SPIS TREŚCI Notka biograficzna.............................. xi Wykaz podręczników akademickich i monografii książkowych autorstwa lub współautorstwa prof. Stanisława Majewskiego.......................... xiii Przedmowa................................ xv Podziękowania............................... xvii CZĘŚĆ I PODSTAWY TEORETYCZNE....................... 1 ROZDZIAŁ 1 Protetyka stomatologiczna jako dziedzina współczesnej nauki i praktyki medycznej...... 3 ROZDZIAŁ 2 Układ stomatognatyczny (US) wzajemne relacje morfologii i czynności......... 7 2.1. Układ stomatognatyczny jako funkcjonalna całość tkanek i narządów twarzowej części czaszki..... 7 2.2. Nerwowo-mięśniowe mechanizmy regulujące czynności układu stomatognatycznego........ 9 2.3. Współzależność budowy i funkcji układu stomatognatycznego............... 12 2.4. Mechanizmy adaptacyjno-kompensacyjne układu stomatognatycznego............ 13 2.5. Możliwości adaptacyjne organizmu w aspekcie praktyki protetycznej............. 14 ROZDZIAŁ 3 Anatomia i topografia elementów składowych układu stomatognatycznego o szczególnym znaczeniu dla praktyki protetycznej..................... 17 3.1. Anatomia szczęki i żuchwy jako podłoża kostnego dla protez zębowych............ 17 3.2. Anatomia i funkcja stawów skroniowo-żuchwowych................... 22 3.3. Mięśnie, naczynia i nerwy w obszarze układu stomatognatycznego.............. 25 3.4. Anatomia naturalnego uzębienia stałego...................... 31 3.5. Morfologia i wzajemny układ funkcjonalny łuków zębowych................ 34 3.6. Topografi a tkanek miękkich i narządów jamy ustnej o szczególnym znaczeniu dla praktyki protetycznej... 37 ROZDZIAŁ 4 Elementy fizjologii jamy ustnej w aspekcie protetyki................ 43 4.1. Jama ustna jako pierwszy odcinek przewodu pokarmowego................ 43 4.2. Związek między efektywnością narządu żucia a stanem przewodu pokarmowego......... 46 4.3. Mechanizm tworzenia głosu i protetyczne uwarunkowania jakości mowy............ 48 4.4. Problematyka bólu w odniesieniu do praktyki stomatologicznej............... 50 ROZDZIAŁ 5 Stany artykulacyjne żuchwy w warunkach normy morfologiczno-funkcjonalnej....... 52 5.1. Analiza mechanizmu ruchów żuchwy w aspekcie międzyszczękowych relacji przestrzennych i pozycji okluzyjnych............................ 52 5.2. Spoczynkowe położenie żuchwy........................ 56 5.3. Relacja centralna położenie żuchwy w odniesieniu do czaszki i stawów skroniowo-żuchwowych.... 59 5.4. Dotylne położenie kontaktowe żuchwy....................... 59 5.5. Okluzja centralna i pozacentralna uzębienia naturalnego fi zjologiczne normy okluzji......... 60 5.6. Komentarz w odniesieniu do fi zjologicznych norm okluzji................. 63 5.7. Objaśnienia terminologiczne oraz aktualizacja pojęć z zakresu gnatofi zjologii stomatologicznej...... 65 ROZDZIAŁ 6 Zmiany w układzie stomatognatycznym związane z wiekiem i utratą zębów........ 69 6.1. Następstwa destrukcji koron i częściowej utraty zębów.................. 69 6.2. Konsekwencje całkowitej utraty uzębienia...................... 71 6.3. Procesy zanikowe struktur kostnych szczęki i żuchwy związane z wiekiem............ 74 6.4. Procesy przebudowy kości i problem osteoporozy w diagnostyce i leczeniu protetycznym....... 76 ROZDZIAŁ 7 Estetyka twarzy jako jeden z celów leczenia protetycznego.............. 78 7.1. Estetyka a kosmetyka............................ 78 7.2. Kształt i symetria twarzy a rodzaj zębów...................... 79 7.3. Estetyka biało-czerwona i analiza uśmiechu..................... 81 7.4. Granice kompromisu między efektem funkcji i estetyki.................. 85 ROZDZIAŁ 8 Psychologiczne aspekty leczenia protetycznego................. 87 8.1. Psychoterapia wspierająca w leczeniu specjalistycznym.................. 87 8.2. Charakterystyka pacjenta protetycznego...................... 89 v
vi Spis treści 8.3. Współzależność problemów protetycznych i psychologicznych............... 90 8.4. Aspekty psychologiczne przygotowania pacjenta w poszczególnych fazach leczenia........... 91 8.5. Informacje wyjaśniające dla pacjentów otrzymujących protezy zębowe................ 93 CZĘŚĆ II PODSTAWOWA PRAKTYKA KLINICZNA........................ 95 ROZDZIAŁ 9 Diagnostyka i wskazania do leczenia protetycznego................... 97 9.1. Podział przypadków ze względu na stopień trudności diagnostyczno-terapeutycznych wg Majewskiego... 98 9.1.1. Kryteria podziału przypadków bezzębia......................... 99 9.2. Klasyfi kacja braków zębowych: topografi czna wg Galasińskiej-Land sb ergero wej i okluzyjno-morfologiczna wg Eichnera...................................... 101 9.3. Wywiad lekarski i kierunkowe badanie jamy ustnej........................ 102 9.4. Kliniczne badanie sprawności ruchowych mechanizmów układu stomatognatycznego.......... 105 9.5. Analiza modeli diagnostycznych i paralelometryczna analiza pola protetycznego jako uzupełnienie badania klinicznego................................... 118 9.5.1. Podstawy teoretyczne i objaśnienia nomenklaturowe.................... 118 9.5.2. Praktyczna procedura przeprowadzenia analizy paralelometrycznej............... 124 9.6. Zakres wskazań do leczenia protetycznego.......................... 125 ROZDZIAŁ 10 Planowanie leczenia i zabiegi przygotowawcze oraz przykłady leczenia etapowego w przypadkach diagnostycznie i terapeutycznie trudnych................. 137 10.1. Przedprotetyczne zabiegi przygotowawcze w zakresie zębów, podłoża kostnego i tkanek miękkich.... 139 10.2. Etapowość leczenia protetycznego............................. 141 10.3. Wstępne postępowanie protetyczne i plan zaopatrzenia docelowego................ 143 10.4. Przykłady planowania i etapowej realizacji leczenia protetycznego oraz implantoprotetycznego w przypadkach trudnych (grupa II) (wg S. Majewskiego)..................... 145 ROZDZIAŁ 11 Procedury zabiegowe: pobieranie wycisków w celu wykonania protez ruchomych, wyznaczanie płaszczyzny protetycznej i zwarcia centralnego oraz przenoszenie danych klinicznych na modele laboratoryjne.............................. 157 11.1. Metody pobierania wycisków w celu wykonania protez ruchomych................. 158 11.1.1. Technika pobierania wycisków anatomicznych..................... 159 11.1.2. Rodzaje wycisków czynnościowych i technika ich pobierania................ 161 11.2. Procedura zabiegowa wyznaczania płaszczyzny protetycznej, wysokości spoczynkowej i zwarciowej oraz rejestracji zwarcia centralnego............................. 165 11.3. Przenoszenie danych klinicznych na modele laboratoryjne za pomocą technicznego systemu modelowego. 167 11.3.1. Procedura według systemu Quick-Master....................... 171 11.3.2. Procedura według systemu PROTAR......................... 174 ROZDZIAŁ 12 Charakterystyka ogólna podstawowych konstrukcji protetycznych............. 178 12.1. Lecznicze aparaty stomatologiczne............................. 178 12.2. Charakterystyka stałych protez stomatologicznych....................... 180 12.3. Charakterystyka ruchomych protez stomatologicznych..................... 183 12.4. Protezy szkieletowe jako szczególny rodzaj ruchomych protez częściowych............. 185 12.5. Protezy natychmiastowe i wczesne tymczasowe zaopatrzenie protetyczne............. 186 12.6. Problematyka wyboru typu protezy w planowanym leczeniu.................... 188 ROZDZIAŁ 13 Procedury zabiegowe w protetyce protez stałych.................... 190 13.1. Planowanie i wstępne zabiegi przygotowawcze........................ 190 13.2. Preparowanie zębów fi larowych ogólne zasady techniki zabiegowej oraz zaopatrzenie pozabiegowe... 191 13.3. Czasowe zaopatrzenie pozabiegowe............................ 194 13.4. Technika pobierania wycisków, rejestracja zwarcia i osadzanie protez stałych na własnych zębach fi larowych................................... 195 ROZDZIAŁ 14 Leczenie protetyczne z zastosowaniem ruchomych protez częściowych zagadnienia wybrane. 200 14.1. Cel leczenia i podział ruchomych protez częściowych oraz problem przenoszenia obciążeń okluzyjnych... 200 14.2. Elementy składowe i zasięg protezy częściowej....................... 202
Spis treści vii 14.3. Klamry zębowe ich części składowe i działanie retencyjne................... 203 14.4. Ramiona klamer i powierzchnie klamrowe wzajemne relacje topografi i i czynności.......... 207 14.4.1. Rodzaje i lokalizacja ramion klamer na powierzchniach zębów oporowych oraz ich działanie.... 207 14.4.2. Wytyczne szczegółowe do planowania przebiegu klamer na zębach oporowych........ 209 14.5. Podparcia ozębnowe protez częściowych i ich lokalizacja w zależności od rodzaju braków zębowych... 211 14.5.1. Rodzaje podparć ozębnowych........................... 211 14.5.2. Zasady projektowania klamrowych podparć ozębnowych w zależności od rodzaju braków zębowych................................ 213 14.6. Bezklamrowe systemy utrzymujące i podpierające protezy ruchome................ 215 14.6.1. Korony teleskopowe............................... 215 14.6.2. Zasuwy.................................... 215 14.6.3. Zespolenia kładkowe i koliste elementy retencyjne................... 215 14.7. Ogólne zasady określające rozmieszczenie elementów utrzymujących i podpierających oraz wytyczne do stosowania różnych odmian protez częściowych w zależności od warunków klinicznych........... 216 ROZDZIAŁ 15 Rehabilitacja protetyczna pacjentów bezzębnych z zastosowaniem protez całkowitych..... 222 15.1. Biomechaniczne podstawy leczenia w przypadkach bezzębia.................. 223 15.2. Przegląd teorii ustawiania zębów w protezach całkowitych.................... 225 15.3. Ogólne zasady ustawiania zębów w protezach całkowitych z uwzględnieniem funkcji mowy uwagi praktyczne...................................... 227 15.4. Rehabilitacja protetyczna pacjentów bezzębnych z zastosowaniem metody kalotowej w modyfi kacji krakowskiej oraz biofunkcjonalnego systemu protetycznego................... 229 15.4.1. Krakowska modyfi kacja kalotowej metody ustawiania zębów............... 229 15.4.2. Procedura postępowania kliniczno-laboratoryjnego z zastosowaniem biofunkcjonalnego systemu protetycznego (BPS)............................... 232 15.4.3. Procedura postępowania kliniczno-laboratoryjnego w leczeniu trudnych przypadków bęzzębia według algorytmu zmodyfi kowanego (w opracowaniu G. Wiśniewskiej)............ 237 ROZDZIAŁ 16 Specyfika leczenia protetycznego pacjentów w wieku rozwojowym............. 241 16.1. Cele i ogólne zasady leczenia protetycznego pacjentów młodocianych............... 241 16.2. Postępowanie pourazowe................................ 242 16.3. Specyfi ka stosowania ruchomych uzupełnień protetycznych do zakończenia okresu rozwojowego US... 243 16.4. Możliwości i ograniczenia stosowania stałych uzupełnień protetycznych w okresie rozwojowym..... 244 ROZDZIAŁ 17 Implantoprotetyczna metoda rekonstrukcji uzębienia................... 246 17.1. Dlaczego implantoprotetyka?............................... 246 17.2. Współczesne systemy implantologiczne........................... 247 17.3. Mechanizmy utrzymujące wszczep w strukturach tkankowych osteointegracja, osteogeneza i osteopercepcja, oraz pierwotna i wtórna stabilizacja wszczepów................. 248 17.4. Wskazania i kryteria kwalifi kacji do leczenia implantoprotetycznego................ 251 17.5. Diagnostyka i postępowanie przedzabiegowe........................ 253 17.6. Przygotowanie podłoża kostnego zabiegi przedimplantacyjne oraz zalecenia dla pacjentów zakwalifi kowanych do leczenia implantoprotetycznego..................... 256 17.7. Podstawowe techniki zabiegowe............................. 259 17.8. Wytyczne poimplantacyjnego postępowania protetycznego................... 263 17.9. Możliwe powikłania i czynniki ryzyka w leczeniu implantoprotetycznym............... 270 17.10. Długoterminowa opieka nad pacjentem po zabiegowych etapach leczenia implantoprotetycznego program i metody badań kontrolnych........................... 272 ROZDZIAŁ 18 Mikrobiologiczne aspekty leczenia protetycznego i profilaktyka przeciwzakaźna........ 283 18.1. Fizjologiczna mikrofl ora jamy ustnej uzębionej oraz wpływ utraty zębów i stosowania protez na stan mikrofl ory...................................... 283 18.2. Udział czynników infekcyjnych w etiologii stanów zapalnych tkanek podłoża protetycznego i hipotetyczna etiopatogeneza stomatitis prothetica mycotica w świetle badań własnych........ 286 18.3. Profi laktyka przeciwzakaźna w protetyce stomatologicznej.................... 288
viii Spis treści CZĘŚĆ III LECZENIE SPECJALISTYCZNE W WYBRANYCH JEDNOSTKACH CHOROBOWYCH..... 291 ROZDZIAŁ 19 Stomatopatie protetyczne diagnostyka i leczenie................... 293 19.1. Rodzaje stomatopatii protetycznych, ich przyczyny i objawy................... 293 19.2. Leczenie stomatopatii protetycznych bez powikłań infekcyjnych.................. 298 19.3. Leczenie stomatitis prothetica mycotica protokół postępowania diagnostyczno-terapeutycznego..... 299 ROZDZIAŁ 20 Patologiczne starcie zębów............................. 303 20.1. Starcie fi zjologiczne i rodzaje starcia patologicznego...................... 303 20.2. Etiologia i patomechanizm patologicznego starcia zębów..................... 305 20.3. Obraz kliniczny i diagnostyka starcia patologicznego zębów................... 306 20.4. Następstwa patologicznego starcia zębów.......................... 308 20.5. Leczenie patologicznego starcia zębów........................... 310 ROZDZIAŁ 21 Okluzja urazowa zaburzenia okluzyjne....................... 315 21.1. Analiza warunków okluzyjnych i rozpoznanie okluzji urazowej................... 316 21.2. Leczenie okluzji urazowej (terapia okluzyjna) wyrównawcze zabiegi korekcyjne i nadbudowa protetyczna.. 319 ROZDZIAŁ 22 Dysfunkcje układu stomatognatycznego....................... 322 22.1. Czynniki etiologiczne mięśniowo-stawowych dysfunkcji US.................... 323 22.2. Parafunkcje w zakresie układu stomatognatycznego...................... 326 22.3. Przypuszczalny patomechanizm dysfunkcji mięśniowo-stawowych US............... 329 22.4. Kliniczne objawy mięśniowo-stawowych dysfunkcji US..................... 332 22.5. Diagnostyka radiologiczna stawów skroniowo-żuchwowych................... 333 22.6. Wytyczne do leczenia dysfunkcji mięśniowo-stawowych układu stomatognatycznego.......... 335 ROZDZIAŁ 23 Zasady profilaktyki periodontologicznej w postępowaniu protetycznym........... 341 23.1. Cele profi laktyki protetycznej i warunki ich realizacji....................... 341 23.2. Aspekt profi laktyki periodontopatii w stosowaniu częściowych protez ruchomych........... 343 23.3. Profi laktyka periodontologiczna w protetyce zębowych uzupełnień stałych.............. 345 CZĘŚĆ IV LABORATORIUM I MATERIAŁY........................... 351 ROZDZIAŁ 24 Zasady współpracy zespołu kliniczno-laboratoryjnego.................. 353 24.1. Podstawy merytoryczne współpracy............................ 353 24.2. Przekazywanie danych klinicznych do pracowni techniki dentystycznej............... 353 24.3. Zakres odpowiedzialności lekarza i technika.......................... 354 24.4. Źródła konfl iktów.................................... 354 ROZDZIAŁ 25 Pracownia techniki dentystycznej i nowe technologie laboratoryjnego wykonawstwa uzupełnień protetycznych............................. 356 25.1. Laboratorium techniki dentystycznej............................. 356 25.2. Nowe technologie współczesnej techniki laboratoryjnego wykonawstwa protez............ 361 25.2.1. Technologia CAD/CAM.............................. 361 25.2.2. Inne niż CAD/CAM technologie przetwarzania ceramiki dentystycznej charakterystyka systemów ceramiki odlewanej, tłoczonej oraz infi ltrowanej..................... 362 25.2.3. Technologia obróbki tytanu............................. 363 25.2.4. Technologia galwanoformingu............................ 364 25.2.5. Technika frezowania............................... 364 25.2.6. Biofunkcjonalny system protetyczny......................... 365 ROZDZIAŁ 26 Kliniczne i laboratoryjne materiały protetyczne..................... 366 26.1. Kliniczne i laboratoryjne materiały pomocnicze......................... 366 26.1.1. Gipsy dentystyczne............................... 366 26.1.2. Odlewnicze masy osłaniające............................ 366 26.1.3. Materiały izolacyjne................................ 367 26.1.4. Woski dentystyczne............................... 367
Spis treści ix 26.1.5. Materiały wyciskowe............................... 368 26.1.6. Materiały ścierne................................. 371 26.1.7. Cementy dentystyczne stosowane w protetyce stomatologicznej.............. 372 26.2. Kliniczne materiały podstawowe.............................. 374 26.2.1. Wymogi ogólne w odniesieniu do podstawowych materiałów konstrukcyjnych protez....... 374 26.2.2. Polimery dentystyczne tworzywa akrylowe...................... 374 26.2.3. Materiały ceramiczne ceramiki dentystyczne...................... 376 26.2.4. Metale i stopy dentystyczne............................. 377 26.2.5. Kompozyty................................... 381 26.2.6. Biomateriały do rekonstrukcji i regeneracji struktur kostnych podłoża protetycznego....... 382 26.3. Zjawiska fi zykochemiczne związane z obecnością w jamie ustnej protez wykonanych ze stopów metali... 383 ROZDZIAŁ 27 Tkankowa reaktywność na protezy i materiały protetyczne w świetle własnych badań klinicznych i eksperymentalnych........................... 386 27.1. Badanie mechanizmu reakcji obronnych nabłonka błony śluzowej podłoża protetycznego na uciskowe działanie protez.................................... 386 27.2. Badanie tkankowych reakcji zapalnych towarzyszących użytkowaniu protez akrylowych......... 388 27.3. Miejscowa i ogólna reakcja żywego organizmu na implantowany dotkankowo akryl dentystyczny wyniki badań eksperymentalnych................................ 391 27.4. Reakcja organizmu na stopy metali dentystycznych w świetle własnych badań eksperymentalnych..... 392 ROZDZIAŁ 28 Kliniczne aspekty technicznego wykonawstwa uzupełnień protetycznych.......... 398 28.1. Kliniczne aspekty technicznego wykonawstwa protez całkowitych................. 398 28.1.1. Przestrzeń neutralna a lokalizacja i kształt protez całkowitych................ 400 28.1.2. Czynniki warunkujące utrzymanie płytowych protez całkowitych............... 403 28.1.3. Eliminacja czynnika urazowego jako głównej przyczyny stomatopatii i procesów zanikowych podłoża protetycznego.............................. 405 28.1.4. Konieczność przestrzegania rygorów prawidłowego przebiegu procesu polimeryzacji tworzywa akrylowego................................... 406 28.2. Kliniczne aspekty technicznego wykonawstwa protez częściowych................. 407 28.3. Kliniczne aspekty technicznego wykonawstwa koron i mostów oraz konstrukcji implantoprotetycznych... 411 Skorowidz.......................................... 415