Lutowiska, listopad 2011 MONITORING ZWIERZĄT DRAPIEśNYCH ZACHODZĄCYCH NA OBSZAR BIESZCZADZKIEGO PARKU NARODOWEGO W SEZONIE 2010/2011 B.Pirga 2004. Wadera Opracowanie, analizy, tropienia zimowe, zbiór informacji punktowych i okazjonalnych: Pirga Bartosz Informacje okazjonalne ustne oraz dane punktowe z kart monitoringu zwierząt: Amarowicz Michał, Bąkowski Tomasz, Brojek Maksymilian, Czarnik Aleksander, Demko Tomasz, Derwich Antoni, Holly Waldemar, Jackowski Rafał, Kalinowski Marian, Kapes Adam, Kranz Jacek, Krawczyk Wojciech, Krysta Krzysztof, Kopczak Bogusław, Kopczak Edward, Kucharczyk Zbigniew, Kucharzyk Stanisław, Kwolek Tadeusz, Nowak Daniel, Pietrasz Waldemar, Pochyła Hubert, Polakiewicz Mariusz, Polakiewicz Tomasz, Polechoński Witold, Ratoń Janusz, StrzyŜewski Stanisław, Styliński Mariusz, Szpiech Stanisław, Tkacz Krzysztof, Wiśniewski Włodzimierz, Wojciechowski Maciej
METODYKA Zbiór danych terenowych i analizy realizowano z zastosowaniem metodyki opisanej w poprzednim raporcie z monitoringu zwierząt drapieŝnych zachodzących na obszar BdPN w latach 2006-2010. Opracowanie na stronie: http://www.bdpn.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=747&itemid=183. WILK (Canis lupus) W sezonie 2010/2011 zebrano 141 informacji punktowych z określeniem m.in. lokalizacji i liczby osobników oraz wykonano 53 km tropień na śniegu (Ryc. 1). Dane punktowe uzyskiwano poprzez notowanie śladów aktywności drapieŝników w trakcie rutynowych akcji inwentaryzacyjnych oraz podczas wszelkich działań w terenie. Tropienia realizowano w przypadku napotykania świeŝych przejść drapieŝników w miejscach kluczowych dla identyfikacji zasięgów terytorialnych zachodzących na obszar BdPN grup wilków. Dla trzech watah wilczych zachodzących na obszar Parku Narodowego określono liczebności zwierząt oraz uaktualniono wielkości areałów (Tab.1). Ryc.1 Areały watah wilczych zachodzących na obszar BdPN w sezonie 2010/2011.
Tab. 1 Liczebność oraz rozpozane wielkości areałów trzech watah wilczych zachodzących na obszar Parku oraz dwóch watah sąsiadujących w sezonie zimowym 2010/2011. WATAHA stuposiańska ruska negrylowska sina ostra SEZON liczba zwierząt MCP [km 2 ] liczba zwierząt MCP [km 2 ] liczba zwierząt MCP [km 2 ] liczba zwierząt MCP [km 2 ] liczba zwierząt 2006/2007 =7 bd =4 bd =2 2007/2008 =6 =6 =3 bd bd 230 170 180 bd 2008/2009 =9 =7 =4 =4 =2 bd 2009/2010 =11 =6 =4 >=4 =2 2010/2011 9-8 250 =6 250 4-3 160 bd bd >=2 bd * = - określona dokładna liczba zwierząt ** >= - większa lub równa liczba zwierząt ***bd - brak danych MCP [km 2 ] Wataha stuposiańska Najliczeniejszą grupą wilków pojawiającą się na terenie BdPN jest wataha "stuposiańska" Odnotowana maksymalna liczebność tej grupy w sezonie 2010/2011 to 9 osobników. Uzupełnieniem informacji z poprzedniego raportu są obserwacje dot. składu grupy. W poprzednim sezonie liczyła ona 11 osobników. Wśród obserwowanych 9 wilków z tej watahy odnotowano 3-4 młode, 4 dorosłe samce oraz min. 1 samicę (W. Krawczyk, informacja ustna na podstawie obserwacji wizualnych). Ostatniej zimy odnotowano zwiększenie zasięgu występowania watahy "stuposiańska" na terenie Parku. Największą aktywność grupy na obszarze BdPN zaobserwowano w obwodach ochronnych Ustrzyki Górne i Wołosate - stanowiącymi jednocześnie obszar zachodzenia wszystkich 3 watah wilczych występujących w Parku. Maksymalna liczba grupy w sezonie zimowym - 9 osobników - obserwowana była w listopadzie - do mniej więcej połowy grudnia 2010 roku. W późniejszym terminie, aŝ do końca zimy notowano 8 osobników, często przemieszczających się razem. Jest prawdopodobne, Ŝe jeden osobnik (9-ty) okresowo przebywał z watahą - jednak dość często na obszarze obwodów Ustrzyki Górne i Wołosate notowano obecność pojedynczego wilka. Osobnik ten zabił niewielkiego psa pracownika Parku, dość często notowane były jego tropy w róŝnych rejonach obwodów. Pojawił się równieŝ dzień po zabiciu cielaka przez watahę stupsiańską na miejscu znalezienia ofiary (R.Jackowski, informacja ustna, rejestracja fotopułapką, Ryc. 2). Ryc.2 Pojedynczy wilk na miejscu zabicia cielaka jelenia przez watahę stuposiańską.
Tak jak w poprzednich sezonach znajdywano przejścia wilków z tej grupy przez drogę główną na odcinku pomiędzy Pszczelinami a Ustrzykami Górnymi - szczególnie w rejonie wylotu doliny potoku Zwór (tzw. "Ŝubrowisko") za BereŜkami. Wataha ruska Maksymalna liczebność grupy w ostatnim sezonie zimowym wyniosła 6 osobników. Na obszarze Parku oraz w Nadleśnictwie Stuposiany zlokalizowano nowe obszary, na których odnotowano obecność wilków z tej watahy. Na obszarze BdPN areał uległ rozszerzeniu w kierunku Ustrzyk Górnych - co potwierdzono tropieniem m.in. w lutym na odcinku: dolina Moczarnego - południowe stoki połoniny Wetlińskiej i Caryńskiej - dolina Rzeczycy. W trakcie tropienia pobrano i skatalogowano próbki do badań genetycznych - co w przyszłości pozwoli na uzupełnienie wiedzy na temat rozmieszczenia terytorialnego grup wilczych w BdPN i otulinie. Interesującą sytuację odnotowano równieŝ w rejonie Procisnego (Nadleśnictwo Stuposiany). Wataha "ruska" (tropienie grudzień 2010; =5 sztuk) przyszła od strony Dwernika i zabiła cielaka jelenia (Ryc. 3) - zwiększając jednocześnie dotychczas poznany zasięg terytorium. W tym samym czasie wataha "stuposiańska" (R. Jackowski, obserwowana ofiara, tropy 8-9 sztuk) w rejonie Wołosatego zabiła równieŝ cielaka - takŝe poza znanym dotychczas obszarem jej występowania. Ryc.3 Miejsce zabicia cielaka jelenia przez wilki w rejonie Procisnego - treść Ŝołądka, krew, ślady wilków i kruków. W opisanych przypadkach nie było problemu z identyfikacją przynaleŝności wilków do watah - sytuacja czasowo i przestrzennie wykluczała udział tych samych osobników w obydwóch zdarzeniach - przynosząc nowe, cenne informacje. Czasami jedak (szczególnie w rejonie Ustrzyk Górnych, gdzie nakładają się terytoria kilku watah) dochodzi do sytuacji, w których odpowiedzi będzie trzeba szukać m.in. w analizie genetycznej pobranych próbek. Tak było w przypadku rejestracji wilków przy zabitej ofierze w rejonie wylotu doliny Terebowca. Trudno określić, czy było to 5 z 6 wilków z watahy "ruska", czy 5 z 8 ze "stuposiańskiej"(ryc. 4 R.Jackowski, informacja o ofierze, rejestracja fotopułapką).
Ryc.4 Pięć wilków przy ofierze (łania) - koniec lutego 2011. Wataha negrylowska Kolejny sezon zimowy wskazuje na brak przyrostu liczebności w tej grupie. Na początku zimy notowano 4 osobniki, później aŝ do wiosny maksymalnie 3 sztuki. Jednym z powodów braku przyrostu wielkości grupy w kolejnym sezonie monitoringowym moŝe być duŝa presja kłusownicza i myśliwska na oddalonym obszarze Parku - graniczącym z Ukrainą. Potwierdzeniem tego faktu wydaje się być następujący link (informacja K.Krysta, komendant StraŜy Parku): http://www.huntingukraine.com/index.php?option=com_sobi2&sobi2task=sobi2details&catid=2&sobi2id=10&i, kierujący do organizatora polowań na wilki po stronie Ukraińskiej - m.in. w rejonie Sianek, częsciowo w BdPN - w areale występowania watahy "negrylowska"! (Ryc. 5, 6). Ryc.5 Obszar organizacji polowań na wilki (czerwone kółko) m.in. w rejonie występowania wilków z watahy "negrylowska" - obok "trofea".
Uzyskiwane w ciągu sezonu informacje punktowe dotyczą przypadkowych lokalizacji, jak równieŝ są wynikiem prowadzenia regularnych akcji inwentaryzacyjnych prowadzonych na wytyczonych trasach. WyŜszy rozkład zagęszczeń punktów, w których lokalizowano wilki w duŝej mierze pokrywa się z rozpoznanymi strefami koncentracji jeleni na obszarze BdPN - stanowiącymi główną bazę Ŝerową tych drapieŝników (Ryc. 6). Ryc.6 Zagęszczenia obserwacji śladów bytowania wilków (obszary zaciemnione) w odniesieniu do obszarów występowania jeleni na terenie Parku.
NIEDŹWIEDŹ (Ursus arctos) W sezonie 2010/2011 zebrano ponad 40 informacji dotyczących lokalizacji niedźwiedzi na obszarze BdPN oraz w bezpośrednim sąsiedztwie Parku. Dane uzyskano podczas rutynowych prac inwentaryzacyjnych, przypadkowych stwierdzeń tropów na śniegu / błocie, obserwacji wizualnych oraz nagrań z fotopułapek. Bardzo pozytywną informacją jest pojawienie się na obszarze Parku oraz w terenach bezpośrednio przyległych aŝ trzech samic prowadzących w sumie 5 młodych - urodzonych w sezonie zimowym 2011. Rejestracja tych obserwacji przypadła na okres pomiędzy 15-26 marca 2011 w trzech rejonach Parku - dolina potoku Hulskiego (obwód ochronny Suche Rzeki), okolice BereŜek (obwód ochronny Caryńskie) oraz Kiczery Sokolickiej - Bukowca (obwody ochronne Górny San i Tarnawa). W dolinie Hulskiego obserwowano kilkakrotnie tropy niedźwiedzicy z młodym pojawiające się na błocie i wytopniałym śniegu (rozmiary tropów - łapa przednia; samica: Dd=12.5 Sd=5.0cm; młody Dd=9.0 Sd=4.5cm). Niedźwiedzica z BereŜek obserwowana była z młodymi w okolicach gawry (Mariusz Polakiewicz, informacja ustna). Samica notowana w rejonie Kiczery Sokolickiej prowadząca młode - zbliŝała się do osady robotników leśnych zlokalizowanej na obszarze Nadleśnictwa Stuposiany. (Ryc.8; samice prowadzące młode - obszary zakreślone na czerwono). Zarejestrowano równieŝ obecność trzech kolejnych samic prowadzących w sumie 4 młodociane niedźwiedzie - urodzone zimą w latach 2009 oraz 2010 (Ryc.8; samice prowadzące młodociane - obszary zakreślone na pomarańczowo). Samicę pojawiającą się w rejonie Wetliny, której tropy obserwowano głównie w rejonie tzw. "kopalni" odnotowano na podstawie pozostawionych tropów oraz obserwacji wizualnej (Waldemar Pietrasz, informacja ustna) w okresie od 24 października 2010 - ostatnio 26 październik 2011. Niedźwiedzica chodząca z 2 młodocianymi w okolicach Nasicznego odnotowana została na podstawie tropów przechodzących przez drogę przed Nasicznym w grudniu 2010 roku - ostatnio za pomocą fotopułapek zarejestrowano jej oraz młodocianych obecność na północnych stokach połoniny Wetlińskiej (B.Pirga, materiał filmowy; http://www.bdpn.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=939&itemid=1). Trzecia samica z młodocianym (obwód ochronny Górny San), której obecność notowano głównie na podstawie tropów na śniegu (luty 2011) niedawno zarejestrowana została przy pomocy fotopułapek w dwóch niezaleŝnych miejscach na NE stokach Kińczyka Bukowskiego. (Ryc. 7, B.Pirga, rejestracja fotopułapkami). Wśród notowanych w latach ubiegłych osiadłych, gawrujących samców odnotowano obecność 3 osobników w obwodach ochronnych Moczarne, Suche Rzeki, Górny San (Ryc.8; osiadłe gawrujące samce - obszary zakreślone na niebiesko). Odnotowano równieŝ kilka obserwacji w róŝnych rejonach Parku i Otuliny, których przynaleŝność jest trudna do weryfikacji w związku z tym dane te nie są prezentowane. Podsumowując sezon 2010/2011, bez brania pod uwagę osobników przechodnich - moŝna stwierdzić występowanie minimum 3 samców oraz 3 samic (które wyprowadziły w sumie 5 młodych) - gawrujących na obszarze Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Ryc.7 Niedźwiedzica z młodocianym na Górnym Sanie (stopklatka z zarejestrowanego materiału filmowego); poniŝej na zdjęciu ta sama samica.
Ryc.8 Niedźwiedzie gawrujące oraz zachodzące na obszar Bieszczadzkiego Parku Narodowego w sezonie 2010/2011.
RYŚ (Lynx lynx) W sezonie 2010/2011 uzyskano niewielką ilość danych dotyczących rysi - zarówno na obszarze BdPN, jak równieŝ w otulinie Parku. Uzyskane informacje pozwoliły na uaktualnienie minimalnych areałów występowania dwóch osobników zachodzących na obszar BdPN (Ryc. 9). Ryc.9 Minimalne terytoria rysi zachodzących na obszar BdPN wyznaczone na podstawie obserwacji w latach 2006-2010 - dane uaktualnione o informacje z sezonu 2010/2011. W przypadku rysia pojawiającego się w okolicach Wetliny (tzw. "moczarnego") lokalizacje w obwodzie ochronnym BdPN Osada zwiększyły minimalny areał dla tego pojedynczego osobnika o 8 km 2 (Ŝółta linia przerywana). Nowe lokalizacje rysia "stuposiańskiego" w okolicach szczytów Czereszni i Czereszenki (Nadleśnictwo Stuposiany) zwiększyły jego rozpoznany areał o 12 km 2 (zielona linia przerywana). Ryś "siański" notowany był w oddziałach obwodu ochronnego BdPN Górny San w
czerwcu 2010 roku oraz lutym 2011. Lokalizacje zwierzęcia nie wychodzą poza dotychczas rozpoznany areał tego osobnika (linia czerwona). W bieŝącym sezonie nie odnotowano tropów / obserwacji rysia "zatwarnickiego" (linia niebieska). Prezentowane dane dotyczą obserwacji tropów pojedynczych osobników. Minimalna - rozpoznana liczba rysi zachodzących na teren Bieszczadzkiego Parku Narodowego to 4 sztuki.