Gleboznawcza klasyfikacja gruntów na terenie powiatu jeleniogórskiego w roku 1957 Dariusz Gregolioski Polskie Stowarzyszenie Klasyfikatorów Gruntów, Jelenia Góra
1. Położenie powiatu Powiat zlokalizowany jest w południowej części województwa dolnośląskiego, w całości na terenie górskim, na obszarze Sudetów Zachodnich. Centralną cześd powiatu stanowi Kotlina Jeleniogórska, południową częśd powiatu obejmują Karkonosze (granica Paostwa). Od wschodu powiat zamykają Rudawy Janowickie (powiat kamiennogórski), od północny Góry Kaczawskie (powiat złotoryjski i w części północno wschodniej jaworski), a od zachodu granicę powiatu stanowią Góry Izerskie z Pogórzem Izerskim (powiat lwówecki).
powiat jeleniogórski
2. Warunki hydrologiczne, klimatyczne, agroklimatyczne, plonowanie roślin (omówione w przewodniku) 3. Wiodące czynniki glebotwórcze na terenie powiatu a) górski charakter terenu (relief) gleby położone wyżej są silnie szkieletowe, kamieniste odkrywki nr 3 i 4 oraz głębsze w kotlinie odkrywka nr 6 i w dolinie rzek nr 5 procesy zmywu i namywu gleby erodowane i namyte (podnóże Karkonoszy) b) budowa geologiczna (skała macierzysta) gleby brunatna kwaśne wytworzone ze zwietrzeliny granitu odkrywka nr 1, mada wytworzona z utworów aluwialnych odkrywka nr 5 c) wysokośd nad poziom morza i związany z nią klimat (krótki okres wegetacyjny wynikający z niskiej temperatury, duża ilośd opadów (odkrywka nr 3 i 4) gleby brunatne wyługowane
4. Charakterystyka warunków glebowych Na terenie powiatu dominują gleby brunatne (I) w tym: brunatne, bielicowe, płowe - 87,5% (strefowośd pionowa) Pozostałe gleby to mady (J) - 10,2%. Gleby bagienne (M) - 2,3%. Rodzaje gleb. Na terenie powiatu występują prawie wszystkie rodzaje gleb mineralnych o uziarnieniu od piasków gliniastych lekkich i mocnych, poprzez gliny (lekkie średnie i ciężkie), utwory pyłowe i utwory ilaste. Najwięcej jest gleb wytworzonych glin lekkich i średnich. Wymienione utwory charakteryzują się znaczną pylastością (powyżej 25%) co poprawia ich właściwości rolnicze. Na terenie powiatu brak jest gleb wytworzonych z piasków luźnych i słabo gliniastych oraz ze żwirów. Gleby mineralne charakteryzują sie zróżnicowaną miąższością od płytkich, średnio głębokich, głębokich do całkowitych. (Gleby płytkie nie występują powszechnie). Gleby wytworzone z utworów organicznych to gleby torfowe, murszowe całkowite i na podłożu mineralnym.
5. Podstawa prawna przeprowadzonej klasyfikacji Przeprowadzoną klasyfikację wykonano w oparciu o: a) rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956r. w sprawie klasyfikacji gruntów (Dz. U. nr 19, poz. 97) i wydane do tego rozporządzenia przepisy (Zarz. nr 127 Min. Roln. instrukcja do zarz. Nr 127) b) tabelę klas gruntów stanowiącą załącznik do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 1957r. zmieniającego rozporządzenie z dnia 4 czerwca 1956r. w sprawie klasyfikacji gruntów
6. Przeprowadzoną klasyfikację wykonano w 1957r. na terenie wszystkich miast i wsi powiatu obejmując nią grunty rolne i leśne. Prace rozpoczęto w kwietniu i zakooczono w grudniu tego roku. Łącznie sklasyfikowano 66 miejscowości. Pierwszy protokół klasyfikacyjny podpisano w dniu 7 maja 1957r. i dotyczy on wsi Głębock. Ostatni pochodzi z dnia 12 grudnia 1957r. ze wsi Płoszczyna. Po wykonanej klasyfikacji powstały operaty klasyfikacyjne i mapy klasyfikacyjne zatwierdzone Orzeczeniem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Jeleniej Górze. Wyniki bonitacji gleb uwidoczniono w rejestrach pomiarowo-klasyfikacyjnych. Operaty i mapy do dnia dzisiejszego w komplecie przechowywane są w PODGiK Starostwa Powiatowego w Jeleniej Górze i w Referacie Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej Urzędu Miasta Jelenia Góra.
7. Klasyfikację wykonano w oparciu o tabelę klas gruntów będącą załącznikiem do rozporządzenia z dnia 8 stycznia 1957r. Tabelę sporządzono w oparciu o I wydanie Systematyki Gleb Polski z 1956. Z racji tego, że powiat jeleniogórski był klasyfikowany jako jeden z pierwszych na Dolnym Śląsku w istniejącej dokumentacji, zauważono że: - na klasyfikowanych terenach wydzielano tylko dwa typy gleb I gleby brunatne i bielicowe, oraz J mady. Innych typów nie wyodrębniono - w pierwszych, klasyfikowanych miejscowościach dla ustalanych klas nie określano gatunków. Określone gatunki pojawiły sie dopiero latem i w II połowie roku. Np. dla typu (I) są to gatunki R IIIa I c, R IIIb I c, R IVa I d, R IVb I b, R V I c
- na użytkach zielonych typy gleb określano nazwami: typ mineralny, typ organiczny gatunków nie określono, ponieważ w ówczesnej tabeli klas gruntów nie zamieszczono opisów gatunków gleb dla użytków zielonych - nie stosowano pionowych stref bonitacyjnych - na mapach klasyfikacyjnych uwidocznione są granice typów i ich oznaczenia (I, J) w opisie konturu zawarty jest jego nr, użytek i klasa gruntu np. 404 R IVb, brak oznaczenia gatunku gleby Stwierdzone braki w dokumentacji nie oznaczają, że klasyfikacja jest wykonana źle. Prowadzone prace bieżące potwierdzają, że typy gleb, skład granulometryczny i klasy gruntu określone są właściwie.
8. Stan dzisiejszy a) podstawą prawną przeprowadzanej w obecnym czasie klasyfikacja gruntów jest ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2016r. poz. 1629 z późniejszymi zmianami) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 września 2012r. w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów zawierające urzędową tabelę klas gruntów b) badania polowe gleb, oraz techniczne wykonanie klasyfikacji, cześd dokumentacji (opisy odkrywek i mapa klasyfikacyjna) do dnia dzisiejszego prowadzone i sporządzane są w oparciu o metody i zasady podane (w nieobowiązującym) Zarz. nr 127 Min. Roln. i instrukcji do zarz. nr 127
c) obowiązujące rozporządzenie z 2012r. w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów stwierdza, że klasyfikacja przeprowadzona na podstawie dotychczasowych przepisów zachowuje ważnośd w związku z czym typy (poza płowymi i rdzawymi), podtypy, rodzaje określamy według systematyki gleb z 1956. d) takie stosowanie metod, zasad i systematyki z jednej strony zapewnia nam ciągłośd klasyfikacji od strony technicznej, a z drugiej strony nie przystaje do obowiązującej Systematyki Gleb Polski.
9. Wnioski 1. Powiat jeleniogórski był klasyfikowany jako jeden z pierwszych powiatów na Dolnym Śląsku 2. Pionierski charakter klasyfikacji uwidoczniony jest w zachowanych materiałach gdzie widad różnice w ich treści w stosunku do dokumentacji sporządzonej w innych powiatach (np. lwówecki), w późniejszym okresie czasu 3. Obecnie klasyfikacja przeprowadzana jest w oparciu o uregulowania bieżące (przepisy prawne) oraz metody, zasady i systematykę opracowane w roku 1956. 4. Koniecznym jest uporządkowanie istniejącego stanu rzeczy w formie np. przewodnika, instrukcji, standardów, itp. oraz sporządzenie korelacji typów, podtypów wyróżnionych w SGP z 2011 i w tabeli klas gruntów dla zrozumienia obu systemów oceny gleb
Dziękuję za uwagę