2011 Prof. Bożena Balcerzak-Paradowska, IPiSS Prof. Marek Bednarski, IPiSS Przedsiębiorczość kobiet w Polsce Rekomendacje płynące z badań Warszawa, 14 listopada 2011 r.
WNIOSEK OGÓLNY Z BADAŃ Nie ma przedsiębiorczości kobiecej i męskiej. Wszyscy właściciele małych firm mają podobne nadzieje, oczekiwania i obawy, stają przed podobnymi barierami instytucjonalnymi i wahaniami koniunktury. Normy kulturowe niewidzące kobiety w roli właścicielki firmy odchodzą w przeszłość, a przedsiębiorczynie nie sygnalizują większych obaw przed wyzwaniami. Kolejne pokolenie kobiet wykazuje dużą otwartość na zmiany i skłonność do ryzyka. Podobnie jak mężczyźni postrzegają też cechy sprzyjające przedsiębiorczości: pracowitość, cierpliwość, kreatywność, innowacyjność. Wiedza kobiet o przedsiębiorczości zrównuje się z wiedzą mężczyzn. Następują też stopniowo zmiany w modelu rodziny na rzecz partnerstwa.
Nie ma wobec tego potrzeby tworzenia specyficznego sektora kobiecego biznesu o innych zasadach i systemie wsparcia. Pozostaje tylko jeden, za to bardzo istotny czynnik pogarszający pozycję kobiety prowadzącej firmę względem mężczyzny to obciążenie obowiązkami opiekuńczymi wobec dzieci, szczególnie małych. Podstawowym zatem problemem, jest pogodzenie działalności przedsiębiorczej i macierzyństwa, czemu służyć muszą odpowiednie rozwiązania wspierające funkcje opiekuńcze rodziny. Natomiast niezależnie powinny być uruchamiane różne znane instrumenty wsparcia przedsiębiorczości kierowane do wszystkich - bez względu na płeć, ale też w pewnym zakresie uwzględniające sytuacje kobiet, wynikające z ich drugiej społecznej roli związanej z macierzyństwem.
REKOMENDACJE* Rekomendacje zostały podzielone według następujących obszarów: I. wspieranie rozwoju małych średnich przedsiębiorców II. działania adresowane do kobiet przedsiębiorców i mężczyzn przedsiębiorców III. działania ukierunkowane na ułatwianie godzenia obowiązków zawodowych i rodzinnych * Rekomendacje przygotowano wykorzystując wyniki przedstawionych badań empirycznych oraz wykorzystując wybrane propozycje działań zawarte w ekspertyzie przygotowanej pod redakcją A. Kurowskiej pt. Prawo sprzyjające przedsiębiorczości kobiet w Polsce. Rekomendacje zmian (PARP, Warszawa 2011 - na prawach rękopisu).
I. POLITYKA WSPIERANIA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW, SKIEROWANA DO OGÓŁU PRZEDSIĘBIORCÓW Ograniczenia barier administracyjno-biurokratycznych poszerzenie zakresu formularza CEDIG-1, by nie było konieczne dopełnianie obowiązków w innych urzędach; poszerzenie elektronicznego kontaktu z urzędami za pośrednictwem platformy epuap, w szczególności zintegrowanie go z ZUS i przyspieszenie procesu dostarczania potrzebnych zaświadczeń; ograniczenie do niezbędnej potrzeby obszaru działalności gospodarczej koncesjonowanej.
Upraszczanie przepisów drogą: Warszawa, 14.11.2011 r. stabilizowania przyjętych rozwiązań, szczególnie w sferze podatkowej; ograniczania do niezbędnego wymiaru obowiązków informacyjnych i sprawozdawczych do urzędów publicznych (największe koszty generują tu prowadzenie rachunkowości, ewidencji rachunkowej i składanie zeznań do celów podatkowych); ułatwiania dostępu do instytucji kredytu podatkowego, wykorzystywanego faktycznie w bardzo małym stopniu; dostosowania wymogów związanych z BHP, przepisami sanitarno- -epidemiologicznymi czy przeciwpożarowymi do realnych potrzeb małych i średnich firm.
Ograniczenia bariery finansowej Zapewnienie przedsiębiorcom dostępu do zewnętrznych źródeł finansowania: wprowadzenie efektywnego systemu pozyskiwania wsparcia na rozwój przedsiębiorstw; poszerzenie sieci Punktów Konsultacyjnych w ramach Krajowego Systemu Usług, które informują o możliwościach pozyskiwania środków na rozwój firm; wprowadzenie, dotychczas realizowanej w formie pilotażu, usługi asysty w prowadzeniu działalności gospodarczej do stałej oferty ośrodków KSU; podjęcie działania informacyjno-promocyjnego skierowanego do MSP, prezentującego działalność funduszy pożyczkowych w Polsce; stworzenie portalu bazy wiedzy na temat możliwości pozyskania finansowania z funduszy venture capital, w tym w szczególności seed capital.
Rozwój inkubatorów przedsiębiorczości zapewnienie w nowej perspektywie finansowej środków na tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości, oferujących przedsiębiorcom powierzchnię użytkową, doradztwo, dostęp do finansowania i inne udogodnienia swoisty pakiet startowy. Budowanie kompetencji przedsiębiorców przygotowanie oferty bezpłatnych lub częściowo odpłatnych szkoleń i warsztatów dających praktyczną wiedzę w zakresie prowadzenia przedsiębiorstwa i zarządzania nim, także umiędzynarodowienia przedsiębiorstw, wykorzystanie do tego celu portalu Akademia PARP, który oferuje przedsiębiorcom i osobom rozpoczynającym działalność gospodarczą bezpłatne szkolenia on-line wraz z opieką mentora, upowszechnienie dostępu do szerokopasmowego Internetu; przeprowadzenie akcji informacyjnej skierowanej do władz samorządowych i lokalnych w celu zachęcenia do podjęcia działań w tym zakresie przy wykorzystaniu środków europejskich.
II. REKOMENDACJE ADRESOWANE INDYWIDUALNIE Budowa potencjału kobiet-przedsiębiorców działania zindywidualizowane, coaching, mentoring, tworzenie sieci koncentrujących kobiety-przedsiębiorców, działającego np. w formie klubów/grup wsparcia. Zindywidualizowana edukacja szkolna dostarczenie niezbędnej wiedzy w systemie nauczania, rozwój cech i kształtowanie odpowiednich postaw sprzyjających przedsiębiorczości, indywidualizacja ścieżek edukacyjnych dziewcząt i kobiet w celu wyrównania ich szans na rynku pracy - odchodzenie od stereotypu zawodów kobiecych na rzecz budzenia zainteresowania zawodami przyszłości, większy nacisk na doradztwo zawodowe na etapie ostatnich klas szkół gimnazjalnych, promowanie kobiet w rolach pracodawców, menadżerów, właścicielek przedsiębiorstw.
III. REKOMENDACJE UKIERUNKOWANE NA UŁATWIANIE GODZENIA OBOWIĄZKÓW ZAWODOWYCH I RODZINNYCH Rozwój żłobków i przedszkoli, poprzez dostosowanie sieci placówek do lokalnych potrzeb, stwarzającego realne szanse na dostęp do ich usług dla większej liczby dzieci; podniesienia i wyrównania jakości usług opiekuńczych i edukacyjno-wychowawczych świadczonych przez placówki zlokalizowane na różnym terenie. Uelastycznienie zasad funkcjonowania placówek opiekuńczo-wychowawczych dostosowania do potrzeb korzystających, np.: w zakresie godzin otwarcia, możliwości przebywania dzieci okresowo, oddziały dla dzieci najmłodszych (2 3 lata) także w przedszkolach, upowszechnienie możliwości korzystania z opieki w placówkach także przez dzieci rodziców korzystających z różnych form edukacji dorosłych. promowania na danym terenie idei tworzenia innych form opieki nad dziećmi.
Wsparcie w ponoszeniu kosztów opieki nad dziećmi wsparcie w ponoszeniu kosztów pozarodzinnej opieki nad dziećmi w różnych formach mogłoby mieć charakter voucherów opiekuńczo-edukacyjnych dla wszystkich rodziców dzieci korzystających ze żłobków i przedszkoli oraz innych form opieki (kluby maluszka itp.), których wartość zmniejszałaby się wraz ze wzrostem dochodu rodziny, uznanie kosztów opieki instytucjonalnej nad dziećmi jako kosztu uzyskania przychodu, o który to koszt pomniejszana byłaby podstawa opodatkowania. W przypadku kobiet podejmujących działalność gospodarczą wydatki te odnoszono by do uzyskiwanych przez nie przychodów. Nadmienić jednak należy, że analogiczne rozwiązanie powinno się znaleźć także w przepisach podatkowych dotyczących podatku PIT.
Rozwój usług opiekuńczo-wychowawczych i kulturalno-rekreacyjnych dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym wprowadzenie do zakresu usług dodatkowych oferowanych przez szkoły zajęć dodatkowych, pozalekcyjnych, imprez rozwojowych, kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych zwiększenia oferty usług opiekuńczych, wychowawczych, kulturalno- -rekreacyjnych dla dzieci i młodzieży w wieku szkolnym rozszerzenia zakresu opieki pozalekcyjnej nad dziećmi w szkołach podstawowych i gimnazjach
Świadczenia społeczne - Działania bezpośrednie na rzecz kobiet prowadzących własną działalność gospodarczą w zakresie ich uprawnień związanych z macierzyństwem wprowadzenie ulg w opłacie składek ubezpieczeniowych za okres faktycznego ograniczenia możliwości samodzielnego wykonywania działalności gospodarczej z przyczyn zdrowotnych w okresie ciąży (naliczanie składek od obniżonej podstawy), wprowadzenie współfinansowania z budżetu państwa określonej procentowo lub kwotowo wysokości składek ubezpieczeniowych, umożliwienie kobietom-przedsiębiorczyniom w okresie ciąży i wczesnego macierzyństwa zgłoszenie zawieszenia działalności gospodarczej, z zachowaniem możliwości podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu oraz korzystania w tym okresie ze świadczeń z tytułu macierzyństwa, możliwość zgłaszania się przez przedsiębiorczynie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego odciążająca matki-przedsiębiorczynie od cyklicznych procedur informacyjno- - administracyjnych, gwarantująca im ciągłość podlegania ubezpieczeniu, a także zachowania świadczeń z tytułu choroby i macierzyństwa; również w przypadku, gdy poród nastąpiłby w okresie zawieszenia działalności gospodarczej, zawieszenie działalności gospodarczej na czas sprawowania opieki nad dzieckiem i zaliczenia tego okresu jako nieskładkowego do wymiaru stażu pracy niezbędnego dla określenia uprawnień emerytalnych, wprowadzenie bezpośrednio po urlopie macierzyńskim okresu odpowiadającego długością urlopowi wychowawczemu pracowników najemnych, w którym przysługiwać będzie prawo do ograniczenia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne.
Zachęty dla kobiet pracujących najemnie do podjęcia własnej działalności gospodarczej wprowadzenie na określony czas przypadający bezpośrednio po okresie urlopu macierzyńskiego lub w ostatnim okresie urlopu wychowawczego rozwiązań wspierających proces inkubacji inicjatyw biznesowych: wprowadzenie instytucji preinkubowania firmy, ułatwiającej kobietom start na rynku; testowanie pomysłu biznesowego przez kobiety na urlopach wychowawczych, bez konieczności rejestrowania firmy a tylko zgłoszenie rozpoczęcia okresu preinkubacji do jednostki wsparcia biznesu lub rejestru firm w preinkubacji w CEiDG.
Rozwiązania pośrednie ułatwiające kobietom prowadzącym działalność gospodarczą godzenie obowiązków zawodowych z rodzinnymi, w sytuacji, gdy ojciec dziecka byłby uprawniony do takich świadczeń Urlop macierzyński wydłużanie części urlopu macierzyńskiego, z którego ma prawo skorzystać ojciec dziecka (urlopu ojcowskiego) wydłużenie wymiaru tego urlopu rodzicielskiego pod warunkiem, że skorzysta z niego ojciec dziecka Urlop wychowawczy zmiana granicy wieku dziecka stanowiącej kryterium uprawniające do korzystania z urlopu wychowawczego. Urlop w wymiarze 36 miesięcy mógłby być wykorzystany w okresie do czasu ukończenia przez dziecko 8 roku życia; zwiększyłoby to jego elastyczność i dostosowanie do rzeczywistych i potencjalnych potrzeb rodziny, a że możliwość wykorzystania urlopu wychowawczego na opiekę nad starszym dzieckiem zwiększyłaby skłonność ojców do skorzystania z takich uprawnień
Rozwój programów WLB (Work Life Balance) i FFE (Family Friendly Employment) zwiększenie zainteresowania pracodawców rozwojem sieci placówek świadczą-cych usługi opiekuńcze, wychowawcze, oświatowo-edukacyjne, rekreacyjno- -sportowe dla dzieci i młodzieży na danym terenie. Wymierną zachętą powinno być wprowadzenie odpisów podatkowych z tytułu sponsorowania takich placówek akcje promocyjne i informacyjne, wskazujące na korzyści dla zakładów pracy np. w formie konkursów uwzględnianie problematyki i kadry kierowniczej WLB i FFE w szkoleniach dla pracodawców prowadzenie kampanii uświadamiających w społeczeństwie zalet tego rodzaju programów
Rozwój form opieki nad osobami starszymi i niesamodzielnymi pomoc na rzecz wspierania zadań opiekuńczych świadczonych w ramach środowiska rodzinnego, ale bez bezpośredniego zaangażowania członków rodziny poprzez rozwój usług opiekuńczych w domu podopiecznego, w formach: pomocy profesjonalnych opiekunów lub opiekunek środowiskowych pomoc w przystosowaniu mieszkania do potrzeb osoby starszej pomoc rzeczowa (sprzęt rehabilitacyjny) usługi transportowe i gastronomiczne, - pomoc finansowa (świadczenia opiekuńcze, wypłacane ze środków ubezpieczeniowych, utworzenie systemu ubezpieczeń pielęgnacyjnych) lub budżetowych), rozwój systemu poradnictwa i wsparcia psychicznego i fizycznego samego opiekuna, rozwój usług opiekuńczych świadczonych przez wyspecjalizowane placówki, zapewniający łatwiejszy dostęp dla osób potrzebujących.
Działania na rzecz zmiany stereotypów w postrzeganiu ról kobiet i mężczyzn oraz kształtowania partnerskich stosunków w rodzinie promowanie partnerskiego modelu rodziny i upowszechnianie pozytywnych przykładów w programach szkolnych i zajęć o charakterze programów edukacyjnych i wychowawczych) działaniach instytucji edukacyjnych i kulturalno-wychowawczych, w mediach wprowadzenie do poradnictwa rodzinnego działań na rzecz kształtowania partnerstwa w rodzinie, promowanie większego zaangażowania ojców w opiekę nad małymi dziećmi (korzystania z urlopów ojcowskich i wychowawczych); upowszechnianie pozytywnych wzorców poprzez kampanie medialne, włączenie do programów nauczania w szkołach podstawowych, gimnazjalnych i średnich nauki o rolach społeczno-kulturowych i stereotypach płci (edukacja ochrony zdrowia, wychowanie do życia w rodzinie, wiedza obywatelska, edukacja z zakresu praw człowieka w aspekcie genderowym).