Zeszyty Naukowe nr 837 Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie 2010 Katedra Handlu Zagranicznego Nowe rynki eksportowe szansa i wyzwanie dla polskich przedsiębiorców 1. Zmiany w strukturze geograficznej światowego handlu Postępujące procesy liberalizacji handlu międzynarodowego, fragmentaryzacji produkcji oraz coraz większy udział korporacji transnarodowych w światowej produkcji przyczyniły się do znacznego tempa wzrostu wymiany handlowej. Wartość światowego eksportu w 2006 r. wzrosła w stosunku do 1995 r. o blisko 7 bln dolarów i wyniosła 11 983 mld dolarów 1. Wymienione na wstępie zjawiska miały także duży wpływ na efekt przesunięcia w strukturze geograficznej światowego handlu. Chociaż nadal rozwija się eksport europejski, to jednak coraz więcej towarów i usług jest dostarczanych z państw kontynentu azjatyckiego. W latach 1950 2005 odnotowano blisko 300-krotny wzrost wartości eksportu z Azji. O ile jeszcze pod koniec XX w. można było sądzić, że jest to głównie zasługa tzw. tygrysów azjatyckich (Tajwan, Hongkong, Singapur, Korea Południowa), o tyle na początku XXI w. wydaje się, że w najbliższych latach dominującą rolę nie tylko na tym kontynencie, ale również na świecie odgrywać będą Chiny i Indie 2. Obniża się konkurencyjność państw Ameryki Północnej, poważne kłopoty ma szczególnie gospodarka USA. Udział państw tego kontynentu w światowym eks- 1 Globalizacja gospodarki wybrane cechy procesu, Departament Analiz i Prognoz Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2007. 2 E. Czarny, K. Śledziewska, Zmiany w światowym handlu w latach 1950 2004, Bank i Kredyt 2007, kwiecień, s. 74.
76 porcie w 2004 r. zmniejszył się w stosunku do 1995 r o 2 punkty procentowe. Dla porównania udział Azji w eksporcie globalnym wzrósł o 3% 3. Według analiz, jeśli utrzymają się obecne tendencje rozwoju światowego handlu, w 2020 r. to Azja, a nie Europa będzie liderem w eksporcie, generując ok. 45% wartości eksportu ogółem, natomiast Afryka odnotuje największą dynamikę tempa wzrostu obrotów handlowych. Udział Europy spadłby do ok. 38%, a państw Ameryki Północnej do 12% 4. Wzrastające dochody z eksportu towarów oraz ciągły napływ inwestycji zagranicznych nie tylko pozwalają nowej grupie krajów pełnić rolę dostarczycieli towarów i usług na rynki rozwinięte, ale także sprawiają, że są one postrzegane jako atrakcyjne rynki zbytu. Dominującą pozycję zajmują co prawda wciąż Europa i Ameryka Północna (na te dwa kontynenty w 2004 r. przypadało ok. 65% wartości światowego importu), odnotowuje się jednak coraz większy udział Azji, wynoszący w 2004 r. już blisko 30%. Szczególnie szybko rozwija się import surowców niezbędnych dla potrzeb przemysłu azjatyckiego. Szacuje się, że jeśli w najbliższych latach nie nastąpi zmiana tempa dynamiki wzrostu wartości importu na poszczególnych kontynentach, to już w 2015 r. Azja stanie się liderem światowego importu. 2. Struktura geograficzna polskiego eksportu Dynamika wzrostu wartości polskiego eksportu utrzymuje się od kilku lat na stabilnym wysokim poziomie. Z jednej strony świadczy to o poprawie konkurencyjności polskiej gospodarki oraz jej potencjału eksportowego, z drugiej o prorozwojowym wpływie akcesji do Unii Europejskiej. Strukturę geograficzną polskiego eksportu w podziale na poszczególne kontynenty przedstawia tabela 1. Tabela 1. Wielkość polskiego eksportu w latach 2004 2007 według kontynentów (w mln euro) Kontynent 2007 2006 2004 Zmiana eksportu w 2007 r. w stosunku do 2004 r. (w %; 2004 r.=100) Udział w eksporcie w 2007 r. (w %) Ogółem 101 838,7 87 925,9 59 698,0 170,6 100 Europa 93 392,4 80 304,8 54 390,1 171,7 91,71 Azja 4310,9 3918,8 2464,9 174,9 4,23 Ameryka Północna 1885,4 2027,7 1650,5 114,2 1,85 3 Ibidem. 4 Ibidem, s. 77.
Nowe rynki eksportowe 77 cd. tabeli 1 Kontynent 2007 2006 2004 Zmiana eksportu w 2007 r. w stosunku do 2004 r. (w %; 2004 r.=100) Udział w eksporcie w 2007 r. (w %) Ameryka Południowa 903,2 684,2 503,3 179,5 0,89 i Środkowa Afryka 929,5 764,1 448,5 207,2 0,91 Australia i Oceania 312,6 140,3 158,2 197,6 0,31 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS (www.mg.gov.pl). Na podstawie analizy geograficznej struktury polskiego eksportu można stwierdzić, że przedmiotem zainteresowania polskich przedsiębiorców nadal są rynki unijne. W 2006 r. zaobserwowano wzrost wartości eksportu do niemalże wszystkich krajów członkowskich UE. Podobnie jak w roku ubiegłym największy wzrost wartości eksportu odnotowano w handlu z Niemcami (o 3728 mln euro, tj. o 18,5%). Dane na temat największych odbiorców eksportu Polski przedstawia tabela 2. Tabela 2. Eksport Polski w latach 2006 2007 (w mln euro) Kraj 2007 2006 Dynamika eksportu (w %) Udział w eksporcie (w %) Ogółem 101 838,7 87 925,9 115,8 100 Niemcy 26 370,1 23 869,7 110,5 25,89 Włochy 6724,0 5751,1 116,9 6,60 Francja 6,202,7 5485,8 113,1 6,09 Wielka Brytania 6050,2 5020,9 120,5 5,94 Czechy 5641,9 4872,7 115,8 5,54 Rosja 4706,8 3760,6 125,2 4,62 Holandia 4032,8 3380,7 127,4 3,96 Źródło: jak w tabeli 1. Polscy przedsiębiorcy coraz chętniej spoglądają na naszych wschodnich sąsiadów jako na rynki zbytu swoich produktów. Udział Rosji, Ukrainy, a także Białorusi w polskim eksporcie wzrasta. Kryzys rosyjski przyniósł pod koniec XX w. załamanie polskiego eksportu nie tylko do Rosji, ale także na pozostałe rynki państw WNP, w efekcie udział eksportu na tamtejsze rynki w eksporcie ogółem spadł z 15,3% w 1997 r. do 6,6% w 2000 r. Od początku XXI w. następowało powolne odzyskiwanie utraconej pozycji. Najszybciej wzrastał eksport na Ukrainę,
78 najwolniej do Rosji. Już jednak od 2003 r. dynamika tego procesu rosła i w kolejnym roku wartość eksportu do państw WNP zdecydowanie przekroczyła poziom sprzed czasów kryzysu, a w 2007 r. osiągnęła poziom ponad 10,2 mld euro (zob. tabela 3). Tabela 3. Eksport Polski do krajów WNP w latach 2004 2007 (w mln euro) Kraj 2004 2006 2007 Udział w eksporcie w 2007 r. (w %) Zmiana wartości eksportu w 2007 r. w stosunku do 2004 r. (w %; 2004 r. = 100) WNP ogółem 4685,7 8268,1 10 227,2 10,04 218,3 Rosja 2299,5 3706,6 4706,8 4,62 204,6 Ukraina 1639,8 3164,6 4032,8 3,96 246,0 Białoruś 456,8 780,4 820,6 0,81 179,6 Źródło: jak w tabeli 1. Do europejskich krajów WNP eksportujemy głównie maszyny i urządzenia, artykuły rolno-spożywcze, produkty przemysłu chemicznego i farmaceutycznego, wyroby z tworzyw sztucznych, sprzęt transportowy oraz artykuły przetwórstwa drzewno-papierniczego. 3. Potencjalne pozaeuropejskie kierunki polskiego eksportu 3.1. Uwagi ogólne Analiza zachodzących oraz przewidywanych zmian w strukturze geograficznej światowego handlu pozwala na stwierdzenie, że w ciągu najbliższych kilku lat polscy przedsiębiorcy powinni skupić się na ekspansji na nowe, pozaeuropejskie rynki zbytu. Co prawda obecna struktura geograficzna polskiego eksportu gwarantuje pewien stabilny jego poziomu, ale w najbliższych latach znaczny wzrost jego dynamiki, przy utrzymywaniu się obecnych tendencji w światowej gospodarce, będzie już trudniejszy do osiągnięcia. W tej sytuacji szansą, ale i dużym wyzwaniem jest ekspansja polskich eksporterów na dynamicznie rozwijające się rynki pozaeuropejskie. W niniejszym artykule zaprezentowanych zostanie kilka z nich. 3.2. Rynki azjatyckie Kraje azjatyckie stanowią obecnie ok. 4,2% udziału w polskim eksporcie. Na tamtejsze rynki eksportujemy przede wszystkim maszyny i sprzęt transportowy
Nowe rynki eksportowe 79 (ponad połowa wartości całego eksportu na rynki azjatyckie). Do popularnych w Azji polskich towarów eksportowych należą też produkty chemiczne i metalurgiczne. Dane na temat największych azjatyckich rynków zbytu polskich towarów przedstawia tabela 4. Tabela 4. Eksport Polski do krajów Azji w latach 2006 2007 (w mln euro) Kraj 2007 2006 Dynamika eksportu Udział w eksporcie (w %) (w %) Azja ogółem 4310,9 3918,8 110,0 4,23 Turcja 1101,4 1046,0 105,3 1,08 Chiny 721,4 606,9 118,9 0,71 Kazachstan 346,2 276,2 125,3 0,34 ZEA 219,0 173,9 125,9 0,22 Japonia 215,9 152,0 142,0 0,21 Źródło: jak w tabeli 1. Głównym azjatyckim odbiorcą polskich towarów jest Turcja. W 2007 r. wartość polskiego eksportu na rynek turecki przekroczyła 1,1 mld euro. W stosunku do 2000 r. nastąpił blisko 7-krotny wzrost wartości eksportu do tego państwa. Ponad 70% polskiego eksportu na ten rynek stanowią maszyny i sprzęt transportowy, obserwuje się tendencję do stopniowego wzrostu udziału tego ostatniego. Turcja importuje z Polski także metale nieszlachetne, produkty przemysłu chemicznego oraz artykuły spożywcze. Mimo relatywnie niewielkiego udziału tej ostatniej grupy w eksporcie do Turcji (5%), właśnie ta grupa towarowa odnotowała najbardziej dynamiczny wzrost wartości eksportu (w 2005 r. 378% w stosunku do roku poprzedniego). Rozwojowi polskiego eksportu na tamtejszy rynek sprzyja unia celna łącząca Turcję z Unią Europejską 5. Ograniczenia pozacelne dotyczą grup produktów rolnych oraz przetworzonych produktów spożywczych. W celu ochrony rodzimych przedsiębiorców rząd turecki nakłada kontyngenty na niektóre grupy produktów. Polscy producenci żywności, rozważając ekspansję na rynek turecki, muszą także pamiętać o odmiennych zwyczajach kulinarnych wynikających chociażby z przekonań religijnych. Chiny zaliczane są do czołowych gospodarek świata i z każdym kolejnym rokiem ugruntowują swoją pozycję. Zarówno prognoza opracowana przez Komisję Europejską, jak i analizy prowadzone przez inne instytucje wskazują na to, że 5 Od 1999 r. Turcja posiada status kraju kandydackiego, przeszkodą w pomyślnym zakończeniu rokowań akcesyjnych do struktur UE mogą okazać się jednak nierozwiązane konflikty polityczne dotyczące Cypru oraz tzw. problem kurdyjski.
80 w najbliższych latach nadal następował będzie dynamiczny wzrost gospodarczy Chin, na poziomie 9 10%, nieosiągalny dla większości krajów OECD 6. Wymianę handlową Polski z Chinami cechuje olbrzymia dysproporcja wyrażająca się ponad 10-krotną przewagą wartości importu z Chin nad eksportem na tamtejszy rynek. Chiny zajmują 24 miejsce w rankingu państw odbiorców polskich towarów i 4 w zestawieniu dostawców towarów na polski rynek. W 2007 r. polscy przedsiębiorcy wyeksportowali do Chin towary o wartości ponad 721,4 mln euro, co stanowi 0,7% całego polskiego eksportu. W strukturze towarowej polskiego eksportu na rynek chiński dominują wyroby z metali nieszlachetnych (ponad 32%) oraz chemikalia (26%) i maszyny (17%) 7. Chiny cechuje wysoki stopień obciążeń administracyjnych w handlu zagranicznym oraz zakres koncesjonowania działalności gospodarczej. Wśród istotnych utrudnień dla przedsiębiorców operujących na tamtejszym rynku wymienia się niewydolność systemu bankowego. Stopniowo postępujący proces prywatyzacji i liberalizacji dostępu do sektora finansowego dla inwestorów zagranicznych winien jednak ten stan znacząco poprawić. Utrudnienia w ekspansji na rynek chiński stanowią także różnice kulturowe, preferencji i gustów konsumentów oraz istotna bariera językowa. Do branż i towarów o najlepszych perspektywach eksportowych na rynku chińskim zalicza się: surowce mineralne (przede wszystkim węgiel kamienny), metale nieszlachetne (miedź, żelazo i stal), helikoptery i lekkie samoloty rolnicze, urządzenia dla przemysłu energetycznego, produkty przemysłu chemicznego oraz artykuły rolno-spożywcze 8. W najbliższych latach jednym z priorytetów polskiej polityki promocji eksportu powinno być wsparcie naszej obecności handlowej w Chinach, skutkujące dynamicznym wzrostem wartości towarów wyeksportowanych na tamtejszy rynek. Eksperci Ministerstwa Gospodarki upatrują szans rozwoju polskiego eksportu do Chin m.in. w utrzymującym się wzroście gospodarczym tego kraju, powiązanym ze wzmożonym popytem inwestycyjnym i konsumpcyjnym, w dalszej liberalizacji przepływu czynników produkcji, we wzrastającej liczbie przedstawicieli zamożnej klasy średniej (szacowanej na 300 mln osób w 2005 r. i na 500 mln w 2025 r.) oraz rosnącym zainteresowaniu kooperacją handlową ze strony lokalnych przedsiębiorstw chińskich 9. 6 Rocznik statystyki międzynarodowej 2006, GUS, Warszawa 2007. 7 Podstawowe uwarunkowania deficytu w polskim handlu z azjatyckimi krajami rozwijającymi się, IKiCHZ, Warszawa 2006. 8 Mapa możliwości polskiego eksportu kraje pozaunijne, IKiCHZ, Warszawa 2006. 9 Chiny i Indie w procesie globalizacji. Potencjalne konsekwencje dla Polski, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2007.
Nowe rynki eksportowe 81 Jeśli chodzi o promocję polskiej gospodarki, bardzo istotnym wydarzeniem będzie niewątpliwie międzynarodowa wystawa EXPO, organizowana w 2010 r. w Szanghaju. Nasza aktywna obecność na tych targach powinna sprzyjać tworzeniu pozytywnego wizerunku Polski nie tylko w Chinach, ale też na całym kontynencie azjatyckim. Rynek Indii od kilku lat cechuje otwartość na produkty zagraniczne oraz liberalizacja przepływów handlowych. Polska w rankingu krajów importujących do Indii zajmuje odległą pozycję (pozycję zdecydowanego lidera zajmuje USA). Nasi producenci wyeksportowali do Indii w 2007 r. towary o wartości 118,4 mln euro, co stanowi zaledwie 0,12% wartości polskiego eksportu ogółem i daje Indiom dopiero 50 miejsce w rankingu krajów przeznaczenia naszych produktów. Należy w tym miejscu podkreślić, że według wielu analiz ekspertów i międzynarodowych instytucji ekonomicznych, w tym Banku Światowego, Indie w ciągu najbliższych kilkunastu lat powinny stać się wiodącą gospodarką światową o bardzo chłonnym rynku zbytu towarów. Sprzyja temu fragmentaryzacja produkcji prowadząca w międzynarodowym łańcuchu wartości dodanej do wzrostu importu zaopatrzeniowego 10. Według prognoz do 2050 r. kraj ten stanie się piątą gospodarką świata, wyprzedzając Niemcy i Wielką Brytanię 11. Prognozy te winny stać się pewnym drogowskazem dla przedsiębiorców myślących o rozwoju i ekspansji międzynarodowej, tym bardziej że w porównaniu z nasyconymi rynkami unijnymi chłonny rynek indyjski cechuje aktualnie jeszcze relatywnie niewielka konkurencja, można zatem skorzystać ze swoistej premii pierwszeństwa. Polskie produkty, chociaż nie są powszechne, uznawane są za produkty dobrej jakości. W indyjskich przedsiębiorstwach można często spotkać polskie maszyny i urządzenia, dobrą opinią cieszą się tutaj także polski przemysł stoczniowy, górnictwo węglowe oraz przemysł spożywczy 12. Przede wszystkim jednak wzrost wartości polskiego eksportu do Indii zawdzięczamy realizacji w latach 2003 2006 kilku kontraktów w przemyśle obronnym. Według analiz WEH w New Delhi istotnym wyzwaniem jest tworzenie przez polskich przedsiębiorców, silnych pod względem finansowym i organizacyjnym konsorcjów eksportowych zdolnych sprostać oczekiwaniom odbiorców indyjskich, a także stawić czoła konkurencji. Przykładowo dostawy różnego rodzaju maszyn, urządzeń oraz usług inwestycyjnych realizowane są przez dysponujące dużym kapitałem przedsiębiorstwa, zdolne nie tylko zorganizować cały łańcuch dostaw, ale także zarządzać ich uruchomieniem i nadzorem nad dalszą eksploatacją. Bar- 10 Globalizacja gospodarki 11 Chiny i Indie w procesie globalizacji 12 Indie przewodnik eksportera, WEH, New Delhi 2006.
82 dzo ważne jest, aby polscy przedsiębiorcy, budując dopiero swoją pozycję na tamtejszym rynku, zamiast konkurować, wzajemnie ze sobą współpracowali. Do grup towarowych mających największy udział w eksporcie na rynek indyjski zalicza się: maszyny i urządzenia (dla przemysłu spożywczego, energetycznego oraz medyczne), kosmetyki, wyroby rolno-spożywcze oraz produkty przemysłu obronnego 13. Wśród istotnych przeszkód, które napotykają polscy eksporterzy na rynku indyjskim, należy wymienić silne działania protekcjonistyczne tamtejszego rządu, chroniące przemysł Indii; są to głównie wysokie stawki celne oraz stosowane na dużą skalę cła antydumpingowe. Sytuację tę poprawić może podpisanie umowy bilateralnej z Indiami o handlu i inwestycjach planowane przez Komisję Europejską na 2009 r. 14 3.3. Kraje afrykańskie Kontynent afrykański kojarzy się większości polskich producentów wciąż z pewną egzotyką. Biorąc pod uwagę prognozy zmian w handlu światowym do 2025 r., niesłusznie postrzegają oni rynek afrykański jako mało atrakcyjny rynek zbytu. W 2007 r. niespełna 1% polskiego eksportu trafił do krajów tego regionu świata. Należy jednak zwrócić uwagę, że w 2007 r. eksport Polski do Afryki cechowała w porównaniu z eksportem na inne kontynenty największa dynamika tempa wzrostu 207,2% (uwzględniając jako bazowy 2004 r., gdzie 2004 r. = 100), a wartość polskich towarów wysyłanych na ten kontynent przekroczyła wartość naszego eksportu do państw Ameryki Południowej i Środkowej. Dane na temat największych odbiorców polskiego eksportu wśród państw afrykańskich przedstawia tabela 5. Tabela 5. Eksport Polski do krajów Afryki w latach 2006 2007 (w mln euro) Kraj 2007 2006 Dynamika Udział w eksporcie eksportu (w %) w 2007 r. (w %) Afryka ogółem 929,5 764,1 121,6 0,91 RPA 183,6 175,8 104,5 0,18 Liberia 151,9 84,2 180,3 0,15 Algieria 148,1 92,5 106,1 0,15 Źródło: jak w tabeli 1. Najdynamiczniej rozwija się polski eksport do Republiki Południowej Afryki. Jego wzrost odnotowano po raz pierwszy w 2001 r., a w latach 2003 2006 był 13 Mapa możliwości 14 Podstawowe uwarunkowania deficytu
Nowe rynki eksportowe 83 już ponad 6-krotny. Pewną rolę odgrywają w tym wypadku ułatwienia w handlu wynikające z umowy zawartej między Unią Europejską a RPA (Trade, Developmenand Co-operation Agreement), znoszącej m.in. pozataryfowe bariery w eksporcie z państw Unii na rynek południowoafrykański. Dominującą pozycją w relacjach handlowych Polski i Republiki Południowej Afryki zajmują koncerny transnarodowe. Mniejsze przedsiębiorstwa z Polski były dotąd nastawione raczej na pojedyncze, okazjonalne kontrakty, od 2006 r. można zaobserwować większe zainteresowanie polskich producentów nawiązywaniem trwalszych kontaktów biznesowych. Największy popyt na polskie produkty eksportowe dotyczy takich grup towarowych, jak pojazdy, maszyny i urządzenia oraz produkty przemysłu chemicznego 15. Według analiz WEH w Johannesburgu rozwojowi eksportu na tamtejszy rynek powinien sprzyjać obserwowany w RPA wzrost popytu wewnętrznego na usługi transportowe, środki przemysłu lotniczego i morskiego, sprzęt górniczy, maszyny rolnicze, chemikalia, artykuły farmaceutyczne, produkty przetwórstwa drzewno-papierniczego oraz zboża. 3.4. Ameryka Południowa i Środkowa Z analizy danych zaprezentowanych w tabeli 6 wynika, że eksport Polski do państw Ameryki Południowej i Środkowej rozwija się wolniej niż eksport do Azji. Tabela 6. Eksport Polski do krajów Ameryki Południowej i Środkowej w latach 2006 2007 (w mln euro) Kraj 2007 2006 Dynamika eksportu (w %) Udział w eksporcie (w %) Ameryka Południowa i Środkowa ogółem 903,2 684,2 132,0 0,89 Brazylia 197,8 140,5 140,7 0,19 Meksyk 108,3 96,0 112,7 0,11 Źródło: jak w tabeli 1. Krajem, który cieszy się największym zainteresowaniem polskich eksporterów w tym regionie, jest Brazylia. Jest ona najatrakcyjniejszym rynkiem Ameryki Południowej ze względu na rozwój potencjału gospodarczego, postępującą liberalizację wymiany handlowej oraz duży i chłonny rynek zbytu. Według raportów Banku Światowego oraz innych instytucji międzynarodowych, państwo to, podobnie jak Indie i Chiny, w najbliższych latach może odegrać znaczącą rolę w rozwoju 15 Mapa możliwości
84 handlu międzynarodowego. Wartość brazylijskiego eksportu w latach 2002 2005 wzrosła blisko dwukrotnie, a wartość importu w 2006 r. wzrosła o ponad jedną czwartą w stosunku do roku poprzedniego 16. Ramy współpracy handlowej z Brazylią wyznacza umowa stowarzyszeniowa zawarta przez Wspólnotę Europejską z państwami Mercosuru o współpracy międzyregionalnej. W Brazylii, podobnie jak w innych krajach Ameryki Łacińskiej, średni poziom stawek celnych jest relatywnie wysoki mimo obniżenia ceł w wyniku uzgodnień w ramach GATT oraz jednostronnej liberalizacji dokonanej pod wpływem zaleceń MFW i Banku Światowego. Wprowadzono całkowite związanie stawek celnych, co oznacza, że nie mogą one zostać podniesione ponad uzgodniony poziom 17. Średnia stawka celna w imporcie kształtuje się na poziomie 10,7%. Polski eksport do Brazylii objęty jest klauzulą najwyższego uprzywilejowania. Jako utrudnienia pozataryfowe polscy przedsiębiorcy wskazują brazylijską biurokrację, brak przejrzystości regulacji prawnych oraz rozbudowany system certyfikacji i licencjonowania obrotu 18. Jak wynika z danych zamieszczonych w tabeli 6, mimo tych przeszkód, wartość polskiego eksportu do Brazylii wyniosła 2007 r. prawie 200 mln euro, osiągając 40-procentowy wzrost wartości w stosunku do poprzedniego roku. Największy udział w polskim eksporcie na tamtejszy rynek mają nawozy mineralne i chemiczne. Zaufaniem brazylijskich odbiorców cieszą się też produkty przemysłu elektromaszynowego. Według analiz WEH w Brasilii, należy dążyć do zmiany struktury polskiego eksportu na rynek brazylijski, zdominowanej obecnie przez towary słabo- lub średnioprzetworzone. Wśród towarów eksportowych, które mają największe szanse na brazylijskim rynku, wymienia się: towary rolno-spożywcze, wyroby przemysłu chemicznego i z tworzyw sztucznych, maszyny i urządzenia oraz wyroby ceramiczne, szklane i meble 19. 4. Podsumowanie W omawianym okresie polski eksport dynamicznie się rozwijał. Z analiz statystycznych wynika, że nie tylko coraz lepiej układa się współpraca z dotychczasowymi głównymi odbiorcami polskich produktów (kraje UE, Rosja), ale rośnie też zainteresowanie polskich eksporterów nowymi kierunkami ekspansji. Naszą 16 Poradnik eksportera Brazylia, WEH, Brasilia 2007. 17 Podstawowe uwarunkowania deficytu 18 Mapa możliwości 19 Ibidem.
Nowe rynki eksportowe 85 ofertę eksportową cechuje jednak niski udział towarów z grupy high-tech, brak rozpoznawalnych marek oraz słabość zaplecza instytucjonalnego. Obserwowana fragmentaryzacja produkcji i przenoszenie przez koncerny transnarodowe części działalności na rynki azjatyckie mogą zostać efektywnie wykorzystane przez polskich eksporterów, np. jeśli wystąpią w roli poddostawców dla firm o mocniejszej pozycji i lepszej infrastrukturze handlowej na tych rynkach. Niezbędne jest jednak podjęcie zintensyfikowanych działań na wielu płaszczyznach, aby umożliwić dalszy dynamiczny rozwój dotychczas nieznanych polskim przedsiębiorcom rynków. Według prognoz to kraje takie jak Chiny, Indie czy Brazylia w najbliższych latach odgrywać będą główną rolę w globalnej wymianie handlowej, dlatego tak istotna dla rozwoju polskiej gospodarki jest obecność na tych rynkach polskich eksporterów. Postępujące procesy liberalizacji handlowej, będące efektem negocjacji w ramach WTO oraz umów bilateralnych zawieranych przez Unię Europejską z krajami trzecimi, powinny sprzyjać zdobywaniu nowych odbiorców dla polskich towarów eksportowych. W dużej mierze są to jednak rynki trudne, nie tylko odległe geograficznie, ale i obce kulturowo, wymagające m.in. wdrożenia długofalowej, przemyślanej strategii ekspansji, bliskiej współpracy polskich podmiotów oraz istotnego wsparcia ze strony państwa. Pomoc ta powinna mieć charakter kompleksowy, obejmować doradztwo i dostarczanie informacji rynkowej, efektywną strategię promocji polskiej marki, wydajny system ubezpieczeń kredytów eksportowych, pewne formy współfinansowania niektórych przedsięwzięć. Literatura Czarny E., Śledziewska K., Zmiany w światowym handlu w latach 1950 2004 Bank i Kredyt 2007, kwiecień. Chiny i Indie w procesie globalizacji. Potencjalne konsekwencje dla Polski, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2007. Globalizacja gospodarki wybrane cechy procesu, Departament Analiz i Prognoz Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2007. Indie przewodnik eksportera, WEH, New Delhi 2006. Mapa możliwości polskiego eksportu kraje pozaunijne, IKiCHZ, Warszawa 2006. Podstawowe uwarunkowania deficytu w polskim handlu z azjatyckimi krajami rozwijającymi się, IKiCHZ, Warszawa 2006. Poradnik eksportera Brazylia, WEH, Brasilia 2007. Rocznik statystyki międzynarodowej 2006, GUS, Warszawa 2007.
86 New Export Markets Opportunities and Challenges for Polish Entrepreneurs The article presents changes occurring in the geographic structure of both worldwide and Polish export. The author identifies new, potentially attractive, if largely geographically and culturally distant, markets for Polish products and briefly presents the prospects for ramping up their expansion. Characterised by huge potential for economic growth and dynamic commercial trading, it is mainly Asian markets that Polish exporters should more actively engage with. In this article particular attention is given to China and India, whose economies, according to the World Bank, will play a dominant role in global trade for the next ten to twenty years. The analysis also characterises Polish export to Africa and South America, identifying the Republic of South Africa and Brazil as two dynamically growing markets, and indicating large near-term growth potential worthy of increased interest on the part of Poland s exporters.