BIBLIOGRAFIE, BAZY DANYCH I PORTAL ELEKTRONICZNY CENTRALNEJ BIBLIOTEKI STATYSTYCZNEJ I ICH ZNACZENIE DLA UŻYTKOWNIKA

Bożena Łazowska * Centralna Biblioteka Statystyczna BIBLIOGRAFIE, BAZY DANYCH I PORTAL ELEKTRONICZNY CENTRALNEJ BIBLIOTEKI STATYSTYCZNEJ I ICH ZNACZENIE DLA UŻYTKOWNIKA [BIBLIOGRAPHIES, DATABASES AND WEB PORTAL OF THE CENTRAL STATISTICAL LIBRARY AND THEIR SIGNIFICANCE FOR USERS] Abstrakt: Znaczenie publikowanych przez Centralną Bibliotekę Statystyczną od 1968 r. Bibliografii Wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego (8 tomów tej serii obejmuje publikacje za lata 1918 2005), serii Zestawienia bibliograficzne (wydano 26 zeszytów) oraz tematycznych i okolicznościowych bibliografii dla użytkowników Biblioteki, reprezentujących różne dziedziny wiedzy: statystyków, demografów, ekonomistów, geografów, historyków, ekologów etc. Wpływ automatyzacji prac bibliotecznych (w tym zwłaszcza udostępnienia użytkownikom katalogu komputerowego w systemie ALEPH wraz z biblioteką cyfrową oraz zdigitalizowanych katalogów tradycyjnych i wykazów wydawnictw wewnętrznych GUS) na ułatwienie dostępu użytkowników do zasobów Biblioteki i do prowadzonych przez nią usług online (kwerendy, skanowanie, wykonywanie kserokopii). Tworzenie źródeł informacyjnych w portalu elektronicznym CBS, połączonym linkiem z portalem GUS i bibliotekami urzędów statystycznych w województwach (system informatyczny BIBLIOTEKA) dla środowisk naukowych, mediów, władz samorządowych itp. Zwiększenie kręgu użytkowników CBS, skrócenie dystansu i czasu w pozyskiwaniu danych ze zbiorów biblioteki wirtualnej, umożliwienie automatycznego tworzenia zestawień bibliograficznych, zamawianie skanów i kserokopii ze zbiorów poprzez Internet. Nowa misja Biblioteki budowa społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy.. BIBLIOGRAFIA BIBLIOTEKA CYFROWA KATALOG KOMPUTEROWY PORTAL ELEKTRONICZNY REPOZYTORIUM DANYCH SPOŁECZEŃSTWO INFORMACYJNE Abstract: The importance of reference sources published by the Central Statistical Library in Warsaw (CBS) aince 1968 in the form of Bibliography of Publications Issued by the Central Statistical Office of Poland (8 volumes covering the period of 1918 2005), Bibliographic Sheets (26 volumes published so far) and subject-oriented or ad hoc bibliographies drafted for CBS users representing various disciplines: statisticians, demographers, economist, geographers, historians, ecologists, etc. The impact of automation of library processes (i.e. providing users with access to the CBS Web OPAC based on ALEPH system, to digital library and to digitized traditional catalogues and repertoires of internal materials issued by Central Statistical Office GUS) as a way of facilitating access to the CBS holdings and to online services, such as preliminary surveys of library holdings, scanning, photocopying. The process of creation of information resources addressed to academic community, media profes- * St. kust. mgr BOŻENA ŁAZOWSKA, dyrektor Centralnej Biblioteki Statystycznej; absolwentka historii i podyplomowych studiów z zakresu zarządzania instytucjami kultury (Uniwersytet Warszawski) oraz studium zarządzania finansami (Wyższa Szkoła Bankowa w Gdyni). Dwie najważniejsze publikacje: (2009) 90. lat Biblioteki GUS w służbie statystyki polskiej misja, ludzie, zadania. Warszawa: nakł. Centralnej Biblioteki Statystycznej im. Stefana Szulca, 120 s.; (2009) Bibliografia ważniejszych prac o historii i działalności Głównego Urzędu Statystycznego w latach 1918 2008, dok. elektr. CD. Warszawa: Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca. E-mail: b.lazowska@stat.gov.pl [BOŻENA ŁAZOWSKA, Director of the Central Statistical Library in Warsaw; MA in History; diploma of postgraduate studies in Management of Cultural Institutions (Warsaw University); diploma of postgraduate studies in Financial Management (Gdynia School of Banking). Two the most important publications: (2009) 90. lat Biblioteki GUS w służbie statystyki polskiej misja, ludzie, zadania [Ninety Years of the Central Statistical Office Library s at the Service of Polish Statistics: Mission, People, Commitments]. Warszawa: nakł. Centralnej Biblioteki Statystycznej im. Stefana Szulca, 120 s.; (2009) Bibliografia ważniejszych prac o historii i działalności Głównego Urzędu Statystycznego w latach 1918 2008 [Bibliography of Selected Significant Studies on History and Activity of Polish Central Statistical Office, 1918 2008], e-doc, CD. Warszawa: Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca. E-mail: b.lazowska@stat.gov.pl] 397

sionals, local authorities, etc. and accessible via CBS Internet gateway linked to GUS portal and to websites of libraries of regional statistical offices (BIBLIOTEKA ITsystem). The increasing number of CBS users; elimination of the problem of distance and shortening of time necessary to obtain data form the virtual library s resources; the possibility of automated edition of bibliographic sheets; and online ordering of scans and photocopies of selected items. The new mission of the library - to help create knowledge and information society. AUTOMATED CATALOGUE BIBLIOGRAPHY DIGITAL LIBRARY INFORMATION SOCIETY REPOSITORY WEB PORTAL * * * BIBLIOGRAFIE OPRACOWANE W CENTRALNEJ BIBLIOTECE STATYSTYCZNEJ Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca jako centralna biblioteka naukowa w kraju w zakresie statystyki, demografii i dyscyplin pokrewnych (od 1968 r.) oraz jako członek Narodowego Zasobu Bibliotecznego (od 1998 r.) i członek International Group of Ex Libris Users (od 2005 r.) ma szczególne zadania wynikające z jej statusu i gromadzonych zbiorów w zakresie naukowego upowszechniania publikacji statystycznych i demograficznych oraz budowania systemu bibliotecznej informacji naukowej. Od 1968 r. prowadzone są prace nad wydawaniem serii Bibliografii Wydawnictw GUS. Dotychczas wydano 8 tomów tej monumentalnej Bibliografii obejmującej swym zakresem publikacje Urzędu z lat 1918 2005: Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1996 2005 / oprac. Bożena Łazowska przy współpracy Magdaleny Jędruszczak. Warszawa: GUS. CBS, 2006; Bibliografia wydawnictw poufnych i służbowych Głównego Urzędu Statystycznego 1950 1988. Cz. 2, Serie wydawnicze / oprac. Bożena Łazowska. Warszawa: GUS. CBS, 2000; Bibliografia wydawnictw poufnych i służbowych Głównego Urzędu Statystycznego 1950 1988. Cz. 1, Spisy masowe i opracowania zbiorcze / oprac. Bożena Łazowska. Warszawa: GUS, 1998; Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1990 1995 / oprac. Bożena Łazowska. Warszawa: GUS. CBS, 1996; Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1968 1989, t. I III / oprac. Joanna Górska. Warszawa: GUS, 1976 1992; Bibliografia wydawnictw Głównego Urzędu Statystycznego 1918 1968 / Centralna Biblioteka Statystyczna im. Stefana Szulca. Warszawa: GUS, 1968. Centralna Biblioteka Statystyczna im. S. Szulca wydaje również od 1969 r. tematyczne zestawienia bibliograficzne [Łazowska 2009a]. Dotychczas w specjalnej serii wydawniczej opublikowano 30 zeszytów tematycznych poświęconych m.in. analizie statystycznej, bankom danych, dydaktyce statystyki, koncentracji, specjalizacji i kooperacji produkcji, statystyce mieszkalnictwa, przepływom międzygałęziowym, zagadnieniom kultury, ochronie środowiska człowieka, współczesnym problemom polityki ludnościowej, infrastrukturze ekonomicznej i społecznej, wielkim organizacjom gospodarczym, polskiej reformie gospodarczej, pracom Ireny Morsztynkiewiczowej, prof. Ryszarda Zasępy, prof. Stefana Szulca, prof. Ludwika Krzywickiego, prof. Jerzego Neymana, prof. Kazimierza Romaniuka, rocznikom statystycznym świata w zbiorach Centralnej Biblioteki Statystycznej, spisom powszech- 398

nym w Polsce, rocznikom i czasopismom Organizacji Narodów Zjednoczonych oraz organizacji międzynarodowych w zbiorach CBS etc. Wymienić można przykładowo: Bibliografia prac prof. Kazimierza Romaniuka (1908 1996) / oprac. Bożena Łazowska. Warszawa: GUS, 1998; Wykaz bibliograficzny z zakresu dydaktyki statystyki / oprac. Bożena Łazowska. Warszawa: CBS, 1995; Bibliografia prac prof. dr Jerzego Neymana (1894 1981) / oprac. Bożena Łazowska. Warszawa: CBS, 1995). Opracowano również kilka monografii oraz kilkadziesiąt artykułów naukowych i popularnonaukowych, omawiających prace dotyczące budowy w CBS szeroko rozumianej infrastruktury bibliotecznej służącej budowie społeczeństwa wiedzy, przykładowo: 90 lat Biblioteki GUS w służbie statystyki polskiej / Bożena Łazowska. Warszawa: GUS, 2009; Modernizacja Centralnej Biblioteki Statystycznej / Bożena Łazowska // Wiadomości Statystyczne 2005, nr 7, s. 88 93; Centralna Biblioteka Statystyczna. Dzieje. Zbiory. Zadania / Andrzej Jopkiewicz // Wiadomości Statystyczne 1976, nr 2, s. 44 46; Katalogi Centralnej Biblioteki Statystycznej / Anna Łabęda // Wiadomości Statystyczne 1980, nr 1, s. 45 46; Zasoby specjalistyczne w Centralnej Bibliotece Statystycznej / Zygmunt Peuker // Wiadomości Statystyczne 1983, nr 2, s. 39 42. Trudno przecenić wartość opracowanych w Bibliotece bibliografii, zestawień bibliograficznych i informatorów dla studentów, pracowników naukowych i urzędników GUS, poszukujących szczegółowej informacji naukowej z zakresu statystyki ze zbiorów CBS. Korzystają oni z nich na co dzień samodzielnie lub przy pomocy bibliotekarzy zatrudnionych w Informatorium Biblioteki. Z prowadzonego przez Centralną Bibliotekę Statystyczną monitoringu czytelniczego wiemy, że głównymi użytkownikami są, poza pracownikami GUS, studenci nauk ekonomicznych, statystyki, demografii, geografii, zarządzania, marketingu, nauk rolniczych i leśnych, ekologii, administracji i historii. Dużą grupę użytkowników stanowią dziennikarze i prawnicy. Ci reprezentujący różne zakresy wiedzy czytelnicy wymagają częstokroć indywidualnego podejścia. Jeśli mają trudności z samodzielnym znalezieniem poszukiwanych dokumentów przy pomocy katalogów i bibliografii, to z pomocą przychodzą im trzej pracownicy działu informacji i bibliografii, którzy wykonują kwerendy i tworzą zestawienia bibliograficzne na indywidualne zamówienie. Część zapytań kwerendalnych się powtarza, np.: prawnicy poszukują przedwojennych cen ziemi i nieruchomości, demografowie danych z przeprowadzonego przez Statistisches Amt w Krakowie spisu ludności Generalnego Gubernatorstwa z marca 1943 r., historycy danych z XIX-wiecznych spisów ludności, prowadzonych przez państwa zaborcze, dziennikarze porównań dotyczących wskaźników bezrobocia według BAEL i według Eurostatu, ekolodzy danych dotyczących ochrony środowiska w Polsce w ostatnim 20-leciu. W CBS dlatego tworzony jest elektroniczny bank danych z kwerend, a także prowadzi się tradycyjne tematyczne zestawienia bibliograficzne w formie teczek dziedzinowych w czytelni, aby jak najszybciej każdy użytkownik odnalazł potrzebne mu dane będące w zbiorach Biblioteki. Dla wygody użytkowników wersje elektro- 399

niczne wydawanych w ostatnich latach bibliografii są dostępne online na portalu CBS [Woźniak-Kasperek, Franke red. 2007]. Znajduje się tam też Wykaz wydawnictw do użytku służbowego GUS, obejmujący ok. 5000 tytułów zbiór publikacji z lat 1950 1988 odpoufniony przez Prezesa Urzędu prof. Franciszka Kubiczka w 1989 r. na podstawie: Zarządzenia nr 26 z dnia 10 kwietnia 1989r. w sprawie zniesienia niektórych klauzul ograniczających dostęp do informacji statystycznych, Zarządzenia nr 40 z dnia 31 maja 1989. w sprawie ograniczenia rodzajów wiadomości statystycznych stanowiących tajemnicę służbową i państwową. Zbiór ten ma charakter unikatowy. Większość zgromadzonych w nim wydawnictw jest dostępna tylko w Centralnej Bibliotece Statystycznej. Najczęściej wykorzystują go do prac badawczych i popularyzujących badania statystyczne demografowie, socjologowie, ekonomiści, historycy i dziennikarze. Zawarte w zbiorze wydawnictw poufnych i do użytku wewnętrznego GUS prace, takie jak np. spisy kadrowe z lat 1968, 1973, 1977, 1983, spis przemysłowy 1965 r., Narodowy Spis Powszechny 1978 r. Pozwalają one na prowadzenie wielu interdyscyplinarnych badań głównie ekonomiczno-socjologicznych, demograficzno-społecznych itp. BAZY DANYCH Kluczowym momentem dla rozwoju udostępniania zbiorów w CBS było wprowadzenie do Biblioteki systemu ALEPH i udostępnienie katalogu OPAC w Internecie w styczniu 1998 r. W latach 2004 2006 zdigitalizowano cały katalog tradycyjny Biblioteki za lata 1918 1997 oraz katalog wydawnictw do użytku wewnętrznego GUS z lat 1950 1989. Dzięki temu, od 2007 r. Biblioteka udostępnia przez Internet ogromną bazę katalogową obejmującą całość zbiorów głównych i specjalnych (ok. 500 000 woluminów). Jesteśmy odtąd jedną z nielicznych i pierwszą tak dużą biblioteką w kraju dysponującą całościową bazą skatalogowanych zbiorów głównych dostępną online i zarchiwizowaną na CD-ROM-ach. Baza katalogowa OPAC w systemie ALEPH daje możliwość wyszukiwania informacji według różnych kluczy, co uwalnia użytkownika od konieczności zaznajamiania się ze skomplikowanym systemem klasyfikacyjnym np. UKD. W celu ułatwienia użytkownikom poruszania się po naszej bazie, opisy bibliograficzne w CBS zgrupowano w następujących bazach i podbazach logicznych: Książki (podbazy: polskie i zagraniczne), Czasopisma (podbazy: polskie i zagraniczne), Wydawnictwa GUS i US (podbazy: wydawnictwa GUS i US), Roczniki (podbazy: polskie i zagraniczne), EUROSTAT, Zbiory historyczne, Zbiory kartograficzne, Dokumenty elektroniczne, Biblioteka Cyfrowa. Użytkownik może prowadzić wyszukiwanie w ramach dowolnej bazy lub podbazy albo wybrać opcję WSZYSTKIE DOKUMENTY obejmujące przeszukiwanie całego zbioru. Roczniki statystyczne GUS i US można znaleźć zarówno w bazie Roczniki, jak i w bazie Wydawnictwa GUS i US. 400

W komputerowym katalogu OPAC czytelnik może wyszukiwać dane o zasobach Biblioteki i uzyskać poszukiwaną informację bibliograficzną, określając w przybliżeniu dziedzinę, która go interesuje, podając nawet niepełne nazwisko autora lub przybliżony tytuł książki bądź nazwę serii wydawniczej. Użytkownik może wydrukować informację bibliograficzną zawartą w katalogu komputerowym, co ułatwia i przyspiesza sporządzanie wszelkiego rodzaju zestawień. Katalog komputerowy daje użytkownikowi możliwość wyszukiwania dokumentów według kartotek: Tytułów, Autorów, Serii, Instytucji, Konferencji, Klasyfikacji, Roku wydania, Słów kluczowych, Wydawcy, Języka dokumentu, Miejsca wydania, Roku wydania, ISSN, ISBN, Bazy [Przewodnik po katalogu 2010]. Istnieje także możliwość przeglądania w komputerze nie tylko bazy Centralnej Biblioteki Statystycznej, ale także przeszukiwania baz innych bibliotek (polskich i zagranicznych), co ułatwia odnalezienie informacji bibliotecznej i bibliograficznej o dokumentach przechowywanych w każdej bibliotece na świecie, posiadającej wejście do Internetu. Ze strony domowej CBS czytelnik ma połączenia linkiem bezpośrednim m.in. z katalogami głównych bibliotek naukowych kraju, ułożonymi według miast alfabetycznie, z katalogiem rozproszonym bibliotek polskich (KARO), z prowadzoną przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich platformą cyfrową EBIB, z Narodowym Uniwersalnym Katalogiem Centralnym (NUKAT) itp. W końcu 2008 r. w katalogu OPAC została stworzona możliwość przeglądania koszyka nowości bibliotecznych online ( Biuletyn Nabytków ) oraz usługa zamawiania książek przez Internet (wypożyczalnia online). W latach 2006 2009 rozbudowano w Bibliotece lektorium informatyczne, w którym udostępniane są bazy wydawnictw elektronicznych. Od 2006 r. Czytelnicy mogą korzystać z katalogów i zbiorów zdigitalizowanych CBS przy 11 stacjach roboczych udostępnionych dla nich w czytelni (6), Dziale Informacji i Bibliografii (3) i w Dziale Administratorów Systemów Informatycznych (2). Na przeznaczonych dla czytelników komputerach udostępniane są również zbiory CD-ROM-ów (ponad 2500 egz. w zbiorach), w tym przykładowo: Yearbook of Tourism Statistics, World Development Indicators, Stat-Lex, zarchiwizowane bazy ponad 100 e-wydawnictw z portalu informacyjnego GUS i Urzędów Statystycznych w województwach (w tym przykładowo: Kwartalnik Statystyki Międzynarodowej, Polska podstawowe tendencje (wyd. kwartalne), Kultura (rocznik), Infrastruktura komunalna (rocznik), Gospodarka mieszkaniowa (rocznik), Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych (rocznik), Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu, usługach i inwestycjach (wyd. miesięczne), Rynek wewnętrzny (rocznik), Obroty towarowe handlu zagranicznego (rocznik), Łączność wyniki działalności (rocznik), Produkcja ważniejszych wyrobów przemysłowych (wyd. miesięczne), Środki trwałe w gospodarce narodowej (rocznik), Komunikaty o sytuacji społeczno-gospodarczej województwa, Stan i ruch naturalny ludności w województwie, Aktywność ekonomiczna ludności w województwie, Budownictwo mieszkaniowe w województwie itd., bazy kilkudziesięciu czasopism zagranicznych (przykładowo: Biometrics, Econometrica, Economic Journal, Journal of the Royal Statistical Society, Statistical Theory and Method Abstract ), baza biblioteki cyfrowej udostępniona w kwietniu 2009 r. to ponad 260 woluminów, w tym m.in.: Statystyka Polski Stanisława Staszica wydana w Krakowie w 1809 r., Roczniki Statystyki Galicji, t. 1 12 za lata 1886 1897, Wiadomości Statystyczne o mieście Lwowie, t. 1 6 z lat 1876 1895, Roczniki Statystyki Przemysłu i Handlu Krajowego, t. 1 5 za lata 1885 1889, Statystyka Polski (Kraków 1915), 401

Królestwo Polskie pod względem statystycznym (Warszawa 1900), Uwagi na zbliżający się spis ludności Józefa Buzka (Kraków 1911), Rocznik Statystyczny Królestwa Polskiego z uwzględnieniem innych ziem polskich (1915), Roczniki Statystyczne Królestwa Polskiego, t. 1 2 za lata 1913 1914, Tablice statystyczne Polski Ignacego Weinfelda z lat 1917 1926, Miesięcznik Statystyczny t. 1 6 z lat 1920 1923, Zarys teorii i praktyki badania struktury ludności metodą reprezentacyjną Jerzego Neymana (1933), najcenniejsze cimelia statystyczno-kartograficzne z XIX i przełomu XIX i XX wieku, unikatowe statystyczne karty korespondencyjne z 1914 r., Roczniki Statystyczne RP wydane przez Główny Urząd Statystyczny w latach 1921 1939, publikacje wydane po I i II Powszechnym Spisie Ludności z lat 1921 i 1931, w tym kilkunastotomowy Skorowidz Miejscowości RP, Atlas Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej z 1930 r., Obzory guberni Królestwa Polskiego z przełomu XIX i XX wieku, Powszechny Sumaryczny Spis Ludności z dn.14 II 1946 roku, Rocznik Statystyczny 1948 i 1949, Spis Powszechny 1950 r. i wiele innych [Statystyczna Biblioteka Cyfrowa, dok. elektr.]. Zbiory zdigitalizowane udostępniane są czytelnikom w Bibliotece w lektorium informatycznym i przez Internet w wersji elektronicznej, natomiast ich oryginały przechowuje się w magazynie. Dla wygody czytelników biblioteka umożliwia każdemu podłączenie własnego laptopa do wszystkich 40 stanowisk w czytelni. W kwietniu 2008 r. powstała nowa strona domowa CBS, a w kwietniu 2009 r. została implementowana w CBS nowa wersja ALEPH 500 (18.2), umożliwiająca w module ADAM budowę statystycznej biblioteki cyfrowej. Strona domowa Biblioteki w Internecie przedstawia następujące bazy informacyjne: cztery katalogi zbiorów Biblioteki (OPAC w systemie ALEPH rejestrujący zbiory od 1997 r., dwa katalogi kartkowe rejestrujące zbiory z lat 1918 1980 i 1980 1996 oraz katalog publikacji wewnętrznych i do użytku służbowego GUS z lat 1950 1988), informacje o swojej historii, strukturze, podstawach prawnych (w tym dane do BIP Biuletynu Informacji Publicznej: statut, regulaminy: organizacyjny, udostępniania zbiorów i usług), a także o organizowanym przez Bibliotekę pod patronatem Prezesa GUS Ogólnopolskim Konkursie Statystycznym, bazę katalogową 16 bibliotek urzędów statystycznych w województwach, bazy informacyjne Głównego Urzędu Statystycznego, bazy informacyjne Urzędów Statystycznych w województwach, wybrane bazy katalogowe ważniejszych bibliotek naukowych w kraju i za granicą (ponad 100), bazę NUKAT (Narodowego Uniwersalnego Katalogu Centralnego). Po wprowadzeniu CBS do Internetu Biblioteka i jej użytkownicy mogą korzystać z baz danych informacyjnych, dostępnych w tym systemie w bibliotekach polskich i zagranicznych, a także z baz statystycznych posadowionych na serwerach zagranicznych. Komputeryzacja prac umożliwia sprawne, szybkie i łatwe opracowywanie zestawień bibliograficznych dla naszych użytkowników oraz dla centrów informacyjnych bibliotek. Przyczyniła się także do rozwinięcia współpracy krajowej i zagranicznej z bibliotekami i ośrodkami dokumentacyjno-informacyjnymi (np. PolALEPH polską grupą użytkowników systemu ALEPH, ICAU International Conference of ALEPH Users, IGeLU International Group of Ex Libris Users, którego CBS jest od 2005 r. członkiem). W ostatnich latach w CBS zostały zautomatyzowane katalogi biblioteczne, zapoczątkowana współpraca w sieci (ALEPH, VTLS, VIRTUA), jak i utworzona własna biblioteka cyfrowa. Te prace przyczyniły się w o- 402

gromnej mierze do ochrony najcenniejszych zbiorów tworzących Narodowy Zasób Biblioteczny oraz do ich promocji i wykorzystania przez środowiska naukowe i gospodarcze. PORTAL ELEKTRONICZNY Za pośrednictwem Internetu polscy i zagraniczni użytkownicy mają stały dostęp do uruchomionego w kwietniu 2009 r. nowego portalu Centralnej Biblioteki Statystycznej, do naszej bazy bibliotecznej i bibliograficznej, a także przez dostęp do publicznego serwera CBS mogą korzystać z katalogów ponad 100 bibliotek polskich i zagranicznych, jak również z ok. 150 baz statystycznych urzędów statystycznych poszczególnych krajów i organizacji międzynarodowych, zajmujących się badaniami statystycznymi. Przez Internet można w Bibliotece otrzymać każdą informację o zasobach CBS i możliwościach wykonania kwerendy tematycznej, skanowania zbiorów lub kserowania dokumentów i wysyłania ich pocztą tradycyjną lub e-mailem (w.zieliński@stat.gov.pl). System ALEPH 500 w wersji 18.2, implementowanej do CBS w kwietniu 2009 r., umożliwia utrzymywanie wspólnego katalogu przez wiele niezależnie zarządzanych bibliotek bez żadnych dodatkowych mechanizmów. Takie katalogi tworzą biblioteki polskich uczelni pracujące w ALEPH, umożliwiając czytelnikowi jednoczesny dostęp do zasobów biblioteki głównej i bibliotek wydziałowych, a ponadto zamawianie egzemplarzy we wszystkich bibliotekach, do korzystania z których jest uprawniony. Ze względu na wysokie koszty licencji wielostanowiskowych Centralna Biblioteka Statystyczna udostępnia na swoim portalu od stycznia 2010 r. podkatalogi tworzone w Informatoriach Urzędów Statystycznych w systemie komputerowym BIBLIOTEKA, opracowanym przez zespół informatyków z Urzędu Statystycznego we Wrocławiu [Łazowska 2009b]. Uruchomienie na początku 2010 r. wspólnie z Urzędem Statystycznym we Wrocławiu i we współpracy z COIS systemu BIBLIOTEKA, opracowanego przez informatyków tego Urzędu, ma kluczowe dla rozwoju CBS i zbudowania zintegrowanego systemu informacji statystycznej obejmującej wszystkie jednostki organizacyjne zajmujące się udostępnianiem informacji statystycznej, System BIBLIOTEKA umożliwia użytkownikom Portalu Informacyjnego GUS wyszukiwanie informacji o księgozbiorach 16 urzędów statystycznych i oddziałów US, Centrum Edukacji Statystycznej w Jachrance oraz Centralnego Informatorium Statystycznego. Każdy użytkownik Internetu może dzięki niemu bez przeszkód zapoznać się nie tylko ze zbiorami CBS, dostępnymi w Internecie, ale także ze zbiorami danych statystycznych będących w księgozbiorach Informatoriów Statystycznych w 16 US-ach, CES w Jachrance i CIS w GUS. Tak stworzony system jednego informacyjnobibliotecznego okienka dla użytkownika online poszerza niebywale możliwości wyszukiwawcze naszych użytkowników, ułatwia i przyspiesza pozyskiwanie przez nich informacji statystycznych, dostępnych w zbiorach wszystkich jednostek organizacyjnych statystyki publicznej. Nadrzędnym i wspólnym celem zarówno dla GUS, informatoriów w US-ach, jak i CES oraz CBS, stało się podejmowanie wspólnie koordynowanych przedsięwzięć w celu doskonalenia zintegrowanego systemu informacji statystycznej, który ma udostępniać wszystkim zainteresowanym podmiotom indywidualnym i instytucjonalnym jak najbogatszą, rzetelną, wysokiej jakości informację statystyczną w sposób ograniczony jedynie względami poufności danych i bezpieczeństwa państwa. Inicjatywy te wychodzą naprzeciw użytkownikom, takim jak np. samorządy lokalne, które dzięki tej inicjatywie mogą zdobyć szeroką wiedzę o regionie, powiecie, gminie, którymi chcą sprawnie zarządzać. Wystarczy, że wyślą zapytanie przez Internet do Centralnej Biblioteki Staty- 403

stycznej lub do Informatorium Urzędu Statystycznego w województwie, a otrzymują pełen zestaw informacji online dotyczący interesującego ich terenu [Łazowska 2008]. Dla wygody różnych użytkowników na początku 2010 r. otworzyliśmy na portalu specjalne, dedykowane im repozytoria wiedzy (np. Dla prasy, Statystyka regionalna, Dla studentów, Spisy powszechne ), gdzie można znaleźć w jednym miejscu pełną informację dotyczącą tematycznych danych statystycznych i demograficznych. Przykładowo repozytorium Dla prasy zawiera komunikaty z ostatnich konferencji Prezesa GUS, obwieszczenia dotyczące czasu podania następnych komunikatów Głównego Urzędu Statystycznego o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju; repozytorium Statystyka regionalna to bazy danych statystycznych i demograficznych w długich szeregach czasowych, pokazujące informacje dotyczące województwa, powiatu, gminy, a repozytorium Dla studentów zawiera informacje dotyczące zapytań kwerendalnych i odpowiedzi na typowe, powtarzające się pytania składane w Bibliotece bądź w Departamencie Informacji. Działania rozszerzające funkcje informacyjne Biblioteki, zarówno w oparciu o system ALEPH, jak i system BIBLIOTEKA w pozostałych jednostkach statystyki publicznej, zaowocowały utworzeniem nowoczesnego centrum udostępniania informacji statystycznej, bibliotecznej i bibliograficznej, sprawnie funkcjonującego ośrodka dla szerokiego kręgu odbiorców. Misją CBS we współpracy z CIS, informatoriami 16 Urzędów Statystycznych i CES w Jachrance stało się zapewnienie i promowanie dostępu do źródeł informacji, osiągnięć naukowych i rozwiązań praktycznych w dziedzinie statystyki, demografii i nauk pokrewnych [Oleński 2006a]. Celem wprowadzenia nowych rozwiązań w systemie informacyjnym i systemie ALEPH w CBS jest przede wszystkim umożliwienie naszym czytelnikom przeglądanie metadanych, wykonywanie wyszukiwań pełnotekstowych w metadanych i obiektach bibliotecznych, wyszukiwanie i odczytywanie zbiorów cyfrowych przez Web OPAC, ale także usprawnienie pracy bibliotekarzy przez maksymalną automatyzację i uproszczenie prac bibliotecznych. Nowe technologie informacyjne są wprowadzane po to, aby szybciej i efektywniej każdy nasz użytkownik na miejscu w czytelni, w lektorium informatycznym lub online mógł uzyskać interesujący go zbiór informacji statystycznych, demograficznych i pochodnych, będący w zasobach naszej biblioteki, bibliotek pozostałych jednostek organizacyjnych statystyki publicznej lub grupy bibliotek współpracujących z nami, bez względu na formę: tradycyjną (wersje print) czy elektroniczną (dostęp do baz online, CD ROM, DVD itp.). Budowa społeczeństwa informacyjnego opartego na wiedzy to cel, misja i najważniejsze wyzwanie określające przyszłość pracy Centralnej Biblioteki Statystycznej. Rozwój udostępniania zbiorów w oparciu o budowę biblioteki cyfrowej ma w tym kontekście znaczenie pierwszorzędne. Priorytetowym zadaniem dla naszej Biblioteki na najbliższe lata jest zbudowanie nowej biblioteki w świecie generacji internetowej. Zmierza się w kierunku absolutnej digitalizacji zasobów, aby ułatwić życie czytelnikom i bibliotekarzom, a jednocześnie chronić zasoby biblioteczne przed nadmiernym ich eksploatowaniem. Chodzi też o to, aby cyfrowe zapisy produkowane w CBS były dostępne nie tylko ze strony domowej, ale też z wielu naukowych przeszukiwarek, jak np. Digital Book Index (www.digitalbookindex.org), metawyszukiwarką penetrującą wiele polskich serwisów z e-książkami. Przyszłość naszej placówki i systemu udostępniania informacji w ogóle to centrum hybrydowe, łączące harmonijnie elementy biblioteki elektronicznej i tradycyjnej, w myśl zasad uczącej się organizacji, a także rozbudowa funkcji centrum informacyjnego statystyki publicznej, w którym dbałość o zaspokojenie potrzeb na- 404

szych użytkowników będzie opierać się na wykorzystaniu najnowocześniejszych form i metod przekazu wiedzy i informacji [Oleński 2006b]. Systemowa automatyzacja prac bibliotecznych w sposób oczywisty podnosi jakość usług informacyjnych i rozszerza zakres oferowanej informacji przez wszystkie jednostki statystyki publicznej. Otworzenie szerszego portalu elektronicznego CBS w 2009 r., w tym zwłaszcza uruchomienie biblioteki cyfrowej i systemu BIBLIOTEKA, znacznie powiększyło grono użytkowników Biblioteki. Na początku prac automatyzacyjnych (lata 1996 1998) korzystało z Czytelni ok. 10 000 użytkowników rocznie. Dziś jest ich w granicach 18 000 20 000 rocznie, a z monitoringu prowadzonego w systemie ALEPH wiemy, że z portalu CBS korzysta rocznie ok. 50 000 użytkowników, co oznacza, iż dzięki szerszemu portalowi informacyjnemu liczba użytkowników Biblioteki wzrosła w ciągu kilku lat kilkakrotnie. Kreowanie nowej jakości usług wiąże się ze skróceniem dystansu i czasu pozyskiwania danych ze zbiorów biblioteki wirtualnej, zwłaszcza dla czytelników mieszkających daleko od naszej siedziby. Ułatwione zostało śledzenie nowości bibliotecznych przez uruchomienie Koszyka nowości, który jest rodzajem internetowego biuletynu nabytków. Czytelnik ma też możliwość automatycznego tworzenia zestawień bibliograficznych oraz zamawiania wybranych przez siebie skanów i kserokopii dokumentów ze zbiorów Biblioteki online. Biblioteka, której głównym zadaniem było dotąd gromadzenie, opracowanie i prezencyjne udostępnianie zbiorów, stała się placówką, której misją jest budowa społeczeństwa opartego na wiedzy. WYKORZYSTANE ŹRÓDŁA I OPRACOWANIA Woźniak-Kasperek, J.; J. Franke (2007). Biblioteki cyfrowe. Projekty realizacje technologie (2007). Warszawa: SBP, 212 s. Łazowska B. (2008). Biblioteka statystyczna jako zaplecze statystyczne jednostek samorządu terytorialnego [W:] Statystyka publiczna jedną z podstaw samorządności w państwie demokratycznym. Warszawa: GUS, s. 113 124. Łazowska B. (2009a). 90. lat Biblioteki GUS w służbie statystyki polskiej misja, ludzie, zadania. Warszawa: nakł. Centralnej Biblioteki Statystycznej im. Stefana Szulca, 120 s. Przewodnik po katalogu komputerowym system ALEPH wersja 18 (2009). Warszawa: CBS, 11 s. Łazowska B. (2009b). Wykorzystanie biblioteki cyfrowej i systemu Biblioteka do udostępniania zbiorów Centralnej Biblioteki Statystycznej. Wiadomości Statystyczne nr 10, s. 69 77. Oleński J. (2006a). Misja polskiej statystyki publicznej w latach 2006 2011. Warszawa: GUS, 18 k. Oleński J. (2006b). Infrastruktura informacyjna państwa w globalnej gospodarce. Warszawa: UW, s. 706. Statystyczna Biblioteka Cyfrowa, dok. elektr. http://statlibr.stat.gov.pl [odczyt 26.03.2010]. 405