Recenzenci: prof. dr hab. Bogdan Klepacki dr Janusz Suszyna. Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Maria Majewska mgr inż. Teresa Sagan

Autorzy: mgr inż. Maria Majewska mgr inż. Barbara Arciszewska mgr inż. Anita Bogdan dr Bronisław Matusz dr hab. Jan Wołoszyn mgr inż. Jolanta Borczyńska-Żbikowska mgr Piotr Bartosiak Recenzenci: prof. dr hab. Bogdan Klepacki dr Janusz Suszyna Opracowanie redakcyjne: mgr inż. Maria Majewska mgr inż. Teresa Sagan Korekta merytoryczna: mgr Kazimiera Tarłowska Korekta techniczna: mgr Piotr Bartosiak

Spis treści Wprowadzenie 4 I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 6 1. Opis pracy w zawodzie 6 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno-wychowawczego 7 II. Plany nauczania 17 III. Moduły kształcenia w zawodzie 20 1. Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 20 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 23 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 26 Wykonywanie prac biurowych 29 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 31 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 34 2. Organizacja i prowadzenie działalności rolniczej 37 Funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej 43 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska 46 Organizowanie i prowadzenie gospodarstwa rolnego 50 Organizowanie produkcji rolniczej 54 Wykorzystanie techniki komputerowej w rolnictwie 58 3. Organizacja wytwarzania produktów żywnościowych 62 Organizowanie przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego 65 Przetwarzanie surowców roślinnych i zwierzęcych 69 4. Organizacja sprzedaży surowców i produktów żywnościowych 73 Prowadzenie działalności marketingowej w agrobiznesie 75 Funkcjonowanie rynków rolno-żywnościowych 79 5. Zarządzanie przedsiębiorstwem 82 Planowanie i kontrola w przedsiębiorstwie 85 Wykorzystanie rachunkowości w zarządzaniu 89 Zarządzanie zasobami ludzkimi przedsiębiorstwa 92 6. Komunikacja społeczna w agrobiznesie 95 Stosowanie zasad komunikacji w kontaktach społecznych 98 Kształtowanie własnego wizerunku publicznego Rozwijanie umiejętności współpracy z różnymi osobami 103 107 2

7. Język obcy w agrobiznesie 111 Rozwijanie sprawności mówienia i rozumienia ze słuchu 115 Rozwijanie sprawności pisania i czytania ze zrozumieniem 119 Posługiwanie się językiem obcym w działalności 122 gospodarczej 8. Praktyka zawodowa Organizowanie i wykonywanie prac w przedsiębiorstwie 125 127 Zaopatrzenie przedsiębiorstwa w środki produkcji oraz 129 sprzedaż produktów i usług 9. Usługi turystyczne na obszarach wiejskich 132 Organizowanie turystyki wiejskiej 135 Organizowanie usług agroturystycznych 139 3

Wprowadzenie Modułowy program nauczania dla zawodu: technik agrobiznesu 341[01] przeznaczony jest do realizacji w technikum oraz w szkole policealnej dla młodzieży i dla dorosłych, w formie stacjonarnej lub zaocznej. Celem kształcenia zawodowego jest przygotowanie absolwenta do skutecznego wykonywania zadań zawodowych w warunkach gospodarki rynkowej. Wymaga to dobrego przygotowania ogólnego, opanowania podstawowej wiedzy i umiejętności oraz prezentowania właściwych postaw zawodowych. Absolwent szkoły powinien charakteryzować się otwartością, komunikatywnością, wyobraźnią, zdolnością do ciągłego uczenia się i podnoszenia kwalifikacji, a także umiejętnością oceny swoich możliwości. Realizacja programu nauczania o modułowym układzie treści kształcenia ułatwia osiągnięcie tych zamierzeń. Kształcenie modułowe, w którym cele kształcenia i materiał nauczania powiązanie są z procesem pracy i zadaniami zawodowymi umożliwia: przygotowanie ucznia do wykonywania typowych zadań zawodowych na stanowiskach pracy, którym odpowiada określony zakres wiedzy, umiejętności oraz postaw zawodowych, integrację treści nauczania z różnych dyscyplin wiedzy, stymulowanie aktywności intelektualnej i motorycznej ucznia, pozwalającej na indywidualizację procesu nauczania. Kształcenie modułowe charakteryzuje się tym, że: preferowane są aktywizujące metody nauczania, które wyzwalają aktywność, kreatywność oraz zdolność ucznia do samooceny, natomiast nauczyciel pełni rolę doradcy, partnera, projektanta, organizatora i ewaluatora procesu dydaktycznego, proces nauczania i uczenia się ukierunkowany jest na osiąganie konkretnych, wymiernych rezultatów w formie ukształtowanych umiejętności intelektualnych i praktycznych, które umożliwiają wykonywania określonego zakresu pracy w zawodzie, wykorzystywana jest w szerokim zakresie zasada transferu wiedzy i umiejętności wcześniej uzyskanych przez ucznia w toku nauki formalnej, nieformalnej oraz incydentalnej, program nauczania posiada elastyczną strukturę, moduły i jednostki modułowe można aktualizować, modyfikować, uzupełniać lub wymieniać nie burząc konstrukcji programu, w celu dostosowania treści programowych do zmieniających się potrzeb rynku pracy, rozwoju nauki i technologii oraz predyspozycji uczących się. 4

Modułowy program nauczania dla zawodu składa się z modułów kształcenia w zawodzie i odpowiadających im jednostek modułowych, wyodrębnionych na podstawie określonych kryteriów, umożliwiających zdobywanie wiedzy oraz kształtowanie umiejętności i postaw właściwych dla zawodu. W strukturze programu modułowego wyróżnia się: 1) założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie, 2) plany nauczania, 3) programy modułów i jednostek modułowych. Moduł kształcenia w zawodzie zawiera: cele kształcenia, wykaz jednostek modułowych, schemat układu jednostek modułowych i literaturę. Program jednostki modułowej zawiera: szczegółowe cele kształcenia, materiał nauczania, ćwiczenia, środki dydaktyczne, wskazania metodyczne do realizacji programu nauczania oraz propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia. Dydaktyczna mapa programu nauczania, zamieszczona w założeniach programowo-organizacyjnych kształcenia w zawodzie, przedstawia schemat powiązań (korelacji) między modułami a jednostkami modułowymi oraz określa kolejność ich realizacji. Ma ona ułatwić planowanie i organizowanie procesu dydaktycznego. W programie przyjęto system kodowania modułów i jednostek modułowych, który zawiera następujące elementy: symbol cyfrowy zawodu zgodnie z obowiązującą klasyfikacją zawodów szkolnictwa zawodowego, symbol literowy, oznaczający grupę modułów: O dla modułów ogólnozawodowych, Z dla modułów zawodowych, S dla modułów specjalizacji. cyfrę arabską dla kolejnego modułu w grupie i dla kolejnej wyodrębnionej w module jednostki modułowej. Przykładowy zapis kodowania modułu: 341[01]O1 341[01] symbol cyfrowy zawodu O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania Przykładowy zapis jednostki modułowej: 341[01]O1.01 341[01] symbol cyfrowy zawodu O1 pierwszy moduł ogólnozawodowy Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 01 pierwsza jednostka modułowa wyodrębniona w module O1: Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu. 5

I. Założenia programowo-organizacyjne kształcenia w zawodzie 1. Opis pracy w zawodzie Absolwent szkoły kształcącej w zawodzie technik agrobiznesu może samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą lub podejmować pracę w przedsiębiorstwach rolniczych: produkcyjnych, usługowych i handlowych. Zadania zawodowe wytwarzanie produktów rolniczych i spożywczych, marketing i sprzedaż produktów rolniczych i spożywczych, techniczna i finansowa obsługa rolnictwa oraz jego otoczenia. Umiejętności zawodowe W wyniku kształcenia w zawodzie absolwent szkoły powinien umieć: projektować, organizować i prowadzić działalność gospodarczą w agrobiznesie, głównie w sektorze rolniczym, przetwórczym i dystrybucyjnym, stosować przepisy prawa przy podejmowaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej, wykorzystywać wiadomości przyrodnicze, ekonomiczno-organizacyjne i techniczne dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa, opracowywać i stosować efektywne strategie marketingowe, związane z prowadzoną lub planowaną działalnością gospodarczą w agrobiznesie, oceniać jakość podstawowych produktów rolniczych i spożywczych oraz środków do produkcji rolniczej, analizować i oceniać działalność zaopatrzeniową, produkcyjną, handlową i finansową przedsiębiorstwa, prowadzić rachunkowość w małych przedsiębiorstwach agrobiznesu, sporządzać podstawowe dokumenty związane z działalnością przedsiębiorstwa, dobierać i stosować użytkowe programy komputerowe i inne środki techniki biurowej, rozwiązywać problemy w twórczy sposób, organizować pracę własną i zespołów pracowników oraz zarządzać przedsiębiorstwem, samodzielnie podejmować decyzje, skutecznie komunikować się z klientami, w języku polskim i obcym, z zachowaniem zasad etyki i etykiety biznesu, 6

organizować miejsce pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii, stosować przepisy kodeksu pracy, dotyczące praw i obowiązków pracownika i pracodawcy, przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i bezpieczeństwa żywności, przestrzegać przepisów o ochronie zwierząt i przepisów o zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, badaniu zwierząt rzeźnych i mięsa oraz o Inspekcji Weterynaryjnej, przewidywać, rozpoznawać i przeciwdziałać zagrożeniom ekologicznym, zapobiegać szkodliwemu wpływowi środowiska pracy na zdrowie pracownika, poszukiwać miejsca pracy jako przedsiębiorca lub jako pracownik najemny, organizować doskonalenie zawodowe własne i pracowników, korzystać z różnych źródeł informacji technicznej i ekonomicznej oraz doradztwa specjalistycznego. 2. Zalecenia dotyczące organizacji procesu dydaktyczno- -wychowawczego Proces kształcenia według modułowego programu nauczania dla zawodu technik agrobiznesu może być realizowany w czteroletnim technikum oraz w szkole policealnej, dla której podbudowę stanowi szkoła dająca wykształcenie średnie lub liceum profilowane o profilu ekonomiczno-administracyjnym. Szkoły mogą prowadzić kształcenie młodzieży i dorosłych w formie stacjonarnej i zaocznej. Program nauczania obejmuje kształcenie ogólnozawodowe, zawodowe i specjalizacyjne. Kształcenie ogólnozawodowe zapewnia orientację w zawodzie oraz ułatwia ewentualną zmianę zawodu. Kształcenie zawodowe ma na celu przygotowanie absolwenta szkoły do realizacji zadań na typowych dla zawodu stanowiskach pracy i stanowi podbudowę do uzyskania specjalizacji zawodowej. Kształcenie specjalizacyjne ma na celu przygotowanie absolwenta dla potrzeb lokalnego i regionalnego rynku pracy. Ogólne i szczegółowe cele kształcenia wynikają z podstawy programowej kształcenia w zawodzie. Treści programowe zawarte są w dziewięciu modułach: jednym ogólnozawodowym, siedmiu zawodowych oraz w jednym specjalizacyjnym. Moduły są podzielone na jednostki modułowe. Każda jednostka modułowa zawiera treści programowe stanowiące pewną logiczną całość, ich realizacja zapewni 7

opanowanie umiejętności niezbędnych do wykonywania określonego zakresu pracy. Czynnikiem sprzyjającym kształtowaniu umiejętności zawodowych powinno być wykonywanie ćwiczeń zaproponowanych w poszczególnych jednostkach modułowych. Program modułu ogólnozawodowego 341[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania składa się z pięciu jednostek modułowych i obejmuje ogólnozawodowe treści kształcenia odnoszące się do umiejętności i zadań zawodowych typowych dla zawodów ekonomicznych. Program modułu ogólnozawodowego stanowi podstawę do realizacji programów modułów zawodowych, dlatego powinien być realizowany w pierwszej kolejności. Programy modułów zawodowych: 341[01].Z1 Organizacja i prowadzenie działalności rolniczej (cztery jednostki modułowe) oraz 341[01].Z2 Organizacja wytwarzania produktów żywnościowych (dwie jednostki modułowe) mają na celu przygotowanie uczniów/słuchaczy do organizowania i prowadzenia działalności w zakresie produkcji rolnej i przetwórstwa spożywczego. Program modułu 341[01].Z3 Organizacja sprzedaży surowców i produktów żywnościowych składa się z dwóch jednostek modułowych, zawarte w nim treści dotyczą sprzedaży wytworzonych produktów i działalności instytucji rynku rolno--żywnościowego. Na program modułu 341[01].Z4 Zarządzanie przedsiębiorstwem w agrobiznesie składają się trzy jednostki modułowe zawierające treści z zakresu planowania i rachunkowości zarządczej. Program modułu 341[01].Z5 Komunikacja społeczna w agrobiznesie składa się z trzech jednostek modułowych i poświęcony jest rozwijaniu umiejętności społecznych niezbędnych do nawiązywania kontaktów międzyludzkich. Program modułu 341[01].Z6 Język obcy w agrobiznesie składa się z trzech jednostek modułowych i dotyczy umiejętności posługiwania się językiem obcym w pracy zawodowej i w działalności gospodarczej. Program modułu 341[01].Z7 Praktyka zawodowa składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje treści, które powinny umożliwić uczniom zastosowanie i pogłębienie zdobytej wiedzy i umiejętności zawodowych w rzeczywistych warunkach pracy. Program modułu specjalizacyjnego 341[01].S1 Usługi turystyczne na obszarach wiejskich składa się z dwóch jednostek modułowych i obejmuje treści z zakresu turystyki wiejskiej i agroturystyki. Wybór tematyki wynika z analiz i prognoz dotyczących sytuacji na rynku pracy, według których, ze względu na rozwój usług potrzebni będą ludzie zajmujący się organizacją czasu wolnego i rekreacji animatorzy projektów rekreacyjno-sportowych i turystycznych, zatrudnienie znajdą 8

pośrednicy i doradcy oferujący usługi. Wynika z tych przewidywań, że usługi turystyczne stanowić mogą istotny czynnik rozwoju obszarów wiejskich w Polsce. W zależności od potrzeb lokalnego i regionalnego rynku pracy szkoła może opracować i realizować również własny program modułu specjalizacyjnego, na przykład: produkcja rolnicza, w tym rolnictwo ekologiczne, produkcja ogrodnicza, organizacja przetwórstwa spożywczego, organizacja usług technicznych i weterynaryjnych na wsi, technika w gospodarce żywnościowej, finanse i bankowość w agrobiznesie, rynek rolny. Na realizację autorskiego programu modułu specjalizacyjnego należy przeznaczyć taką samą liczbę godzin, jak na moduł Usługi turystyczne na obszarach wiejskich. Wykaz modułów i jednostek modułowych zamieszczono w tabeli. 9

Wykaz modułów i jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Zestawienie modułów i jednostek modułowych Moduł 341[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania Orientacyjna liczba godzin 341[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 72 341[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów dóbr i usług 90 341[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 108 341[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90 341[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 108 Moduł 341[01].Z1 Organizacja i prowadzenie działalności rolniczej 288 341[01].Z1.01 Funkcjonowanie Wspólnej Polityki Rolnej 60 Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa 341[01].Z1.02 i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz 30 ochrony środowiska 341[01].Z1.03 Organizowanie i prowadzenie gospodarstwa rolnego 60 341[01].Z1.04 Organizowanie produkcji rolniczej 108 341[01].Z1.05 Wykorzystanie techniki komputerowej w rolnictwie 30 341[01].Z2.01 Moduł 341[01].Z2 Organizacja wytwarzania produktów żywnościowych Organizowanie przedsiębiorstwa przetwórstwa spożywczego 341[01].Z2.02 Przetwarzanie surowców roślinnych i zwierzęcych 108 341[01].Z3.01 Moduł 341[01].Z3 Organizacja sprzedaży surowców i produktów żywnościowych 468 180 72 144 Prowadzenie działalności marketingowej w agrobiznesie 72 341[01].Z3.02 Funkcjonowanie rynków rolno-żywnościowych 72 Moduł 341[01].Z4 Zarządzanie przedsiębiorstwem 108 341[01].Z4.01 Planowanie i kontrola w przedsiębiorstwie 40 341[01].Z4.02 Wykorzystanie rachunkowości w zarządzaniu 38 341[01].Z4.03 Zarządzanie zasobami ludzkimi przedsiębiorstwa 30 10

341[01].Z5.01 Moduł 341[01].Z5 Komunikacja społeczna w agrobiznesie 72 Stosowanie zasad komunikacji w kontaktach społecznych 36 341[01].Z5.02 Kształtowanie własnego wizerunku publicznego 16 341[01].Z5.03 Rozwijanie umiejętności współpracy z różnymi osobami 20 Moduł 341[01].Z6 Język obcy w agrobiznesie 72 341[01].Z6.01 Rozwijanie sprawności mówienia i rozumienia ze słuchu 24 341[01].Z6.02 Rozwijanie sprawności pisania i czytania ze zrozumieniem 24 341[01].Z6.03 Posługiwanie się językiem obcym w działalności gospodarczej 24 Moduł 341[01].Z7 Praktyka zawodowa 140 341[01].Z7.01 Organizowanie i wykonywanie prac 70 w przedsiębiorstwie 341[01].Z7.02 Zaopatrzenie przedsiębiorstwa w środki produkcji oraz sprzedaż produktów i usług 70 Moduł 341[01].S1 Usługi turystyczne na obszarach wiejskich 288 341[01].S.01 Organizowanie turystyki wiejskiej 144 341[01].S.03 Organizowanie usług agroturystycznych 144 Razem 1760 Proponowana liczba godzin na realizację odnosi się do planu nauczania dla czteroletniego technikum dla młodzieży. Na podstawie wykazu oraz układu jednostek modułowych sporządzono dydaktyczną mapę programu. 11

Dydaktyczna mapa programu 341[01].O1 341[01].O1.01 341[01].O1.02 341[01].O1.03 341[01].O1.04 341[01].O1.05 341[01].Z1 341[01].Z1.01 341[01].Z1.02 341[01].Z1.03 341[01].Z1.04 341[01].Z1.05 341[01].Z2 341[01].Z2.01 341[01].Z3 341[01].Z3.01 341[01].Z2.02 341[[01].Z3.02 341[01].Z4 341[01].Z4.01 341[01].Z4.02 341[01].Z4.03 12

341[01].Z5 341[01].Z6 341[01].Z5.01 341[01].Z5.02 341[01].Z6.01 341[01].Z6.02 341[01].Z5.03 341[01].Z6.03 341[01].Z7 341[01].Z7.01 341[01].Z7.02 341[01].S1 341[01].S1.01 341[01].S1.02 Dydaktyczna mapa modułowego programu nauczania stanowi schemat powiązań między modułami oraz jednostkami modułowymi i określa kolejność ich realizacji. Szkoła powinna z niej korzystać w planowaniu zajęć dydaktycznych. Ewentualna zmiana kolejności realizacji programu modułów lub jednostek modułowych powinna być poprzedzona szczegółową analizą dydaktycznej mapy programu nauczania oraz treści jednostek modułowych, przy zachowaniu korelacji treści kształcenia. Orientacyjna liczba godzin na realizację, podana w tabeli wykazu jednostek modułowych, może ulegać zmianie w zależności od stosowanych przez nauczyciela metod nauczania i środków dydaktycznych. W zintegrowanym procesie kształcenia modułowego nie ma podziału na zajęcia teoretyczne i praktyczne. Stosowane metody i formy organizacyjne pracy uczniów powinny zapewnić osiągnięcie, założonych w programie nauczania, celów kształcenia. Wymaga to takiej organizacji 13

kształcenia, w którym proces uczenia się uczniów będzie dominować nad procesem nauczania, dlatego też szczególną uwagę należy zwrócić na dobrze zorganizowaną, samodzielną, kierowaną przez nauczyciela pracę uczniów. Nauczyciele wdrażający modułowy program nauczania powinni posiadać przygotowanie w zakresie metodologii kształcenia modułowego, aktywizujących metod nauczania, pomiaru dydaktycznego oraz stosowania pakietów edukacyjnych. W trakcie realizacji programu nauczania należy położyć duży nacisk na samokształcenie uczniów oraz na korzystanie z różnych źródeł informacji, takich jak: podręczniki, poradniki, normy, katalogi, przepisy i regulaminy, instrukcje i pozatekstowe źródła informacji. Treści programowe powinny być aktualne i powinny uwzględniać nowoczesne technologie, metody, materiały, narzędzia i sprzęt. Wskazane jest wykorzystywanie filmów dydaktycznych i komputerowych programów symulacyjnych, organizowanie wycieczek dydaktycznych do gospodarstw i ośrodków hodowli i użytkowania, na zawody, targi i wystawy, gdzie mogą być zrealizowane niektóre treści programowe trudne do realizacji w warunkach szkolnych. Prowadzenie zajęć metodami aktywizującymi i praktycznymi wymaga od nauczyciela przygotowania takich materiałów, jak: instrukcje bezpieczeństwa i higieny pracy, instrukcje stanowiskowe, instrukcje do wykonywania ćwiczeń, teksty przewodnie. Stosowanie metody przewodniego tekstu i metody projektów wymaga odpowiedniego wyposażenia pracowni w sprzęt i urządzenia techniczne, umożliwiające organizację pracy w grupach 2-4 -osobowych. Nauczyciele kierujący procesem kształtowania umiejętności uczniów powinni udzielać im pomocy w rozwiązywaniu problemów związanych z realizacją zadań, sterować tempem pracy, z uwzględnieniem predyspozycji oraz doświadczeń uczniów. Ponadto powinni rozwijać zainteresowanie zawodem, wskazywać możliwości dalszego kształcenia, zdobywania nowych umiejętności i kwalifikacji zawodowych. Powinni kształtować pożądane postawy uczniów, takie jak: rzetelność i odpowiedzialność za pracę, dbałość o jej jakość, utrzymywanie porządku na stanowisku pracy, poszanowanie dla pracy innych osób, a przede wszystkim dbałość o bezpieczeństwo własne i ochrona środowiska. 14

Zajęcia z zakresu kształcenia ogólnozawodowego należy umieszczać w szkolnym planie zajęć w blokach dwu- lub trzygodzinnych, zaś z zakresu kształcenia zawodowego w blokach od 2 do 6 godzin w zależności od specyfiki modułu i jednostki modułowej. Ważnym elementem procesu dydaktycznego jest system sprawdzania i oceny osiągnięć szkolnych ucznia. Wskazane jest prowadzenie badań diagnostycznych, kształtujących i sumatywnych. Badania diagnostyczne, przeprowadzane przed rozpoczęciem procesu kształcenia, mają na celu sprawdzenie poziomu wiadomości i umiejętności uczniów w zakresie potrzebnym do podjęcia nauki w wybranym obszarze. Wyniki tych badań należy wykorzystać podczas planowania procesu kształcenia w danej jednostce modułowej. Badania kształtujące, prowadzone w trakcie realizacji programu, mają na celu dostarczanie informacji o efektywności procesu nauczaniauczenia się. Informacje uzyskane w wyniku tych badań pozwalają nauczycielowi na dokonywanie niezbędnych korekt w organizacji procesu kształcenia tak, aby uczniowie osiągnęli założone cele kształcenia. Badania sumatywne powinny być prowadzone po zakończeniu realizacji programu jednostki modułowej. Pozwalają one stwierdzić, w jakim stopniu założone cele kształcenia zostały przez uczniów osiągnięte. Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno odbywać się systematycznie. Wiedza może być sprawdzana za pomocą sprawdzianów ustnych i pisemnych oraz testów dydaktycznych. Umiejętności praktyczne proponuje się sprawdzać poprzez obserwację czynności wykonywanych przez uczniów podczas ćwiczeń, przez stosowanie sprawdzianów praktycznych oraz testów praktycznych z zadaniami typu próba pracy, zadaniami nisko symulowanymi lub wysoko symulowanymi. Prowadzenie pomiaru dydaktycznego wymaga od nauczyciela określenia kryteriów i norm oceniania, opracowania testów osiągnięć szkolnych, arkuszy obserwacji i arkuszy oceny postępów. Ocenianie powinno uświadamiać uczniowi poziom jego osiągnięć w stosunku do wymagań edukacyjnych oraz motywować do systematycznej pracy, samokontroli i samooceny. Środki dydaktyczne, niezbędne w procesie kształcenia modułowego, stanowią: pomoce dydaktyczne (ilustracje, fotografie, rysunki, plansze, podręczniki, katalogi, przepisy i regulaminy, normy, modele, eksponaty rzeczywiste), materiały dydaktyczne (foliogramy, przezrocza, płyty CD, filmy), techniczne środki kształcenia (rzutniki pisma, rzutniki przezroczy, magnetowidy, komputery), dydaktyczne środki pracy (rośliny, zwierzęta, maszyny, urządzenia, narzędzia, przyrządy). 15

Szkoła realizująca kształcenie w zawodzie technik agrobiznesu powinna posiadać następujące pracownie: 1) produkcji rolniczej, 2) towaroznawstwa i przetwórstwa spożywczego, 3) ekonomiczną, 4) rachunkowości, 5) pracy biurowej. 16

II. Plany nauczania PLAN NAUCZANIA Czteroletnie technikum Zawód: technik agrobiznesu 341[01] Podbudowa programowa: gimnazjum Lp. 1. 2. Moduły kształcenia w zawodzie Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania Organizacja i prowadzenie działalności rolniczej Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Klasy I IV Liczba godzin tygodniowo w czteroletnim okresie nauczania Dla dorosłych Semestry I VIII Forma stacjonarna Liczba godzin w czteroletnim okresie nauczania Forma zaoczna 13 10 164 8 6 101 3. Organizacja wytwarzania produktów żywnościowych 5 4 63 4. Organizacja sprzedaży surowców i produktów 4 2 50 żywnościowych 5. Zarządzanie przedsiębiorstwem 3 2 38 6. Komunikacja społeczna w agrobiznesie 2 1 25 7. Język obcy w agrobiznesie 3 2 38 8. Usługi turystyczne na obszarach wiejskich 12 8 151 Razem 50 35 630 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 17

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik agrobiznesu 341[01] Podbudowa: szkoła dająca wykształcenie średnie Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Dla dorosłych Liczba godzin tygodniowo w dwuletnim okresie nauczania Semestry I IV Forma stacjonarna Liczba godzin w dwuletnim okresie nauczania Forma zaoczna 1. Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 13 10 177 2. Organizacja i prowadzenie działalności rolniczej 8 6 110 3. Organizacja wytwarzania produktów żywnościowych 5 4 68 4. Organizacja sprzedaży surowców i produktów żywnościowych 4 3 54 5. Zarządzanie przedsiębiorstwem 3 2 41 6. Komunikacja społeczna w agrobiznesie 2 1 27 7. Język obcy w agrobiznesie 3 2 41 8. Usługi turystyczne na obszarach wiejskich Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 12 9 164 Razem 50 37 682 18

PLAN NAUCZANIA Szkoła policealna Zawód: technik agrobiznesu 341[01] Podbudowa: liceum profilowane, profil: ekonomiczno - administracyjny Lp. Moduły kształcenia w zawodzie Dla młodzieży Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Semestry I II Liczba godzin tygodniowo w rocznym okresie nauczania Forma stacjonarna Dla dorosłych Semestry I II Liczba godzin w rocznym okresie nauczania Forma zaoczna 1. Organizacja i prowadzenie działalności rolniczej 6 5 80 2. Organizacja wytwarzania produktów żywnościowych 4 3 54 3. Organizacja sprzedaży surowców i produktów 4 3 54 żywnościowych 4. Zarządzanie przedsiębiorstwem 3 2 41 5. Komunikacja społeczna w agrobiznesie 2 1 27 6. Język obcy w agrobiznesie 3 2 41 7. Usługi turystyczne na obszarach wiejskich 10 8 135 Razem 32 24 432 Praktyka zawodowa: 4 tygodnie 19

III. Moduły kształcenia w zawodzie Moduł 341[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 1. Cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, określać najważniejsze instytucje podstawowych gałęzi prawa, korzystać z różnych źródeł prawa, podejmować decyzje dotyczące rzadkich zasobów, wymiany dóbr i poziomu konsumpcji, określać zasady zarządzania zasobami ludzkimi, określać zasady gospodarowania zasobami rzeczowymi i finansowymi, określać wpływ działań marketingowych na funkcjonowanie jednostek organizacyjnych, prowadzić ewidencję zdarzeń gospodarczych, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, interpretować dane statystyczne, prowadzić korespondencję biurową, stosować technologię komputerową i informacyjną. 2. Wykaz jednostek modułowych Symbol jednostki modułowej Nazwa jednostki modułowej Orientacyjna liczba godzin na realizację 341[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 72 341[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 90 341[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 108 341[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 90 341[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 108 Razem 468 20

3. Schemat układu jednostek modułowych 341[01].O1 Ekonomiczno-prawne podstawy gospodarowania 341[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 341[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 341[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 341[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 341[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 4. Literatura Adamiec M., Kożusznik B.: Zarządzanie zasobami ludzkimi. Wydawnictwo Akademickie, Kraków 2000 Banaszyk P.: Zasady zarządzania w przedsiębiorstwie. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań 1997 Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Mikroekonomia. PWE, Warszawa 2003 Begg D., Fischer S., Darnbusch R.: Makroekonomia. PWE, Warszawa 2003 Bieńkowska G.: Przedsiębiorczość. Uproszczone formy ewidencji gospodarczej stosowane w małych firmach. WSiP, Warszawa 2000 21

Biernat B., Grobelna A., Warchim A.: Ćwiczenia z mikroi makroekonomii. Edukator, Wrocław 2003 Cisowski J., Ledwoch K., Rybarska A., Sokoła D., Sokoła A., Soswa K.: Sam prowadzę własną firmę. INFORMER S.C. Tarnowskie Góry 2000 Duliniec E.: Badania marketingowe w zarządzaniu przedsiębiorstwem. PWN, Warszawa 2002 Griffin Rycky W.: Podstawy zarządzania organizacjami. PWN, Warszawa 2002 Hamrol A., Matura W.: Zarządzanie jakością: teoria i praktyka. PWN, Warszawa 2002 Holtz I.: Technika doskonalenia jakości. WSiP, Warszawa 1999 Jog V., Suszyński C.: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa. Wydawnictwo CIM, Warszawa 1995 Kinel K.: Technika pracy biurowej. Pisanie na klawiaturze komputera. Cz.1. WSiP, Warszawa 2003 Komosa A.: Praca biurowa. Cz. 1 i 2. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik s.c., Warszawa 2003 Kufel J., Siuda W.: Prawo gospodarcze dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2001 Musiałkiewicz J.: Elementy prawa. Ekonomik s.c., Warszawa 2002 Nasiłowski M.: System rynkowy. Podstawy makro- i mikroekonomii. PWE, Warszawa 2002 Paczkowski A.: Zarządzanie zasobami ludzkimi: strategia-procesymetody. PWE, Warszawa 2003 Safin K.: Zarządzanie małą firmą. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Wrocław 2003 Seidel R.: Prawo i postępowanie administracyjne. Cz. 1. Wydawnictwo empi 2, Poznań 2002 Siuda W.: Elementy prawa dla ekonomistów. Scriptum, Poznań 2003 Stefaniak-Piasek E.: Technika pracy biurowej. Praca biurowa. Cz. 2. WSiP, Warszawa 2003 Żurakowski F.: Funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Zarządzanie. Cz. 1. WSiP, Warszawa 2003 Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych. 22

Jednostka modułowa 341[01].O1.01 Stosowanie przepisów prawa w gospodarowaniu 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: posłużyć się podstawowymi pojęciami prawnymi, rozróżnić podstawowe gałęzie prawa, sklasyfikować rodzaje norm i przepisów, ustalić elementy stosunku prawnego, sklasyfikować rodzaje zdarzeń prawnych, zidentyfikować rodzaje wykładni prawa, scharakteryzować źródła prawa, przedstawić zakres obowiązywania prawa w czasie i przestrzeni, ocenić sytuację prawną podmiotów stosunku cywilnoprawnego, dostosować formę prawną do czynności prawnej, ocenić skutki niezachowania właściwej formy prawnej, ustalić warunki skutecznego działania pełnomocnika, określić przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa, scharakteryzować instytucję przedawnienia roszczeń, określić sposoby nabycia i utraty własności, określić prawa i obowiązki współwłaścicieli, scharakteryzować instytucje użytkowania wieczystego, wyjaśnić znaczenie ksiąg wieczystych, rozróżnić źródła zobowiązań, scharakteryzować zasady wykonania zobowiązania, ustalić skutki niewykonania zobowiązania, przedstawić sposoby wygaśnięcia zobowiązania, zaprezentować strukturę administracji publicznej, sklasyfikować formy działania administracji publicznej, zaprojektować przebieg postępowania administracyjnego. 2. Materiał nauczania Prawo w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. System prawa. Normy prawne i przepisy prawne Stosunki i zdarzenia prawne. Wykładnia prawa. Źródła prawa. Obowiązywanie prawa w czasie i przestrzeni. Podmioty stosunków cywilnoprawnych. Formy czynności prawnej. Osoby fizyczne i osoby prawne. 23

Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo. Przedawnienie roszczeń. Instytucje prawa rzeczowego. Atrybuty prawa własności. Źródła zobowiązań. Zasady wykonania zobowiązań. Skutki niewykonania zobowiązań. Sposoby wygaśnięcia zobowiązań. Struktura administracji publicznej. Formy działania administracji publicznej. Postępowanie administracyjne. 3. Ćwiczenia Określanie rodzaju norm prawnych i przepisów prawnych na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie zdarzenia prawnego powodującego określony stosunek prawny. Analizowanie procesu legislacyjnego ustawy. Dokonywanie wykładni prawa ze względu na sposób jej przeprowadzenia. Ustalanie sytuacji prawnej osoby fizycznej. Ocenianie ważności i skuteczności wskazanej czynności cywilnoprawnej. Dobieranie właściwej formy prawnej do wskazanej czynności prawnej. Sporządzanie pełnomocnictwa ogólnego na podstawie Kodeksu cywilnego. Ustalanie terminów przedawnienia roszczeń. Ustalanie sposobu nabycia prawa własności w określonej sytuacji. Sporządzanie wniosku o dokonanie wpisu w księdze wieczystej. Ustalanie skutków niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Ustalanie sposobów naprawienia szkody spowodowanej czynem niedozwolonym. Sporządzanie umowy sprzedaży. Sporządzanie decyzji administracyjnej w sprawie wydania zezwolenia. 4. Środki dydaktyczne Materiały źródłowe: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, kodeksy z komentarzem, ustawy, rozporządzenia, akty prawa miejscowego, orzecznictwo sądowe i gospodarcze. Dzienniki Ustaw. Monitory Polskie, dzienniki resortowe i wojewódzkie. Wzory pism z zakresu prawa. Czasopisma i wydawnictwa prawne. Programy komputerowe, filmy edukacyjne z zakresu prawa i administracji.. 24

5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Podczas realizacji programu jednostki modułowej należy zwracać uwagę na kształtowanie umiejętności myślenia w kategoriach prawnych, analizowania i interpretowania norm prawnych oraz odwoływania się do tekstów źródłowych. Należy podkreślić, że wiedza z zakresu prawa umożliwia zrozumienie mechanizmów funkcjonowania państwa i jest potrzebna do uczestniczenia w życiu społeczno-gospodarczym. Ze względu na specyficzną terminologię prawną, celowe jest zastosowanie metod podających (wykład informacyjny, pogadanka) oraz w szerokim zakresie metod aktywizujących, takich jak: dyskusja dydaktyczna, metoda przypadków, metoda sytuacyjna. Dla osiągnięcia wszystkich celów kształcenia jednostki należy również zaplanować ćwiczenia praktyczne z wykorzystaniem tekstów źródłowych. Zajęcia edukacyjne powinny odbywać się w grupach 15 -osobowych, w pracowni wyposażonej w literaturę, teksty źródłowe, wzory pism, formularze i druki, filmy edukacyjne, a także w komputery z odpowiednim oprogramowaniem. Wskazane jest organizowanie wycieczek do organów administracji i sądów. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów powinno odbywać się systematycznie, na podstawie określonych kryteriów. Kryteria oceniania powinny uwzględniać założone cele kształcenia oraz aktywność uczniów na zajęciach, umiejętność współpracy w grupie, umiejętność posługiwania się terminologią prawniczą oraz twórczego myślenia. Proces oceniania powinien obejmować: diagnozę poziomu wiedzy ucznia przed przystąpieniem do realizacji programu, sprawdzenie postępów uczniów w nauce w toku realizacji programu oraz rozpoznawanie trudności w osiąganiu celów kształcenia, sprawdzanie wiadomości i umiejętności po zrealizowaniu programu. Do sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów można wykorzystać następujące metody: sprawdzian ustny w formie pytań i dyskusji, sprawdzian pisemny: krótka wypowiedź na piśmie lub rozwiązanie zadania problemowego, ukierunkowaną obserwację czynności ucznia, testy osiągnięć szkolnych z zadaniami otwartymi, z luką lub wielokrotnego wyboru. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 25

Jednostka modułowa 341[01].O1.02 Gospodarowanie na rynku zasobów, dóbr i usług 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: wyjaśnić konieczność dokonywania wyborów ekonomicznych, podać przykłady kosztów alternatywnych dokonywanych wyborów, podjąć decyzję ekonomiczną w procesie produkcji, wymiany i konsumpcji, scharakteryzować sposoby rozwiązywania problemów niedoboru w różnych sytuacjach ekonomicznych, wykazać współzależność działających na rynku podmiotów gospodarczych, wyjaśnić zasadność równowagi odpływów płatności z dopływami do ruchu okrężnego produktu i dochodu, wyjaśnić mechanizm funkcjonowania rynku, uzasadnić, że decyzje producenta w zakresie zmiany ceny zależą od elastyczności popytu, uzasadnić, że decyzje konsumenta w zakresie dokonywania zakupu zależą od elastyczności popytu, uzasadnić konieczność równoważenia rynku, wskazać konsekwencje zachwiania równowagi gospodarczej, dokonać interpretacji wskaźników opisujących skutki zachwiania równowagi gospodarczej, uzasadnić potrzebę ingerencji rządu i Banku Centralnego w procesy gospodarcze, wykazać wpływ instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej na decyzje podmiotów gospodarczych, wykazać znaczenie wymiany międzynarodowej dla gospodarki Polski, określić znaczenie unijnych funduszy strukturalnych i spójności dla rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. 2. Materiał kształcenia Wybór i koszt alternatywny. Decyzje konsumentów i producentów w procesie gospodarowania. Systemy ekonomiczne. Obieg okrężny produktu i dochodu. Odpływy i dopływy płatności. Mierzenie efektów działalności gospodarczej. Produkt Krajowy Brutto. Mechanizm funkcjonowania rynku. Elastyczność popytu i podaży. 26

Równowaga rynkowa. Zachwianie równowagi rynkowej i jego konsekwencje. Bezrobocie i inflacja. Integracja rządu Banku Centralnego w procesy gospodarcze. Polityka fiskalna i monetarna. Ekonomia gospodarki otwartej. Jednolity rynek europejski. Fundusze strukturalne i spójności. 3. Ćwiczenia Dokonywanie wyboru ekonomicznego. Alokacja zasobów ekonomicznych w różnych systemach społeczno- -gospodarczych. Projektowanie transakcji kupna-sprzedaży zasobów i dóbr. Analizowanie dynamiki Produktu Krajowego Brutto. Wyznaczanie ceny równowagi na przykładzie określonego produktu. Analizowanie działania mechanizmu rynkowego, powstawania nadwyżki i niedoboru na przykładzie określonego produktu. Interpretacja wskaźników elastyczności popytu. Obliczanie przychodów producentów przy zmianach cen przy popycie elastycznym i nieelastycznym. Analizowanie lokalnego i krajowego rynku pracy z wykorzystaniem współczynników aktywizacji zawodowej, zatrudnienia i stopy bezrobocia. Analizowanie korzyści i kosztów inflacji. Ustalanie struktury i analiza dynamiki dochodów i wydatków państwa w oparciu o dane statystyczne. Analizowanie bilansu płatniczego Polski. 4. Środki dydaktyczne Zestawy: foliogramów, filmów dydaktycznych. Materiały źródłowe: czasopisma ekonomiczne i prawne, roczniki statystyczne. Opisy zdarzeń, gier dydaktycznych, scenariusze inscenizacji. Zestawy ćwiczeń dla ucznia. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Program nauczania jednostki modułowej porządkuje wiedzę uczniów o funkcjonowaniu gospodarki. Wiedza ta ułatwi im kształtowanie umiejętności analizowania i interpretowania tych kategorii, procesów i zjawisk gospodarczych, które będą niezbędne przy podejmowaniu decyzji o wykorzystaniu rzadkich zasobów, wymianie dóbr i poziomie konsumpcji. Nabyte w czasie realizacji programu wiadomości 27

i umiejętności stanowią podstawę do osiągnięcia celów innych jednostek modułowych, modułu ogólnozawodowego oraz modułów zawodowych. Dominującymi metodami nauczania powinny być metody aktywizujące, takie jak: metoda przypadków, sytuacyjna, gier dydaktycznych (symulacyjnych i decyzyjnych), inscenizacji, dyskusji dydaktycznej oraz metody praktyczne: ćwiczenia praktyczne i metoda projektów. Szczególnej uwadze poleca się metodę projektów dającą możliwość doskonalenia, poszerzania i dopełniania nie tylko celów kształcenia ogólnozawodowego, ale i ponadzawodowego, w szczególności: rozwiązywania problemów w twórczy sposób, poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz współpracy w zespole. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być prowadzone systematycznie, na podstawie określonych kryteriów. Treści zawarte w programie jednostki modułowej były przedmiotem nauczania we wcześniejszych etapach edukacyjnych. Dlatego konieczne jest przeprowadzenie badań diagnostycznych, na podstawie których możliwe będzie zaplanowanie zajęć edukacyjnych stosownie do poziomu wiadomości i umiejętności uczniów. Badania kształtujące, określające aktualny poziom wiedzy i umiejętności uczniów, mogą być prowadzone na podstawie: sprawdzianów pisemnych, sprawdzianów ustnych (wypowiedzi ustne podczas pogadanki lub dyskusji), testów osiągnięć szkolnych, obserwacji wykonywanych przez ucznia czynności podczas ćwiczeń, wykonanych projektów. W czasie obserwacji należy zwracać uwagę na aktywność i inicjatywę uczniów oraz umiejętność współpracy w zespole. Ocena poziomu umiejętności ucznia powinna uwzględniać wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 28

Jednostka modułowa 341[01].O1.03 Wykonywanie prac biurowych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: zorganizować stanowisko pracy biurowej z zastosowaniem zasad ergonomii, zastosować ogólne zasady formułowania i formatowania pism, sporządzić pisma z zastosowaniem metody mnemotechnicznej, sporządzić pisma w różnych układach graficznych, wykonać czynności związane z przyjmowaniem korespondencji zastosować biurowe urządzenia techniczne, odebrać i przekazać informacje za pomocą poczty elektronicznej, wykonać prace biurowe zgodnie z przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy. 2. Materiał nauczania Struktura organizacyjna jednostki. Stanowiska pracy biurowej. Biurowe urządzenia techniczne. Bezpieczeństwo i higiena pracy biurowej. Ergonomia pracy. Metoda mnemotechniczna. Klasyfikacja pism biurowych. Układy graficzne tekstów. Elementy pisma i ich rozmieszczenie. Zasady redagowania pism. 3. Ćwiczenia Projektowanie stanowiska pracy biurowej zgodnie z wymaganiami ergonomii. Analizowanie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy biurowej. Zapisywanie i znakowanie pism w dzienniku podawczym. Doskonalenie biegłości pisania metodą mnemotechniczną. Opracowywanie i edytowanie pism w układzie graficznym: blokowym, a linea, a linea z interlinią, Odbiór i przekaz informacji pocztą elektroniczną. Analizowanie instrukcji obsługi biurowych urządzeń technicznych. Obsługa biurowych urządzeń technicznych. 29

4. Środki dydaktyczne Teksty przewodnie. Wzory pism i układów graficznych tekstów. Instrukcje obsługi biurowych urządzeń technicznych. Urządzenia techniczne: telefon, faks, kserokopiarka, niszczarka. Programy komputerowe. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Celem realizacji programu jednostki modułowej jest przygotowanie uczniów do wykonywania podstawowych prac biurowych. Program jednostki modułowej powinien być realizowany metodami praktycznymi z szerokim zastosowaniem metody tekstu przewodniego oraz ćwiczeń praktycznych poprzedzonych pokazem. Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone w pracowni symulacyjnej, wyposażonej w nowoczesny sprzęt biurowy i środki łączności, w grupach 15 -osobowych. Uczniowie powinni wykonywać ćwiczenia indywidualnie. Metody podające, takie jak: wykład informacyjny i pogadanka mogą być zastosowane przy omawianiu wymagań ergonomii oraz przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, w pierwszej fazie realizacji programu jednostki. Umiejętności, określone w programie jednostki, będą doskonalone podczas realizacji programów innych jednostek modułowych zawartych w module ogólnozawodowym i modułach zawodowych. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów powinno być prowadzone systematycznie, na podstawie ustalonych kryteriów. Proces oceniania osiągnięć uczniów ma na celu dostarczenie informacji na temat poziomu opanowania umiejętności określonych w szczegółowych celach kształcenia. Przewidziana w programie nauczania duża ilość ćwiczeń wymaga, aby ocenianiu podlegały umiejętności praktyczne, a zwłaszcza: organizacja stanowiska pracy, sprawność obsługi urządzeń oraz przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Ocena umiejętności praktycznych powinna być dokonywana na podstawie obserwacji pracy uczniów podczas wykonywania zadań. Przedmiotem oceny powinna być również zawartość teczki osiągnięć ucznia, w której powinny być zgromadzone następujące jego prace: projekt stanowiska pracy biurowej, zestaw pism w różnych sprawach, opracowywanych i zredagowanych w różnych formach graficznych. 30

Jednostka modułowa 341[01].O1.04 Zarządzanie zasobami ekonomicznymi 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: określić istotę i cele zarządzania, scharakteryzować podstawowe funkcje i zakres zarządzania, scharakteryzować współczesne techniki zarządzania, określić etapy zarządzania, scharakteryzować strategie zarządzania, określić rolę marketingu w zarządzaniu strategicznym, scharakteryzować style zarządzania i kierowania, określić związki między strategami zarządzania zasobami rzeczowymi, ludzkimi, finansowymi a efektami ekonomicznymi, określić znaczenie zarządzania jakością, rozróżnić miary statystyczne, zastosować obliczenia statystyczne w procesie podejmowania decyzji, przeprowadzić analizę efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej z uwzględnieniem wskaźników statystycznych. 2. Materiał nauczania Istota i cele zarządzania. Funkcje i zakres zarządzania. Etapy zarządzania. Style zarządzania i kierowania. Współczesne techniki zarządzania. Rola marketingu w zarządzaniu strategicznym. Zarządzanie zasobami rzeczowymi, ludzkimi i finansowymi. Kierowanie pracą zespołu. Cechy dobrego menedżera. Zarządzanie jakością. Jakość jako sfera prac prawno-organizacyjnych. Systemy zarządzania jakością. Dokumentacja systemu zarządzania jakością. Podstawowe miary statystyczne. Zastosowanie wskaźników statystycznych. Znaczenie obliczeń statystycznych w procesie podejmowania decyzji. 3. Ćwiczenia Określanie cech menedżera. Rozróżnianie stylów kierowania. Analizowanie dokumentacji zarządzania jakością. Określanie czynników wpływających na decyzje konsumenta. 31

Obliczanie podstawowych miar statystycznych. Graficzna prezentacja wyników obliczeń statystycznych. Interpretacja wskaźników statystycznych. Analizowanie efektywności ekonomicznej jednostki organizacyjnej z zastosowaniem wskaźników statystycznych. 4. Środki dydaktyczne Plansze. Zestaw foliogramów. Materiały źródłowe: przykładowe dokumentacje (lub ich elementy) systemów zarządzania jakością. Zestaw ćwiczeń dla ucznia. Programy komputerowe do obliczeń statystycznych. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Treści programowe jednostki modułowej mają charakter ogólny. Ich uszczegółowienie i usystematyzowanie przewidziane jest w trakcie realizacji programów jednostek modułowych zawartych w modułach zawodowych. Podczas realizacji programu jednostki należy zwrócić uwagę na rolę zarządzania w procesie zarządzania jakością. Wskazane jest kształtowanie umiejętności wykorzystania miar statystycznych i działań marketingowych w procesie podejmowania decyzji. W procesie dydaktycznym należy pobudzać aktywność uczniów i samodzielność w osiąganiu założonych celów. Zajęcia edukacyjne powinny być prowadzone aktywizującymi metodami nauczania. Szczególnie polecane są metody: przypadków, sytuacyjna, projektów oraz dyskusje dydaktyczne. Celowe jest również zastosowanie specyficznych dla prac wdrożeniowych z zakresu jakości, narzędzi i technik rozwiązywania problemów. Ćwiczenia z zakresu obliczeń statystycznych oraz prezentacji wyników tych obliczeń technikami komputerowymi, powinny odbywać się w grupach 15 -osobowych w pracowni komputerowej z indywidualnym dostępem ucznia do komputera. 6. Propozycje metod sprawdzania i oceny osiągnięć edukacyjnych ucznia Sprawdzanie i ocenianie osiągnięć ucznia powinno odbywać się systematycznie na podstawie określonych kryteriów. Poziom umiejętności uczniów w posługiwaniu się programami komputerowymi stosowanymi do obliczeń statystycznych i graficznej prezentacji wyników sprawdzamy w początkowej fazie realizacji programu. 32

Do sprawdzenia osiągnięć ucznia można zastosować następujące metody: sprawdzian ustny, może być przeprowadzany w formie pytań i dyskusji w celu sprawdzenia umiejętności posługiwania się terminologią ekonomiczną oraz właściwego argumentowania i wnioskowania, sprawdzian pisemny wypowiedź pisemna na zadany temat, obserwację czynności uczniów w czasie wykonywania zadań praktycznych. Podczas obserwacji pracy uczniów należy uwzględnić aktywność w czasie zajęć, sposób prezentowania wytworów pracy indywidualnej i grupowej. Przedmiotem oceny powinny być również opracowane projekty. W ocenie końcowej należy uwzględnić wyniki wszystkich metod sprawdzania stosowanych przez nauczyciela. 33

Jednostka modułowa 341[01].O1.05 Ewidencjonowanie zdarzeń gospodarczych 1. Szczegółowe cele kształcenia W wyniku procesu kształcenia uczeń/słuchacz powinien umieć: określić uregulowania prawne dotyczące prowadzenia rachunkowości, posłużyć się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, rozróżnić typy operacji gospodarczych, sporządzić dowody księgowe, zastosować procedury przygotowania dowodów do księgowania, dokonać archiwizacji dowodów księgowych, określić źródła przychodów, sklasyfikować koszty według układu rodzajowego, określić koszty jednostkowe, ustalić cenę sprzedaży, przeprowadzić inwentaryzację zapasów, zaewidencjonować przychody i koszy uzyskania przychodów podatkowej księdze przychodów i rozchodów, ustalić podatek dochodowy od osób fizycznych, dokonać zapisów w rejestrze zakupów i sprzedaży podatku VAT, rozliczyć podatek VAT, obliczyć wynagrodzenia pracowników, sporządzić listę płac, przeprowadzić ewidencję gospodarczą z zastosowaniem programu komputerowego dla podatkowej księgi przychodów i rozchodów oraz ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych, sporządzić deklarację ZUS i podatkowe przy pomocy programów komputerowych. 2. Materiał nauczania Podstawy prawne prowadzenia rachunkowości. Zakres przedmiotowy rachunkowości. Typy operacji gospodarczych. Dokumentacja księgowa. Inwentaryzacja: cel, zasady, dokumentacja. Źródła przychodów. Klasyfikacja kosztów według rodzajów. Kalkulacja. Podatek dochodowy od osób fizycznych. Podatek VAT. Rozliczenia dotyczące wynagrodzeń i ubezpieczeń społecznych. Ewidencja gospodarcza uproszczona: podatkowa księga przychodów i rozchodów, ryczałt od przychodów ewidencjonowanych. 34

3. Ćwiczenia Przeprowadzanie inwentaryzacji zapasów. Sporządzanie dowodów księgowych. Kontrolowanie i archiwizacja dowodów księgowych. Sporządzanie imiennych kart przychodów pracowników. Sporządzanie listy płac. Ewidencjonowanie operacji gospodarczych w podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Prowadzenie rejestru zakupów i sprzedaży VAT. Sporządzanie deklaracji ZUS i deklaracji podatkowej. Ewidencjonowanie przychodów w celu opodatkowania ich ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych 4. Środki dydaktyczne. Zestaw foliogramów. Przepisy prawa podatkowego. Druki dokumentów i deklaracji podatkowych i ZUS. Arkusze spisu z natury. Wzór ewidencji przychodów ewidencjonowanych. Księga przychodów i rozchodów. Ewidencja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych. Ewidencja wyposażenia. Ewidencja przebiegu pojazdów. Rejestry zakupu i sprzedaży VAT. Imienne karty przychodów pracowników. Listy płac. Programy komputerowe dotyczące prowadzenia ewidencji uproszczonej. 5. Wskazania metodyczne do realizacji programu jednostki Celem realizacji programu jednostki jest przygotowanie uczniów do prowadzenia uproszczonych form rachunkowości. Ćwiczenia z zakresu ewidencji zdarzeń gospodarczych należy ograniczyć do ewidencji uproszczonej w formie księgi przychodów i rozchodów, ryczałtu przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej. Wskazane jest prowadzenie ewidencji z zastosowaniem programów komputerowych. Szczególną uwagę należy zwracać na pracę z dokumentami księgowymi. Uczniowie powinni opanować umiejętność posługiwania się nimi w ewidencji i rozliczeniach z ZUS i urzędem skarbowym. Osiągnięcie zaplanowanych celów kształcenia umożliwi wykonanie przez uczniów wskazanych ćwiczeń. Treść ćwiczeń powinna odzwierciedlać rzeczywiste zdarzenia gospodarcze. Wykonywanie przez uczniów ćwiczeń powinno być poprzedzone pokazem. 35