Lider projektu Partnerzy Gmina Miasto Kołobrzeg Gmina Kołobrzeg Gmina Ustronie Morskie Rozwój miejskiego obszaru funkcjonalnego na podstawie wstępnie zdiagnozowanych zależności pomiędzy nadmorskimi gminami: Gminą Miasto Kołobrzeg, Gminą Kołobrzeg oraz Gminą Ustronie Morskie. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013 Wnioskodawca: Gmina Miasto Kołobrzeg Nr umowy: DPT/BDG-II/POPT/92/13 Delimitacja granic Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego (KSOF) i opracowanie strategii jego rozwoju Delimitacja Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego (KSOF) Poznań, 20 stycznia 2014 r.
Na zlecenie Gminy Miasto Kołobrzeg ul. Ratuszowa 13, 78-100 Kołobrzeg www.kolobrzeg.pl/ Redakcja i opracowanie Lider Projekt Sp. z o.o. ul. Winogrady 60, 61-659 Poznań www.liderprojekt.pl Instytut Badawczy IPC Sp. z o.o. Ul. Ostrowskiego 30, 53-238 Wrocław www.instytut-ipc.pl 2
Spis treści 1. Wstęp... 4 1.1. Założenia delimitacji Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego... 5 1.2. Delimitacja Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego w oparciu o zestaw wskaźników funkcjonalnych... 10 1.3. Delimitacja Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego w oparciu o zestaw wskaźników uzupełniających... 22 1.4. Inne elementy wpływające na zasięg Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego... 40 1.5. Wnioski końcowe... 50 3
1. Wstęp Przedmiotem opracowania jest delimitacja granic Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego (KSOF), stanowiąca element projekt pn.: Rozwój miejskiego obszaru funkcjonalnego na podstawie wstępnie zdiagnozowanych zależności pomiędzy nadmorskimi gminami: Gminą Miasto Kołobrzeg, Gminą Kołobrzeg oraz Gminą Ustronie Morskie. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2007-2013. Nowa perspektywa finansowa Unii Europejskiej determinuje działania mające na celu przygotowanie się do efektywnego wykorzystania środków europejskich. Dofinansowanie będą mogły uzyskać zintegrowane przedsięwzięcia realizowane przez partnerstwa jednostek samorządu terytorialnego miejskich obszarów funkcjonalnych. Miejski obszar funkcjonalny zgodnie z KPZK 2030 jest to układ osadniczy ciągły przestrzennie, złożony z odrębnych administracyjnie jednostek (gmin miejskich, wiejskich i miejsko-wiejskich) i składający się ze zwartego obszaru miejskiego oraz powiązanej z nim funkcjonalnie strefy zurbanizowanej. KPZK 2030 wyróżnia cztery podtypy MOF: obszary funkcjonalne ośrodków wojewódzkich, regionalnych, subregionalnych i lokalnych. Typologia ta odnosi się do funkcji ośrodków miejskich w systemie osadniczym kraju i została oparta głównie o ich wielkość. Kołobrzeg został zaliczony do kategorii ośrodków subregionalnych (liczących zasadniczo pomiędzy 50 a 100 tys. mieszkańców) ze względu na znaczenie gospodarcze i pełnione w przeszłości przez miasto funkcje wojewódzkie. KPZK 2030 zakłada, że obszary funkcjonalne ośrodków subregionalnych obejmą gminy wiejskie położone w bezpośrednim sąsiedztwie tych ośrodków. Dla Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego wstępnie wyznaczono granice obszaru funkcjonalnego w granicach Gminy Miasto Kołobrzeg, Gminy Kołobrzeg oraz Gminy Ustronie Morskie. W związku z brakiem określenia w obowiązujących przepisach prawa jednolitych kryteriów wyznaczania zasięgu miejskich obszarów funkcjonalnych w niniejszym opracowaniu m.in. uwzględnione zostały wskaźniki i zasady delimitacji wskazane w ekspertyzie Delimitacja miejskich obszarów funkcjonalnych stolic województw wykonanej dla Ministerstwa Rozwoju Regionalnego w lutym 2013 r. 4
1.1. Założenia delimitacji Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego Przeprowadzona delimitacja Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego (KSOF) opierała się na dwóch odrębnych metodach i procesach badawczych. Ze względu na brak regulacji dotyczących delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych miast powiatowych (czy to w formie wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego z lutego 2013 r. czy też Rozporządzenia), konieczne było wypracowanie nowego sposobu wyznaczenia takiego obszaru. W pierwszym etapie dokonano adaptacji na poziom miasta powiatowego metodologii opracowanej na potrzeby delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych stolic województw, opublikowanej w lipcu 2013 r. przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 1. Metodologia ta opierała się na odnoszeniu wartości wskaźnika wykazywanego przez poszczególne gminy do średniej wojewódzkiej danego wskaźnika lub do wartości wskaźnika dla miasta rdzeniowego. Na tej podstawie gminy były klasyfikowane (powyżej/poniżej średniej lub określonej wartości progowej) do obszarów funkcjonalnych. Tak opracowana metodologia, na poziomie całego kraju i dla miast wojewódzkich (o znacznie większym stopniu oddziaływania na otoczenie niż miasta powiatowe), nie nadawała się do bezpośredniego wykorzystania dla miasta powiatowego (Kołobrzeg) i wymagała adaptacji. Do wyznaczenia zasięgu KSOF na pierwszym etapie wykorzystano następujący zestaw wskaźników funkcjonalnych: a) liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym (źródło danych: Ogólna charakterystyka badania przepływów ludności związanych z zatrudnieniem w 2006 r., Urząd Statystyczny w Poznaniu Ośrodek Statystyki Miast, 2010 r.), b) liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców (źródło danych: informacje pozyskane bezpośrednio od gmin powiatu kołobrzeskiego), c) udział pracujących w zawodach pozarolniczych w ogólnej liczbie pracujących w odniesieniu do województwa i powiatu (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS), 1 Zasady realizacji Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych w Polsce, MRR, lipiec 2013 r. 5
d) liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1000 mieszkańców w odniesieniu do województwa i powiatu (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS), e) udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w sekcjach J-R w ogólnej liczbie pomiotów wpisanych do rejestru REGON w odniesieniu do rdzenia (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS), f) gęstość zaludnienia (bez lasów i wód) w odniesieniu do województwa i powiatu (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS, Starostwo Powiatowe w Kołobrzegu Wydział Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami), g) liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 w odniesieniu do województwa i powiatu (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS). Jest to ten sam zestaw wskaźników badawczych jaki zastosowano na potrzeby MRR. Adaptacja polegała na zmianie poziomu odniesienia z województwa na powiat, tzn. wartości wskaźników wykazywane przez poszczególne gminy zostały odniesione do średniej dla całego powiatu kołobrzeskiego. Na tej podstawie dla każdej gminy przyznane zostały noty punktowe: dla wartości wskaźnika powyżej średniej powiatowej 3 pkt., dla wartości zbliżonych do średniej powiatowej 2 pkt., dla wartości wskaźnika wyraźnie poniżej średniej powiatowej 1 pkt. Suma punktacji przyczyniła się do syntezy funkcjonalnych wskaźników delimitacyjnych, wyznaczając tym samym zasięg przestrzenny KSOF. W celu zróżnicowania metody badawczej i pozyskania danych uzupełniających i weryfikujących wyniki tak sporządzonej delimitacji, w drugim etapie zastosowano odmienną metodologię: opartą na szerszym zestawie zróżnicowanych wskaźników delimitacyjnych. Do wyznaczenia zasięgu KSOF na drugim etapie wykorzystano następujący zestaw wskaźników uzupełniających (źródło danych: Bank Danych Lokalnych GUS, Miejskie Wodociągi i Kanalizacja Sp. z o.o. w Kołobrzegu, Starosta Kołobrzeski): wskaźniki przyrodnicze: podstawowe kryterium charakteryzujące uwarunkowania środowiskowe i przyrodnicze gmin; uwarunkowania te są najsilniej wpływającymi na funkcjonowanie gmin i są obiektywne; ich występowanie nie jest efektem polityki lokalnej/regionalnej czy procesów ekonomicznych: a) udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy, 6
b) udział użytków rolnych w powierzchni gminy. wskaźniki społeczne: dotyczące zjawisk zachodzących w społeczeństwie zamieszkującym gminy i stan ilościowy ludności w odniesieniu do powierzchni: c) dynamika zmian liczby ludności, d) saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały. wskaźniki infrastrukturalne: szeroko pojęta infrastruktura i stopień wyposażenia technicznego w odniesieniu do powierzchni i liczby ludności, świadczący o poziomie rozwoju, jakości życia mieszkańców i stanie środowiska naturalnego: e) gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej, f) udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności gminy ogółem, g) gęstość czynnej sieci wodociągowej, h) udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ludności gminy ogółem, i) gęstość sieci gazowej, j) udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ludności gminy ogółem, k) udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków w ludności gminy ogółem. wskaźniki gospodarcze: związane z ruchem budowlanym, z gospodarką gmin i przedsiębiorstwami: l) liczba wydanych pozwoleń na budowę na 1000 mieszkańców, m) dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych, n) udział podmiotów gospodarczych z rodzaju rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo w liczbie podmiotów ogółem. W celu zachowania porównywalności oby metodologii, synteza wyników delimitacji wskaźnikami uzupełniającymi została wykonana w oparciu o te same reguły: wartości wskaźników wykazywane przez gminy powiatu kołobrzeskiego były odniesione do wartości średniej danego wskaźnika dla całego powiatu a następnie gminom przyznawane były noty punktowe (ta sama punktacja). Sumaryczna wartość punktacji z poszczególnych wskaźników przyczyniła się do syntezy wyników i utworzyła obraz zasięgu przestrzennego KSOF wg. wskaźników uzupełniających. Zarówno w analizie przy zastosowaniu wskaźników funkcjonalnych, jak i w analizie przy zastosowaniu wskaźników uzupełniających, wykorzystano najnowsze dostępne dane statystyczne. Opierano się w znacznej mierze na publiczne dostępnych zasobach 7
statystycznych tak, aby ułatwić ewentualną aktualizację i weryfikację zasięgu KSOF (łatwość i gwarancja pozyskania danych dla lat przyszłych). Wskaźniki funkcjonalne i wskaźniki uzupełniające są wartościami względnymi, odniesionymi do innych wartości (tzw. wskaźników bazowych, Tab.1. i Tab.4.): powierzchni, liczby ludności, liczby podmiotów gospodarczych, liczby osób pracujących i in. Miało to na celu uniknięcie przekłamań statystycznych wynikających z obiektywnych różnic pomiędzy poszczególnymi gminami. Rys.1. Zasada ciągłości i zwartości obszaru funkcjonalnego W obu zastosowanych podejściach badawczych przyjęto zestaw zasad delimitacji, wynikający z ogólnie przyjętej i obowiązującej metodologii badań regionalnych oraz z doświadczenia i praktyki: 1. Delimitacja odbywa się w oparciu o zasadę ciągłości i zwartości przestrzennej obszaru funkcjonalnego (Rys.1.): gmina zaliczona do obszaru nie może sąsiadować wyłącznie z gminami nie wchodzącymi do obszaru; wewnątrz obszaru nie może znajdować się gmina nie zaliczona do niego: 8
Rys.2. Podział administracyjny Powiatu Kołobrzeskiego obszar badań 2. Przedmiotem badań i ich zakresem przestrzennym jest powiat kołobrzeski (Rys.2.): wynika to z rangi badanego miasta rdzeniowego, jego administracyjnemu oddziaływaniu; badanie nie wkracza w strefę potencjalnego nakładania się wpływów sąsiedniego miasta powiatowego; wspólna jednostka administracyjna (powiat) ułatwia późniejsze wdrażanie strategii obszaru funkcjonalnego i zawartych w niej zintegrowanych inwestycji terytorialnych oraz umożliwia jej monitorowanie; możliwe jest również włączenie Starostwa Powiatowego jako kolejnego podmiotu realizującego bądź koordynującego porozumienie międzygminne. 3. Podstawową jednostką delimitacyjną obszaru funkcjonalnego jest gmina, a delimitacja przebiega po ich granicach administracyjnych: umożliwia to zastosowanie publiczne dostępnych zasobów statystycznych do delimitacji obszaru, monitoringu i ewaluacji strategii, parametryzację przedsięwzięć i celów inwestycyjnych; wskazuje również konkretne podmioty (gminne jednostki samorządu terytorialnego) do objęcia porozumieniem międzygminnym. 4. Za rdzeń KSOF uznaje się miasto Kołobrzeg: Kołobrzeg został poddany tym samym analizom badawczym jak każda gmina powiatu kołobrzeskiego, jednak niezależnie od wyników został on zaliczony do obszaru funkcjonalnego (nawet jeśli wykazywałby wartości poniżej średniej powiatowej danej cechy); wynika to z oczywistego faktu współistnienia miasta rdzeniowego z jego obszarem funkcjonalnym. 9
1.2. Delimitacja Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego w oparciu o zestaw wskaźników funkcjonalnych Jednym z najważniejszych wskaźników w badaniach powiązań funkcjonalnych relacji miasto-otoczenie, jest liczba osób dojeżdżających do pracy. Wskaźnik pokazuje, ile osób w danym roku pracowało w zakładach i przedsiębiorstwach zlokalizowanych na terenie miasta Kołobrzeg, będąc jednocześnie zameldowanymi w gminach sąsiednich. Wyraża to realne codzienne ciążenia i przepływy ludności do miasta rdzeniowego z jego otoczenia a także obrazuje zasięg przestrzenny tego oddziaływania. Wyniki prezentuje kartogram (Rys.3.). Najsilniej powiązanymi z Kołobrzegiem codziennymi dojazdami do pracy są mieszkańcy gmin: Kołobrzeg gmina (88 osób/1000 mieszkańców), Siemyśl (84 osoby) i Dygowo (78 osób). W przypadku gminy Ustronie Morskie (najniższa wartość: 25 osób) mamy do czynienia z silną gospodarczo jednostką, która posiada dużą liczbę podmiotów gospodarczych na swoim terenie, które zapewniają miejsca pracy mieszkańcom gminy. Z tego powodu, znajdując zatrudnienie lokalnie, mieszkańcy nie podejmują wysiłku codziennych dojazdów do Kołobrzegu tak chętnie jak wymienionych wyżej gmin. Rys.3. Liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym [2006] (osoby) 10
Liczba osób meldujących się w danej gminie, które przeprowadzają się z Kołobrzegu, świadczy o tworzącej się strefie podmiejskiej miasta centralnego i wskazuje najpopularniejsze kierunki migracji mieszkańców. Co więcej, osoby te po zmianie miejsca zamieszkania nadal pozostają w bardzo silnych codziennych związkach w miastem, bowiem pozostaje ono dla nich miejscem pracy, nauki, realizowania potrzeb kulturalnych, ochrony zdrowia i in. W ten sposób wskaźnik dobrze obrazuje zasięg oddziaływania miasta rdzeniowego na swoje otoczenie. Wynik badania dla gmin powiatu kołobrzeskiego obrazuje Rys.4. Najwyższe wartości wykazuje Kołobrzeg gmina (15,40 zameldowań/1000 mieszkańców) oraz gmina Siemyśl (10,11 zameldowań). Gminy te są najczęściej wybieranymi miejscami do przenosin dla mieszkańców Kołobrzegu, podlegają procesowi suburbanizacji i tworzą przyszłą strefę podmiejską Kołobrzegu (Siemyśl). Bardzo niewielkie migracje w tej relacji wykazują gminy Rymań (0,97 zameldowań; m.in. z powodu oddalenia od miasta) i Ustronie Morskie (1,64 zameldowania; m.in. z powodu niskiej atrakcyjności do zamieszkania, wynikającej z bardzo silnej funkcji turystycznej gminy - osoby migrujące z miasta turystycznego w poszukiwaniu lepszych warunków życia nie decydują się na migrację do innej gminy równie wypełnionej ruchem turystycznym). Rys.4. Liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców [2012] (zameldowania) 11
Kolejny ze wskaźników funkcjonalnych dotyczy profilu zawodowego mieszkańców powiatu kołobrzeskiego, informując jaka część osób pracujących trudni się zawodami pozarolniczymi, tzn. ich źródła utrzymania związane są z innymi rodzajami działalności (np. przemysł, handel, usługi, budownictwo). W sposób bezpośredni wiąże się to także z osobami, które przeniosły się z miasta rdzeniowego ale nadal pozostają z nim w relacjach zawodowych. Rys.5. ukazuje wyniki: ludność Kołobrzegu (miasto: 97,91%; gmina: 97,61%) oraz gminy Ustronie Morskie (najwyższa wartość: 99,68%) są w najmniejszym stopniu związane z zawodami rolniczymi. Niemal każda osoba aktywna zawodowo nie pracowała w tego typu zawodach. Najsilniejsze związki z rolnictwem wykazała ludność gminy Dygowo (79,43%). Rys.5. Udział pracujących w zawodach pozarolniczych w ogólnej liczbie pracujących [2003] (procenty) Liczba podmiotów gospodarki narodowej (w odniesieniu do liczby mieszkańców) pokazuje stan przedsiębiorczości danej gminy, aktywność gospodarczą jej mieszkańców a co za tym idzie: wskazuje na gminy, które są silnymi jednostkami społeczno-gospodarczymi. W powiecie kołobrzeskim (Rys.6.) największe wartości wskaźnika odnotowano dla gminy Ustronie Morskie (280,53 podm.). Gmina ta bardzo wyraźnie dominuje nad pozostałymi gminami powiatu - kolejne notują znacznie niższe wartości tego wskaźnika (Kołobrzeg miasto: 179,51 podm.; Kołobrzeg gmina: 171,15 podm.). Wpływa to bezpośrednio na kształtowanie 12
się dojazdów do pracy do miasta rdzeniowego, o czym wspomniano już przy omawianiu pierwszego wskaźnika funkcjonalnego (Rys.3.). Należy jednak pamiętać, że jest to jedynie charakterystyka ilościowa podmiotów, nie wskazująca na ich wielkość, generowane obroty, produkcję czy liczbę miejsc pracy. Pozostałe cztery gminy powiatu wykazują duże podobieństwa w tym zakresie (Rymań: 86,06 podm.; Gościno 85,67 podm.; Dygowo 84,91 podm.; Siemyśl 81,43 podm.). Rys.6. Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1000 mieszkańców [2012] (podmioty/1000 mieszkańców) Kolejny wskaźnik funkcjonalny charakteryzuje rodzaj działalności wykonywanej przed podmioty gospodarcze danej gminy, wskazując jaka część z nich związana jest z działalnościami wyższego rzędu (Rys.7.). Za takie uznaje się te wpisane w sekcje Polskiej Klasyfikacji Działalności 2 od J do R, czyli są to podmioty gospodarcze z zakresu: informacja i komunikacja, działalności finansowej i ubezpieczeniowej, działalności związanej z obsługą rynku nieruchomości, działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej, działalności w zakresie 2 Polska Klasyfikacja Działalności 2007, Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2007 r. (Dz. U. 251, poz.1885) 13
usług administrowania i działalności wspierających, administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia społeczne, edukacja, opieka zdrowotna i pomoc społeczna oraz działalności związana z kulturą, rozrywką i rekreacją. Wykaz ten nie zawiera działalności związanych z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (sekcja I), co ma kluczowe znaczenie dla wyników badania. Odmienność Kołobrzegu od pozostałych badanych gmin jest bardzo wyraźna. Osiągnął on wartość wskaźnika 34,60%. Wynika to z jego funkcji subregionalnej: tutaj skupiają się działalności administracyjne (urzędy, sądy, instytucje), szkoły, placówki ochrony zdrowia czy kultury. Tak wysoka wartość wskaźnika pośrednio informuje o umiejętności i zapleczu Kołobrzegu do wypełniania swojej roli miasta powiatowego. Cztery gminy wykazały wartości ok. 22%: Siemyśl (23,53%), Rymań (22,54%), Gościno (21,46%), Dygowo (21,26%). Najniższe wartości w powiecie to gminy Kołobrzeg gmina i Ustronie Morskie. Wynika to z faktu silnej funkcji turystycznej tych gmin, związanej z takimi działalnościami jak hotele, noclegownie, pola namiotowe itp., które nie jest klasyfikowane jako działalności wyższego rzędu (wspomniana sekcja I). Rys.7. Udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w sekcjach J-R (wyższego rzędu) w ogólnej liczbie pomiotów wpisanych do rejestru REGON [2012] (procenty) 14
Gęstość zaludnienia jest charakterystyką ludnościową, wskazującą na skupiska ludności. Miasto rdzeniowe, poprzez swoje wzajemne relacje z otoczeniem wytwarza strefę podmiejską o różnej szerokości, która ze względu na wzrost liczby mieszkańców migrujących do niej, przyczynia się do wzrostu gęstości zaludnienia. W badaniu, aby uniknąć przekłamań związanych z uwarunkowaniami przyrodniczymi gmin, poziomem odniesienia jest powierzchnia gminy netto, nieuwzględniająca lasów, gruntów leśnych i gruntów pod wodami. Rys.8 prezentuje więc liczbę ludności na każdym km 2 wolnej przestrzeni gmin powiatu. Zgodnie z oczekiwaniami, uzyskany obraz zgodny jest z obecnie już funkcjonującą strefą podmiejską Kołobrzegu, układająca się pasmowo wzdłuż wybrzeża Bałtyku. Najwyższa wartość wskaźnika przypada na miasto rdzeniowe (1912 osób/km 2 ) i jego przewaga jest oczywiście bardzo duża. Kolejne dwie gminy tworzące strefę podmiejską wykazują zbliżone wartości: Ustronie Morskie 92 osoby/km 2 i Kołobrzeg gmina 84 osoby/km 2. Pozostałe gminy, będące w większym oddaleniu od Kołobrzegu, charakteryzują się niższą gęstością zaludnienia (choć poddane są procesowi suburbanizacji, który kształtuje przyszłą strefę podmiejską Kołobrzegu - szczególnie gmina Siemyśl, Rys.4.): Gościno 56 osób/km 2 ; Dygowo 53 osoby/km 2 ; Rymań 48 osób/km 2 ; Siemyśl 43 osoby/km 2. Rys.8. Gęstość zaludnienia [2012] (osoby/km 2 ) 15
Ostatni zastosowany wskaźnik z grupy wskaźników funkcjonalnych dotyczy ruchu budowlanego, podejmowanego przez mieszkańców i developerów w zakresie budownictwa mieszkaniowego. Wskaźnik ten pozostaje w ścisłej relacji z migracjami mieszkańców, tworzeniem się strefy podmiejskiej miasta rdzeniowego oraz wywieranej antropopresji na tereny dotychczas wolne od zabudowy. Z tego powodu obraz Rys.9. jest zbliżony do Rys.4., wskazując na gminę Siemyśl jako gminę przekształcającą się w strefę podmiejską (21,29 mieszkań/1000 mieszkańców). Najwyższe wartości zanotował Kołobrzeg gmina (129,24 mieszkań/1000 mieszkańców), która podlega bardzo silnej suburbanizacji, natomiast zdecydowanie najsłabszy ruch budowlany występuje na terenie gminy Rymań (zaledwie 5,57 mieszkań/1000 mieszkańców). Rys.9. Liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 mieszkańców [2003-2012] (mieszkania) 16
Tab.1. Wskaźniki bazowe dla delimitacji wskaźnikami funkcjonalnymi L.p. Jednostka A B C D E F G H I J K L M N osoby osoby osoby osoby osoby osoby osoby podmioty podmioty km 2 km 2 km 2 km 2 szt. 1 Kołobrzeg miasto 29726-46951 - 10446 218 10228 8428 2916 26 1,03 0,41 24,56 4576 2 Dygowo 3511 275 5594 40 418 86 332 475 101 129 23,37 1,08 104,56 76 3 Gościno 3163 205 5276 32 468 47 421 452 97 116 21,96 0,55 93,49 70 4 Kołobrzeg gmina 6301 552 10260 158 712 17 695 1757 330 144 18,42 3,91 121,67 1326 5 Rymań 2625 105 4126 4 264 18 246 355 80 146 58,77 0,89 86,34 23 6 Siemyśl 2329 196 3758 38 191 27 164 306 72 107 17,64 1,14 88,22 80 7 Ustronie Morskie 2399 60 3668 6 838 3 835 1029 109 57 16,98 0,24 39,78 184 8 Powiat kołobrzeski 50054-79633 - 13337 416 12921 12802 3705 725 158,17 8,22 558,62 6335 Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Starostwo Powiatowe w Kołobrzegu, Ośrodek Statystyki Miast Urząd Statystyczny w Poznaniu A - Liczba mieszkańców w wieku produkcyjnym [2006] B - Liczba osób dojeżdżających do pracy do Kołobrzegu [2006] C - Liczba mieszkańców [2012] D - Liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia [2012] E - Pracujący ogółem [2003] F - Pracujący w rolnictwie [2003] G - Pracujący poza rolnictwem [2003] H - Liczba podmiotów gospodarki narodowej (REGON) [2012] I - Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w sekcjach J-R (wyższego rzędu) [2012] J - Powierzchnia ogółem km [2012] K - Powierzchnia lasów i gruntów leśnych [2012] L - Powierzchnia pod wodami [2012] M - Powierzchnia netto [2012] N - Liczba mieszkań oddanych do użytkowania [2003-2012] 17
Tab.2. Funkcjonalne wskaźniki delimitacyjne L.p. Jednostka Liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym [2006] Liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców [2012] Udział pracujących w zawodach pozarolniczych w ogólnej liczbie pracujących [2003] Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1000 mieszkańców [2012] Udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w sekcjach J-R (wyższego rzędu) w ogólnej liczbie pomiotów wpisanych do rejestru REGON [2012] Gęstość zaludnienia [2012] Liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 mieszkańców [2003-2012] osoby osoby % podmioty % osoby/km 2 szt. 1 Kołobrzeg miasto - - 97,91 179,51 34,60 1912,00 97,46 2 Dygowo 78 7,15 79,43 84,91 21,26 53,50 13,59 3 Gościno 65 6,07 89,96 85,67 21,46 56,43 13,27 4 Kołobrzeg gmina 88 15,40 97,61 171,25 18,78 84,33 129,24 5 Rymań 40 0,97 93,18 86,04 22,54 47,79 5,57 6 Siemyśl 84 10,11 85,86 81,43 23,53 42,60 21,29 7 Ustronie Morskie 25 1,64 99,64 280,53 10,59 92,22 50,16 8 Powiat kołobrzeski - - 96,88 160,76 28,94 142,55 79,55 18
Synteza wyników uzyskanych w badaniu wskaźnikami funkcjonalnymi polegała na odniesieniu wartości poszczególnych wskaźników do średniej powiatowej danej cechy. W przypadku dwóch wskaźników, w których nie można było zastosować takiego poziomu odniesienia statystycznego (liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym 2006 i liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców 2012), zastosowano prostą gradację gmin pod względem wartości wskaźnika. Na tej podstawie przyznano wartości punktowe, które szczegółowo opisano w Tab.3.. Punktacji nie przyznawano dla miasta centralnego. Rys.10. Synteza wskaźników funkcjonalnych (punkty) Rys.10. prezentuje wyniki syntezy w przestrzeni powiatu, delimitując tym samym zasięg KSOF wg metodologii opartej o wskaźniki funkcjonalne. Na obszar funkcjonalny miasta w takim kształcie składają się gminy: Kołobrzeg (miasto rdzeniowe), Kołobrzeg gmina, Siemyśl i Ustronie Morskie. Potwierdza to słuszność zawartego porozumienia międzygminnego 3 powiatu kołobrzeskiego, dając jednocześnie przesłanki do jego potencjalnego rozszerzenia o gminę Siemyśl. 3 Projekt Rozwój miejskiego obszaru funkcjonalnego na podstawie wstępnie zdiagnozowanych zależności pomiędzy nadmorskimi gminami: Gminą Miasto Kołobrzeg, Gminą Kołobrzeg oraz Gminą Ustronie Morskie, EFRR, POPT 2007-2013 19
Najsilniejsze związki funkcjonalne z miastem rdzeniowym obszaru funkcjonalnego wykazuje Kołobrzeg gmina (19 pkt.) jego najbliższe otoczenie i strefa bezpośrednich oddziaływań. Jest to gmina, która na siedem wskaźników delimitacyjnych aż w czterech osiągnęła najwyższe przedziały (liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców, udział pracujących w zawodach pozarolniczych w ogólnej liczbie pracujących oraz liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 mieszkańców). Wyniki wskazują jednoznacznie, że gmina ta jest niezwykle silnie związana z miastem rdzeniowym i bezsprzecznie wykazuje cechy jego obszaru funkcjonalnego. Ustronie Morskie nie wykazują aż tak silnych powiązań funkcjonalnych z Kołobrzegiem (14 pkt.) z racji tego, iż są jednostką w pewnej mierze samodzielną. Świadczą o tym takie cechy jak niska liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym i niewielka liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców. To głównie te wartości wpłynęły na stosunkowo niską punktację sumaryczną otrzymaną przez Ustronie Morskie w trakcie syntezy. Analiza wykazała, że Siemyśl jest gminą o stosunkowo niewielkiej jeszcze gęstości zaludnienia i o niedużej liczbie podmiotów gospodarczych, jednak pozostałe cechy, szczególnie w zakresie osób wyjeżdżających do pracy najemnej do Kołobrzegu (Rys.3.), zameldowań na pobyt stały z Kołobrzegu (Rys.4.) oraz liczby mieszkań oddanych do użytkowania (Rys.9.) stanowią przesłanki do uznania gminy Siemyśl jako potencjalnej części KSOF (15 pkt.). Pozostałe gminy powiatu, ze względu na zbyt niskie punktacje sumaryczne syntezy, na tym etapie przeprowadzania delimitacji nie spełniają warunków do zaliczenia ich wewnątrz KSOF. Są to gminy Gościno (12 pkt.), Dygowo (11 pkt.) i Rymań (10 pkt.). 20
Tab.3. Synteza wskaźniki funkcjonalne L.p. Jednostka A Punktacja wskaźnika B Punktacja wskaźnika C Punktacja wskaźnika D Punktacja wskaźnika E Punktacja wskaźnika F Punktacja wskaźnika G Punktacja wskaźnika Suma punktacji osoby pkt. osoby pkt. % pkt. podmioty pkt. % pkt. osoby/km 2 pkt. szt. pkt. pkt. 1 Kołobrzeg miasto - - - - 97,91-179,51-34,60-1912,00-97,46 - - 2 Dygowo 78 2 7,15 2 79,43 1 84,91 1 21,26 2 53,50 2 13,59 1 11 3 Gościno 65 2 6,07 2 89,96 2 85,67 1 21,46 2 56,43 2 13,27 1 12 4 Kołobrzeg gmina 88 3 15,40 3 97,61 3 171,25 2 18,78 2 84,33 3 129,24 3 19 5 Rymań 40 1 0,97 1 93,18 2 86,04 1 22,54 3 47,79 1 5,57 1 10 6 Siemyśl 84 3 10,11 3 85,86 2 81,43 1 23,53 3 42,60 1 21,29 2 15 7 Ustronie Morskie 25 1 1,64 1 99,64 3 280,53 3 10,59 1 92,22 3 50,16 2 14 8 Powiat kołobrzeski - - - - 96,88-160,76-28,94-142,55-79,55 - - A - Liczba wyjeżdżających do pracy najemnej do rdzenia na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym [2006] B - Liczba zameldowań na pobyt stały z rdzenia na 1000 mieszkańców [2012] C - Udział pracujących w zawodach pozarolniczych w ogólnej liczbie pracujących [2003] D - Liczba podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON na 1000 mieszkańców [2012] E - Udział podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w sekcjach J-R (wyższego rzędu) w ogólnej liczbie pomiotów wpisanych do rejestru REGON [2012] F - Gęstość zaludnienia [2012] G - Liczba mieszkań oddanych do użytkowania na 1000 mieszkańców [2003-2012] 21
1.3. Delimitacja Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego w oparciu o zestaw wskaźników uzupełniających Pierwszy ze wskaźników uzupełniających daje obraz stopnia zajętości powierzchni gmin przez lasy i grunty leśne, informując o sposobie użytkowania gruntów (Rys.11.). Jest jedną z analizowanych cech fizjonomicznych gmin, wskazująca na te obszary, które ze względów historycznych bądź funkcjonalnych upodobniły się do obszarów zagospodarowanych o charakterze miejskim. Gminy powiatu kołobrzeskiego wykazują duże zróżnicowanie w tym zakresie. Zauważalne jest promieniste zwiększanie się udziału lasów w powierzchni gmin wraz z oddalaniem się od miasta rdzeniowego (2,07%) i gminy Kołobrzeg (12,55%), poprzez gminy Siemyśl (16,27%), Dygowo (18,11%) i Gościno (18,93%) aż do najsilniej zalesionej gminy Rymań (40,15%). Gmina Ustronie Morskie jest przypadkiem szczególnym (29,13%), ze względu na swoją wybitnie turystyczną funkcję, która jest uwarunkowana m.in. licznymi powierzchniami zalesionymi. Rys.11. Udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy [2010] (procenty) Kolejną badaną cechą, związaną ze sposobem użytkowania gruntów jest stopień rolniczego użytkowania gruntów. Obraz tego wskaźnika prezentuje Rys.12. Powiat kołobrzeski wykazuje małe wewnętrzne zróżnicowanie tego wskaźnika. Najmniejsze udziały powierzchni 22
użytków rolnych zanotowano gminach Ustronie Morskie (41,51%) i Rymań (48,54%), co w sposób bezpośredni jest powiązane z dużym udziałem lasów w powierzchni tych gmin (Ryc.11.). Nieco wyższe wartości odnotowano w gminach Kołobrzeg miasto (58,42%) i Kołobrzeg gmina (61,70%). Najwyższe wartości wykazuje gmina Dygowo (68,23%), wskazując na swój rolniczy charakter. Rys.12. Udział użytków rolnych w powierzchni gminy [2010] (procenty) Kolejnym wskaźnikiem uzupełniającym jest charakterystyka ludnościowa, obrazująca dynamikę zmian liczby ludności w gminach w przeciągu ostatnich 10 lat. Za poziom odniesienia statystycznego przyjęto rok 2002, tzn. liczba ludności w tym roku została określona jako 100%: wartości wskaźnika poniżej 100% oznaczają ubytek bezwzględnej liczby ludności, natomiast wartości dodatnie wzrost. Informuje to o ruchy naturalnym mieszkańców oraz o zachodzących migracjach. Rys.13. pokazuje przestrzenne zróżnicowanie tej dynamiki. Największy przyrost ludnościowy wykazała Kołobrzeg gmina (120,98%) jest to bezpośrednia strefa podmiejska miasta rdzeniowego. Duże wartości wskaźnik osiągnął również dla gminy Siemyśl (107,04%), która kształtuje się w przyszłą strefę podmiejską Kołobrzegu. 23
Rys.13. Dynamika zmian liczby ludności [2002=100%] (procenty) Pozytywną cechą powiatu kołobrzeskiego jest wzrost jego bezwzględnej liczby ludności. Niemal wszystkie gminy powiatu wykazują taką cechę. Jedyna gminą, która zanotowała spadek w ostatnich 10 latach jest gmina Rymań (98.80%) i choć nie jest to duży spadek, daje on informację o uwarunkowaniach wewnętrznych powiatu. Kolejny ze wskaźników uzupełniających przedstawia zmiany miejsca zamieszkania (ruch meldunkowy) w gminach w relacjach wewnętrznych (krajowych). Informuje on, jakie jest saldo (bilans) tych migracji. Wartości ujemne informują o przewadze wymeldowań nad zameldowania, wartości dodatnie o przewadze zameldowań. Pozwala to na identyfikację tych gmin, które poddanie są największej antropopresji, związanej z zachodzącym procesem suburbanizacji (rozszerzenia się zabudowy miejskiej), wprost wskazując docelowe miejsca migracyjne mieszkańców. Jest więc niejako dopełnieniem informacji uzyskiwanych przez poprzedni wskaźnik uzupełniający (Rys.13.). Rys.14. to obraz tego wskaźnika. Potwierdza on fakt silnej suburbanizacji, zachodzącej na terenie gmin: Kołobrzeg gmina (+81 osób) i Siemyśl (+45 osób). Trzy gminy zanotowały wartości ujemne, tj. Kołobrzeg miasto (-46 osób), Rymań (-11 osób) i Dygowo (-6 osób). Tak wysoka wartość salda migracji dla miasta rdzeniowego jest wynikiem przemieszczania się 24
ludności z miasta do gmin ościennych (głównie Kołobrzeg gmina oraz Siemyśl), co jest efektem zachodzących powiązań funkcjonalnych pomiędzy tymi jednostkami. Rys.14. Saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały [2012] (osoby) Kolejny zestaw wskaźników dotyczy infrastruktury technicznej gmin (sieciowej) i stopnia jej wykorzystywania przez mieszkańców. Badaniu poddano podstawowe sieci, składające się na jakość życia mieszkańców i stan środowiska naturalnego oraz atrakcyjność gmin. Rys.15. i Rys.16. prezentują informacje na temat sieci kanalizacyjnej. W przypadku gęstości sieci, miasto rdzeniowe w sposób znaczący odróżnia się od reszty powiatu (4,74 km/km 2 ), co jest efektem jego wysokiego stopnia zagospodarowania oraz niewielkiej powierzchni. W drugiej grupie znajdują się gmin położone najbliżej miasta, czyli Ustronie Morskie (1,24 km/km 2 ) i Kołobrzeg gmina (1,19 km/km 2 ). Pozostałe gminy wykazują zapóźnienia w tym zakresie. 25
Rys.15. Gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej [2012] (km/km 2 ) Rys.16. Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności gminy ogółem [2012] (procenty) 26
Dość duże zróżnicowanie występuje we wskaźniku prezentującym udział osób korzystających z sieci kanalizacyjnej w ludności ogółem (Rys.16). Największe wartości, poza miastem centralnym (95,29%), wykazuje Kołobrzeg gmina (90,71%), natomiast pozostałe gminy notują nieco niższe wartości. Najniższy stopień rozwoju tej sieci i największe potrzeby jej rozbudowy wykazuje gmina Siemyśl (76,77%). Wskazuje to na możliwe problemy środowiskowe w tej gminie, związane z odprowadzaniem ścieków. Gęstość sieci wodociągowej w gminach powiatu kołobrzeskiego wykazuje duże zróżnicowanie (Rys.17.). Najwyższe wartości ponownie notuje miasto rdzeniowe (5,84 km/km 2 ). Kolejną grupę tworzą cztery gminy o zbliżonej gęstości sieci wodociągowej: Ustronie Morskie (1,39 km/km 2 ), Kołobrzeg gmina (1,30 km/km 2 ), Gościno (1,23 km/km 2 ) i Siemyśl (1,12 km/km 2 ). Ponownie w grupie najsłabszych gmin znajduje się Rymań (0,64 km/km 2 ) i Dygowo (0,83 km/km 2 ). Rys.17. Gęstość czynnej sieci wodociągowej [2012] (km/km 2 ) Rys.18. przedstawia jaka część mieszkańców gmin korzysta z sieci wodociągowej. W roku 2012 na terenie powiatu zakończono realizację dużego projektu infrastrukturalnego 4. Jego 4 "Zintegrowana gospodarka wodno-ściekowa w dorzeczu Parsęty" (Fundusz Spójności) - Rejon Kołobrzeg 27
realizacja miała charakter przyczyniła się do znacznego poniesienia standardów życia wielu mieszkańców powiatu a także pozytywnie wpłynęła na stan środowiska naturalnego. Projekt ten wyrównał liczne zapóźnienia cywilizacyjne części gmin powiatu kołobrzeskiego w zakresie sieci wodno-kanalizacyjnych. Obecnie, szczególnie w zakresie sieci wodociągowej, sytuacja jest bardzo korzystna a zróżnicowanie wewnętrzne - niewielkie. Wszystkie gminy wykazują bardzo wysokie wartości tego wskaźnika (ponad 95%), przy czym najwyższe wartości wykazały gminy oddalone od miasta rdzeniowego (objęte wspomnianym projektem). Rys.18. Udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ludności gminy ogółem [2012] (procenty) Kolejną przeanalizowaną infrastrukturą sieciową jest sieć gazowa, będąca zazwyczaj najsłabiej rozwiniętą w polskich gminach. Analiza dotyczyła, jak w przypadku poprzednich sieci, zarówno jej gęstości jak i udziału osób przez nią obsługiwanych w ludności gmin ogółem. Zróżnicowanie obu cech, zarówno gęstości sieci jak i stopnia wykorzystania jest w powiecie bardzo duże. Największą gęstość sieci wykazuje Kołobrzeg miasto (4,19 km/km 2 ), najniższą gminy: Gościno (0,21 km/km 2 ), Rymań (0,24 km/km 2 ) i Siemyśl (0,30 km/km 2 ); natomiast największe udziały ludności obsługiwanej przez tą sieć wykazuje Kołobrzeg miasto (71,9%) i Kołobrzeg gmina (61,5%) a najmniejsze ponownie gminy: Rymań (11,6%), Gościno (18,6%) i Siemyśl (22,2%). 28
Rys.19. Gęstość czynnej sieci gazowej [2012] (km/km 2 ) Rys.20. Udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ludności gminy ogółem [2012] (procenty) 29
Ostatnim wskaźnikiem uzupełniającym z grupy infrastruktury sieciowej, jest wskaźnik dotyczący ludności obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków. W tym przypadku zróżnicowanie pomiędzy gminami jest znacznie niższe, choć nadal wyraźna jest przewaga gmin zlokalizowanych w bezpośrednim otoczeniu miasta Kołobrzeg (95,38%). Gminy te to: Ustronie Morskie (97,96%), Kołobrzeg gmina (97,50%), Dygowo (89,06%) i Gościno (88,55%). Do najsłabszych gminy należą gminy: Rymań (69,90%) i Siemyśl (78,69%). Rys.21. Udział ludności korzystającej z komunalnych oczyszczalni ścieków w ludności gminy ogółem [2012] (procenty) Kolejny wskaźnik uzupełniający dostarcza informacji o ruchu budowlanym, wynikającym z wydawanych pozwoleń na budowę (Rys.22.). Wskaźnik został odniesiony do liczby mieszkańców, co pozwala na jego zobiektywizowanie (unika się naturalnej przewagi w wartościach wskaźnika gmin z większą liczbą mieszkańców). Zróżnicowanie tej cechy wyraźnie wskazuje na gminy, w których ruch budowlany jest największy. Najwyższe wartości zanotowały gminy położone najbliżej Kołobrzegu, a więc gmina Kołobrzeg (20,2 pozwoleń) i Ustronie Morskie (39 pozwoleń) - ich przewaga nad pozostałą częścią powiatu jest duża. Wskazuje to, że poddane są one najsilniejszej presji urbanizacyjnej, związanej z tworzącą się strefą podmiejską Kołobrzegu. Dość niskie wartości 30
osiągnęło samo miasto, wynika to jednak z dużej liczby ludności oraz z dużego nasycenia zabudową i dużym stopniu zagospodarowania. Rys.22. Wydane pozwolenia na budowę na 1000 mieszkańców [2012] Rys.23. przedstawia kolejny wskaźnik uzupełniający: dotyczący zmian zachodzących w sytuacji gospodarczej poszczególnych gmin. Zastosowano ujęcie dynamiczne w ciągu 4 lat, przy poziomie odniesienia określonym na rok 2009. Wartości powyżej 100% oznaczają wzrost liczby podmiotów gospodarczych w gminie, wartości mniejsze niż 100% - spadek. Na tle powiatu wyróżniają się dwie gminy, osiągające najwyższe wartości wskaźnika: Rymań (108,90%) i Dygowo (106,26%). Trzy gminy wykazują spadek liczby podmiotów gospodarczych, są to: Gościno (88,64%), Kołobrzeg miasto (91,44%) i Ustronie Morskie (98,56). Po raz kolejny należy jednak przypomnieć (jak w przypadku Rys.6.), ze jest to jedynie charakterystyka ilościowa, nie oddająca pełniej struktury podmiotów gospodarczych gmin: prezentowane tu zmiany ilościowe mogą dotyczyć zarówno podmiotów jednoosobowych jak i zakładów zatrudniających wiele osób. 31
Rys.23. Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych [2009=100%] (procenty) Ostatni wskaźnik uzupełniający dotyczy jakościowej charakterystyki podmiotów, wskazując na gminy, których podmioty gospodarcze są najbardziej związane z rolnictwem, leśnictwem, łowiectwem i rybactwem i o generalnie wiejskim profilu gospodarki. Rys.24. ma układ pasmowy: im dalej na południe, od morza i miasta rdzeniowego, tym udział podmiotów gospodarczych o takich działalnościach większe. Gmina Rymań notuje najwyższą wartość wskaźnika (9,30%), natomiast najniższe wartości to Kołobrzeg miasto (1,54%) i Ustronie Morskie (1,94%). Wszystkie gminy powiatu wykazują stosunkowo niskie wartości tego wskaźnika uzupełniającego, co świadczy o tym, że ich gospodarka nie jest w znacznej mierze oparta o tego typu działalności. 32
Rys.24. Udział podmiotów gospodarczych z działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo w liczbie podmiotów ogółem [2012] (procenty) 33
Tab.4. Wskaźniki bazowe dla delimitacji wskaźnikami uzupełniającymi L.p. Jednostka A B C D E F G H I J K L M N O P km 2 km 2 osoby osoby km 2 km 2 km osoby km osoby km osoby podm. podm. podm. szt. 1 Kołobrzeg miasto 26 26 44803 46951 0,54 15,19 123,2 44738 151,8 44738 108,8 44781 9217 8428 130 265 2 Dygowo 129 129 5524 5594 23,27 88,02 111,1 4801 106,5 5514 111,7 4982 447 475 19 58 3 Gościno 116 116 5078 5276 21,96 75,69 92,7 4739 143,0 5197 24,1 4672 510 452 23 59 4 Kołobrzeg gmina 144 144 8481 10260 18,07 88,85 171,0 9307 191,1 10003 171,7 10003 1702 1757 56 207 5 Rymań 146 146 4176 4126 58,67 70,87 85,8 3521 93,0 4077 34,9 2884 326 355 33 34 6 Siemyśl 107 107 3511 3758 17,46 70,69 95,5 2885 119,7 3671 31,7 2957 296 306 20 64 7 Ustronie Morskie 57 57 3549 3668 16,60 23,66 70,5 3094 79,4 3521 56,9 3593 1044 1029 20 143 8 Powiat Kołobrzeski 725 725 75122 79633 156,56 432,97 749,8 73085 880,1 76721 539,792 73872 13542 12802 301 830 9 Województwo Zachodniopomorskie 22892 22892 1697718 1721405 8286,87 9827,57 7102,7-10465,8-6532,874 1391832 215079 217045 6091 - Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS A - Powierzchnia ogółem [2010] B - Powierzchnia ogółem [2012] C - Ludność ogółem [2002] D - Ludność ogółem [2012] E - Powierzchnia lasów i gruntów leśnych [2010] F - Powierzchnia użytków rolnych [2010] G - Długość czynnej sieci kanalizacyjnej [2012] H - Liczba osób korzystających z sieci kanalizacyjnej [2012] I - Długość czynnej sieci wodociągowej [2012] J - Liczba osób korzystających z sieci wodociągowej [2012] K - Długość czynnej sieci gazowej [2012] L - Liczba ludności korzystająca z komunalnych oczyszczalni ścieków [2012] M - Liczba podmiotów gospodarki narodowej (REGON) [2009] N - Liczba podmiotów gospodarki narodowej (REGON) [2012] O - Liczba podmiotów gospodarczych z działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo [2012] P - Wydane pozwolenia na budowę [2012] 34
Tab.5. Uzupełniające wskaźniki delimitacyjne L.p. Jednostka A B C D E F G H I J K L M N % % % osoby km/km 2 % km/km 2 % km/km 2 % % szt. % % 1 Kołobrzeg miasto 2,07 58,42 104,29-46 4,74 95,29 5,84 95,29 4,19 71,9 95,38 5,6 91,44 1,54 2 Dygowo 18,11 68,23 101,27-6 0,86 85,82 0,83 98,57 0,87 41,9 89,06 10,4 106,26 4,00 3 Gościno 18,93 65,25 103,90 5 0,80 89,82 1,23 98,50 0,21 18,6 88,55 11,2 88,63 5,09 4 Kołobrzeg gmina 12,55 61,70 120,98 81 1,19 90,71 1,32 97,50 1,19 61,5 97,50 20,2 103,23 3,19 5 Rymań 40,15 48,54 98,80-11 0,59 85,34 0,64 98,81 0,24 11,6 69,90 8,2 108,90 9,30 6 Siemyśl 16,27 66,07 107,04 45 0,89 76,77 1,12 97,68 0,30 22,2 78,69 17,0 103,38 6,54 7 Ustronie Morskie 29,13 41,51 103,35 8 1,24 84,35 1,39 95,99 1,00 46,1 97,96 39,0 98,56 1,94 8 Powiat Kołobrzeski 21,60 59,72 106,00 76 1,03 91,78 1,21 96,34 0,74 58,20 92,77 10,4 94,54 2,35 9 Województwo Zachodniopomorskie 36,20 42,93 101,40-1039 0,31-0,46-0,29 59,70 80,85-100,91 2,81, Bank Danych Lokalnych GUS A - Udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy [2010] B - Udział użytków rolnych w powierzchni gminy [2010] C - Dynamika zmian liczby ludności [2002=100%] D - Saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały [2012] E - Gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej [2012] F - Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności gminy ogółem [2012] G - Gęstość czynnej sieci wodociągowej [2012] H - Udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ludności gminy ogółem [2012] I - Gęstość czynnej sieci gazowej [2012] J - Udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ludności gminy ogółem [2012] K - Udział ludności korzystającej z komunalnych oczyszczalni ścieków w ludności gminy ogółem [2012] L - Wydane pozwolenia na budowę na 1000 mieszkańców [2012] M - Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych [2009=100%] N - Udział podmiotów gospodarczych z działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo w liczbie podmiotów ogółem [2012] 35
Analizy przeprowadzone przy użyciu wskaźników uzupełniających umożliwiły sporządzenie kolejnej syntezy, opartej na innym zestawie danych statystycznych. Wartości uzyskiwane przez gminy w poszczególnych wskaźnikach odnoszono do średniej powiatowej, które była poziomem odniesienia dla każdego ze wskaźników. Pomocniczo obliczone zostały średnie dla całego województwa zachodniopomorskiego. Punktacja podczas syntezy wskaźników uzupełniających była przydzielana na podstawie tych samych reguł, które zastosowano w syntezie wskaźników funkcjonalnych. Za wartości pozytywnie wyróżniające się na tle średniej powiatowej gminy otrzymywały 3 punkty, 2 punkty za wartości średnie na tle powiatu i 1 punkty za wartości znacznie niższe od reszty gmin powiatu. W przypadku następujących wskaźników: Udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy [2010], Udział użytków rolnych w powierzchni gminy [2010] i Udział podmiotów gospodarczych z działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo w liczbie podmiotów ogółem [2012] zastosowano punktację odwrotną, tzn. im wyższa wartość wskaźnika tym niższa punktacja. Szczegółowe punktacje dla każdej z gmin zamieszczone zostały w tabelach Tab.6a. i 6b. Rys.25. Synteza wskaźników uzupełniających (punkty) 36
Synteza wskaźników uzupełniających bardzo wyraźnie ukazała zasięg przestrzenny Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego. W świetle wyników w jego skład wchodzą następujące jednostki (poza miastem Kołobrzeg): gmina Kołobrzeg (38 punktów syntezy, najwyższa wartość) oraz gmina Ustronie Morskie (33 punkty). Są to jednostki najsilniej związane z miastem, najbardziej do niego podobne w swoim zagospodarowaniu przestrzennym, uzbrojeniu w infrastrukturę sieciową, profilu gospodarczym i społecznym oraz użytkowaniu gruntów. Rozpatrywane łącznie, cechy te świadczą o miejskim charakterze tych gmin. Zasięg strefy wewnętrznej pokrywa się również z zasięgiem obecnego porozumienia międzygminnego realizującego projekt, co potwierdza jego słuszność i stanowi jego analityczne uzasadnienie. Druga grupę tworzą dalej położone gminy: Dygowo (28 pkt.), Gościno (27 pkt.) i Siemyśl (25 pkt.). Jest to strefa przejściowa, która wykazuje powiązania z Kołobrzegiem i podobieństwa do niego, jednak są one jeszcze zbyt słabe, aby można było zaliczyć je do wnętrza KSOF. Gmina Rymań osiągnęła najniższą wartość punktacji sumarycznej (21 pkt). O tym wyniku zadecydował szereg cech gminy, które wskazują na charakter, profil społeczno-gospodarczy a także cechy fizjonomiczne odmienne od tych wykazywanych przez obszar funkcjonalny miasta. Rymań jest bowiem gminą o dużym udziale lasów w swojej powierzchni, o minusowej dynamice ludnościowej, o minusowym saldzie migracji, najsłabiej wyposażoną w infrastrukturę sieciową oraz o największym udziale gospodarczych z działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo. Te cechy nie pozwalają włączyć jej do obszaru KSOF. 37
Tab.6a. Synteza wskaźniki uzupełniające L.p. Jednostka A Punktacja wskaźnika B Punktacja wskaźnika C Punktacja wskaźnika D Punktacja wskaźnika E Punktacja wskaźnika F Punktacja wskaźnika % pkt. % pkt. % pkt. osoby pkt. km/km 2 pkt. % pkt. km/km 2 pkt. 1 Kołobrzeg miasto 2,07-58,42-104,29 - -46-4,74-95,29-5,84-2 Dygowo 18,11 2 68,23 1 101,27 2-6 1 0,86 2 85,82 2 0,83 1 3 Gościno 18,93 2 65,25 1 103,90 2 5 2 0,80 2 89,82 3 1,23 3 4 Kołobrzeg gmina 12,55 3 61,70 1 120,98 3 81 3 1,19 3 90,71 3 1,30 3 5 Rymań 40,15 1 48,54 3 98,80 1-11 1 0,59 1 85,34 2 0,64 1 6 Siemyśl 16,27 2 66,07 1 107,04 3 45 3 0,89 2 76,77 1 1,12 2 7 Ustronie Morskie 29,13 1 41,51 3 103,35 2 8 2 1,24 3 84,35 2 1,39 3 8 Powiat Kołobrzeski 21,60-59,72-106,00-76 - 1,03-91,78-1,21-9 Województwo Zachodniopomorskie 36,20-42,93-101,40 - -1039-0,31-77,00-0,46 - A - Udział lasów i gruntów leśnych w powierzchni gminy [2010] B - Udział użytków rolnych w powierzchni gminy [2010] C - Dynamika zmian liczby ludności [2002=100%] D - Saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały [2012] E - Gęstość czynnej sieci kanalizacyjnej [2012] F - Udział ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej w ludności gminy ogółem [2012] G - Gęstość czynnej sieci wodociągowej [2012] G Punktacja wskaźnika 38
Tab.6b. Synteza wskaźniki uzupełniające L.p. Jednostka H Punktacja wskaźnika % pkt. I km/ km 2 Punktacja wskaźnika J Punktacja wskaźnika K Punktacja wskaźnika L Punktacja wskaźnika M Punktacja wskaźnika N Punktacja wskaźnika Suma punktacji pkt. % pkt. % pkt. szt. pkt. % pkt. % pkt. pkt. 1 Kołobrzeg miasto 95,29-4,19-71,9-95,38-5,6-91,44-1,54 - - 2 Dygowo 98,57 3 0,87 3 41,9 2 89,06 2 10,4 2 106,26 3 4,00 2 28 3 Gościno 98,50 3 0,21 1 18,6 1 88,55 2 11,2 2 88,63 1 5,09 2 27 4 Kołobrzeg gmina 97,50 2 1,19 3 61,5 3 97,50 3 20,2 3 103,23 3 3,19 2 38 5 Rymań 98,81 3 0,24 1 11,6 1 69,90 1 8,2 1 108,90 3 9,30 1 21 6 Siemyśl 97,68 2 0,30 1 22,2 1 78,69 1 17,0 2 103,38 3 6,54 1 25 7 Ustronie Morskie 95,99 1 1,00 3 46,1 2 97,96 3 39,0 3 98,56 2 1,94 3 33 8 Powiat Kołobrzeski 96,34-0,74-58,20-92,77-10,4-94,54-2,35 - - 9 Województwo Zachodniopomorskie 93,60-0,29-59,70-80,85 - - - 100,91-2,81 - - H - Udział ludności korzystającej z sieci wodociągowej w ludności gminy ogółem [2012] I - Gęstość czynnej sieci gazowej [2012] J - Udział ludności korzystającej z sieci gazowej w ludności gminy ogółem [2012] K - Udział ludności korzystającej z komunalnych oczyszczalni ścieków w ludności gminy ogółem [2012] L - Wydane pozytywne decyzje o ustaleniu warunków zabudowy na 10 000 mieszkańców [2012] M - Dynamika zmian liczby podmiotów gospodarczych [2009=100%] N - Udział podmiotów gospodarczych z działalności rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo w liczbie podmiotów ogółem [2012] 39
1.4. Inne elementy wpływające na zasięg Kołobrzeskiego Subregionalnego Obszaru Funkcjonalnego W trackie delimitacji miejskich obszarów funkcjonalnych, sporządzanych dla miast o powiatowych, koniecznym jest odniesienie wyników do poziomu całego województwa. Umożliwia to zestawienie zasięgu wyznaczonego dla jednego miasta, w ramach jednego powiatu - z analizami dotyczącymi całej przestrzeni regionu, wszystkich jego ośrodków na poszczególnych szczeblach hierarchii sieci osadniczej. Takie odniesienie ułatwia proces ostatecznego wyznaczania granic obszaru. Jednym z dokumentów poruszających zagadnienia miejskich obszarów funkcjonalnych na poziomie regionalnym jest plan zagospodarowania przestrzennego województwa. W dokumencie opracowanym dla województwa zachodniopomorskiego 5 (PZPWZ) wyznaczono koszalińsko-kołobrzeski obszar funkcjonalny, charakteryzowany jako aglomeracyjny obszar problemowy. Delimitacja w PZPWZ odbyła się przy wykorzystaniu syntetycznego wskaźnika aglomeracyjności oraz w efekcie badania skali migrację z obu miast. Celem wyznaczenia tego obszaru było określenie zasad i kierunków zagospodarowania przestrzennego, które służyć mają wzmacnianiu powiązań funkcjonalnych pomiędzy Koszalinem i Kołobrzegiem oraz doprowadzić do wspólnych i skoordynowanych działań na rzecz jego rozwoju. Jednym z takich integrujących zamierzeń jest opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego wyznaczonego obszaru funkcjonalnego. Możliwość taka wynika wprost z obowiązujących dokumentów rządowych, m.in. Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 6. Koncepcja nakłada obowiązek wyznaczenia zasięgu obszarów dla miast stołecznych województw (metropolitalnych) ale również zaleca taką delimitację dla ośrodków regionalnych oraz umożliwia ją dla ośrodków subregionalnych. Dla miast subregionalnych i ich obszarów funkcjonalnych istnieje, cytując dokument: "Możliwość opracowania strategii i planu zagospodarowania obszaru funkcjonalnego ośrodka subregionalnego" (str. 185). O ile strategia jest w gestii miasta rdzeniowego i pozostałych partnerów tworzących obszar funkcjonalny, tak delimitacja aby mogła prowadzić do planu zagospodarowania 5 Uchwała Sejmiku Województwa Zachodniopomorskiego Nr XLV/530/10 z dnia 19 października 2010 r. 6 przyjęta przez Radę Ministrów 13 grudnia 2011 r. 40