REGIONALNY SYSTEM OSŁONY METEOROLOGICZNEJ LEŚNICTWA LEŚNY KOMPLEKS PROMOCYJNY LASY BESKIDU ŚLĄKSIEGO RAPORT KWARTALNY I/2017 Katowice-Kraków 2017
1. Warunki pogodowe w 4 kwartale 2016 roku Średnia kwartalna temperatura powietrza w Beskidzie Śląskim wyznaczona na podstawie wskaźników z 6 stacji reprezentujących warunki w obrębie masywu Wiślańskiego wyniosła -2.1 C to jest o 0,3 C więcej od średniej wieloletniej dla tego obszaru. W pierwszym kwartale 2017 roku średnia maksymalna (3,3 C) oraz minimalna (-4,0 C) temperatura powietrza były wyższe od przeciętnej, odpowiednio o 2,5 oraz 0,5 C. Najwyższa zanotowana temperatura powietrza wyniosła 20,2 C w dniu 28 marca na stacji Ustroń, najniższa w I kwartale 2017 roku wystąpiła w Leśnictwie Sikorczane (-26,6 C), nieco bardziej na wschód w Nickulinie (Nadleśnictwo Ujsoły), była jeszcze niższa i wyniosła -30,1 C na wysokości 200 cm (tab. 1). Stosunkowo ciepły, jak na tę porę roku, okazał się luty ze średnią temperaturą -0,1 stopnia C (norma -3,0 C). W ostatniej pentadzie lutego średnia dobowa temperatura powietrza w dolnych partiach stoków przekraczała 10,0 stopni C, maksymalna nawet powyżej 15 C. Tabela 1. Temperatura powietrza (1 kwartał 2017) Stacja Średnia Średnia maksymalna Średnia minimalna Absolutna maksymalna Absolutna minimalna Skrzyczne -2,1 0,9-4,3 12,2-21,8 Wyrchczadeczka -0,7 2,8-4,0 18,2-21,3 Wisła Malinka -0,8 3,8-4,9 18,8-25,4 Lipowa Ostre -0,2 3,9-4,0 19,2-25,6 Prusów Boracza -1,6 2,0-3,9 10,6-22,9 Ustroń 0,6 4,8-3,5 20,2-22,3 Woleństwo 1,0 5,3-3,2 20,9-23,7 Wielka Łąka -1,4 1,3-4,0 13,6-22,3 Pruchna 1,1 5,1-2,8 20,7-20,2 Nickulina -1,6 4,3-6,8 19,4-30,1 Sikorczane -0,7 5,6-5,4 20,6-26,3 Królówka 0,5 4,8-3,8 21,3-23,8 Meteorologiczna zima (t d<0 o C) w reglu dolnym Beskidu Śląskiego trwa nieprzerwanie od 8 listopada, pomimo krótkotrwałego ocieplenia w lutym, marzec okazał się miesiącem typowo zimowym ze średnią temperaturą w zakresie od +4,0 w dolinach do 0,0 C na wzniesieniach. Warto zauważyć, że na tle ostatniej de- 2
kady 2006-2015, styczeń okazał się stosunkowo zimnym miesiącem, którego średnia na poziomie -6,5 C była o 2,0 stopnie niższa od normy klimatycznej. Fot. 1. Pierwsze obfite opady śniegu w Leśnictwie Salmopol w Nadleśnictwie Bielsko (13 grudzień, 2016) (fot. G. Durło) Suma opadów w obrębie masywu głównego wyniosła w pierwszym kwartale 2017 roku przeciętnie 239 mm, co stanowi 86% normy wieloletniej. Na uwagę zasługuje, znacznie niższa od średniej wieloletniej, suma opadu zarówno w lutym jak i w marcu (około 75% normy). Średnia wartość wskaźnika obfitości opadu w reglu dolnym wyniosła w pierwszym kwartale 2017 r. 6,0 co jest wynikiem zbliżonym do normy i niesie z sobą dość optymistyczne przesłanie w kontekście nadchodzącego sezonu wegetacyjnego (tab. 2). Tej zimy, nieco lepsze warunki panowały w rejonie masywu Klimczoka oraz Skrzycznego (wskaźnik obfitości ~ 7,0), stało się tak za sprawą obfitych opadów w styczniu, którego suma zbliżyła się do normy wieloletniej, w rejonie Klimczoka (1117 m n.p.m.) i Błatnej (917 m n.p.m.) nawet ją przekroczyła tj. >110 mm. Z kolei w marcu, korzystne warunki opadowe panowały przede wszystkim w Ustroniu, Wiśle, Koniakowie oraz Kamesznicy. Okres wystąpienia najwyższych opadów przypadał na pierwszą dekadę stycznia, okres między 8 a 10 lutego oraz 17 a 23 marca 2017, miejscami spadło wówczas ponad 60 mm na m 2. 3
Fot. 2. Pokrywa śnieżna utworzona po opadzie jaki miał miejsce w dniach 2-8 stycznia 2017 roku (fot. G. Durło) Tabela 2. Opady atmosferyczne (1 kwartał 2017) Stacja Suma Liczba dni Najwyższy Obfitość z opadem opad dobowy Opadu Skrzyczne 291.5 34 46.5 8,41 Wyrchczadeczka 186,1 44 15,6 4,50 Wisła Malinka 197,7 48 18.5 4,10 Lipowa Ostre 226,2 45 20.0 5,54 Prusów Boracza 264,8 31 24.2 8,58 Ustroń 253,4 46 25,4 5,79 Woleństwo 233,3 43 34.2 5,74 Wielka Łąka 243,2 37 42.2 7,89 Pruchna 149.5 29 12.5 5,35 Nickulina 158.4 47 18.6 3,15 Sikorczane 256,3 51 23,4 5,39 Królówka 116,8 34 14,8 3,51 Warto również zwrócić uwagę na dwa epizody z intensywnym opadem śniegu jakie miały miejsce w styczniu 2017; pierwszy w dniu 8 stycznia, a drugi 18 stycznia, w obu przypadkach suma wody ze stopionego śniegu dała ponad 50 4
mm wody na 1 metr kwadratowy. Takie rezultaty uzyskano z deszczomierza ogrzewanego na Hali Jaworzyna pod Skrzycznem oraz na Przełęczy Salmopol. Przeciętnie w pierwszym kwartale 2017, zanotowano 44 dni z opadem, najwięcej 51 w Kamesznicy Leśnictwo Sikorczane. Najwyższy opad zanotowano w dniu 8 stycznia na stacji Skrzyczne (Nadleśnictwo Węgierska Górka) w ciągu doby spadło tam 46,5 mm wody, Chwilowa wartość natężenia opadu (2 godziny) wyniosła w tym dniu 5,9 mm/h. Tabela 3. Wilgotność powietrza (1 kwartał 2017) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna minimalna Skrzyczne 78,8 85,5 68,9 8,5 Wyrchczadeczka 84,7 93,5 70,0 32,0 Wisła Malinka 84,2 94,1 67,5 25,5 Lipowa Ostre 84,1 93,7 69,4 31,0 Prusów Boracza 82,2 90,8 69,5 11,5 Ustroń 81,5 92,5 66,1 30,0 Woleństwo 81,7 92,1 67,5 33,1 Wielka Łąka 81,4 91,5 65,1 28,2 Pruchna 81,7 91,6 68,1 30,0 Nickulina 83,9 94,9 64,8 28,0 Sikorczane 81,1 91,1 62,7 26,0 Królówka 81,8 93,3 66,1 23,0 Średnia kwartalna wilgotność powietrza wyniosła 82,3% i była o 7,5% niższa od średniej wieloletniej dla tego okresu (tab. 3). Zimą zarejestrowano kilka epizodów z wilgotnością względną znacznie poniżej 30%, było to w ostatnich dniach lutego i pierwszych dniach marca. W dniach 13-14 lutego wilgotność względna powietrza w ciągu dnia obniżała się do poziomu 25%, na szczytach wzniesień nawet do 15%. W tym czasie niedosyt wilgotności powietrza wzmagał parowanie do poziomu ok, 0,15 mm na godzinę. Pierwszy kwartał 2017 roku należy zaliczyć do umiarkowanie wilgotnych; sprzyjały temu małe zachmurzenie, dobre przewietrzanie dolin o przebiegu południkowym, okresowo również napływ ciepłego i suchego powietrza z południa Europy, głównie na przełomie lutego i marca. 5
Tabela 4, Wiatr (1 kwartał 2017) Stacja Średnia Średnia Średnia Absolutna maksymalna minimalna maksymalna Skrzyczne 3.37 7,0 1,3 33.50 Wyrchczadeczka 0.63 2,4 0.1 14.80 Wisła Malinka 1.03 2.4 0.2 16.10 Lipowa Ostre 0.93 3.1 0.1 17.00 Prusów Boracza 1 0.43 1,9 0,1 13.00 Ustroń 0.50 1.2 0,1 18.80 Woleństwo 0.57 2,2 0,1 14.60 Wielka Łąka 0.54 2,6 0,2 13.00 Pruchna 0.43 1,9 0,1 13.90 Nickulina 0.73 1,4 0,1 14.80 Sikorczane 0.53 1,5 0,2 14.20 Królówka 0.53 2.1 0.2 10.30 1 ¾ wysokości koron drzew (12 m) na gnieździe o powierzchni 3 arów w drzewostanie świerkowo-jodłowym Średnia prędkość wiatru w Beskidzie Śląskim na wypukłych formach terenu wyniosła 3,0 m s -1, w dolinach od 0,5 do 0,9 m s -1 (tab. 4). W pierwszym kwartale 2017 roku dominował wiatr wiejący z kierunku północnego. Zimą 2017 roku zarejestrowano kilka epizodów wiatru wiejącego ze średnią prędkością powyżej przeciętnej tj. 10 m/s, Pojawiały się one w każdym z miesięcy. Zanotowano również podmuchy wiatru wiejącego z kierunku północnego o prędkości powyżej 30 m/s, zdarzenia te zanotowano między innymi w dniach 11 stycznia, 23 lutego oraz 4 marca. We wszystkich przypadkach, chwilowa prędkość wiatru na wypukłych formach terenu (średnia z 10 minut) wyniosła około 31 m/s, maksymalna (3 minuty) osiągnęła 33,5 m/s, Do najgroźniejszych sytuacji pogodowych zagrażających ekosystemom leśnym w pierwszym kwartale 2017 roku w Beskidzie Śląskim należy zaliczyć: 1. Bardzo niska temperatura powietrza w dniach od 5 do 18 stycznia, w tych warunkach dochodziło do uszkodzeń aparatu asymilacyjnego na uprawach świerkowych i jodłowych zlokalizowanych w odsłoniętych dowietrznych 6
fragmentach stoków o ekspozycji północno-wschodniej. Uszkodzenia te, widoczne były szczególnie u świerka w strefie powyżej 950 m n.p.m. 2. Gwałtowne ocieplenie w dniach od 25 lutego do 5 marca, które spowodowało pojawy fenologiczne krzewów i drzew liściastych w dolnych partiach stoków i dnach dolin. Fot. 3. Przerwany spoczynek zimowy drzew i krzewów na stokach Skrzycznego (fot. G. Durło) 3. W dniu 11 stycznia, na stacji Skrzyczne zarejestrowano wiatr wiejący ze średnią prędkością 12,3 m/s (8 godzin) a maksymalną wartość zanotowano 7
między godziną 21:00 a 24:00 tj. 30,1 m/s (średnia z 10 minut), o 23:30 chwilowa prędkość (3 minuty) wyniosła 32,5 m/s. 4. W dniu 4 marca, na stacji Skrzyczne zarejestrowano wiatr wiejący ze średnią prędkością 13,3 m/s (8 godzin) a maksymalną wartość zanotowano między godziną 19:00 a 23:00 tj. 29,5 m/s (średnia z 10 minut), o 23:00 chwilowa prędkość (3 minuty) wyniosła 33,6 m/s. Fot, 3. Skuty lodem potok Leśnianka w Leśnictwie Ostre (550 m n.p.m.) w Nadleśnictwie Węgierska Górka, styczeń 2017 (fot, G, Durło) 8
Objaśnienia 1, Czynnik deszczowy Langa R LAN t gdzie: R r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); t średnia roczna temperatura powietrza ( o C) Klasa Wartość wskaźnika Langa Stopień wilgotności klimatu 1 < 40 Suchy 2 40-160 Wilgotny 3 > 160 Mokry 2, Wskaźnik nierównomierności opadu Wn (%) 12 i Wn i 1 R i R Rr 12 r 100 gdzie: R i suma miesięczna opadu atmosferycznego (mm); Rr suma roczna opadu Atmosferycznego (mm) Klasa Typ rozkładu Stopień nierównomierności opadu atmosferycznego 0-20 Rozkład równomierny 1 21-40 Umiarkowana nierównomierność 2 41-60 Średnia nierównomierność 3 61-80 Duża nierównomierność 4 81-100 Bardzo duża nierównomierność 5 >100 Wyjątkowo duża nierównomierność 6 3, Współczynnik suchości siedliska Vogel-Danielsa 12 N j HAI T 10 j gdzie: N j suma opadów atmosferycznych w lipcu (mm); T j średnia miesięczna temperatura powietrza w lipcu ( o C), 9
Klasa Wartość wskaźnika Warunki wilgotnościowe 1 < 20 Skrajnie suche 2 20 40 Umiarkowanie suche 3 40 60 Wilgotne 4 60 80 Bardzo wilgotne 5 80-100 Wybitnie wilgotne 4, Współczynnik uwilgotnienia Schmucka J (zmodyfikowany) J R ( Rr 655) R L Z gdzie: R r suma roczna opadu atmosferycznego (mm); R L- suma opadu atmosferycznego miesięcy ciepłej części roku (IV-IX) (mm); R L- suma opadu atmosferycznego miesięcy chłodnej części roku (X-III) (mm), Klasa Wartość wskaźnika J Warunki 1 < 100 Skrajnie sucha 2 100 300 Bardzo sucha 3 300 500 Sucha 4 500 700 Umiarkowanie wilgotna 5 700-900 Wilgotna 6 900 1100 Bardzo wilgotna 7 > 1100 Skrajnie wilgotna Literatura Durło G, 2012, Klimat Beskidu Śląskiego, Wyd, Drukrol, Kraków. Okołowicz W, 1966, Regiony klimatyczne, [W:] Polska Atlas geograficzny, Wyd, PPWK, Warszawa. Okołowicz W,, Martyn D, 1979, Regiony klimatyczne Polski, [W:] Atlas geograficzny, Wyd, PPWK, Warszawa. Wiszniewski W,, Chełchowski W, 1975, Charakterystyka klimatu i regionalizacja klimatologiczna Polski, Wyd, WKiŁ, Warszawa. Woś A, 1999, Klimat Polski, Wyd, PWN, Warszawa. 10
Prawa autorskie Dr hab. inż. Grzegorz Durło Uniwersytet Rolniczy im, H, Kołłątaja w Krakowie, Wydział Leśny, Zakład Ochrony Lasu, Entomologii i Klimatologii Leśnej, Al, 29 listopada 46/505, 31-425 Kraków, tel. +48 12 6625142, fax, +48 12 4119715, rldurlo@cyf-kr,edu,pl 11