Potrzeby i metody aktualizacji gleboznawczej klasyfikacji gruntów

Transkrypt

1 Piotr Skłodowski Anna Bielska Potrzeby i metody aktualizacji gleboznawczej klasyfikacji gruntów Recenzja prof. dr hab. Bolesław Bieniek Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy

2 Spis treści 1. Wstęp Bonitacja gleb w Polsce Zasady bonitacji gleb Metody bonitacji gleb Prace przygotowawcze i badania terenowe Rodzaje odkrywek (punktów) badań Opis odkrywek glebowych Ustalenie zasięgów poszczególnych gleb Prace kameralne Podstawowe założenia gleboznawczej klasyfikacji gruntów Treść map klasyfikacyjnych Podstawowe przepisy prawne dotyczące gleboznawczej klasyfikacji gruntów Potrzeby aktualizacji gleboznawczej klasyfikacji gruntów Klasyfikacja gleboznawcza gruntów zmeliorowanych Ustawa z dnia 15 listopada 1984 roku o podatku rolnym Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych Potrzeby aktualizacji klasyfikacji gruntów wynikające z ustawy z dnia 17 maja 1989 roku Prawo geodezyjne i kartograficzne Kompetencje organów w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów Zasady zmian użytków gruntowych w ewidencji gruntów Zmiana użytku leśnego na użytek rolny oraz użytku rolnego na użytek leśny Grunty zadrzewione i zakrzewione Klasyfikacja gruntów zaliczonych jako rowy Zamiana gruntu ornego na użytek zielony Zmiany w klasyfikacji gruntów zaliczanych do klasy VIz Klasyfikacja gruntów zrekultywowanych Ewidencja gruntów zabudowanych i zurbanizowanych Ewidencja użytków ekologicznych i nieużytków... 38

3 3.6. Wykorzystanie bonitacji gruntów w procesie przemian strukturalnych na obszarach wiejskich Zasady podziału funkcjonalno przestrzennego obszaru scalenia zawarte w założeniach do projektu scalenia Wykorzystanie bonitacji gruntów w szczegółowym projekcie scalenia gruntów (metody szacowania gruntów) Wytyczne w sprawie ustalenia granicy rolno leśnej Charakterystyka warunków przyrodniczych obszaru badań Położenie i rys historyczny Obszary cenne przyrodniczo i ich ochrona Geomorfologia i budowa geologiczna Geomorfologia Budowa geologiczna Struktura użytkowania gruntów Użytkowanie gruntów w gminie Małkinia Górna Użytkowanie gruntów w gminie Zaręby Kościelne Charakterystyka warunków glebowych Typy i podtypy gleb Bonitacja gleb Materiały i metody badań Materiały Jakość materiałów kartograficznych Kameralne metody badań Porównanie danych zawartych na mapach klasyfikacyjnych z danymi znajdującymi się w ewidencji gruntów i budynków oraz materiałami melioracyjnymi Porównanie danych zawartych w ewidencji gruntów i budynków z danymi użytkowania uzyskanymi z ortofotomapy Badania Terenowe Niezgodności między danymi zawartymi na mapach klasyfikacyjnych, a danymi znajdującymi się w bazie danych ewidencji gruntów i budynków Niezgodności między danymi zawartymi na ortofotomapach, a danymi znajdującymi się w bazie danych ewidencji gruntów i budynków wynikające ze zmiany użytkowania Wybrane obszary, gdzie nie stwierdzono żadnych niezgodności Dyskusja i podsumowanie Wnioski Wstęp. Gleboznawczą klasyfikację gruntów przeprowadzono w Polsce w latach Obecnie klasyfikacja gruntów wykonywana jest głównie dla celów aktualizacji ewidencji gruntów i budynków. Na przestrzeni kilkudziesięciu lat, które minęły od przeprowadzenia powszechnej klasyfikacji gruntów, zmieniły się przepisy prawne regulujące zagadnienia związane z klasyfikacją gruntów. Zmieniło się podejście do zagadnień ochrony środowiska w tym do ochrony gleb. Gleba zajmuje szczególną rolę między innymi w kształtowaniu przestrzeni i zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich. Dane dotyczące warunków glebowych są niezbędne w procesie planowania przestrzennego, wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, ochrony środowiska i krajobrazu oraz wyceny gruntów rolnych. W roku 2007 weszła w życie Euuropejska Strategia Glebowa, opracowana przez Komisję Europejską, której głównym celem jest zapewnienie ochrony i zachowanie funkcji gleb, realizowane między innymi poprzez identyfikację, ocenę i przestrzenną inwentaryzację głównych zagrożeń gleb. Ponadto na przestrzeni kilkudziesięciu lat, jakie minęły od pierwszej klasyfikacji gruntów, zmienił się znacznie sposób użytkowania gleb, co może również wpływać na zmianę ich klasyfikacji. Istniejąca klasyfikacja gruntów jest, cennym zbiorem danych o glebach. Wyniki tej klasyfikacji zawarte w opisach odkrywek glebowych oraz sporządzone mapy klasyfikacyjne są podstawpowym źródłem dla statystyki i systematyki użytków gruntowych, badania i wykrywania współzależności zachodzącej pomiędzy cechami morfologicznymi gleb, ich właściwościami fizykochemicznymi, biologicznymi i wydajnością produkcyjną. W pracy przedstawiono badania dotyczące potrzeb aktualizacji gleboznawczej klasyfikacji gruntów wynikającej z obowiazujących przepisów prawnych, ze zmian użytkowania gruntów i z Europejskiej Strategii Glebowej oraz metody wykonania aktualizacji klasyfikacji gruntów. 5

4 2. Bonitacja gleb w Polsce 2.1. Zasady bonitacji gleb Przy podziale gleb według jakości opierać się można na urodzajności, żyzności, produktywności lub na innych ich cechach. Pierwsze trzy pojęcia w potocznym zrozumieniu bliskie sobie i do niedawna uważane za synonimy zawierają obecnie odmienne treści. Przez żyzność gleby rozumiano początkowo zasobność w składniki pokarmowe roślin, a miarą tego była u niektórych autorów suma i wzajemne proporcje kationów wymiennych. Później uwzględniano jeszcze zawartość próchnicy, fizyczne właściwości gleb i aktywność biologiczną. W aspekcie ekologicznym, a tak należy rozpatrywać glebę, w jej powiązaniu z rośliną i z całością środowiska przyrodniczego, przez żyzność gleby rozumie się zdolność zaspokajania potrzeb roślin, potrzeb, które mogą być zapewnione przez samą naturę gleby i jej najbliższego otoczenia. Będą to składniki pokarmowe, woda, tlen w strefie korzeniowej, łatwość przenikania korzeni. Jeżeli dołączy się wpływ czynników zewnętrznych, jak światło i temperatura - mówi się o żyzności siedliska. W gruntach rolnych, żyzność siedliska glebowego, nie jest bezpośrednią podstawą bonitacji gleb, choć tworzy jej mocne podstawy teoretyczne. Produktywność rozumie się jako zdolność wytwarzania masy biologicznej i mierzy się ilością suchej masy organicznej wytworzonej na jednostce powierzchni. Produktywność ma sens czysto biologiczny i nie można na niej opierać bonitacji, bo np. podmokła, słaba łąka produkuje więcej masy roślinnej niż dobre gleby orne. Pojęcie produktywności ma jeszcze sens ekonomiczny. Mówi się o produktywności gospodarstwa mierzonej sumą wytworzonych produktów. Urodzajność gleby jest pojęciem użytkowym. Urodzajność mierzy się ilością wyprodukowanej użytecznej masy roślinnej. W jednym przypadku są to podziemne części rośliny, w drugim ziarno lub owoce, w innym cała masa roślinna. Choć urodzajność jest najlepszym wskaźnikiem wartości gleby, to jednak oparcie się przy ocenie gleby wyłącznie na urodzajności, stwarzałoby szereg niedogodności i niebezpieczeństw: Po pierwsze - urodzajność musiałaby być znana za okres dostatecznie długi, aby wyeliminować wpływ lat o skrajnie korzystnych czy niekorzystnych warunkach klimatycznych. Potrzebny jest okres lat. Wybór roślin ograniczyć należy do gatunków, których plony w największym stopniu zależą od czynników glebowych, bo np. plony okopowych zależą w bardzo dużym stopniu od zabiegów uprawowych. Z kolei też nie wolno ograniczać się do jednej czy dwóch roślin wskaźnikowych, bo przecież nie chodzi o bonitację 7

5 warunków glebowych dla 1 czy 2 roślin, a dla wszystkich roślin podstawowych w rotacji. Jeżeli za wskaźnik przyjąć rośliny zbożowe i operować nie plennością poszczególnych zbóż, a jedną liczbą charakteryzującą ich plenność, to dochodzi dodatkowa trudność. Wynika ona z faktu, że plenność różnych zbóż jest różna, a udział poszczególnych zbóż w stosunku do powierzchni porównywanych obszarów nie jest jednakowy. Wprowadzać wtedy trzeba średnią ważoną plenność uwzględniającą procentowy udział poszczególnych zbóż w ogólnym areale badanego pola. Po drugie - urodzajność poza czynnikami glebowymi zależy od szeregu czynników poza glebowych, jak: sposób i intensywność nawożenia, poziom agrotechniki, organizacja produkcji w gospodarstwie. Trudno byłoby ustalić dokładnie granicę, do której na wysokość plonów wpływają tylko warunki glebowe, a od której pozostałe wymienione czynniki. Częściowo uniknąć można tego, uwzględniając aktualną i potencjalną urodzajność. Urodzajność potencjalna (możliwa do osiągnięcia) oznacza wysokość plonów, uzyskiwanych na danej glebie przy średnim układzie czynników pogodowych oraz wykonaniu zabiegów uprawowych i nawożenia zgodnie z aktualnym poziomem agrotechniki. Może to być wartość znana, jeżeli urodzajność aktualna ocenianej gleby jest już równa urodzajności możliwej do osiągnięcia, lub wartość hipotetyczna, jeśli wnioskujemy o niej przez analogię z glebą o takich samych właściwościach i znanej urodzajności potencjalnej. Ponieważ przypadek drugi jest najczęstszy, dlatego przy ocenie jakości gleby należy brać pod uwagę zarówno urodzajność, jak też właściwości gleby skorelowane z urodzajnością [Białousz, 1979]. Zasadą klasyfikacji gruntów przeprowadzonej w latach było zastosowanie takich metod klasyfikacyjnych, które gwarantowałyby uzyskanie dostatecznie dokładnych i obiektywnych wyników, mających wartość praktyczną i naukową. Określenie typów gleb i klas gruntów oraz ustalenie ich wartości produkcyjnej zostało przeprowadzone według zasad gleboznawstwa, wyłącznie na podstawie badań terenowych i przy zastosowaniu najprostszych środków pomocniczych. Przyjęcie metody badań terenowych do oznaczenia rolniczej wartości gleb opierało się na założeniu, że wiele cech dostępnych podczas obserwacji terenowych ma bezpośredni związek ze zdolnością produkcyjną gleby Metody bonitacji gleb Na całość prac związanych z gleboznawczą klasyfikacją gruntów składają się prace: - przygotowawcze, - terenowe, - kameralne Prace przygotowawcze i badania terenowe Prace terenowe, ich zakres i harmonogram opracowuje się korzystając z istniejących map glebowych, zdjęć lotniczych oraz innych opracowań dotyczących warunków hydrologicznych, pokrywy glebowej czy użytkowania gruntów. Na podstawie Instrukcji w sprawie przeprowadzania klasyfikacji gleboznawczej gruntów stanowiącej załącznik do zarządzenia Ministra Rolnictwa nr 127 z dnia 14 czerwca 1956 r., badania polowe obejmują: a. sporządzanie fizjograficznego opisu terenu, b. badanie profili glebowych za pomocą próbnych dołów - w odniesieniu do wszystkich użytków rolnych, c. badanie naturalnej pokrywy roślinnej - w odniesieniu do użytków zielonych, d. badanie drzewostanu i jego siedliska w odniesieniu do gruntów leśnych, e. wyodrębnienie nieużytków, f. określenie typu, rodzaju i gatunku gleby, g. ustalenie, a następnie pomierzenie, granic konturów poszczególnych typów glebowych i konturów klas. Pierwszym etapem prac terenowych jest obejście i ogólne zapoznanie się z terenem. W trakcie tego obejścia wyznacza się miejsca odkrywek podstawowych. Wybiera się miejsca najbardziej charakterystyczne dla każdego konturu i tam lokalizuje odkrywkę. Im wyraźniej widoczne są różnice poszczególnych obserwowanych czynników i im większe doświadczenie gleboznawcy, tym większa pewność, że już w pierwszym etapie wyznaczy się wszystkie potrzebne na danym terenie odkrywki. Przy wyznaczaniu nowych odkrywek unikać należy miejsc, w których profil gleby mógł być sztucznie zmieniony. Wykorzystać trzeba wszystkie odsłonięcia naturalne (ściany wąwozów, żwirownie itp.) gdyż w odsłonięciach tych profil gleby widoczny jest do głębokości większej niż w odkrywce i na dużej szerokości. Zamiast bezpośrednio w terenie, korzystniej jest wyznaczyć miejsca odkrywek w trakcie stereoskopowej analizy zdjęć lotniczych. Oprócz lokalizacji odkrywki opisujemy rzeźbę terenu charakterystyczną dla całego obiektu lub jego części oraz położenie odkrywki w rzeźbie terenu, wystawę 8 9

6 stoku, na którym zlokalizowano odkrywkę, oraz charakter i aktualny stan erozji w bezpośrednim sąsiedztwie punktu badań. Następnym etapem prac terenowych jest badanie i opis odkrywek [Białousz, 1979] Rodzaje odkrywek (punktów) badań Odsłonięcia naturalne spotykamy najczęściej w dolinach rzecznych, na obszarach lessowych i w terenach górzystych. Będą to, więc przeważnie różnego rodzaju skarpy, osuwiska i uskoki. Odsłonięcia naturalne, zwane też często odkrywkami naturalnymi, stanowią bardzo dużą pomoc w rozpoznaniu budowy geologicznej i zmienności przestrzennej utworów. Nie mają jednak większego znaczenia dla wnioskowania o właściwościach gleb sąsiadujących terenów. Dóżą wartość mają również wykopy dla: budownictwa osiedlowego i drogowego, instalacji rurociągów i przewodów, melioracji rolnych, regulacji cieków wodnych itp. Mają one bardzo dużą wartość, lecz często są niedoceniane. Zwłaszcza rowy kopane dla instalacji rurociągów i melioracji są bardzo przydatne, gdyż długość ich pozwala prześledzić strukturę zmienności pokrywy glebowej, w ścisłym nawiązaniu do budowy geologicznej i rzeźby terenu. Odkrywki podstawowe kapane są do głębokości, co najmniej 150 cm. Wyjątek stanowią grunty podmokłe, w których głębokość odkrywek zależy od poziomu wody gruntowej, płytkie gleby wietrzeniowe oraz inne gleby podścielone skałą litą. Dla potrzeb sadownictwa, chmielarstwa i zadrzewień śródpolnych, a także przy rozwiązywaniu wielu zagadnień naukowych, glebę bada się do głębokości cm. Nie zawsze potrzebna jest jednak tak głęboka odkrywka. W wielu wypadkach głębsze warstwy gleby mogą być zbadane przy użyciu świdra, na przykład, gdy określa się skład granulometryczny, obecność lub brak CaCO 3, ph oraz głębokość występowania poziomu wady gruntowej. Odkrywki podstawowe są szczegółowo opisywane i wchodzą w skład dokumentacji zgodnie z przeznaczeniem i wymaganiami prowadzonych badań. W gleboznawczej klasyfikacji gruntów odkrywki podstawowe mają głębokość 150 m. Odkrywki pomocnicze mogą być różnej głębokości przeważnie na cm. Odkrywki i świdrowania zasięgowe (w tym także laskowania) służą do ustalania granic konturów klas bonitacyjnych, kompleksów glebowo-rolniczych, jednostek przyrodniczych, układów stosunków wilgotnościowych gleb, miąższości poziomów genetycznych (zwłaszcza próchniczego), stopnia kultury rolnej itp. W trakcie klasyfikacji nie wyodrębnia się użytków rolnych o powierzchni poniżej 0,l ha. Kontury klas gruntów wyodrębnia się o powierzchni powyżej 0,25 ha. O ile na klasyfikowanym terenie istnieje wielkie rozdrobnienie gospodarstw chłopskich, kontury klas gruntów mogą być wyodrębnione o powierzchni od 0,l ha wzwyż. Przepisy dotyczące gleboznawczej klasyfikacji gruntów, które obowiązują od 1956 r., nakładają obowiązek opisu, co najmniej jednej odkrywki glebowej w ramach każdego, nawet najmniejszego, wyodrębninego konturu bonitacyjnego. Zwiększa to znacznie liczbę opisanych odkrywek glebowych na 100 ha. Wstępna analiza dokumentacji wskazuje, że w toku gleboznawczej klasyfikacji gruntów opisano średnio odkrywek podstawowych na każde 100 ha użytków rolnych. W warunkach dużej zmienności pokrywy glebowej i zróżnicowanej rzeźby terenu liczba odkrywek podstawowych wynosi nawet powyżej 70 na 100 ha [Huczyński, 1966] Opis odkrywek glebowych Odkrywkę glebową kopie się tak, aby jej ścianka czołowa była zwrócona ku słońcu. Jest to niezbędne zwłaszcza wtedy, gdy wykonujemy zdjęcie fotograficzne. Przystępując do badania profilu glebowego należy usunąć silnie przeschniętą lub nadmiernie uwilgotnioną (po deszczu) warstwę na jej ściance czołowej, a często także na ściankach bocznych. W gleboznawczej klasyfikacji gruntów opisy odkrywkek glebowych sporządza się według specjalnych wzorów. Wymaga to posiadania oraz dokładnej znajomości Tabeli klas gruntów [1954], Komentarza do tabeli klas gruntów [1963] oraz Instrukcji do mapy klasyfikacyjnej z 1965 roku. Po zakończeniu opisu gleby w odktywce określamy rodzaj użytku gruntowego, klasę bonitacyjną oraz typ, rodzaj i gatunek według wykazu załączonego do mapy przyrodniczo-glebowej, a także odmianę gleby według Komentarza do tabeli klas gruntów (1963).Przy ustalaniu klasy gleby bierze się pod uwagę jej obecną jakość, bez uwzględnienia warunków ekonomicznych (odległość od zabudowań, od miast i osiedli, od dróg kołowych i kolei itp.) oraz okoliczności szczególnych, powodujących przejściowy wzrost albo spadek produkcyjności Ustalenie zasięgów poszczególnych gleb Po zdefiniowaniu gleb w odkrywkach należy ustalić ich zasięg wokół odkrywek. W dotychczasowej praktyce stosowane były w kartografii wielkoskalowej 3 metody ustalania zasięgów: siatki geometrycznej (sztywnej), siatki ruchomej i punktów rozproszonych. Metoda siatki geometrycznej polega na tym, że badania gleb w polu poprzedza się wyznaczeniem sieci, kwadratów lub prostokątów o z góry określonych wymiarach. Zależnie od skali podkładu i wymaganej dokładności opracowania, długość boków kwadratów lub prostokątów waha się od kilku do kilkudziesięciu metrów. Przy sporządzaniu map glebowych w skali 1 : 5000 długość boków powinna wynosić około 50 m, a przy skali 1 : około 10 m. W badaniach gleb dla celów doświadczalnictwa rolniczego metoda siatki geometrycznej jest niezastąpiona, podczas gdy przy sporządzaniu map glebowych i bonitacyjnych w skali 1: 5000 jest pożądana tylko w warunkach płaskiej rzeźby terenu i przy braku niezbędnej ilości elementów sytuacyjnych

7 Metoda siatki ruchomej polega na ustaleniu szeregu linii równoległych w określonych odstępach. Linie te stanowią oś tras (pasów), po których porusza się gleboznawca. Metoda punktów rozpraszonych daje całkowitą swobodę w korzystaniu ze wszystkich przyrodniczych cech terenu, na podstawie których, można określić zasięg występowania poszczególnych jednostek glebowych. Lokalizacja odkrywek następuje, więc bezpośrednio w polu przy uwzględnieniu rzeźby terenu, składu granulometrycznego, wilgotności i barwy powierzchniowej warstwy gleby, rodzaju użytków, stanu porostu itp. Wyniki badań polowych wprowadzane są w protokóle klasyfikacyjnym sporządzonym wg. jednolitego wzoru, granice konturów glebowych i konturów poszczególnych klas wnoszone są na mapę stanowiącą podkład geodezyjny Prace kameralne Operat klasyfikacyjny powstały w wyniku gleboznawczej klasyfikacji gruntu jest częścią składową operatu ewidencji gruntów i budynków oraz podlega kompletowaniu zgodnie z przepisami określonymi w Instrukcjach technicznych O-3 Zasady kompletowania dokumentacji geodezyjnej i kartograficznej wydanej przez Głównego Geodetę Kraju w 1992 r oraz O-4 Zasady prowadzenia państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego wydanej przez Głównego Geodetę Kraju w 1987 r. Operat klasyfikacyjny należy skompletować w ramach jednostki ewidencyjnej z wyodrębnieniem zasobu bazowego, zasobu użytkowego oraz zasobu przejściowego. Zasób bazowy (ZB) stanowią następujące dokumenty: 1. Szkice polowe pomiaru sytuacyjnego granic użytków gruntowych i konturów klasyfikacyjnych zebrane w zbiorach obejmujących sekcje mapy zasadniczej. 2. Dzienniki pomiaru konturów klasyfikacyjnych łącznie ze szkicami polowymi lub uczytelnione zdjęcia lotnicze. 3. Operat klasyfikacyjny zawierający dane kompletowane łącznie z mapą klasyfikacyjną dla każdego obrębu (lub jego części) wraz z prawomocną decyzją zatwierdzającą klasyfikację gruntów. 4. Inne dokumenty o wartości dokumentacyjnej. Zasób użytkowy (ZU) stanowią następujące dokumenty: 1. Kopia mapy klasyfikacji gruntów. 2. Dokumenty geodezyjne i kartograficzne o wartości użytkowej. Zasób przejściowy (OT) stanowią następujące dokumenty: 1. Obliczenia pól powierzchni konturów klasyfikacyjnych. 2. Inne dokumenty niewłączone do zasobu bazowego i użytkowego [Władziński, 2007]. Na podstawie Instrukcji technicznej O-1 Ogólne zasady wykonywania prac geodezyjnych i kartograficznych wydanej przez Głównego Geodetę Kraju w 1998r., dokumentacja techniczna prac geodezyjnych może, być przekazywana do Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej (ODGiK) jednocześnie w dwojakiej formie: 1) drukowanej (pisemnej), zawierającej odręcznie podpisane dokumenty, 2) komputerowej lub na komputerowych nośnikach informacji Podstawowe założenia gleboznawczej klasyfikacji gruntów Bonitacyjna klasyfikacja gleb (ocena ich jakości) została przeprowadzona na podstawie Uchwały Prezydium Rządu z 4 czerwca 1956 roku. Szczegółowe kryteria oceny gleb są zawarte w Tabeli Klas Gruntów i stanowią załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 8 stycznia 1957 roku w sprawie klasyfikacji gruntów. Przy klasyfikacji gruntów ornych znaczenie mają cechy morfologiczne oraz właściwości fizyczne i chemiczne gleby. Przy klasyfikacji użytków zielonych ważne są także stosunki wodne i skład botaniczny roślin. Grunty pod lasami klasyfikuje się na podstawie badań siedliska. Oprócz gruntów ornych, leśnych i użytków zielonych, bonitacji podlegają grunty pod niektórymi wodami. Te pod wodą przyjmują tą samą klasę, co otaczające zbiornik. Wyodrębnieniu podlegają także nieużytki. Grunty orne, użytki zielone i grunty pod lasami podzielono na 6 klas, przy czym w gruntach ornych wprowadzono klasy IIIa, IIIb oraz IVa, IVb. Podkreślić należy, że klasy IIIa, IIIb, IVa, IVb są samodzielnymi jednostkami, nie zaś podklasami w klasach III i IV. Wydzielono również klasy VIRz i PszVI grunty orne i pastwiska najsłabsze nadające się do zalesienia. Klasy VIRz i PszVI na podstawie Instrukcji G-5 Ewidencja gruntów i budynków wydanej przez Głównego Geodetę Kraju w 2003 roku zostały powtórnie włączone odpowiednio do klas R VI i Ps VI. Grunty orne w zależności od ukształtowania terenu dzielimy na gleby terenów nizinnych i wyżynnych oraz gleby terenów górskich. Oprócz klas wyróżnia się typy, rodzaje, gatunki gleb [Fedorowski, Nowosielski, 1957]. Wartość produkcyjna gruntów ornych w porównaniu do innych zależy przede wszystkim od rodzaju gleby. Bonitacja gruntów ornych opiera się przede wszystkim na terenowych badaniach odkrywek glebowych ze szczególnym uwzględnieniem takich cech jak jej położenie, budowa profilu, barwa, struktura, skład granulometryczny poszczególnych poziomów, przepuszczalność, stosunki wodne, odczyn, zawartość CaCO 3 i inne

8 Wśród użytków zielonych wyróżnia się 6 klas bonitacyjnych (I, II, III, IV, V, VI). Do użytków zielonych zalicza się naturalne trwałe łąki i pastwiska oraz sztuczne łąki i pastwiska, które są w ten sposób użytkowane, co najmniej 6 lat i nie wchodzą w zmianowanie polowe ze względu na: stosunki wodne, ukształtowanie terenu, wadliwą dla pól ornych glebę, trwałe zadarnienie. Użytkowanie tych gleb jako użytków zielonych jest korzystniejsze niż jako pól ornych. Główne oddziaływanie na łąki i pastwiska wywiera klimat, gleba, woda, powietrze i roślinność. Użytków zielonych nie traktuje się tak samo jak gruntów ornych, gdyż stanowią one ścisłe powiązania roślinności z glebą i po okresie wegetacyjnym nie zanika system korzeniowy. Z punktu widzenia przydatności rolniczej, łąki występują przeważnie na glebach wadliwych, a lepsze grunty łąkowe bardzo często zostają zamieniane na grunty orne. Wysokość plonów traw w dużym stopniu zależy od poziomu wód gruntowych. Ponadto gleby, które są w stanie zmagazynować dużo wody mogą być również przydatne pod łąki lub pastwiska. Zgodnie z art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 2005 r. Nr 240, poz. 2027) wszystkie grunty rolne i leśne powinny być objęte gleboznawczą klasyfikacją gruntów. Postanowienia 1 ust. 4 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministra z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów [Dz. U. z 1956 r. Nr 19, poz. 97 z późniejszymi zmianami], wyłączające spod klasyfikacji grunty leśne wchodzące w skład Państwowych Gospodarstw Leśnych PGL w rozumieniu art. 5 ustawy z dnia 20 grudnia 1949 r. o państwowym gospodarstwie leśnym (Dz. U. z 1949 r. Nr 63, poz. 494 i z 1950 r. Nr 49, poz. 448), znajdujące się pod zarządem Ministra Leśnictwa, są wyraźnie sprzeczne z art. 20 ust. 3 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne, zatem w świetle art. 59 tej ustawy straciły swoją moc. Grunty rolne i leśne obejmuje się gleboznawczą klasyfikacją gruntów, przeprowadzoną w sposób jednolity dla całego kraju, na podstawie urzędowej tabeli klas gruntów. Ewidencję gruntów i budynków w części dotyczącej lasów prowadzi się z uwzględnieniem przepisów o lasach. W rozumieniu ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 2000 r. Nr 56, poz. 679, Nr 120, poz. 1268), do lasów zalicza się grunt: 1. o zwartej powierzchni, co najmniej 0,10 ha, pokryty roślinnością leśną (uprawami leśnymi) - drzewami i krzewami oraz runem leśnym -lub przejściowo jej pozbawiony: a) przeznaczony do produkcji leśnej lub b) stanowiący rezerwat przyrody lub wchodzący w skład parku narodowego albo c) wpisany do rejestru zabytków, 2. związany z gospodarką leśną, zajęty pod wykorzystywane dla potrzeb gospodarki leśnej: budynki i budowle, urządzenia melioracji wodnych, linie podziału przestrzennego lasu, drogi leśne, tereny pod liniami energetycznymi, szkółki leśne, miejsca składowania drewna, a także wykorzystywany na parkingi leśne i urządzenia turystyczne. O bonitacji gruntów leśnych decyduje siedlisko. Jest to zespół czynników przyrodniczych (rzeźba terenu, stosunki wilgotnościowe, warunki klimatyczne), wpływających na wzrost i rozwój roślinności drzewiastej. Grunty pod lasami podzielono również na 6 klas bonitacyjnych. Gleba podobnie jak przy klasyfikacji użytków zielonych jest jednym z elementów wpływających na zaliczenie tego użytku do konkretnej klasy. Ponadto uwzględnia się jednostkę fizjograficzną i rodzaj roślinności. Gleboznawczą klasyfikacją, na podstawie 1 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministra z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów [Dz. U. z 1956 r. Nr 19, poz. 97 z późniejszymi zmianami], obejmuje się grunty pod wodozbiorami (wodami zamkniętymi) o powierzchni do 10 ha, zagospodarowanymi lub nadającymi się do zagospodarowania rybnego. Klasę, typ, rodzaj i gatunek gleb pod wodozbiorami ustala się według danych dla przeważających gruntów otaczających wodozbiór. Grunty pod wodozbiorami dzieli się na sześć klas (I-VI). Według kryteriów określonych w załączniku nr 6 do rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454) wśród użytków gruntowych wyróżnia się następujące użytki: Grunty pod stawami (Wsr) - grunty pod zbiornikami wodnymi (z wyjątkiem jezior i zbiorników zaporowych z urządzeniami do regulacji poziomu wód), wyposażonymi w urządzenia hydrotechniczne, nadającymi się do chowu, hodowli i przetrzymywania ryb, obejmujące powierzchnię ogroblowaną wraz z systemem rowów oraz tereny przyległe do stawów i z nimi związane, a należące do obiektu stawowego. Przykładowe oznaczenie klasoużytku w ewidencji gruntów i budynków Wsr-ŁIV. Grunty pod rowami (W) - grunty zajęte pod otwarte rowy pełniące funkcje urządzeń melioracji wodnych dla gruntów wykorzystywanych do produkcji rolniczej. Przykładowe oznaczenie klasoużytku w ewidencji gruntów i budynków W-RIVa oraz użytki nie objęte klasyfikacją gleboznawczą: Grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi (Wm) - grunty pod morskimi wodami wewnętrznymi są grunty pokryte morskimi wodami wewnętrznymi. Grunty pod wodami powierzchniowymi płynącymi (Wp) - grunty pod wodami płynącymi w rzekach, potokach górskich, kanałach i innych ciekach, o przepływach stałych lub okresowych, oraz źródła, z których cieki biorą początek, a także grunty pod wodami znajdującymi się w jeziorach i zbiornikach sztucznych, z których cieki wypływają lub, do których wpływają

9 Grunty pod wodami powierzchniowymi stojącymi (Ws) - grunty pod wodami w jeziorach i zbiornikach innych niż określone jako (Wm) i (Wp). Według kryteriów określonych w załączniku nr 6 do rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia 29 marca 2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 38, poz. 454) do nieużytków zalicza się: 1) niezakwalifikowane do użytków ekologicznych: a) bagna (błota, topieliska, trzęsawiska, moczary, rojsty), b) piaski (piaski ruchome, plaże nieurządzone, piaski nadbrzeżne, wydmy), c) naturalne utwory fizjograficzne, takie jak: urwiska, strome stoki, uskoki, skały, rumowiska, 2) nieprzeznaczone do rekultywacji wyrobiska po wydobyciu kopalin. W trakcie przeprowadzania klasyfikacji gleboznawczej wszystkie nieużytki zaznaczono na mapie symbolem N, a w opisie odkrywki (rzeczywistej lub symbolicznej) opisano charakter nieużytku. Rys. 1. Fragment mapy klasyfikacyjnej w skali 1: Treść map klasyfikacyjnych Mapy klasyfikacyjne, podobnie jak szkice klasyfikacyjne, wykonywane są jako odrys na kalce z podkładu mapowego, bądź jako odbitka z matrycy tego podkładu. Mapa klasyfikacyjna różni się od szkicu sposobem wykonania. Wyniki klasyfikacji wkreśla się na szkic odręcznie w polu, a mapę klasyfikacyjną tworzy się na podstawie ścisłych danych geodezyjnych otrzymanych w wyniku pomiarów w terenie. Na mapie klasyfikacyjnej wszystkie kontury są kolejno ponumerowane. Według odpowiednich wzorów wykreśla się granice konturów, czyli zasięgi występowania typów gleb i klas gruntów. Jeżeli faktyczny stan użytkowania jakiegoś konturu nie jest zgodny z przydatnością rolniczą gruntu zawartego w tym konturze, wówczas, oprócz symbolu określającego użytek i klasę według przydatności rolniczej, umieszcza się symbole określające obecny użytek oraz jego klasę bonitacyjną [Fedorowski, Nowosielski, 1957]. Mapa klasyfikacyjna zawiera następujące dane: granice klas bonitacyjnych i granice typów gleb, numery konturów klasyfikacyjnych, rodzaje użytków oznaczone symbolami (R grunt orny, Ls grunt leśny, Ps pastwisko, Ł łąka, N nieużytek, W grunty pod wodami). klasę bonitacyjną konturu: - dla gruntów ornych: I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V, VI - dla łąk i pastwisk: I, II, III, IV, V, VI - dla lasów: I, II, III, IV, V, VI Symbole typów gleb: dla terenów równinnych, wyżynnych i nizinnych: A - gleby bielicowe i płowe, B - gleby brunatne, C czarnoziemy, D - czarne ziemie, E - gleby bagienne, F mady, G rędziny, AB - gleby bielicowe, bielice, płowe, gleby brunatne, rdzawe- wytworzone ze żwirów lub piasków dla terenów górzystych: 16 17

10 H - gleby pierwotnego stadium rozwoju o niewykształconym profilu, I - gleby brunatne i gleby bielicowe dla wszystkich rodzajów, J mady, K rędziny, L - czarne ziemie, M - gleby bagienne rodzaj gleb: 1 gleby wytworzone ze żwirów, 2 z piasków, 3 z glin, 4 z iłów, 5 z utworów pyłowych wodnego pochodzenia, 6 z lessów, gatunek gleb, - oznaczone są małymi literami alfabetu, na mapie klasyfikacyjnej naniesione są także drogi i rowy, odkrywki glebowe, miejsce wykonania odkrywki i jej numer. Dokładne dane o powierzchni poszczególnych konturów, o odkrywkach glebowych, stosunkach wodnych, ukształtowaniu terenu, o istniejących urządzeniach melioracyjnych znajdują się w operacie sporządzonym do mapy klasyfikacyjnej Podstawowe przepisy prawne dotyczące gleboznawczej klasyfikacji gruntów Na podstawie art. 2 ust. 3 i 4 dekretu z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 6, poz. 32), Rada Ministrów została upoważniona do wydania w drodze rozporządzenia przepisów o ustaleniu klas gruntów rolnych w oparciu o zasady gleboznawstwa oraz trybu postępowania w sprawach gleboznawczej klasyfikacji gruntów. W ślad za tym ukazały się następujące akty prawne: 1. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów (Dz. U. z 1956 r., Nr 19 poz. 97) wraz z załączoną do tego rozporządzenia tabelą klas gruntów, 2. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 8 stycznia 1957 r. zmieniające rozporządzenie z dnia 4 czerwca 1956 r wraz z załączoną tabelą klas gruntów z podziałem klasy R-IV na klasę R-IVa i R-IVb oraz klasy R-III na klasę R-IIIa i R-IIIb. 3. Zarządzenie Nr 127 Ministra Rolnictwa z dnia 14 czerwca 1956 r. w sprawie zasad i metod technicznego wykonywania klasyfikacji oraz wymaganych kwalifikacji dla osób przeprowadzających tę klasyfikację (Biuletyn Ministerstwa Rolnictwa Nr 11 z 1956 r.) 4. Instrukcja w sprawie przeprowadzenia klasyfikacji gleboznawczej gruntów, stanowiąca załącznik do zarządzenia Ministra Rolnictwa nr 127 z dnia 14 czerwca 1956 roku. 5. Zarządzenie Nr 115 Ministra Rolnictwa z dnia 28 lipca 1964 r. w sprawie organizacji prac gleboznawczych i rolniczo-kartograficznych (Dz. Urz. Ministerstwa Rolnictwa Nr 19 poz. 121). 6. W 1963 roku Minister Rolnictwa wydał komentarz do tabeli klas gruntów w zakresie bonitacji gleb gruntów ornych terenów równinnych, wyżynnych i nizinnych wraz z regionalnymi instrukcjami dotyczącymi bonitacji gleb ornych terenów górzystych, komentarzem dotyczącym bonitacji użytków zielonych i gleb pod lasami. W oparciu o wymienione przepisy w latach zostały sklasyfikowane gleby na terenie całej Polski. Na podstawie Zarządzenia Nr 115 zostały sporządzone mapy glebowo-rolnicze w skali 1:5000 i 1:25000 oraz mapy glebowo-przyrodnicze w skali 1: [Władziński W., 2007]. Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956 roku w sprawie klasyfikacji gruntów [Dz. U. z 1956r., Nr 19, poz. 97 ze zmianami: Dz.U. z 1957 r. Nr 5, poz. 21, Dz. U. z 1972 r. Nr 49, poz. 317], gleboznawczą klasyfikacją obejmuje się grunty rolne oraz grunty pod lasami, a także pod wodami, wodami zamkniętymi o powierzchni do 10 ha. Klasyfikację przeprowadza się w sposób jednolity dla całego kraju na zasadach określonych w rozporządzeniu i na podstawie tabeli klas gruntów. Przepisy rozporządzenia stosuje się do wszystkich gruntów wymienionych wyżej, niezależnie od tego, w czyim władaniu te grunty się znajdują. Z wyjątkiem gruntów leśnych znajdujących się pod zarządem Lasów Państwowych, gruntów pod wodami przeznaczonych na cele naukowo-badawcze, gruntów o specjalnym znaczeniu ustalonych przez odpowiednich ministrów, gdzie przepisów rozporządzenia się nie stosuje

11 3. Potrzeby aktualizacji gleboznawczej klasyfikacji gruntów Na podstawie 2 rozporządzenia Rady Ministra z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów [Dz. U. z 1956 r. Nr 19, poz. 97 z późniejszymi zmianami], gleboznawczą klasyfikację gruntów przeprowadza się w ramach rocznych planów tej klasyfikacji, a także: 1) przy wykonywaniu prac geodezyjno-urządzeniowych w związku z przekształceniem powierzchniowej struktury nieruchomości (zmiana użytkowania np. R Ls, scalenie, wymiana gruntów itp.), 2) w przypadku melioracji gruntów ornych i łąk, 3) w przypadkach stwierdzenia istotnych błędów w dotychczas obowiązującej klasyfikacji gruntów na terenie wsi lub gminy, 4) w trwale zmienionych warunkach przyrodniczych (powodzie, pożary), 5) na gruntach zrekultywowanych Klasyfikacja gleboznawcza gruntów zmeliorowanych Ponowną klasyfikację gruntów zmeliorowanych przeprowadza się w trybie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów oraz w sposób przewidziany w instrukcji w sprawie przeprowadzenia klasyfikacji gleboznawczej gruntów, stanowiącej załącznik do zarządzenia nr 127 Ministra Rolnictwa w sprawie zasad technicznego wykonywania klasyfikacji gruntów. Przepisy te stanowią, że ponowną klasyfikację gruntów zmeliorowanych przeprowadza się: 1) w odniesieniu do użytków zielonych (łąk i pastwisk) - w trzecim roku, 2) w odniesieniu do gruntów ornych - w szóstym roku - licząc od roku kalendarzowego, w którym urządzenia melioracyjne zostały oddane do użytku. Obecnie przy prowadzeniu melioracji należy uwzględniać i brać pod uwagę zapisy zawarte w Konwencji o różnorodności biologicznej, sporządzonej w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. (Dz.U. z 2002 r., Nr 184 poz. 1532) oraz Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zwalczania pustynnienia w państwach dotkniętych poważnymi suszami i/lub pustynnieniem, zwłaszcza w Afryce, sporządzonej w Paryżu dnia 17 czerwca 1994 r. (Dz. U. z 2002 Nr 185 poz. 1538). 21

12 3.2. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 roku o podatku rolnym Potrzeba aktualnych danych gleboznawczej klasyfikacji gruntów wynika z Ustawy z dnia 15 listopada 1984 roku o podatku rolnym [Dz.U r., Nr 136, poz. 969 z późniejszymi zmianami]. Na podstawie art. 1 Ustawy opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Art. 4 Ustawy określa, że podstawę opodatkowania podatkiem rolnym stanowi: 1) dla gruntów gospodarstw rolnych liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego; 2) dla pozostałych gruntów liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków. W Ustawie ustala się 4 okręgi podatkowe, do których zalicza się gminy oraz miasta w zależności od warunków ekonomicznych i produkcyjno-klimatycznych. Sady przelicza się na hektary przeliczeniowe według przeliczników określonych w ust. 5 dla gruntów ornych, z tym że do sadów klasy III i IV stosuje się odpowiednio przeliczniki dla klasy IIIa i IVa. Grunty pod stawami zarybionymi bez względu na miejsce położenia przelicza się na hektary przeliczeniowe według następujących przeliczników: 1) 1 ha stawu zarybionego łososiem, trocią, głowacicą, palią i pstrągiem 1,0 ha przeliczeniowy; 2) 1 ha stawu zarybionego innymi gatunkami ryb 0,20 ha przeliczeniowego. Potrzeba aktualnych danych, wynika również z konieczności zwolnień od podatku rolnego, niektórych gruntów. Zwalnia się od podatku rolnego między innymi: 2) użytki rolne klasy V, VI i VIz oraz grunty zadrzewione i zakrzewione ustanowione na użytkach rolnych; 3) grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją w roku, w którym uprawy zostały zniszczone wskutek robót drenarskich; 4) grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieużytków na okres 5 lat, licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania; 5) grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia na 1 rok następujący po roku, w którym dokonano wymiany lub scalenia gruntów; 6) użytki ekologiczne; 7) grunty zajęte przez zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę; 8) grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i grunty położone w międzywałach; 3.3. Ustawa z dnia 3 lutego 1995 roku o ochronie gruntów rolnych i leśnych Aktualne dane o rodzaju użytków i ich bonitacji są niezbedne do prawidłowej realizacji Ustawy z dnia 3 lutego 1995 o ochronie gruntów rolnych i leśnych [Dz.U. z 2004r., Nr 121, poz.1266 z późniejszymi zmianami]. Ustawa reguluje zasady ochrony gruntów rolnych i leśnych oraz rekultywacji i poprawiania wartości użytkowej gruntów. Zgodnie z Ustawą właściwym w sprawach ochrony gruntów rolnych jest starosta, a gruntów leśnych dyrektor regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych, z wyjątkiem obszarów parków narodowych, gdzie właściwym jest dyrektor parku. Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, wymagającego zgody, dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzonym w trybie określonym w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Zgodnie z art. 6 Ustawy, na cele nierolnicze i nieleśne można przeznaczać przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich braku - inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej. W art. 7 Ustawy stwierdza się, że przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: 1. gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha - wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 2. gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa - wymaga uzyskania zgody Ministra Środowiska, lub upoważnionej przez niego osoby, 3. pozostałych gruntów leśnych - wymaga uzyskania zgody marszałka województwa wyrażanej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. Wyrażenie, następuje na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta). Art. 5b dodany przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. (Dz.U ) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 stycznia 2009 r. wnosi, że przepisów ustawy nie stosuje się do gruntów rolnych stanowiących użytki rolne położone w granicach administracyjnych miast. Wyłączenie z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, oraz użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego, 22 23

13 a także gruntów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2-10, oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne - może nastąpić po wydaniu decyzji zezwalających na takie wyłączenie. W decyzji dotyczącej wyłączenia z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, a także gruntów, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2-10, oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne określa się obowiązki związane z wyłączeniem. Wniosek o wyłączenie z produkcji użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego jest wiążący, a decyzja ma charakter deklaratoryjny. Wydanie decyzji, następuje w drodze decyzji administracyjnej, przed uzyskaniem pozwolenia na budowę. Osoba, która uzyskała zezwolenie na wyłączenie gruntów z produkcji, jest obowiązana uiścić należność i opłaty roczne, a w odniesieniu do gruntów leśnych - także jednorazowe odszkodowanie w razie dokonania przedwczesnego wyrębu drzewostanu. Obowiązek taki powstaje od dnia faktycznego wyłączenia gruntów z produkcji. Właściciel, który w okresie 2 lat zrezygnuje w całości lub w części z uzyskanego prawa do wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej, otrzymuje zwrot należności, jaką uiścił, odpowiednio do powierzchni gruntów niewyłączonych z produkcji. Zwrot uiszczonej należności następuje w terminie do trzech miesięcy od dnia zgłoszenia rezygnacji. Wysokość jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu stanowi różnicę między spodziewaną wartością drzewostanu w wieku rębności, określonym w planie urządzania lasu, a wartością w chwili jego wyrębu. W drzewostanach młodszych, w których nie można pozyskać sortymentów drzewnych, odszkodowanie to stanowi wartość kosztów poniesionych na założenie i pielęgnację drzewostanów. Należność za wyłączenie z produkcji 1 ha gruntów rolnych i leśnych zależy od rodzaju użytku i ich klas bonitacyjnych. W razie wyłączania gruntów z produkcji, w decyzji o wyłączeniu, o której mowa w art. 11 ust. 1 i 2, można, po zasięgnięciu opinii wójta, nałożyć obowiązek zdjęcia oraz wykorzystania na cele poprawy wartości użytkowej gruntów, próchnicznej warstwy gleby z gruntów rolnych klas I, II, IIIa, IIIb, III, IVa i IV oraz z torfowisk. W razie niewykonania obowiązku określonego w ust. 1, osoba wyłączająca grunty z produkcji uiszcza za każdy 1 m 3 wykorzystanej niewłaściwie próchnicznej warstwy gleby, opłatę w wysokości odpowiadającej równowartości ceny ziarna żyta, obowiązującej w dniu wydania decyzji o ustaleniu wysokości opłaty, która wynosi: 1) z gleb klasy I i II oraz gleb pochodzenia organicznego - 291,45 zł; 2) z gleb pochodzenia mineralnego, zaliczonych do klas III, IIIa i IIIb - 233,16 zł; 3) z gleb pochodzenia mineralnego, zaliczonych do klas IVa i IV - 174,87 zł 3.4. Strategia tematyczna w dziedzinie ochrony gleby Komisja Europejska opublikowała 22 września 2006 roku komunikat dotyczący europejskiej strategii tematycznej w dziedzinie ochrony gleby oraz projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiający ramy dla ochrony gleby oraz zmieniający dotychczasową dyrektywę 2004/35/WE. Zaproponowana strategia jest jedną z siedmiu strategii tematycznych przewidzianych w ramach szóstego programu działań na rzecz ochrony środowiska ( ). [Libicki, Szczepiński, 2007]. Ogólnym celem strategii jest ochrona i zrównoważone użytkowanie gleby w oparciu o: 1. Zapobieganie dalszej degradacji gleby i zachowywanie jej funkcji. 2. Przywrócenie zniszczonej gleby przynajmniej do stanu odpowiadającemu obecnemu lub planowanemu wykorzystaniu, przy uwzględnieniu również kwestii kosztów tego działania. Wraz z przedstawioną strategią, Komisja Europejska zaprezentowała projekt dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiający ramy dla ochrony gleby oraz zachowania jej zdolności do pełnienia każdej z następujących środowiskowych, gospodarczych, społecznych i kulturowych funkcji: a) produkcja biomasy, także w rolnictwie i leśnictwie; b) magazynowanie, filtrowanie i przekształcanie składników odżywczych i wody; c) rezerwuar zasobów bioróżnorodności, takich jak siedliska, gatunki i geny; d) fizyczne i kulturowe środowisko dla człowieka i jego działalności; e) źródło surowców; f) rezerwuar węgla; g) archiwum geologicznego i archeologicznego dziedzictwa. Państwa członkowskie zidentyfikują na odpowiednim szczeblu, znajdujące się na ich terytorium obszary, co do których istnieją przekonujące dowody, lub uzasadnione przesłanki pozwalające podejrzewać, że wystąpił na nich, lub prawdopodobnie w niedalekiej przyszłości wystąpi jeden lub kilka z następujących procesów degradacji gleby, dalej zwanych obszarami zagrożonymi : a) erozja powodowana przez wodę lub wiatr; b) spadek zawartości materii organicznej, spowodowany przez stałe zanikanie organicznej frakcji gleby, z wyłączeniem nierozłożonych szczątków 24 25

14 roślinnych i zwierzęcych, produktów ich częściowego rozkładu oraz biomasy gleby; c) zagęszczanie na skutek wzrostu gęstości i zmniejszania porowatości; e) zasolenie na skutek gromadzenia się w glebie soli rozpuszczalnych; f) osuwanie się ziemi powodowane przez umiarkowanie szybkie lub szybkie przesuwanie się masy gleby i materiału skalnego w dół. Dla celów wymienionej identyfikacji państwa członkowskie, w odniesieniu do każdego z procesów degradacji gleby, stosują co najmniej jedno z wymienionych kryteriów. Określają na swoim terytorium miejsca, w których stwierdzono spowodowaną przez człowieka obecność substancji niebezpiecznych w takim stężeniu, że w opinii ekspertów stanowi to poważne zagrożenie dla środowiska lub zdrowia ludzi, dalej zwane miejscami zanieczyszczonymi. Zagrożenie jest oceniane przy uwzględnieniu obecnego lub przyszłego zatwierdzonego przeznaczenia gruntów. Państwa członkowskie sporządzają krajowy wykaz miejsc zanieczyszczonych, dalej zwany wykazem. Wykaz ten jest podawany do wiadomości publicznej i poddawany przeglądom co pięć lat. Na podstawie analizy tych dokumentów można wnioskować, że gleboznawcza klasyfikacja gruntów jest zbiorem danych (jednym z wielu) będącym źródłem informacji dla potrzeb wyznaczenia obszarów zagrożonych i miejsc zanieczyszczonych o których mowa w Strategii Tematycznej w dziedzinie Ochrony Gleb - COM (2006)231. Przyjęcie Dyrektywy Glebowej przez Parlament Europejski będzie wymagało zatwierdzenia klasyfikacji uziarnienia gleb i utworów mineralnych, zgodnej z międzynarodowym podziałem według USDA (United States, Department of Agriculture) oraz Systematyki Gleb Polski zbliżonej do systematyki według FAO/WRB Potrzeby aktualizacji klasyfikacji gruntów wynikające z ustawy z dnia 17 maja 1989 roku Prawo geodezyjne i kartograficzne Podstawowym aktem prawnym regulującym gleboznawczą klasyfikację gruntów oraz zasady klasyfikacji gleb jest: rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 4 czerwca 1956 r. w sprawie klasyfikacji gruntów (Dz. U. z 1956 r. Nr 19, poz. 97, ze zmianami z 1957 r. Dz. U. Nr 5, poz. 21, z 1972 r. Dz. U. Nr 49, poz. 317). Po utracie mocy dekretu z dnia 2 lutego 1955 r. o ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. z 1955 r., Nr 6 poz. 32), sprawy z zakresu gleboznawczej klasyfikacji gruntów zostały uregulowane w ustawie z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst jednolity z 2005 r. Dz. U. Nr 240 poz. 2027). Przepisy rozporządzenia zgodnie z art. 59 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. - Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. z 1989 r., Nr 30 poz. 163 z późniejszymi zmianami), obowiązują do czasu wydania przepisów wykonawczych do tej ustawy, jeżeli nie są z nią sprzeczne. Dotyczy to zarówno sposobu przeprowadzania klasyfikacji jak i osób uprawnionych do jej wykonania. Ustawa zawiera definicję gleboznawczej klasyfikacji gruntów, przez którą należy rozumieć: podział gleb na klasy bonitacyjne ze względu na ich jakość produkcyjną, ustaloną na podstawie cech genetycznych gleb. Na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne, grunty rolne i leśne obejmuje się gleboznawczą klasyfikacją gruntów, przeprowadzaną w sposób jednolity dla całego kraju, na podstawie urzędowej tabeli klas gruntów Kompetencje organów w sprawie gleboznawczej klasyfikacji gruntów Zgodnie z art. 7d Ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne, prowadzenie powiatowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego w tym ewidencji gruntów i budynków oraz gleboznawczej klasyfikacji gruntów należy do zadań starosty. Organem wyższego stopnia, w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego, w sprawach stosunku do starosty, z zakresu gleboznawczej klasyfikacji gruntów, jest wojewódzki inspektor nadzoru geodezyjnego i kartograficznego, działająy w imieniu wojewody (art. 7b, ust. 2 pkt 2 ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne). Natomiast zgodnie z art. 7a, pkt 2 tej ustawy, Główny Geodeta Kraju wykonuje zadania określone w ustawie, a w szczególności pełni funkcję organu wyższego stopnia w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego, w stosunku do wojewódzkich inspektorów nadzoru geodezyjnego i kartograficznego, a także nadzoruje i kontroluje ich działania. Nadzór w zakresie gleboznawczej klasyfikacji gruntów w sprawach nie dotyczących postępowania administracyjnego, sprawuje, zgodnie z ustawą z dnia r. o działach administracji rządowej (tekst jednolity z 2003 r. Dz. U. nr 159 poz z późno zm.) Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi [Władziński, 2007]. Art. 7d. niniejszej ustawy stanowi, że do zadań starosty należy w szczególności prowadzenie powiatowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, w tym ewidencji gruntów i budynków, gleboznawczej klasyfikacji gruntów i geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu oraz dysponowanie środkami powiatowego Funduszu Gospodarki Zasobem Geodezyjnym i Kartograficznym. Art. 21 stanowi, że podstawę planowania gospodarczego, planowania przestrzennego, wymiaru podatków i świadczeń, oznaczania nieruchomości w księgach wieczystych, statystyki publicznej, gospodarki nieruchomościami oraz ewidencji gospodarstw rolnych, stanowią dane zawarte w ewidencji gruntów i budynków. Aktem wykonawczym Ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne regulującym zagadnienia ewidencji gruntów i pośrednio gleboznawczej klasyfikacji grun