WARSZTAT nr 1 Scenariusz szczegółowy Temat warsztatu: Fotografia i archiwum wprowadzenie Warsztaty Główne wątki cyklu warsztatów: Praca z archiwum fotograficznym podstawą i punktem wyjścia do spotkania jest archiwum fotografii rodzinnych. Może być to zbiór zdjęć opublikowanych w sieci w wolnym dostępie, fizyczne archiwum (prywatne lub instytucjonalne), zdjęcia pochodzące z instytucjonalnych zbiorów cyfrowych. W przypadku skupienia na pojęciu historii (zamiast rodziny ) mogą być to również zdjęcia historyczne, pochodzące z cyfrowych archiwów państwowych (np. www.fototeka.dsh.pl, www.nac.pl) lub kolekcji artystycznych (np. www.zofiarydet.com). Istotne jest, aby fotografie zostały wydrukowane. Wybrane z nich można połączyć z opowieściami / historiami o przedstawionych osobach i sytuacjach. Przetwarzanie zdjęć / kolaż fotografie archiwalne są punktem wyjścia do twórczych działań: cięcia, kolorowania, podpisywania, sklejania, przerywania i łączenia. Fotografie można potraktować zarówno jako materiał plastyczny, z którym można pracować intuicyjnie, spontanicznie, poddając się emocjom lub przeciwnie jako materiałem informacyjnym, pozwalającym na snucie opowieści, przypuszczeń, tworzenie interpretacji, uruchamianie narracyjnych skojarzeń. Dobrym pomysłem może być tworzenie kolaży zarówno indywidualnych, tworzonych w parach oraz grupowo bo jest to forma, która pozwala na przetwarzanie zdjęć na różne sposoby: uwzględniając ich właściwości plastyczne lub/i narracyjne. Dzielenie się opowieściami / wrażeniami przetwarzaniu zdjęć mogą towarzyszyć momenty zatrzymania i rozmowy, która wywoływana jest przez obrazy. Konkretne, wybrane zdjęcia lub fragmenty kolażu mogą budzić skojarzenia i wspomnienia związane z własnym doświadczeniem, życiem rodzinnym, sposobem rozumienia historii. Pojedyncze słowa lub zdania można zapisywać na kartkach i dołączać nawzajem do swoich kolaży. Uczestnicy mogą zostać również poproszeni o przygotowanie opowieści lub wspomnienia w formie wypowiedzi, które mogą być zarejestrowane na dyktafonie. Nagrania mogą być dźwiękowym podkładem kolaży. Tworzenie wystawy istotny jest moment finałowy: prezentacja prac publiczności. Wystawę warto zorganizować w miejscu, które, z jednej strony, będzie sprzyjało spotkaniu i rozmowie, z drugiej, będzie związane z kontekstem wystawienniczym i artystycznym. Wystawa nie musi być wyłącznie prezentacją wykonanych prac, ale sytuacją, która pozwoli widzom na interakcje, wspólne działanie, dołączenie do wystawy swojego elementu. Integracja i współpraca najistotniejszym działaniem podczas warsztatów jest bycie razem. Osoby neurotypowe i osoby ze spektrum autyzmu traktowane są w taki sam, partnerski sposób (z uszanowaniem ich indywidualnych potrzeb związanych z komunikacją). Wspólne działanie jest dla uczestników okazją, aby się nawzajem zobaczyć, usłyszeć, wymienić opowieściami i pomysłami. Grupa wiekowa: Grupa 10 osób dorosłych (18+) ze spektrum autyzmu oraz neurotypowych Opis grupy: W warsztatach bierze udział ok. 10 osób połowa to osoby ze spektrum autyzmu, połowa to osoby neurotypowe. Grupa powstaje w wyniku otwartej rekrutacji ważne, aby uczestnicy mieli jasność, że warsztat będzie dotyczył twórczej pracy z archiwum fotograficznym oraz posłuży wymianie opowieści rodzinnych, wspomnień, historii. Rekrutację warto przeprowadzić w oparciu o formularz zgłoszeniowy, w którym osoby chętne do udziału w warsztatach opiszą swoje motywacje i zainteresowania. Dodatkowo można poprosić o załączenie dowolnej fotografii i jej krótki opis. Z osobami zaproszonymi do warsztatów warto spotkać się przede rozpoczęciem faktycznego działania aby poznać ich oczekiwania, potrzeby, sposób komunikowania się a także zapoznać ich z miejscem w którym będą odbywały się warsztaty.
Czas trwania: 90 minut Słowa kluczowe: archiwum, fotografia, kolaż, historia, rodzina, spektrum autyzmu, neurotypowość Cele warsztatu: Stworzenie sytuacji spotkania opartego na wspólnym działaniu i rozmowie - poznanie siebie nawzajem, nie tylko między osobami z autyzmem i neurotypowymi, ale w całej grupie. Zaobserwowanie i nauczenie się różnych sposobów komunikacji, rozumienia, odbierania rzeczywistości. Stworzenie oferty ambitnych, eksperymentalnych, wartościowych warsztatów twórczych skierowanych do osób dorosłych w tym osób ze spektrum autyzmu których często brakuje w działalności instytucji publicznych. Uruchomienie rodzinnych wspomnień dotknięcie tematów ważnych, trudnych, wzruszających uruchomienie emocji i szukanie punktów wspólnych w indywidualnych, różnorodnych historiach uczestników. Stworzenie nowego doświadczenia dla animatorów, edukatorów i instytucji, które dotychczas nie miały okazji do pracy z grupami dorosłych uczestników: neurotypowych i/lub ze spektrum autyzmu. Metody zajęć: wykład, dyskusja, pokaz, praca indywidualna ze zdjęciami, Prowadzący i opis pełnionych ról: Animator - prowadzi warsztat, wita grupę oraz wprowadza w tematykę zajęć. Animator prezentuje plan na najbliższą godzinę zajęć, opowiada o projekcie, konstruuje kontrakt z grupą, oraz animuje rozmowę o zdjęciach uczestników. Współprowadzi część polegającą na pracy nad zdjęciami. Edukator - współprowadzi warsztat, opowiada o zbiorach, o zasobach i historii placówki, którą reprezentuję. Współprowadzi część polegającą na pracy nad zdjęciami. Terapeuta - Rolą terapeuty podczas warsztatów jest wspieranie osób ze spektrum i pomoc w rozumieniu oczekiwań i poleceń oraz wsparcie w sytuacjach kryzysowych. Terapeuta wspiera uczestników w pracy, tłumaczy niezrozumiałe polecenia, przejmuje pracę z uczestnikami, wymagającymi dużego wsparcia i pracy indywidualnej, rozwiązuje zaistniałe konflikty. Niezbędne materiały: zbiór zdjęć (min. 500 szt.) z wydrukowanych w labie fotograficznym 10x15 cm, błysk, z nazwą pliku cyfrowego wydrukowaną na odwrocie 10 teczek tekturowych czarne flamastry i markery podłużne paski sztywnego, białego papieru, kartki A4 szeroka taśma papierowa projektor, komputer wydruk zdjęć przysłanych przez uczestników flipchart Przygotowanie przed warsztatami: Przed rozpoczęciem cyklu zajęć warto zebrać informacje na temat ewentualnych potrzeb wsparcia osób ze spektrum autyzmu. Szczególnie ważne będą informacje dotyczące wspomagania komunikowania się.
Część osób z autyzmem może mieć problem w zakresie rozumienia mowy oraz nadawaniem komunikatów. Ważne wówczas jest przygotowanie pomocy typu zdjęcia lub obrazki (piktogramy), które będą przedstawiały: kolejne aktywności planowane w ciągu zajęć, materiały, akcesoria i narzędzia, które będą wykorzystywane podczas zajęć, pojęcia związane z tematem warsztatów (należy pamiętać, że niektóre osoby ze spektrum mogą mieć duże problemy z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych). Warto jest poprosić opiekunów osób ze złożonymi potrzebami dotyczącymi komunikowania się (osób niemówiących lub posługujących się mową w sposób ograniczony), by na każde spotkanie przynosili ze sobą używane przez nich pomoce komunikacyjne (książki /tablice komunikacyjne, komunikatory, tablety, itp.) W czasie spotkania przed pierwszym warsztatem warto omówić cel i przebieg cykl spotkań warsztatowych. Ważne jest, by uczestnicy otrzymali informacje, że będą pracować w parach i w całej grupie. Przebieg spotkania: *Wskazówka - Zadaniem terapeuty jest indywidualne wsparcie osób ze spektrum autyzmu, dostosowywanie form i metod do ich potrzeb, indywidualizowanie i dostosowywanie instrukcji oraz zadań, tak by każdy z uczestników mógł w pełni uczestniczyć w proponowanych aktywnościach. Powitanie - 5 min. Krzesła są ustawione w okrąg. Przygotowany jest flipchart, projektor, stół z materiałami i wydrukowanymi zdjęciami. Spotkanie rozpoczyna się od powitania uczestników przez osoby prowadzące, przedstawienia struktury i celów cyklu warsztatów, przedstawienie struktury dzisiejszego spotkania (warto spisać kolejność poszczególnych działań na flipcharcie). *Wskazówka - Dla osób ze spektrum autyzmu istotne jest przewidywanie i planowanie wydarzeń, stąd też ważnym elementem jest utworzenie przez prowadzących planu/struktury warsztatu i przedstawienie go w formie wizualnej (pisemnej i/lub obrazkowej (zdjęcia, ilustracje, piktogramy)). Forma znaków w planie jest zależna od rozumienia uczestników. Można również stosować indywidualne plany zajęć dla uczestników ze złożonymi potrzebami komunikacyjnymi, tj. dla osób niemówiących i/lub mających problemy z rozumieniem mowy. Po wykonaniu aktywności można wykreślać z planu zrealizowane zadanie lub odnosić się wskazując kolejny. Przedstawianie się uczestników - 15 min. Prowadzący/a pokazuje lub wyświetla (w przypadkowej kolejności) zdjęcia, które zostały nadesłane w formularzach zgłoszeniowych dzięki temu unikamy stresu wynikającego z kolejności determinowanej przez zajmowane miejsce. Osoba, która rozpoznaje swoje zdjęcie przedstawia się opowiadając krótko o sobie (kim jesteś?), o swoich motywacjach (co sprawia/dlaczego, że tu jesteś?) oraz o zdjęciu. Warto wskazać maksymalny czas wypowiedzi 1 minuta. *Wskazówka - Dla niektórych osób ze spektrum istotną pomocą będzie zadanie konkretnych, pojedynczych pytań. Dawanie w podpowiedzi opcje do wyboru, np. Czy na zdjęciu jest twoja siostra czy ty? Kontrakt - 15 min
Wspólne stworzenie kontraktu zasad potrzebnych grupie do komfortowej pracy. Spisany kontrakt powinien towarzyszyć wszystkim kolejnym spotkaniom z cyklu. *Wskazówka - Ważne by w kontrakcie znalazł się zapis, że można w każdej chwili poprosić o pomoc oraz, że można odmówić udziału w trudnym zadaniu Zapoznanie ze zbiorem fotografii - 5 min. Osoba prowadząca krótko przedstawia charakterystykę zbioru fotograficznego tłumaczy skąd się wzięły zdjęcia, co przedstawiają, do kogo należą. Zdjęcia mogą być w tym czasie prezentowane z projektora, a wydruki są rozłożone na dużym stole. *Wskazówka - Dla osób z głębszymi problemami w komunikowaniu się, terapeuta/asystent dostosowuje indywidualnie komunikat, koncentrując się na opisie zdjęć (np. tematyka zdjęć, omawianie elementów zdjęć) Wybór zdjęć - 20 min. Uczestnicy otrzymują swoje teczki osoba prowadząca prosi o ich podpisanie, a następnie zaprasza, aby każda osoba wybrała ze stołu od 10 do 20 zdjęć, z którymi coś ją łączy. Uczestnicy mogą samodzielnie ustalić własne kryterium tego wyboru mogą być to zdjęcia, które uznają za ładne, ciekawe, intrygujące, kojarzące się z własnymi zbiorami rodzinnymi. Polecenie może być również bardziej sprecyzowane Wybierz od 10 do 20 zdjęć, które kojarzą się ze słowem RODZINA/HISTORIA. Wybrane zdjęcia uczestnicy układają na podłodze obok swoich krzeseł. *Wskazówka - Niektóre osoby z autyzmem będą wymagać podawania bardzo konkretnej instrukcji, wówczas zadaniem terapeuty/ asystenta jest określenie, np. ilości wybranych zdjęć, wspieranie w trakcie wyboru, zapisywanie podawanych skojarzeń. Słowne skojarzenia - 10 min. Osoba prowadząca rozdaje uczestnikom paski papieru i czarne mazaki. Każdy uczestnik jest proszony o zapisanie pojedynczych słów-skojarzeń, które opisują jego/jej wybór zdjęć. Drukowanymi, dużymi literami należy zapisać po jednym słowie na jednej kartce maksymalnie 5. Spośród słów każda osoba wybiera jedno, które chce zaprezentować grupie jako roboczy tytuł swojego zbioru zdjęć. *Wskazówka - Zadanie to wymaga myślenia kreatywnego i abstrakcyjnego, dlatego może okazać się trudne dla niektórych osób ze spektrum. Wspomaganiem ze strony terapeuty/ asystenta podczas tego będzie zadawanie dodatkowych pytań (zależnie od rozumienia, np., opisywanie treści, osób i ew. elementów przedstawionych na fotografiach, zadawanie podpowiedzi do wyborów, zadawanie pytań zamkniętych).
Podsumowanie pracy - 10 min. Runda zamykająca każdy uczestnik/uczestniczka przedstawia swoje słowo-klucz, które opisuje jego/jej wybór zdjęcia. Zdjęcia są rozłożone na podłodze tak, aby inne osoby mogły je zobaczyć. Zakończenie - 5 min. Schowanie zdjęć do podpisanych teczek i pożegnanie grupy. Opracowanie: Agnieszka Pajączkowska Olga Świeża