnych epokach? 22. Wyjaśnij czym są spowodowane trzęsienia ziemi i jaki jest ich przebieg? Dlaczego wulkany znajdują się w określonych lokalizacjach na Ziemi? Jakie mogą być konsekwencje ich wybuchu? 23. Wyjaśnij, w jaki sposób oko i mózg umożliwiają rozróżnianie barw światła? Czym różni się widzenie koloru pochodzącego ze światła odbitego od widzenia koloru pochodzącego ze źródła światła? Jak rejestrujemy zapach? Jakie znaczenie ma zjawisko dyfuzji w odbieraniu zapachów?? Czy substancja o przykrym zapachu może mieć korzystne dla nas zastosowanie? 24. W jakich dziedzinach przemysłu są dodawane do produktów substancje zapachowe? Jakie to ma znaczenie? Jakie może być pochodzenie tych substancji. Omów na przykładach znaczenie barw i zapachów w świecie roślin i u zwierząt. 25. Wyjaśnij, jak wyglądają i z czego wynikają różnice długości dni i nocy w miejscach leżących na różnych szerokościach geograficznych? 26. Wyjaśnij różnice między pojęciami: czas słoneczny, czas uniwersalny, czas strefowy i czas urzędowy? Skąd tyle podobnych pojęć i jakie jest ich praktyczne znaczenie? 27. Wyjaśnij, czym jest atom? Jak jest zbudowany? Czym są izotopy pierwiastków i jakie może być ich praktyczne zastosowanie? Co to jest cząstka elementarna? 28. Omów na dowolnym przykładzie przebieg krzywej obrazującej zakres tolerancji ekologicznej i znaczenie tej zależności w przyrodzie. Czym jest czynnik ograniczający? Jakie organizmy nazywamy ekstremofilami? 29. Wymień 4 typy wybrzeży, ich lokalizację na Ziemi, opisz i wskaż genezę ich powstania. Dlaczego wygląd wybrzeży ulega zmianom? Jaka jest największa wyspa na Ziemi, a jaka w Europie? A największy archipelag to.? 30. Wymień najwyższe i najniższe temperatury zanotowane na Ziemi i wskaż miejsca ich wystąpienia. Dlaczego używa się określenia najwyższe lub najniższe zanotowane?. PRYWATNA SZKOŁA PODSTAWOWA, GIMNAZJUM I LICEUM IM. Z. I J. MORACZEWSKICH 5