Rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce województwa warmińskomazurskiego RAPORT METODOLOGICZNY na przeprowadzenie usługi badania jakościowo-ilościowego w ramach Poddziałania 8.1.4 PO KL Przewidywanie zmiany gospodarczej.
SPIS TREŚCI WPROWADZENIE... 3 I. KONCEPCJA BADANIA... 4 1. CEL I ZAKRES BADANIA... 4 2. SZCZEGÓŁOWY OPIS METOD I TECHNIK BADAWCZYCH... 7 3. SZCZEGÓŁOWY OPIS POSZCZEGÓLNYCH MODUŁÓW BADAWCZYCH WRAZ Z DOBOREM PRÓBY I JEJ STRUKTURĄ... 11 4. SYSTEM ZASILANIA WSKAŹNIKÓW DANYMI, W TYM OPIS CZĘSTOTLIWOŚCI I METODOLOGII PLANOWANIA KOLEJNYCH ETAPÓW POMIAROWYCH... 38 5. RAPORTY Z BADAŃ... 38 6. METODY I FORMY PROMOCJI BADAŃ... 39 II. KONTROLA REALIZACJI FAZY TERENOWEJ BADAŃ... 42 III. SPOSOBY ZAGWARANTOWANIA TRAFNOŚCI ZASTOSOWANYCH NARZĘDZI BADAWCZYCH... 44 IV. HARMONOGRAM... 46 2
WPROWADZENIE Poniższy Raport metodologiczny dotyczy przeprowadzenia badania, na zlecenie Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Olsztynie, pt. Rola małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce województwa warmińsko mazurskiego. Niniejsze badanie skierowane będzie na zebranie informacji w zakresie rozpoznania potrzeb i problemów, na jakie natrafiają przedsiębiorcy prowadzący działalność na terenie województwa warmińsko - mazurskiego. Instytucje rynku pracy, samorządy, podmioty gospodarcze funkcjonujące na regionalnym rynku, a także organizacje pozarządowe, w tym zrzeszenia przedsiębiorców oraz władze odpowiedzialne za kreowanie polityki wojewódzkiej nie posiadają wystarczającej wiedzy związanej z prognozowaniem zmian gospodarczych, nie są do niej przygotowane, dlatego też nie wdrażają niezbędnych procesów dostosowawczych. Ponadto, w dobie coraz większego tempa zmian i pojawiających się nowych wyzwań konieczne jest stałe monitorowanie trendów gospodarczych oraz prognozowanie rozwoju gospodarczego w województwie. Należy wziąć pod uwagę również, że ważnym obszarem gospodarki regionu jest sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Według danych GUS, aż 94,3% (104 970 podmiotów) ogółu firm w regionie zarejestrowanych w systemie REGON, to firmy mikro, w których pracuje do 9 osób, firmy małe, zatrudniające od 10 do 49 osób, stanowią 4,6% ogółu przedsiębiorstw (5 137 przedsiębiorstw), a firmy średnie, w których pracuje od 50 do 249 osób, stanowią 1,0% (1 063 przedsiębiorstw) ogółu firm w regionie. W sumie 99,9% przedsiębiorstw województwa można zaliczyć do sektora MŚP. W firmach sektora MŚP zatrudnionych jest 82,5% (około 335 tys. osób) pracujących w województwie warmińsko- mazurskim. Powyższe dane potwierdzają ogromną rolę małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce regionu. W województwie warmińsko mazurskim brak jest trwałego i zorganizowanego modelu pozyskiwania, przetwarzania i dystrybucji zagregowanych informacji dotyczących sektora MŚP, będącego istotnym elementem gospodarki regionu. W związku z powyższym reagowanie na zmianę gospodarczą oraz podejmowanie właściwych działań wymaga zebrania aktualnych informacji oraz przeprowadzenia rzetelnych diagnoz, czemu służyć ma zaproponowana w niniejszym raporcie metodologia badań. 3
I. KONCEPCJA BADANIA 1. CEL I ZAKRES BADANIA Celem głównym będzie stworzenie w okresie do listopada 2009 r. trwałego i zorganizowanego modelu systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą, odpowiadającego zdiagnozowanym potrzebom MŚP w województwie warmińsko-mazurskim, w oparciu o przeprowadzone badania. Cele szczegółowe badania: poprawa funkcjonowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą poprzez zbadanie i analizę roli sektora MŚP w gospodarce województwa warmińsko - mazurskiego (w powiązaniu z systemem edukacji oraz wolnymi zasobami pracy w regionie), znaczna poprawa dostępności do informacji dotyczących sektora MŚP (portal internetowy, materiały drukowane), upowszechnianie i wymiana informacji na temat sektora MŚP w województwie poprzez działania promocyjne. Zakres badania Obszar realizacji badania obejmować będzie całe województwo warmińsko mazurskie, ze wszystkimi powiatami i miastami na prawach powiatu włącznie. Czas realizacji badania zaplanowano w okresie do listopada 2009 roku. Realizacja przedsięwzięcia została podzielona na 7 modułów: 4
I. Ewidencja zasobów informacyjnych i badawczych, jakimi dysponują poszczególne instytucje i organizacje zajmujące się przedmiotową problematyką badania źródeł zastanych (desk research). Tematyka badawcza: zapoznanie się z dotychczasową problematyką badań sektora MŚP w województwie warmińsko mazurskim, stworzenie katalogu/spisu dotychczasowych badań sektora MŚP w województwie warmińsko mazurskim, a także badań krajowych, z uwzględnieniem częstości publikacji (publikacje jednorazowe, raporty roczne, kwartalne, itp.). II. Charakterystyka sektora MŚP województwa warmińsko mazurskiego w kontekście gospodarki regionalnej i krajowej oraz w perspektywie Unii Europejskiej. Tematyka badawcza: charakterystyka ilościowa, branżowa, geograficzna oraz stopień innowacyjności MŚP województwa warmińsko mazurskiego; rola MŚP w kształtowaniu Produktu Krajowego Brutto (PKB) województwa warmińsko mazurskiego; wpływ i rola MŚP na rynek pracy; przestrzenny charakter sprzedaży dóbr, starań eksportowych, celów działalności MŚP oraz analizy czynników utrudniających rozwój firmy; konkurencyjność i kierunki rozwoju MŚP w województwie warmińsko mazurskim. III. Określenie trendów rozwojowych sektora MŚP Problemy badawcze: określenie trendów rozwojowych sektora MŚP; stan zatrudnienia i deklarowane zmiany; określenie profilu działalności gospodarczej firmy i deklarowane zmiany; poziom wynagrodzeń wraz z deklarowanymi zmianami; określenie planowanych inwestycji; określenie potrzeb szkoleniowych oraz innych aspektów działalności gospodarczej. IV. Powiązania systemu edukacji z potrzebami gospodarki w obszarze MŚP. Problemy badawcze: analiza potencjału systemu edukacji w aspekcie podatności na zmiany związane z potrzebami rynku pracy; dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy; wymiana informacji pomiędzy sektorem MŚP a systemem edukacji. V. Identyfikacja zasobów i potencjału siły roboczej zatrudnionej w sektorze MŚP oraz potrzeb szkoleniowych małych i średnich firm w regionie. Problemy badawcze: określenie zasobów i potencjału zasobów pracy, jakimi dysponuje sektor MŚP; określenie niedoborów w zasobach siły roboczej; 5
określenie listy szkoleń, z których najczęściej korzystają pracownicy sektora MŚP; ustalenie potrzeb szkoleniowych MŚP. VI. Identyfikacja wolnych zasobów pracy (bezrobotni, poszukujący pracy, bierni zawodowo) pod potrzeby MŚP w kontekście aktualnego i pożądanego potencjału. Problemy badawcze: identyfikacja ilościowa wolnych zasobów pracy; struktura wg płci, wieku, wykształcenia i poziomu kompetencji; kompetencje zasobów pracy (kwalifikacje, doświadczenie, wiedza); zbadanie oczekiwań wolnych zasobów pracy wobec pracodawców, publicznych służb zatrudnienia oraz instytucji i organizacji; deklarowana mobilność zawodowa i przestrzenna; skorelowanie/powiązanie informacji o wolnych zasobach siły roboczej z określeniem trendów rozwojowych sektora MŚP (Moduł 3). VII. Analiza wyników badań i wypracowanie trwałego i zorganizowanego systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą odpowiadającego zdiagnozowanym potrzebom MŚP w województwie warmińsko mazurskim w oparciu o przeprowadzone badania. Raport końcowy wraz z dokumentem zawierającym wypracowany trwały i zorganizowany system przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą w województwie warmińsko - mazurskim, powstałe w ramach niniejszego modułu, będą mieć formę opracowania, które zostanie przedstawione instytucji odpowiedzialnej za kreowanie polityki regionalnej, w celu jego wdrożenia. Wyniki przeprowadzonego badania zostaną wykorzystane do poznania potencjału kadrowego i gospodarczego MŚP w województwie warmińsko-mazurskim oraz określenia kierunków rozwoju tego sektora. W części diagnostycznej przedsięwzięcia, oprócz analizy zasobów istniejących informacji (desk research), zostaną przeprowadzone badania typu socjologicznego. Badania takie spełniają dwie główne funkcje: poznawczą - polegającą na opisie, wyjaśnianiu rzeczywistości i budowaniu jej teorii; pragmatyczną, co oznacza, że pozyskane zasoby wiedzy służyć będą do podjęcia konkretnych decyzji w obszarze polityki gospodarczej oraz działań decydujących o kierunkach rozwoju regionalnego w obszarze małej i średniej przedsiębiorczości. Wyniki badań będą również podstawą do facylitacji polegających na stworzeniu realnych, rzeczowych lub organizacyjnych sytuacji oddziałujących na postawy, opinie czy poglądy osób działających w instytucjach i organizacjach powiązanych z funkcjonowaniem sektora MŚP, jak również osób funkcjonujących na rynku pracy tego sektora (pracodawcy, zatrudnieni, bezrobotni i poszukujący pracy). 6
2. SZCZEGÓŁOWY OPIS METOD I TECHNIK BADAWCZYCH W celu uzyskania jak najbardziej wiarygodnych wyników zostanie zastosowana triangulacja metodologiczna, polegająca na wykorzystaniu w toku badań różnych metod, technik oraz źródeł pozyskiwania informacji. triangulacja metodologiczna Z uwagi na to, iż zjawiska zachodzące w obszarze badawczym są bardzo złożone, należy zbadać je poprzez równoległe użycie różnych metod. Pojedyncze procedury badawcze obejmują nie tylko wybrane aspekty problematyki, ale również zjawiska irrelewantne, z tego też względu zostaną zastosowane niżej wymienione metody badawcze: Analiza danych wtórnych (Desk research); Zogniskowane wywiady grupowe (FGI); Wywiady kwestionariuszowe (face to face); Dodatkowo Oferent proponuje przeprowadzenie: Analizy SWOT; Analizy shift share; oraz powołanie Panelu ekspertów. 7
Proces badawczy został skonstruowany i zaplanowany w sposób umożliwiający wielokrotne jego przeprowadzenie, w celu obserwowania zmian społeczno gospodarczych zachodzących w województwie warmińsko mazurskim. W badaniu zostaną wykorzystane narzędzia badania ilościowego (kwestionariusz face to face) oraz jakościowego (scenariusz FGI), które mogą zostać użyte w pewnych odstępach czasowych, umożliwiając trwałe i zorganizowane monitorowanie zmian gospodarczych. Dodatkowo Wykonawca zaproponuje w Raporcie końcowym zestaw wskaźników służących monitorowaniu zmian społeczno-gospodarczych w regionie wraz z dokładnym opisem źródeł ich pochodzenia i terminów ukazywania się. Dokładne opisy analizy danych wtórnych (Desk research), wywiadów kwestionariuszowych (face to face) oraz zogniskowanych wywiadów grupowych (FGI) zostały zamieszczone w kolejnym podrozdziale, prezentującym realizację poszczególnych modułów, natomiast poniżej zawarto jedynie opis metod dodatkowych, zaproponowanych przez Wykonawcę: Analiza SWOT Analiza SWOT umożliwi wygenerowanie mocnych punktów i słabych stron sytuacji społeczno-gospodarczej w województwie warmińsko mazurskim w kontekście rozwoju przedsiębiorstw mikro, małych i średnich. Pozwoli wskazać, jakie są szanse dla MŚP w województwie, aby stać się atrakcyjnym miejscem do lokowania inwestycji i podejmowania pracy, rozwijania wiedzy i innowacji oraz tworzenie większej liczby trwałych miejsc pracy. Analiza określi również zagrożenia, na jakie narażony jest proces rozwoju MŚP w województwie warmińsko - mazurskim. Z jednej strony analizie poddane zostaną zasoby, a z drugiej wpływ otoczenia. Porównanie mocnych i słabych stron będzie miało na celu szukanie potencjalnej przewagi strategicznej. Wyniki uzyskane w tym badaniu posłużą do opracowania rekomendacji, umożliwiając podjęcie działań likwidujących zdiagnozowane słabe strony i minimalizujących zagrożenia. Przeprowadzenie analizy SWOT zostanie oparte na wynikach badań przeprowadzonych w niniejszej ewaluacji i doświadczeniu zaangażowanych do realizacji ekspertów. Analiza czynników rozwoju województwa zostanie przeprowadzona w 6 obszarach: Mocne strony Szanse Innowacyjność MŚP Słabe strony Zagrożenia Mocne strony Wpływ i rola MŚP na rynek pracy Słabe strony Szanse Zagrożenia 8
Mocne strony Konkurencyjność i kierunki rozwoju MŚP Słabe strony Szanse Zagrożenia Współpraca między MŚP a systemem edukacji i szkolnictwem wyższym Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia Upowszechnianie i wymiana informacji na temat MŚP Mocne strony Słabe strony Szanse Zagrożenia Mocne strony Czynniki wpływające na rozwój MŚP Słabe strony Szanse Zagrożenia Analiza SHIFT-SHARE Analiza przesunięć udziałów (shift-share analysis) jest jedną z najtrafniejszych i najczęściej stosowanych technik do badania poziomu rozwoju danego województwa na tle poziomu rozwoju obszaru referencyjnego (kraju). Wyniki analizy dostarczają informacji niezbędnych do zrozumienia i selekcji kluczowych rodzajów działalności dla rozwoju województwa. W klasycznej postaci wzór analizy shift-share można zapisać w następującej postaci: PC PO SP KO gdzie: PC t E g ib r t E ( g ib ir g ) r t E ( g ib ib 9 g ir )
PC - przesunięcie całkowite, E ib - zmienna w sektorze i, w badanym obszarze b, w danym okresie t, g r - wskaźnik zmiennej w całym sektorze w obszarze referencyjnym, g ir - wskaźnik zmiennej w przedziale czasowym w sekcji i w obszarze referencyjnym r, g ib - wskaźnik zmiennej w przedziale czasowym w sekcji i w badanym obszarze b. g t 1 t t t 1 t t E E E ; g E E E r r r r ir ir ir ir ; g ib t E gdzie: E r - zmienna w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t, E ir - zmienna w sektorze i, w obszarze referencyjnym r, w danym okresie t. r - obszar referencyjny, ir - sekcja i w obszarze referencyjnym, ib - sekcja i w obszarze badanym, t - pierwszy rok w analizowanym okresie, t+1 - ostatni rok w analizowanym okresie. Komponent pierwszy (PO), potencjał badanego obszaru (województwa warmińsko - mazurskiego), mierzy oczekiwany wzrost zmiennej analizowanej przy założeniu, że obszar rozwija się na tym samym lub podobnym poziomie względem obszaru referencyjnego (obszaru Polski). Komponent drugi (SP) przedstawia wielkość zmian w obszarze badanym (w każdej sekcji) w odniesieniu do ogólnej tendencji rozwojowej tejże sekcji w obszarze referencyjnym. Dodatnia wartość wskaźnika oznacza, że obszar województwa rozwija się szybciej niż obszar kraju i analogicznie ujemna wartość wskaźnika świadczy o słabszym poziomie rozwoju obszaru województwa w odniesieniu do obszaru kraju. Komponent trzeci (KO), konkurencyjność obszaru, odzwierciedla różnice pomiędzy wskaźnikiem wzrostu na obszarze województwa w stosunku do obszaru kraju. Wskazuje on na wzrost lub spadek zmiennej analizowanej, spowodowany pozycją konkurencyjną każdej działalności w obszarze badanym. Wyniki analizy shift-share w sposób syntetyczny przedstawią aktualną sytuację i trendy rozwoju gospodarczego w województwie warmińsko - mazurskim. ib 1 t E ib t E ib Panel ekspertów Jest to jedna z najpopularniejszych i najefektywniejszych metod oceniania efektów programu lub projektu. Panel zostanie utworzony w końcowym etapie realizacji projektu i skoncentrowany będzie, w oparciu o wypracowane dokumenty i dane, na opracowaniu stosownych wniosków i rekomendacji, zmierzających do opracowania systemu przewidywania i zarządzania zmianą gospodarczą, odpowiadających zdiagnozowanym potrzebom sektora MŚP w województwie warmińsko-mazurskim. Do panelu eksperckiego zostaną powołane osoby zaangażowane w kształtowanie polityki rozwoju regionalnego zarówno na szczeblu regionu jak i kraju, przedstawiciele pracodawców oraz systemu edukacji. Na podstawie przeprowadzonych badań, zostanie zaproponowany Zamawiającemu skład panelu do akceptacji. 10
3. SZCZEGÓŁOWY OPIS POSZCZEGÓLNYCH MODUŁÓW BADAWCZYCH WRAZ Z DOBOREM PRÓBY I JEJ STRUKTURĄ 1. Ewidencja zasobów informacyjnych i badawczych, jakimi dysponują poszczególne instytucje i organizacje zajmujące się przedmiotową problematyką badania źródeł zastanych (Desk Research) Wprowadzenie Główne cechy gospodarki rynkowej to dominacja prywatnej własności oraz znaczący udział w produkcji oraz usługach małych i średnich przedsiębiorstw, zwanych MŚP. Małe i średnie firmy mają bardzo istotne znaczenie w gospodarce wolnorynkowej. Doświadczenia krajów wysoce rozwiniętych wskazują, że o ich sile gospodarczej decydują firmy zatrudniające do 250 osób, a nie wielkie koncerny. Małe i średnie przedsiębiorstwa potrafią skutecznie wchodzić w nisze rynkowe i szybko przystosowywać się do potrzeb i wymagań klientów. Badania statystyczne prowadzone przez GUS potwierdzają, iż w całej Polsce udział sektora MŚP jest duży i stale się zwiększa. Niepokój natomiast może budzić struktura małych i średnich firm, przeważają bowiem firmy zatrudniające do 9 osób. 1 Na podkreślenie zasługuje fakt, że sektor MŚP charakteryzuje się dużą dynamiką zmian. Co roku do Krajowego Rejestru Urzędowego Podmiotów Gospodarki Narodowej REGON wpisywane są coraz to nowe firmy MŚP, jednocześnie znaczna liczba tych podmiotów jest wyrejestrowywana z REGON-u. Pierwotnie pojęcie małych i średnich przedsiębiorstw zdefiniowano w ustawie prawo działalności gospodarczej z 19 listopada 1999 r. (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 z późn. zm.). Ustawa o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 r. (Dz. U. Nr 173, poz. 1807) na nowo zdefiniowała małe i średnie przedsiębiorstwa, wyodrębniając z nich mikroprzedsiębiorstwa. Zawarte w tej ustawie definicje mikroprzedsiębiorcy, a także przedsiębiorcy małego i średniego, weszły w życie 01.05.2005 r. Są one zgodne z definicjami przyjętymi w Zaleceniach Komisji Europejskiej z 2003 r. 2 Wprawdzie kraje członkowskie nie są w żaden sposób zobligowane do zaakceptowania i wdrożenia tych definicji, nie mniej jednak, spełnienie wymogów klasyfikacyjnych podanych w Zaleceniach Komisji jest konieczne dla uzyskania dostępu do unijnych środków pomocowych. 3 Posługując się pojęciem małego i średniego przedsiębiorstwa według w/w ustaw, na ogół bierze się pod uwagę firmy, które: 1 www.medianet.pl 2 Commission Recommendation of 6 May 2003 Concerning the definition of micro, small and medium-sized enterprises 03/361/EC Official Journal L 124 of 20 May 2003. Wymogi klasyfikacyjne przedsiębiorstw sektora MŚP zalecane przez Komisję Europejską prezentuje poniższa tabela: Kategoria przedsiębiorstwa Liczba zatrudnionych Wartość rocznych obrotów Suma aktywów bilansu (w mln euro) (w mln euro) Mikro < 10 2 2 Małe 10 49 < 2 10 < 2 10 Średnie 50 249 < 10 50 < 10 43 3 Ignaciuk E., Kątowski T., Rozwój mikroprzedsiębiorstw jako sposób wychodzenia z ubóstwa [w:] Zachowanie decyzyjne podmiotów gospodarczych, pod redakcją Danuty Kopycińskiej, Wydawnictwo Printgroup, Szczecin 2006. 11
dysponują relatywnie niewielkim kapitałem i zatrudniają niewielką liczbę pracowników; mają mały udział w rynku, a często ich właścicielem jest osoba zarządzająca (lub grupa osób), co eliminuje rozbudowane struktury administracyjno-biurokratyczne; są finansowo i prawnie niezależne od innych podmiotów gospodarczych. Dla celów realizacji polityki wspierania rozwoju całego sektora MŚP definicje przedsiębiorstw mikro-, małych i średnich obejmują dodatkowo takie kryteria jak: sektor działalności gospodarczej według PKD, stopień niezależności przedsiębiorstwa, formę prawną, wartość rocznych obrotów lub wartość sumy aktywów bilansu. Z uwagi na niejednoznaczność wymienionych cech opisujących wielkość przedsiębiorstwa, w praktyce najczęściej używane są kryteria ilościowe, tj. przeciętna liczba zatrudnionych, średnia wielkość przychodu i wartość majątku trwałego. 4 Na potrzeby niniejszego opracowania do wyodrębniania podmiotów MŚP, wykorzystano kryterium wielkości zatrudnienia. Kryterium to grupuje małe i średnie przedsiębiorstwa według następujących przedziałów: firmy mikro to podmioty gospodarcze zatrudniające do 9 osób; firmy małe to podmioty gospodarcze zatrudniające od 10 do 49 osób; firmy średnie to podmioty gospodarcze zatrudniające od 50 do 249 osób. Analiza źródeł wtórnych (Desk Research) Analiza źródeł wtórnych (Desk Research) będzie procesem poszukiwania informacji, które już istnieją. Podczas prac zostaną wykorzystane dostępne dane wtórne, takie jak publikacje, raporty, biuletyny, bazy danych, katalogi, informacje dostępne na stronach www itp. Zapoznanie się z dotychczasową problematyką badań sektora MŚP w województwie warmińsko-mazurskim pozwoli na stworzenie katalogu/spisu dotychczasowych badań tego sektora w w/w województwie, z uwzględnieniem częstości publikacji (publikacje jednorazowe, raporty roczne, kwartalne, itp.). Dokonana zostanie również identyfikacji unijnych funduszy wsparcia dla MŚP oraz usług wsparcia dla przedsiębiorstw. Ponadto, analiza źródeł wtórnych posłuży do stworzenia narzędzi badawczych, które zostaną wykorzystane do przeprowadzenia wywiadów bezpośrednich (face to face) oraz zogniskowanych wywiadów grupowych. Na tym etapie prac zostaną wykorzystane następujące źródła danych: badania sektora MŚP przeprowadzone w województwie warmińsko-mazurskim; badania krajowe sektora MŚP; dane z urzędów (m. in. Głównego Urzędu Statystycznego, Urzędów Miast, Urzędów Gmin, Starostw Powiatowych); dane z instytucji wspierających przedsiębiorczość (m.in. Warmińsko-Mazurskiej Agencji Rozwoju Regionalnego, Izb, Związków, Zrzeszeń, Stowarzyszeń, Fundacji); dokumenty programowe; dokumenty strategiczne województwa warmińsko-mazurskiego; badania i analizy własne z zakresu sektora MŚP i rozwoju regionalnego. 4 www.medianet.pl 12
2. Charakterystyka sektora MŚP województwa warmińsko-mazurskiego w kontekście gospodarki regionalnej i krajowej oraz w perspektywie Unii Europejskiej Dla pełnej charakterystyki sektora MŚP niezbędne jest wyodrębnienie jego cech jakościowych, wśród których szczególnie istotne są niezależność ekonomiczna i prawna, jedność własności i zarządzania, niewielkie zróżnicowanie źródeł dochodu i na ogół mały udział w rynku, a także osobisty stosunek właściciela do pracowników i odmienna struktura organizacyjna. Małe i średnie przedsiębiorstwa cechuje ponadto elastyczność działania w zmieniającym się otoczeniu i rozwinięta przedsiębiorczość w realizacji przyjętych celów. W rezultacie są one bardziej efektywne niż przedsiębiorstwa duże, jeśli miarą tej efektywności jest rentowność. 5 Bardzo ważne są również funkcje gospodarcze pełnione przez małe i średnie przedsiębiorstwa. Udział sektora MŚP w rozwiniętych gospodarkach rynkowych stanowi niemal 100% ogólnej liczby podmiotów na rynku (często wskaźnik ten przekracza 99%), zatrudnia od 40% do 80% pracujących w gospodarce krajowej oraz wytwarza od 50% do 80% Produktu Krajowego Brutto. Znaczenie tego sektora dla rozwiniętych gospodarek rynkowych jest więc oczywiste, a zróżnicowanie wymienionych wielkości w poszczególnych krajach wynika z etapu ich rozwoju, prowadzonej polityki gospodarczej itp. 6 W związku z powyższym obszar modułu swoim zakresem obejmować będzie następującą tematykę badawczą: charakterystyka ilościowa, branżowa, geograficzna oraz stopień innowacyjności MŚP województwa warmińsko-mazurskiego; rola MŚP w kształtowaniu Produktu Krajowego Brutto (PKB) województwa warmińskomazurskiego; wpływ i rola MŚP na rynek pracy; przestrzenny charakter sprzedaży dóbr, starań eksportowych, celów działalności MŚP oraz analizy czynników utrudniających rozwój firmy; konkurencyjność i kierunki rozwoju MŚP w województwie warmińsko-mazurskim. W celu uzyskania powyższego zbioru informacji przeprowadzone zostaną analizy dostępnych danych w w/w zakresach tematycznych. W tym module zostanie zawarty również sugerowany zestaw wskaźników dotyczący poruszanych zagadnień. Będzie on opracowany m. in. na podstawie danych GUS. W poniższych tabelach zawarto proponowany zestaw wskaźników dotyczący poruszanych zagadnień. Zestaw ten zostanie uzupełniony w Raporcie końcowym o wskaźniki nie pochodzące ze statystyki publicznej, w tym również o wskaźniki jakościowe i ilościowe uzyskane w ramach niniejszego projektu. 5 Sobczyk G. (red.), Ekonomika małych i średnich przedsiębiorstw, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2004. 6 Informacja w sprawie możliwych kierunków rozwoju niektórych dziedzin działalności małych i średnich przedsiębiorstw. Projekt Wymiana doświadczeń z zakresu rynku pracy pomiędzy Polską a Obwodem Kaliningradzkim współfinansowany jest w 75 % ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Sąsiedztwa Litwa Polska Obwód Kaliningradzki Federacji Rosyjskiej INTERREG III A. 13
WSKAŹNIKI MAKROEKONOMICZNE Badane cechy Wskaźniki Źródło W P W P Produkt krajowy brutto + PKB na 1 mieszkańca w zł Wartość dodana brutto według sekcji PKD + PKB na 1 mieszkańca (Polska=100) Wartość dodana brutto według sektorów instytucjonalnych sektor przedsiębiorstw + sektor instytucji rządowych i samorządowych + Dynamika PKB (rok poprzedni=100) + Wartość dodana brutto na 1 mieszkańca w zł + Wydajność pracy mierzona wartością dodaną brutto na 1 pracującego w zł Wartość dodana brutto na 1 pracującego według grup sekcji PKD w zł sektor gospodarstw domowych Koszty związane z zatrudnieniem w mln zł Produkcja sprzedana przemysłu w mln zł + + Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w zł + Produkcja sprzedana przemysłu na 1 pracującego w przemyśle w zł Udział sektora małych i średnich przedsiębiorstw w produkcji sprzedanej przemysłu w % ogółem liczba pracujących 49 osób i mniej liczba pracujących 50-249 osób Dynamika produkcji sprzedanej ogółem w % Sprzedaż detaliczna towarów (ceny bieżące) + Sprzedaż detaliczna na 1 mieszkańca żywność napoje alkoholowe towary nieżywnościowe w tym konsumpcyjne w tym wyroby tytoniowe Sprzedaż hurtowa (ceny bieżące) żywność napoje alkoholowe towary nieżywnościowe Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych (rok poprzedni = 100) żywność i napoje bezalkoholowe napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe odzież i obuwie mieszkanie zdrowie transport rekreacja i kultura edukacja Wydatki budżetów jednostek samorządu terytorialnego na 1 mieszkańca w zł + 14
PODMIOTY GOSPODARCZE Badane cechy Wskaźniki Źródło W P W P Podmioty gospodarcze według sektorów własności Podmioty gospodarki narodowej według sektorów ekonomicznych Podmioty gospodarcze według wybranych sekcji PKD Podmioty gospodarcze według liczby zatrudnionych Podmioty gospodarcze według wybranych form prawnych Podmioty nowozarejestrowane według sektorów własności Podmioty nowozarejestrowane według wybranych sekcji PKD Podmioty wyrejestrowane według sektorów własności Podmioty wyrejestrowane według wybranych sekcji PKD Spółki z udziałem kapitału zagranicznego według liczby zatrudnionych Spółki z udziałem kapitału zagranicznego według krajów pochodzenia kapitału Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą według sektorów ekonomicznych Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą według wybranych sekcji PKD Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą według klas wielkości + + Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON na 1000 ludności + + Podmioty gospodarki narodowej według sektorów ekonomicznych na 1000 ludności + + + + + + + + + Podmioty gospodarki narodowej według liczby zatrudnionych na 1000 ludności Podmioty gospodarki narodowej według wybranych form prawnych na 1000 ludności Jednostki nowo zarejestrowane w rejestrze REGON na 1000 ludności + + + + + + Jednostki wykreślone z rejestru REGON na 1000 ludności + + Sklepy według form organizacyjnych + Liczba mieszkańców na 1 sklep Stacje paliw Targowiska targowiska stałe ogółem + targowiska z przewagą sprzedaży drobnodetalicznej GUS + powierzchnia ogółem + powierzchnia sprzedażowa targowisk + stałe punkty sprzedaży drobnodetalicznej + w tym na targowiskach czynnych codziennie + targowiska sezonowe + targowiska lub miejsca na ulicach i placach do prowadzenia sprzedaży sezonowej + 15
INWESTYCJE I ŚRODKI TRWAŁE Badane cechy Wskaźniki Źródło W P W P Wartość nakładów inwestycyjnych wg sektorów gospodarki narodowej w tys. zł Wartość nakładów inwestycyjnych w gospodarce narodowej wg sekcji PKD i sektorów własności w tys. zł Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w mln zł + Nakłady inwestycyjne na 1 mieszkańca w zł + Nakłady inwestycyjne w relacji do PKB + + rolnictwo, łowiectwo; leśnictwo i rybactwo + + Nakłady inwestycyjne w sektorze prywatnym na 1 mieszkańca w zł Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach w % + przemysł i budownictwo + + rolnictwo, łowiectwo; leśnictwo i rybactwo + usługi rynkowe + + przemysł i budownictwo + usługi nierynkowe + + usługi rynkowe + Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach w mln zł + + usługi nierynkowe + rolnictwo, łowiectwo; leśnictwo i rybactwo + przemysł i budownictwo + + Wartość brutto środków trwałych na 1 mieszkańca w zł + usługi rynkowe + usługi nierynkowe + Nakłady brutto na środki trwałe według sekcji PKD w mln zł Wydatki majątkowe inwestycyjne jednostek samorządu terytorialnego w zł + NAKŁADY NA BADANIA I ROZWÓJ Badane cechy Wskaźniki Źródło W P W P Działalność badawczo-rozwojowa jednostki wg sektorów instytucjonalnych w sektorze przedsiębiorstw Zatrudnieni w działalności badawczorozwojowej wg sektorów ekonomicznych w sektorze przedsiębiorstw + w sektorze rządowym + + Zatrudnieni w B+R na 1000 osób aktywnych zawodowo w % Udział zatrudnionych w B+R w ludności aktywnej zawodowo w % Udział zatrudnionych w B+R w pracujących ogółem w % 16 w sektorze szkolnictwa wyższego w przemyśle - sekcje C, D, E Nakłady wewnętrzne faktycznie poniesione na B+R nakłady bieżące ogółem nakłady bieżące środki budżetowe nakłady inwestycyjne na środki trwałe amortyzacja środków trwałych Nakłady zewnętrzne ogółem
Badane cechy Wskaźniki Źródło W P W P składki dla organizacji międzynarodowych środki przekazane placówkom naukowym PAN środki przekazane jednostkom badawczorozwojowym środki przekazane szkołom wyższym środki przekazane przedsiębiorstwom środki przekazane prywatnym instytucjom niedochodowym środki przekazane instytucjom zagranicznym Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw + Nakłady na B+R na 1 mieszkańca w sektorze rządowym + Nakłady na B+R na 1 zatrudnionego w B+R w sektorze szkolnictwa wyższego + Nakłady na B+R - relacja do PKB Nakłady na działalność innowacyjną według źródeł finansowania własne budżetowe pozyskane z zagranicy kredyty bankowe Środki automatyzacji procesów produkcyjnych linie produkcyjne automatyczne linie produkcyjne sterowane komputerem centra obróbkowe obrabiarki laserowe sterowane numerycznie roboty i manipulatory przemysłowe razem roboty i manipulatory przemysłowe roboty komputery do sterowania i regulacji procesami 17
3. Określenie trendów rozwojowych sektora MŚP W module tym zostaną zawarte informacje na temat: trendów rozwojowych sektora MŚP; stanu zatrudnienia i deklarowanych zmian; profilu działalności gospodarczej firmy i deklarowanych zmian; poziomu wynagrodzeń wraz z deklarowanymi zmianami; planowanych inwestycji firmy; potrzeb szkoleniowych oraz innych aspektów działalności gospodarczej. W celu uzyskania powyższych informacji przeprowadzone zostaną badania ilościowe (survey) na stosunkowo dużych próbach respondentów, reprezentatywnych dla populacji generalnej. Przy doborze próby i obliczeniach wyników zostaną wykorzystane metody statystyczno-matematyczne. Gromadzenie danych, zbieranych od respondentów, wykonane zostanie za pomocą wywiadu standaryzowanego według ustalonego kwestionariusza zawierającego większość pytań prekategoryzowanych wynikających ze sformułowanej wyżej problematyki badawczej, co zapewni powtarzalność wyników badania. Wywiady bezpośrednie (face to face) zostaną przeprowadzone w siedzibie firmy (lub miejscu wskazanym przez przedsiębiorcę) przy zastosowaniu 2 metod badawczych: wywiadu z kwestionariuszem papierowym (PAPI), wywiadu osobistego ze wspomaganiem komputerowym (CAPI). Część pytań dotyczyć będzie możliwego udziału przedsiębiorców w systemie edukacji zawodowej. Kwestionariusz zawierać będzie również segment odnoszący się do typowego badania koniunktury gospodarczej. Badanie to pozwoli uzyskać oszacowania liczbowe dla populacji generalnej oraz określić błąd statystyczny, jakim obarczone są te oszacowania. W celu określenia trendów rozwojowych sektora MŚP z ogólnej liczby podmiotów gospodarczych działających na terenie województwa warmińsko-mazurskiego, przy użyciu metod statystycznych wylosowana zostanie reprezentatywna próba podmiotów. Planowanie doboru próby Planując dobór próby określone zostaną następujące elementy: liczebność populacji, z której pobrana będzie próba, cechy populacji podlegające ocenie, rozkład tych cech w próbie. Następnie, na podstawie tych ustaleń, przeprowadzone zostanie losowanie próby. Populacja i elementy populacji Badaną populację stanowiły będą podmioty gospodarcze działające w województwie warmińsko-mazurskim, zatrudniające 0-9 osób (firmy mikro), 10-49 osób (przedsiębiorstwa małe) i 50-249 osób (firmy średnie). Jako operat losowania wykorzystany zostanie Krajowy Rejestr Urzędowy Podmiotów Gospodarki Narodowej REGON, utworzony na podstawie art. 41 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późn. zm.). Zastosowanie rejestru REGON pozwoli na przeprowadzenie losowania wśród ogółu podmiotów gospodarczych działających na tym terenie, wpisowi do rejestru REGON podlegają bowiem wszystkie jednostki prowadzące działalność gospodarczą, tj.: osoby prawne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, 18
osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w tym prowadzące indywidualne gospodarstwa rolne), jednostki lokalne wyżej wymienionych podmiotów. W rejestrze ujmowane są następujące informacje: nazwa i adres siedziby, a w przypadku osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą dodatkowo nazwisko i imiona oraz miejsce zamieszkania i identyfikator systemu ewidencji ludności (jednakże adres zamieszkania, PESEL oraz imię i nazwisko właściciela, jeśli nie widnieje w nazwie firmy, podlegają tajemnicy statystycznej i nie są udostępniane); forma prawna i forma własności; wykonywana działalność, w tym rodzaj przeważającej działalności; data powstania, rozpoczęcia, zawieszenia, zakończenia działalności; nazwa organu rejestrowego lub ewidencyjnego, nazwa rejestru (ewidencji) i nadany przez ten organ numer; liczba pracujących oraz w przypadku gospodarstwa rolnych powierzchnia ogólna i użytków rolnych (cechy te podlegają tajemnicy statystycznej udostępniana jest jedynie liczba pracujących zagregowanych w grupach: 0-9, 10-49, 50-249, 250-999 oraz 1000 i więcej); o jednostkach lokalnych podmiotów w wyżej wymienionym zakresie, z wyłączeniem informacji o formie prawnej i formie własności. Wielkość próby Liczebność próby ustalono na 600 podmiotów gospodarczych reprezentujących zarówno sektor prywatny, jak i publiczny. Do obliczenia liczebności poszczególnych warstw próby wykorzystany zostanie statystyczny wzór na wyliczenie minimalnej wielkości próby 7 : μα² Np = p (1-p) d² gdzie: Np poszukiwana wielkość próby μα² współczynnik znany z tablic, będący frakcją odpowiedniego poziomu istotności współczynnika ufności p frakcja danej populacji posiadająca daną cechę (1-p) frakcja danej populacji nieposiadająca danej cechy d maksymalny błąd szacunku średniej. Przy wyliczaniu minimalnej wielkości warstw przyjęty zostanie współczynnik ufności na poziomie nie mniejszym niż 0,9 i maksymalny błąd szacunku średniej nie większy niż 5%. Technika doboru próby Wybór próby zostanie dokonany przy użyciu metody statystycznej doboru losowego, warstwowo-kwotowego. Jest on możliwy do przeprowadzenia w przypadku badanej populacji, gdyż znana jest struktura całej bazy REGON. 7 http://www.sgh.waw.pl/instytuty/isd/publikacje/zadania/11 19
Warstwy będą dobrane tak, by każda z nich była wewnętrznie możliwie najbardziej jednolita z punktu widzenia badanych cech. Jednocześnie warstwy między sobą będą się jak najbardziej różnić. 8 Próba warstwowana będzie według następujących kryteriów: a) wielkości firmy: zatrudniająca 0-9 osób, zatrudniająca 10-49 pracowników zatrudniająca 50-249 osób b) sekcji działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności: A - Rolnictwo, łowiectwo i leśnictwo B - Rybactwo C - Górnictwo D - Przetwórstwo przemysłowe E - Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę F - Budownictwo G - Handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego H - Hotele i restauracje I - Transport, gospodarka magazynowa i łączność J - Pośrednictwo finansowe K - Obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej L - Administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe ubezpieczenie społeczne i powszechne ubezpieczenie zdrowotne M - Edukacja N - Ochrona zdrowia i pomoc społeczna O - Działalność usługowa komunalna, społeczna i indywidualna, pozostała P - Gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników Q - Organizacje i zespoły eksterytorialne c) lokalizacji w poszczególnych powiatach o zróżnicowanym poziomie rozwoju gospodarczego. Z każdej warstwy zostanie wylosowana liczba jednostek proporcjonalna do liczebności tej warstwy (losowanie proporcjonalne). W przypadku, gdy niektóre warstwy będą miały zbyt mało jednostek do wystarczającej charakterystyki badanych cech, liczba jednostek wylosowanych zostanie powiększona. Warstwowanie zostanie przeprowadzone na bazie REGON najaktualniejszej w momencie realizacji badania, wtedy też wyliczana będzie szczegółowa liczba elementów w konkretnych warstwach. Struktura badanej populacji możliwa jest do określenia na podstawie dostępnych obecnie danych statystycznych (stan na 31.12.2007 r.). 8 Metody statystyczne. Tom II. Stefan Szulc. Polskie Wydawnictwa Gospodarcze, Warszawa 1954 r. 20
Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON według klas wielkości w 2007 r. Stan w dniu 31.12 WYSZCZEGÓLNIENIE Ogółem Liczba pracujących w MŚP Struktura w % Razem 0-9 10-49 50-249 razem 0-9 10-49 50-249 WOJEWÓDZTWO 113 058 112 915 106 622 5 220 1 073 99,87 94,43 4,62 0,95 Bartoszycki 3 633 3 627 3 396 203 28 99,83 93,63 5,60 0,77 Braniewski 2 954 2 953 2 787 138 28 99,97 94,38 4,67 0,95 Działdowski 3 757 3 753 3 495 211 47 99,89 93,13 5,62 1,25 Elbląski 3 318 3 316 3 094 197 25 99,94 93,31 5,94 0,75 Ełcki 6 282 6 275 5 950 268 57 99,89 94,82 4,27 0,91 Giżycki 5 351 5 344 5 076 223 45 99,87 94,99 4,17 0,84 Gołdapski 2 124 2 123 2 004 99 20 99,95 94,39 4,66 0,94 Iławski 6 030 6 022 5 617 326 79 99,87 93,27 5,41 1,31 Kętrzyński 4 240 4 235 4 027 170 38 99,88 95,09 4,01 0,90 Lidzbarski 3 286 3 284 3 108 141 35 99,94 94,64 4,29 1,07 Mrągowski 4 577 4 574 4 328 212 34 99,93 94,62 4,63 0,74 Nidzicki 2 093 2 092 1 953 113 26 99,95 93,36 5,40 1,24 Nowomiejski 2 585 2 583 2 409 153 21 99,92 93,26 5,92 0,81 Olecki 3 120 3 118 2 979 113 26 99,94 95,54 3,62 0,83 Olsztyński 8 363 8 354 7 861 426 67 99,89 94,10 5,10 0,80 Ostródzki 7 664 7 654 7 201 379 74 99,87 94,08 4,95 0,97 Piski 4 194 4 190 3 966 200 24 99,90 94,65 4,77 0,57 Szczycieński 4 981 4 976 4 698 237 41 99,90 94,41 4,76 0,82 Węgorzewski 1 546 1 543 1 462 72 9 99,81 94,75 4,67 0,58 miasta na prawach powiatu Elbląg 11 919 11 898 11 275 490 133 99,82 94,76 4,12 1,12 Olsztyn 21 041 21 001 19 936 849 216 99,81 94,93 4,04 1,03 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podmioty zarejestrowane w rejestrze REGON według sekcji PKD w 2007 r. Stan w dniu 31.12 WYSZCZEGÓL- NIENIE Ogółem 21 Sekcje PKD A B C D E F G H I J K L M N O P Q WOJEWÓDZTWO 113058 4928 129 66 9850 214 11756 31512 3346 7465 4146 19506 1140 3385 6670 8943 1 1 Bartoszycki 3633 189 0 0 296 7 348 1093 95 229 200 492 56 119 196 313 0 0 Braniewski 2954 208 37 3 205 14 204 823 90 110 99 603 48 99 162 249 0 0 Działdowski 3757 162 2 1 359 8 578 1127 72 216 117 453 69 155 187 251 0 0 Elbląski 3318 246 22 2 452 13 285 898 102 199 75 394 74 104 194 258 0 0 Ełcki 6282 187 12 2 417 8 690 1884 183 548 219 961 39 194 424 514 0 0 Giżycki 5351 259 5 3 427 6 520 1507 276 296 150 933 39 165 335 430 0 0
Gołdapski 2124 209 0 2 236 5 263 478 44 117 57 353 29 58 125 148 0 0 Iławski 6030 344 4 3 674 10 631 1848 124 433 194 733 80 201 292 459 0 0 Kętrzyński 4240 150 0 3 303 13 366 1236 103 268 217 768 37 143 264 369 0 0 Lidzbarski 3286 132 1 1 304 9 341 966 88 166 136 581 33 112 153 263 0 0 Mrągowski 4577 234 2 2 380 13 526 1299 315 327 129 665 46 124 191 324 0 0 Nidzicki 2093 141 1 1 189 3 282 607 58 97 65 258 38 84 108 161 0 0 Nowomiejski 2585 180 0 3 325 4 328 708 36 126 82 265 62 83 185 198 0 0 Olecki 3120 196 1 0 260 8 416 886 100 198 100 481 34 89 144 207 0 0 Olsztyński 8363 515 6 8 806 22 1001 2223 240 545 251 1330 97 199 440 680 0 0 Ostródzki 7664 401 9 14 711 9 874 2113 203 447 299 1287 91 225 401 580 0 0 Piski 4194 327 4 5 320 8 422 1193 235 256 103 610 58 118 209 325 1 0 Szczycieński 4981 441 8 3 455 13 614 1446 169 333 133 646 66 148 185 321 0 0 Węgorzewski 1546 137 0 1 112 2 126 406 67 66 47 249 25 43 120 145 0 0 miasta na prawach powiatu Elbląg 21041 162 8 6 1529 26 1987 5581 412 1637 966 4666 76 616 1510 1858 0 1 Olsztyn 11919 108 7 3 1090 13 954 3190 334 851 507 2778 43 306 845 890 0 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Struktura podmiotów zarejestrowanych w rejestrze REGON według sekcji PKD w 2007 r. Stan w dniu 31.12 WYSZCZEGÓL- NIENIE Ogółem 22 Sekcje PKD A B C D E F G H I J K L M N O P Q WOJEWÓDZTWO 100,0 4,4 0,1 0,1 8,7 0,2 10,4 27,9 3,0 6,6 3,7 17,3 1,0 3,0 5,9 7,9 0,0 0,0 Bartoszycki 100,0 5,2 0,0 0,0 8,1 0,2 9,6 30,1 2,6 6,3 5,5 13,5 1,5 3,3 5,4 8,6 - - Braniewski 100,0 7,0 1,3 0,1 6,9 0,5 6,9 27,9 3,0 3,7 3,4 20,4 1,6 3,4 5,5 8,4 - - Działdowski 100,0 4,3 0,1 0,0 9,6 0,2 15,4 30,0 1,9 5,7 3,1 12,1 1,8 4,1 5,0 6,7 - - Elbląski 100,0 7,4 0,7 0,1 13,6 0,4 8,6 27,1 3,1 6,0 2,3 11,9 2,2 3,1 5,8 7,8 - - Ełcki 100,0 3,0 0,2 0,0 6,6 0,1 11,0 30,0 2,9 8,7 3,5 15,3 0,6 3,1 6,7 8,2 - - Giżycki 100,0 4,8 0,1 0,1 8,0 0,1 9,7 28,2 5,2 5,5 2,8 17,4 0,7 3,1 6,3 8,0 - - Gołdapski 100,0 9,8 0,0 0,1 11,1 0,2 12,4 22,5 2,1 5,5 2,7 16,6 1,4 2,7 5,9 7,0 - - Iławski 100,0 5,7 0,1 0,0 11,2 0,2 10,5 30,6 2,1 7,2 3,2 12,2 1,3 3,3 4,8 7,6 - - Kętrzyński 100,0 3,5 0,0 0,1 7,1 0,3 8,6 29,2 2,4 6,3 5,1 18,1 0,9 3,4 6,2 8,7 - - Lidzbarski 100,0 4,0 0,0 0,0 9,3 0,3 10,4 29,4 2,7 5,1 4,1 17,7 1,0 3,4 4,7 8,0 - - Mrągowski 100,0 5,1 0,0 0,0 8,3 0,3 11,5 28,4 6,9 7,1 2,8 14,5 1,0 2,7 4,2 7,1 - - Nidzicki 100,0 6,7 0,0 0,0 9,0 0,1 13,5 29,0 2,8 4,6 3,1 12,3 1,8 4,0 5,2 7,7 - - Nowomiejski 100,0 7,0 0,0 0,1 12,6 0,2 12,7 27,4 1,4 4,9 3,2 10,3 2,4 3,2 7,2 7,7 - - Olecki 100,0 6,3 0,0 0,0 8,3 0,3 13,3 28,4 3,2 6,3 3,2 15,4 1,1 2,9 4,6 6,6 - -
Olsztyński 100,0 6,2 0,1 0,1 9,6 0,3 12,0 26,6 2,9 6,5 3,0 15,9 1,2 2,4 5,3 8,1 - - Ostródzki 100,0 5,2 0,1 0,2 9,3 0,1 11,4 27,6 2,6 5,8 3,9 16,8 1,2 2,9 5,2 7,6 - - Piski 100,0 7,8 0,1 0,1 7,6 0,2 10,1 28,4 5,6 6,1 2,5 14,5 1,4 2,8 5,0 7,7 0,0 - Szczycieński 100,0 8,9 0,2 0,1 9,1 0,3 12,3 29,0 3,4 6,7 2,7 13,0 1,3 3,0 3,7 6,4 - - Węgorzewski 100,0 8,9 0,0 0,1 7,2 0,1 8,2 26,3 4,3 4,3 3,0 16,1 1,6 2,8 7,8 9,4 - - miasta na prawach powiatu Elbląg 100,0 0,8 0,0 0,0 7,3 0,1 9,4 26,5 2,0 7,8 4,6 22,2 0,4 2,9 7,2 8,8-0,0 Olsztyn 100,0 0,9 0,1 0,0 9,1 0,1 8,0 26,8 2,8 7,1 4,3 23,3 0,4 2,6 7,1 7,5 - - Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Zogniskowany wywiad grupowy Uzupełnieniem danych zebranych w badaniach ilościowych będzie przeprowadzenie 3 sesji zogniskowanych wywiadów grupowych. FGI, nazywane metodą dyskusji grupowej, oparte będą na dynamicznych interakcjach jego uczestników. Wprowadzenie do badań opartych na opracowanym scenariuszu dyskusji między respondentami, dobranymi według kryterium pełnionej funkcji, daje możliwość pogłębienia wiedzy w przedmiocie planowanych przez przedstawicieli przedsiębiorstw kierunków zmian, sposobów realizacji tych zamierzeń oraz barier, na jakie napotykają funkcjonujące na terenie Warmii i Mazur małe i średnie przedsiębiorstwa. Ważnym aspektem metody FGI jest umożliwienie badaczowi poznania pewnych wzorów postrzegania, myślenia czy też oceniania, charakterystycznych dla pewnych grup, dobranych ze względu na określone cechy, istotne z punktu widzenia problematyki badawczej. Badanie FGI zostanie przeprowadzone w siedzibie Wykonawcy, który dysponuje odpowiednimi pomieszczeniami oraz sprzętem audiowizualnym. Zgodnie z zasadami metodologii czas trwania każdej sesji wyniesie ok. 2-3 godzin. Sytuacja będzie prototypem autentycznych dyskusji, spotkań ludzi w świecie naturalnym pod względem czasu trwania i liczby jej uczestników. Każda z trzech grup dyskusyjnych liczyć będzie 7-12 osób. Spotkanie z zaproszonymi wcześniej respondentami prowadzone będzie przez moderatora, którego rolą będzie kierowanie dyskusją, zgodnie z zaakceptowanym przez Zamawiającego scenariuszem FGI. Doprecyzowanie tego narzędzia nastąpi po przeprowadzeniu analizy desk research, a jego propozycja zostanie przedstawiona Zamawiającemu do akceptacji. Zogniskowane wywiady grupowe Wykonawca utrwali na rejestratorze dźwiękowym oraz na kamerze video. Z przebiegu spotkania zostanie sporządzona transkrypcja. Utrwalenie przebiegu badania umożliwi jego dogłębną analizę oraz stanowić będzie dokumentację z jego realizacji. Do udziału w zogniskowanych wywiadach grupowych zostaną zaproszeni przedstawiciele kadry zarządzającej małych i średnich przedsiębiorstw. Podstawę doboru respondentów stanowić będzie krajowy rejestr urzędowy podmiotów gospodarki narodowej, REGON, utworzony na podstawie art. 41 ust. 1 pkt. 1 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. Nr 88, poz. 439 z późn. zm.). Do pierwszej grupy dyskusyjnej zostaną zaproszeni przedstawiciele przedsiębiorstw zatrudniających do 9 pracowników. Będą to zatem przedstawiciele przedsiębiorstw mikro, którzy prowadzą działalność na terenie województwa warmińsko mazurskiego. W skład dwóch kolejnych grup wejdą przedstawiciele małych przedsiębiorstw, zatrudniających od 10 do 49 oraz od 50 do 249 pracowników. 23
Uczestnikami zogniskowanych wywiadów grupowych, w ramach 3 grup dyskusyjnych będzie maksymalnie 36 przedstawicieli przedsiębiorstw działających na terenie województwa warmińsko mazurskiego. Przy doborze próby do każdej sesji, poza wielkością przedsiębiorstwa, zostaną także uwzględnione: siedziba przedsiębiorstwa wg podregionów województwa warmińsko-mazurskiego 5 reprezentantów podregionu olsztyńskiego, 4 elbląskiego i 3 ełckiego; położenie przedsiębiorstwa miasto/wieś po 6 przedstawicieli. W uzgodnieniu z Zamawiającym zostanie rozpatrzona możliwość realizacji tej części badań w formie 3 sesji warsztatowych. 4. Powiązania systemu edukacji z potrzebami gospodarki w obszarze MŚP System edukacji w Polsce, po reformie ustroju szkolnego zapoczątkowanej 1 IX 1999 r., obejmuje: przedszkola, szkoły podstawowe, gimnazja, szkoły ponadgimnazjalne (specjalne szkoły przysposabiające do pracy, zasadnicze szkoły zawodowe, licea ogólnokształcące, licea profilowane, technika, szkoły artystyczne), uzupełniające licea ogólnokształcące i technika uzupełniające (dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, dające możliwość uzyskania wykształcenia średniego oraz uzyskania świadectwa dojrzałości i kontynuacji nauki w szkołach policealnych i wyższych), szkoły policealne (dla absolwentów, którzy uzyskali średnie wykształcenie) oraz szkoły wyższe (dla absolwentów szkół średnich, którzy uzyskali świadectwo dojrzałości). Do roku szkolnego 2004/2005, a w przypadku techników do roku szkolnego 2005/2006, działały również szkoły ponadpodstawowe (dla absolwentów 8-letniej szkoły podstawowej) dla młodzieży oraz ich oddziały będące obecnie w strukturze szkół ponadgimnazjalnych. Badaniem objęte zostaną szkoły ponadgimnazjalne. Szkoła ponadgimnazjalna, według definicji GUS, realizuje zadania dydaktyczne na podbudowie programowej trzyletniego gimnazjum. Do szkół ponadgimnazjalnych zalicza się następujące typy szkół: zasadnicze szkoły zawodowe o okresie nauczania nie krótszym niż 2 lata i nie dłuższym niż 3 lata, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także dalsze kształcenie w dwuletnich uzupełniających liceach ogólnokształcących lub trzyletnich technikach uzupełniających, trzyletnie licea ogólnokształcące, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, trzyletnie licea profilowane kształcące w profilach kształcenia ogólnozawodowego, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, czteroletnie technika, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, dwuletnie uzupełniające licea ogólnokształcące dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, trzyletnie technika uzupełniające dla absolwentów zasadniczych szkół zawodowych, których ukończenie umożliwia uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu, a także umożliwiające uzyskanie świadectwa dojrzałości po zdaniu egzaminu maturalnego, 24
trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym oraz dla uczniów z niepełnosprawnościami sprzężonymi, których ukończenie umożliwia uzyskanie świadectwa potwierdzającego przysposobienie do pracy, szkoły policealne o okresie nauczania nie dłuższym niż 2,5 roku, których ukończenie umożliwia osobom posiadającym wykształcenie średnie uzyskanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe po zdaniu egzaminu; w statystyce przyjęto odrębnie wykazywać dane o szkołach policealnych (zalicza się do nich także trzyletnie zakłady kształcenia nauczycieli: kolegia nauczycielskie i nauczycielskie kolegia języków obcych oraz trzyletnie kolegia pracowników służb społecznych. Ponadto badania zostaną przeprowadzone w działających na terenie województwa warmińsko-mazurskiego szkołach wyższych. Problematyka badawcza tego rozdziału będzie obejmować: analizę potencjału systemu edukacji w aspekcie podatności na zmiany związane z potrzebami rynku pracy; dostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy; wymianę informacji pomiędzy sektorem MŚP a systemem edukacji. W celu uzyskania powyższych informacji przeprowadzone zostaną badania ilościowe (survey) na stosunkowo dużych próbach respondentów, reprezentatywnych dla populacji generalnej. Przy doborze próby i obliczeniach wyników zostaną wykorzystane metody statystyczno-matematyczne. Gromadzenie danych, zbieranych od respondentów, wykonane zostanie za pomocą wywiadu standaryzowanego według ustalonego kwestionariusza zawierającego większość pytań prekategoryzowanych wynikających ze sformułowanej wyżej problematyki badawczej, co zapewni powtarzalność wyników. Wywiady bezpośrednie (face to face) zostaną przeprowadzone w siedzibie placówki edukacyjnej przy zastosowaniu 2 metod badawczych: wywiadu z kwestionariuszem papierowym (PAPI), wywiadu osobistego ze wspomaganiem komputerowym (CAPI). Część pytań dotyczyć będzie możliwego udziału przedsiębiorców w systemie edukacji zawodowej. Badanie to pozwoli uzyskać oszacowania liczbowe dla populacji generalnej oraz określić błąd statystyczny, jakim obarczone są te oszacowania. W celu zidentyfikowania powiązań systemu edukacji z potrzebami gospodarki w obszarze MŚP zostanie wylosowana przy użyciu metod statystycznych reprezentatywna próba badawcza z ogólnej liczby podmiotów gospodarczych działających na terenie województwa warmińskomazurskiego, zarejestrowanych w sekcji M Edukacja. Planowanie doboru próby Planując dobór próby określone zostaną następujące elementy: liczebność populacji, z której pobrana będzie próba, cechy populacji podlegające ocenie, rozkład tych cech w próbie. Następnie, na podstawie tych ustaleń, przeprowadzone zostanie losowanie próby. 25