TOPIARIUS 2 (3)/2016 STUDIA KRAJOBRAZOWE

TOPIARIUS 2 (3)/2016 STUDIA KRAJOBRAZOWE

WYDAWCA: Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy Zakład Architektury Krajobrazu ul. Ćwiklińskiej 1A, 35-601 Rzeszów serwis internetowy czasopisma: www.topiarius.ur.edu.pl kontakt: topiarius.redakcja@ur.edu.pl REDAKTOR NACZELNY: dr hab. inż. arch. Piotr Patoczka, prof. UR REDAKCJA: dr inż. arch. kraj. Agata Gajdek, dr Piotr Kołodziejczyk dr inż. arch. Anna Sołtysik, mgr inż. arch. kraj. Agnieszka Wójcik RADA NAUKOWA: prof. dr hab. inż. arch. Aleksander Böhm, prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka dr hab. inż. Zbigniew Czerniakowski, dr hab. inż. arch. Mykoła Bewz dr hab. inż. arch. Piotr Patoczka RECENZENCI TOMU: prof. dr arch. Jurij Kryvoruchko, prof. dr hab. Jakub A. Lewicki, dr hab. inż. Lech Lichołai, prof. PRz, dr hab. Piotr Urbański, prof. nadzw., dr hab. Ewa Trzaskowska, dr inż. arch. Marta Akincza, dr Tomasz Olbrycht, dr Michał Rut, dr inż. arch. Michał Uruszczak KOREKTA: Ryszard Żelazny TŁUMACZENIA STRESZCZEŃ: autorzy tekstów SKŁAD I PROJEKT OKŁADKI: Anna Sołtysik, na okładce wykorzystano rysunek Piotra Patoczki Czasopismo TOPIARIUS. Studia Krajobrazowe to recenzowane czasopismo naukowe, którego podstawową wersją jest wersja papierowa. Wszelkie prawa zastrzeżone. Czasopismo, ani żaden jego fragment, nie może być drukowane ani reprodukowane bez pisemnej zgody wydawcy. All rights reserved. No part of this publication may be printed or reproduced without permission in writing from the publisher. ISSN 2449-9595 WYDAWCA WYKONAWCZY: Wydawnictwo AMELIA Aneta Siewiorek ul. dr J. Tkaczowa 186, 36-040 Boguchwała tel. 17 853 40 23, tel. komórkowy 600 232 402 www. wydawnictwoamelia.pl e-mail: wydawnictwoamelia@go2.pl

Uniwersytet Rzeszowski Wydział Biologiczno-Rolniczy Zakład Architektury Krajobrazu TOPIARIUS Studia Krajobrazowe Rzeszów 2016

TOPIARIUS STUDIA KRAJOBRAZOWE NUMER 2 (3)/2016 SPIS TREŚCI Piotr Patoczka Od redakcji 7 KRAJOBRAZY DALEKIE I BLISKIE Jan Kurek Krajobrazy kulturowe Karelii 11 Piotr Patoczka Uwagi o architekturze w Gorlicach 23 CZŁOWIEK I KRAJOBRAZ Agata Gajdek, Agnieszka Wójcik Zespoły dworsko-parkowe po 1945 roku. Wpływ zmian społeczno-gospodarczych na kompozycję parku na Zalesiu 51 Wojciech Hawrot Zmiany atrakcyjności krajobrazu Gór i Pogórza Kaczawskiego wzdłuż Doliny Kaczawy 66 Zbigniew Mirek Co krajobraz mówi o nas, o człowieku 81 RECENZJE Anna Sołtysik Stan zachowania świeckiego budownictwa drewnianego w województwie podkarpackim 89 VARIA Henryk Welc Tam gdzie rosły drzewa i krzewy, czyli 800 lat Opola bo pamięć jest najważniejsza 95

RECENZJE

STAN ZACHOWANIA ŚWIECKIEGO BUDOWNICTWA DREWNIANEGO W WOJEWÓDZTWIE PODKARPACKIM Anna Sołtysik Uniwersytet Rzeszowski, Wydział Biologiczno-Rolniczy, Zakład Architektury Krajobrazu anna_soltysik@op.pl Autorzy: Agata Gajdek, Piotr Patoczka, Agnieszka Wójcik Wydawca: Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju i Promocji Podkarpacia PRO CARPATHIA Recenzja: dr hab. inż. arch. Bogusław Podhalański Rzeszów, 2016

TOPIARIUS STUDIA KRAJOBRAZOWE NUMER 2 (3)/2016 Stan zachowania świeckiego budownictwa drewnianego w województwie podkarpackim jest recenzowaną monografią, o tematyce dotyczącej natury i kultury drewna, które pomimo współczesnych przekształceń, jest ciągle obecne w zabudowie miast i wsi. Autorzy opisują wielowątkową problematykę budownictwa drewnianego na Podkarpaciu, począwszy od historii i tradycji, poprzez stan zachowania, aż do współczesnych adaptacji, przekształceń i nowych elementów wykonanych z tego materiału. Książka kończy się podsumowaniem oraz opisaną szczegółowo wybraną literaturą przedmiotu. Wydana w formacie B5, na kredowym papierze, zawiera liczne barwne ilustracje, rysunki i fotografie wykonane przez autorów opracowania. Objętość całości, to 284 strony, oprawione w miękką okładkę. W pierwszej części, dotyczącej Budownictwa drewnianego w tradycji Podkarpacia, została dokonana szeroka analiza drewna na początku jako drzewa i jego roli w krajobrazie. Później opisano drewno jako materiał budowlany, tradycyjne narzędzia używane do jego obróbki, typowe elementy konstrukcyjne budynków, a także jego wnętrze. Następnie zwrócono uwagę na elementy typowej zagrody, a także elementy krajobrazu wiejskiego, jego panoramy, czy widoków. Druga część związana z opisem Stanu zachowania budownictwa zagrodowego na Podkarpaciu ukazuje złożony problem zachowania obiektów drewnianych, także pod względem konserwacji zabytków. Następnie przedstawiono niejako sprawozdanie z badań terenowych, dotyczących wschodniej części województwa podkarpackiego. Znalazły się tam informacje ogólne dotyczące panoram i widoków opisywanego krajobrazu, analizy widoków wnętrza wsi oraz poszczególnych rodzajów budynków. Część drugą zamykają szkice dotyczące elementów architektury drewnianej oraz tzw. Karty zabytków świeckiej architektury drewnianej. W części trzeciej przedstawiono problematykę Nowoczesnego drewna na Podkarpaciu, której opis rozpoczyna się od omówienia wybranych przykładów skansenów z Podkarpacia. Następnie został przedstawiony aspekt konserwacji drewnianych obiektów sakralnych, a także remontów różnych typów budynków drewnianych i możliwości ich adaptacji. W dalszej kolejności zaprezentowano różne elementy tradycyjnego budynku drewnianego i uwagi dotyczące ich konstrukcji oraz problematykę przenoszenia i remontowania historycznych budynków drewnianych. Na koniec opisano różne warianty zastosowania drewna w konstrukcji i wyposażeniu współczesnych domów mieszkalnych. Ostatnią część kończy podsumowanie i opis wybranych pozycji literatury przedmiotu oraz bibliografia. Kolejne rozdziały i podrozdziały dotyczą bardzo szerokiej tematyki, więc nie było możliwe jej wyczerpanie na 284 stronach. Stanowią one bardziej kompendium wiedzy, która sygnalizuje pewne zagadnienia, wywołując zaciekawienie i chęć do dalszych studiów własnych. Monografia, mimo swojego naukowego charakteru, została napisana przystępnym językiem, co umożliwia jej użytkowanie przez szerokie grono odbiorców. Osoby interesujące się kulturą, sztuką, studenci, czy też specjaliści, znajdą dla siebie informacje, służące poszerzeniu wiedzy i rozwojowi zainteresowań związanych z tradycyjnym krajobrazem i architekturą drewnianą, czy po prostu wiedzy ogólnej dotyczącej historii i kultury drewna. Mimo, iż publikacja dotyczy przede wszystkim świeckiego budownictwa drewnianego, wspomniano również w kolejnych częściach o elementach związanych z sacrum, które są nierozerwalnie związane z krajobrazem. Występują w postaci starych drzew, świątyń, kapliczek przydrożnych, ale często związane są z samymi zespołami mieszkalnymi, w formie wolnostojącej, lub jako nisza w ścianie szczytowej budynku. 90

RECENZJE Anna Sołtysik Stan zachowania świeckiego budownictwa drewnianego w województwie podkarpackim Książka oprócz niewątpliwych walorów merytorycznych, posiada również atrakcyjną szatę graficzną. W tekście znajdują się przekładki z pracami Piotra Patoczki, które stanowią wielobarwną interpretację polskiego krajobrazu, jego elementów związanych z naturą i kulturą drewna. W każdej z trzech części znajdują się także, rysowane przez niego podrozdziały, których tematyka została przedstawiona rysunkowo z komentarzem do każdej z ilustracji, a więc: Panoramy, widoki i detale krajobrazu wiejskiego, Szkice tradycyjnej drewnianej zagrodowej zabudowy i Współczesne zastosowania drewna w konstruowaniu i zdobieniu budynków. Dzięki nim przenosimy się w świat widoków wyobrażonych wsi, czy małych miasteczek, lub oglądamy rysunki konkretnych budynków, detali architektonicznych, czy wyposażenia. Taki sposób obcowania z tematyką nadaje tej monografii wyjątkowy charakter i możliwość obcowania z myślą autora zawartą w rysunkach. Dużą zaletą publikacji są wykonane na jej potrzeby badania terenowe dotyczące wschodniej części województwa podkarpackiego. Zawarte w książce wybrane karty zabytków zawierają informacje o typie analizowanego budynku i jego lokalizacji oraz cechach szczegółowych. Treści uzupełnione są dokumentacją rysunkową i fotograficzną, obrazującą usytuowanie względem drogi, widok na działkę, poszczególne budynki czy interesujące detale konstrukcyjne i dekoracyjne. Może szkoda, że nie pokazano wszystkich opracowanych 56 przykładów, tylko wybrano 12 różnych obiektów z powiatów bieszczadzkiego, przemyskiego, jarosławskiego i lubaczowskiego. Być może obiekty te doczekają się jeszcze szerszego opracowania, bo choć nie są wpisane do rejestrów zabytków, to stanowią cenny element składowy dziedzictwa kulturowego południowo-wschodniej Polski. Podsumowanie Stan zachowania świeckiego budownictwa drewnianego w województwie podkarpackim, jest monografią sygnalizującą bogactwo tematyki związanej z naturą i kulturą drewna. W publikacji przeprowadzono pogłębioną analizą literatury przedmiotu, opracowano własne badania terenowe i wykonano syntezę rysunkową motywów związanych z budownictwem drewnianym. Tak różnorodne spojrzenie na drewno jako elementu dziedzictwa kulturowego Podkarpacia jest cenne i godne uwagi, dlatego warto zapoznać się z tym opracowaniem. 91