Metody analizy demograficznej

Przedmiot analizy demograficznej Stan w danym momencie lub okresie, np. roku (można więc oceniać natężenie określonego procesu, strukturę lub korelację cech badanej populacji) Dynamika, rozumiana jako wszechstronna ocena zmian w czasie

Analiza demograficzna Wielkości absolutne: jeśli odnoszą się do zbiorowości to nazywamy je zasobami (np. ludność Polski, mężczyźni, nowożeńcy) Jeśli odnoszą się do zdarzeń zachodzących w zbiorowościach to nazywamy je strumieniami (np. urodzenia, małżeństwa) Odsetki (dane wyrażane w procentach) Do pełnej analizy potrzebne są także wielkości względne, a więc wzajemne relacje zasobów i strumieni (współczynniki demograficzne - rates): Zasób do zasobu (np. współczynnik feminizacji, będący stosunkiem liczby kobiet do liczby mężczyzn) Strumień do strumienia (np. współczynnik rozwodów, stosunek liczby rozwodów do liczby małżeństw Strumień do zasobu (najczęstszy, np. ogólny współczynnik zgonów, stosunek liczby zgonów do liczby ludności)

Dane procentowe

Budowa współczynnika demograficznego

Obliczenie prostego współczynnika

Liczba ludności Roczniki demograficzne ONZ zalecają, aby przy budowaniu współczynników demograficznych stosować liczbę ludności ze środku roku (szacunek z dnia 30 czerwca) lub średnią arytmetyczną ze stanu ludności z początku i końca roku. GUS stosuje także liczbę ludności szacowaną w ostatnim dniu roku (31 grudnia).

Średnioroczne tempo zmian liczby ludności gdzie: T - średnioroczny współczynnik tempa zmiany wyrażony w %, L 0, L t - liczba ludności w roku 0 i t.

Współczynniki można podzielić ze względu na szczegółowość ujęcia badanego zjawiska: Współczynniki ogólne (surowe) Współczynniki cząstkowe (grupowe)

Współczynniki można podzielić ze względu na zasoby znajdujące się w mianowniku współczynnika: Pierwszej kategorii (w mianowniku są osoby, które mogą uczestniczyć w zdarzeniu) Drugiej kategorii (w mianowniku występują zarówno osoby uczestniczące w zdarzeniu, jak i osoby, które w zdarzeniu nie uczestniczyły

Współczynniki można podzielić ze względu na rodzaj analizy: Współczynniki przekrojowe Kohortowe (wzdłużne)

Siatka demograficzna (Lexisa) Służy do jednoczesnego wyznaczania daty urodzenia, daty zgonu, i wieku poszczególnych osób. Posługując się nią, można łatwo ustalić liczby osób żyjących w dowolnym momencie i o określonym wieku lub roku urodzenia oraz liczby zmarłych w dowolnym okresie w powiązaniu z ich wiekiem lub rocznikiem urodzenia. Stanowi także narzędzie analizy kohortowej polegającej na śledzeniu zmian zachodzących w czasie w wybranej zbiorowości ludzi.

Analiza kohortowa Kohorta podzbiorowość ludzka, wyodrębniona ze zbiorowości na podstawie zdarzenia demograficznego lub społecznego wspólnego wszystkim członkom podzbiorowości w ściśle określonym miejscu i czasie. Wyodrębnienia dokonujemy celem obserwacji i analizy wyróżnionych faktów demograficznych i społecznych w ciągu życia członków podzbiorowości, poczynając od wspólnego im zdarzenia. Generacja kohorta, której wspólnym zdarzeniem było urodzenie Analiza kohortowa to ocena procesów zachodzących w czasie w kohorcie czy generacji.

Analiza kohortowa a poprzeczna Analiza wzdłużna (kohortowa) służy badaniu procesów demograficznych tak, jak one powstają i układają się z upływem czasu wraz ze wszystkimi towarzyszącymi zmianami sytuacji materialnej, społecznej, kulturowej danej kohorty. (analiza kalendarza zdarzeń) Analiza poprzeczna ułatwia ocenę różnych procesów demograficznych w danym odcinku czasu

Podstawowy model cyklu życia rodziny nuklearnej Faza cyklu życia rodziny Wydarzenia charakteryzujące początek fazy koniec fazy Formowanie się Zawarcie małżeństwa Urodzenie pierwszego dziecka Powiększanie się Urodzenie pierwszego dziecka Urodzenie ostatniego dziecka Zakończenie formowania Urodzenie ostatniego dziecka Pierwsze dziecko opuszcza dom Kurczenie się Pierwsze dziecko opuszcza Ostatnie dziecko opuszcza dom dom Zakończenie kurczenia Ostatnie dziecko opuszcza się dom Zgon pierwszego małżonka Zanik Zgon pierwszego małżonka Zgon drugiego małżonka

Kryteria podziału ludności na miejską i wiejską Kryterium statystyczne określona liczba ludności (najczęściej 2 tys. mieszkańców) przesądza o zaliczeniu ludności danej miejscowości do ludności miejskiej. Kryterium administracyjne fakt nadania miejscowości urzędowych praw miejskich. Czasem kryterium gęstości zaludnienia czy liczby ludności skupionej w centrum miejscowości w granicach zwartej linii zabudowy.

Literatura do wykładu: J. Holzer. Demografia. Warszawa, 2003. Rozdział 3. Metody analizy demograficznej. Podrozdziały 3.1, 3.2, 3.3 - s. 73-80 oraz podrozdział 3.8 s.112-114.

Pytania na egzamin Jakie są sposoby matematycznego opisu struktur lub procesów demograficznych? Rodzaje współczynników. Budowa współczynnika natężenia. Jak można określić liczbę ludności w danym okresie? Średnioroczne tempo zmian liczby ludności. Czym różnią się współczynniki ogólne od współczynników cząstkowych? Czym różnią się współczynniki pierwszej od współczynników drugiej kategorii? Analiza poprzeczna i wzdłużna. Kohorta, generacja. Kryteria podziału na ludność wiejską i miejską.