kwiecień 2009, nr 6 NATURA DLA ROLNICTWA (CZĘŚĆ II) Polska dysponuje szczególnie korzystnymi warunkami do produkcji ekologicznej. Ponad 97 proc. powierzchni kraju zajmują gleby w pierwszej klasie czystości, nasze rolnictwo zużywa zaledwie 92 kg nawozów mineralnych na 1 ha, zaś obsada zwierząt wynosi 0,6 DJP/ha. Cenne, naturalne łąki i pastwiska, liczne miedze i w 80 proc. publiczne, a więc dostępne dla wszystkich, zróżnicowane pod względem flory i fauny lasy, umożliwiają rozwój rolnictwa przyjaznego środowisku, a do takiego należy rolnictwo ekologiczne.
Główną zasadą rolnictwa ekologicznego jest gospodarowanie w zgodzie z naturą i zasadami ochrony środowiska z uwzględnieniem dobrostanu zwierząt. W rolnictwie ekologicznym stosuje się naturalne środki produkcji. Niedozwolone jest natomiast wykorzystywanie organizmów genetycznie zmodyfikowanych (GMO). Ekorolnicy przykładają zasadniczą wagę do ochrony i poprawy stanu zasobów naturalnych poprzez ochronę gleby i wód gruntowych, zwiększenie różnorodności biologicznej oraz odpowiednie korzystanie z energii, także odnawialnej. Dzięki stosowaniu zielonych nawozów organicznych, obornika i kompostu, a także w wyniku uprawy roślin motylkowych w celu wiązania azotu z powietrza, rolnictwo ekologiczne zapewnia zamknięty cykl odżywczy w gospodarstwie. Substancje organiczne i rośliny okrywowe zwiększają w glebie ilość mikroorganizmów, dżdżownic, pożytecznych chrząszczy. Wieloletni płodozmian, mechaniczne sposoby uprawy oraz dobór odpowiednich gatunków roślin uprawnych skutecznie zastępują nawozy syntetyczne i pestycydy. Gospodarowanie w zgodzie z naturą ma fundamentalne znaczenie dla rolnictwa ekologicznego. Bazą dla tej działalności są zasoby naturalne pochodzące z lokalnych źródeł, eksploatowane w taki sposób, żeby zawsze uwzględnione zostały potrzeby środowiska naturalnego. W produkcji ekologicznej odpadki i produkty uboczne pochodzenia roślinnego i zwierzęcego są zawsze przetwarzane na nawozy naturalne. Kluczową rolę w ochronie wody i gleby odgrywa wykorzystanie alternatywnych sposobów ochrony roślin. Żywopłoty chronią uprawy rolne przed wiatrem, wyznaczają granice pól z naturalnymi uprawami, minimalizują erozję gleby, wpływają korzystnie na poziom bioróżnorodności, a także zapewniają schronienie naturalnym wrogom szkodników, drobnym ssakom. Rozwój rolnictwa przyjaznego naturze jest w naszym kraju wspierany przez nauki rolnicze i profesjonalne doradztwo (Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie, Oddział w Radomiu), a także przez programy rolnośrodowiskowe kierowane do gospodarstw produkujących żywność ekologiczną lub prowadzących zrównoważony system produkcji. W Polsce mamy około 10 tys. ekologicznych gospodarstw rolnych, które wytwarzają najzdrowsze i najsmaczniejsze owoce, warzywa, zioła, mleko i jego przetwory, jaja i mięso. Z roku na rok ich liczba zwiększa się, ponieważ rolnicy mogą uzyskać dodatkowe dopłaty, przystępując do programu rolnośrodowiskowego pakiet Rolnictwo ekologiczne dostępnego w ramach PROW 2007-2013 na terenie całego kraju. W ramach tego pakietu istnieje aż 12 wariantów dotyczących upraw rolniczych z certyfikatem zgodności i w okresie przestawiania, trwałych użytków zielonych, upraw warzywnych, zielarskich, sadowniczych. Rolnik może realizować dowolną liczbę wariantów. Pakiet obejmuje gospodarstwa przestawiające się na produkcję metodami ekologicznymi i gospodarstwa ekologiczne, posiadające ważny certyfikat, wydany przez upoważnioną jednostkę certyfikującą zgodnie z przepisami o rolnictwie ekologicznym. Dopłaty do hektara w zależności od wariantu wynoszą od 260 zł do 1800 zł. Grażyna Kaniewska Fot. Agnieszka Kaniewska 2
W Chwałowicach i Jaworzu Pokazowe Gospodarstwo Ekologiczne w Chwałowicach niedaleko Iłży prowadzone przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Oddział w Radomiu gospodaruje na 49 ha gruntów ornych i 6 ha łąk. Przeważają czarne ziemie i brunatnoziemy. Gospodarstwo specjalizuje się w ekologicznej uprawie zbóż, w tym orkiszu, kukurydzy pastewnej, wsiewek poplonowych, warzyw gruntowych, a także różnych typów kompostów. Posiada certyfikat ekologiczny wydany przez jednostkę certyfikującą Ekogwarancja w Lublinie W Chwałowicach prowadzi się chów i żywienie bydła mięsnego. W skład stada podstawowego wchodzą krowy mamki i jałówki rasy Limousin i Hereford. Zwierzęta trafiły do naszego gospodarstwa w styczniu 2007 r., dlatego że rasy Limousin i Hereford są szczególnie polecane w chowie ekologicznym mówi Włodzimierz Stachura, kierownik pokazowego gospodarstwa. Docelowo chcemy powiększyć stado podstawowe do 20 sztuk krów, prowadząc odchów własnych jałówek. Wielkość stada jest limitowana bazą paszową, a także powierzchnią użytkową zmodernizowanej obory. W Chwałowicach uprawia się m.in. pszenicę ozimą Tonacja, pszenżyto ozime Kitaro, jęczmień jary Justina, żyto ozime Rostockie, łubin wąskolistny Zeus, przydatny do wysiewu w poplonach oraz orkisz ozimy hodowli Oko Korn Nord DE, bardzo odporny na choroby. Te gatunki są szczególnie polecane w uprawach ekologicznych. Gospodarstwo ekologiczne w Jaworzu w woj. śląskim, należące do Instytutu Zootechniki od 2005 roku było dostosowywane do produkcji ekologicznej, ponieważ wtedy przystąpiło do Krajowego Programu Rolnośrodowiskowego. W dwa lata później uzyskało certyfikat gospodarstwa ekologicznego w zakresie produkcji roślinnej i owczarskiej. Zajmuje obszar 120 ha użytków rolnych, z których połowa to użytki zielone. Na pozostałym areale uprawia się zboża: jęczmień, owies, pszenicę, mieszanki zbożowo-strączkowe, mieszanki traw z roślinami motylkowymi. Użytki rolne stanowią bazę paszową dla hodowanych zwierząt 300 matek owiec różnych ras, w tym zachowawczych: wrzosówki i owcy olkuskiej. Ponadto utrzymywane są owce innych ras czarnogłówka, polska owca górska, romanowska, berrichone du cher i suffolk. Ekologiczna działalność hodowlana w gospodarstwie nastawiona jest na chów ekologicznych jagniąt rzeźnych. Tekst i fot. Grażyna Kaniewska 3
Programy rolnośrodowiskowe o co najczęściej pytają rolnicy? Program rolnośrodowiskowy jest dostępny do polskich rolników od 2004 roku. Pierwsi rolnicy gospodarujący metodami ekologicznymi składali wnioski do biur powiatowych ARiMR jesienią 2004 roku. Od wiosny 2005 program rolnośrodowiskowy stał się dostępny dla każdego rolnika chcącego świadczyć usługi na rzecz ochrony środowiska i krajobrazu rolniczego w swoim gospodarstwie rolnym. Dostępnych dla rolników było wówczas siedem pakietów, jedynym ograniczeniem w dostępności pakietów były strefy priorytetowe, bowiem niektóre pakiety można było realizować tylko na tych obszarach, a obszary te obejmowały około 30% kraju. Obecny program rolnośrodowiskowy ma 8 pakietów, wszystkie dostępne w całym kraju dla wszystkich rolników, bowiem nie ma już stref priorytetowych. Na koniec roku 2008 w Polsce 6% rolników było beneficjentami programu rolnośrodowiskowego. Od 15 marca 2009 trwa kolejny nabór wniosków rolnośrodowiskowych w ARiMR. Rolnik nim złoży wniosek do ARiMR musi posiadać plan rolnośrodowiskowy (RS) przygotowany przy udziale doradcy rolnośrodowiskowego. Obecnie wielu rolników podejmuje decyzje o przystąpieniu do tegoż programu. Rolnicy mają wiele pytań i wątpliwości, gdyż jest to zobowiązanie wieloletnie i boją się sankcji z tytułu niedotrzymania zobowiązania. Wielu rolnikom program rolnośrodowiskowy wydaje się bardzo skomplikowany, rozbudowany i trudny do realizacji. Najczęstsze pytania Czy przystępując do programu rolnośrodowiskowego i biorąc z tego tytułu płatności będę również otrzymywać płatności obszarowe do każdego hektara użytków rolnych na dotychczasowym poziomie? Odpowiedź na to pytanie jest jednoznaczna płatności rolnośrodowiskowe to dodatkowe pieniądze do każdego hektara, na którym jest realizowany pakiet jako rekompensata za poniesione koszty usługi środowiskowej wraz z finansową zachętą do podjęcia tegoż zobowiązania. Czy wchodząc do programu rolnośrodowiskowego zobowiązaniem należy objąć całe gospodarstwo? Tutaj odpowiedź jest zależna od tego, jakie pakiety rolnik do realizacji przyjmie. Otóż w przypadku realizacji pakietu 1 Rolnictwo zrównoważone rzeczywiście zobowiązanie dotyczy wszystkich użytków rolnych w gospodarstwie, przy czym płatność rolnośrodowiskowa przysługuje tylko do gruntów ornych, nie ma rekompensaty za te działania na Trwałych Użytkach Zielonych a wymogi tegoż pakietu na TUZ należy przestrzegać. W przypadku pakietu 2 Rolnictwo ekologiczne można objąć całe gospodarstwo albo część zgodnie z wymogami Rozporządzenia Rady (WE) 834/2007 dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych, które dopuszcza przestawianie na metody ekologiczne części gospodar- 4
stwa pod warunkiem, że w części konwencjonalnej nie będą uprawiane te same gatunki roślin, co w części ekologicznej a ponadto nastąpi wyraźne rozdzielenie siedliska (jego części gospodarczej), by maszyny, urządzenia i magazyny używane w części gospodarstwa konwencjonalnego nie miały styczności z urządzeniami i magazynami objętymi kontrolą jednostki certyfikującej rolnictwa ekologicznego. Pozostałe pakiety rolnik realizuje na wybranych przez siebie działkach rolnych, przy czym należy wiedzieć, że przy sporządzaniu planu rolnośrodowiskowego pod uwagę bierze się wszystkie działki ewidencyjne będące w posiadaniu rolnika i dane do planu zawsze dotyczą całego gospodarstwa rolnego. Natomiast zobowiązanie dotyczy tylko określonych działek rolnych za wyjątkiem obowiązku zachowania występujących w gospodarstwie rolnym i określonych w planie działalności rolnośrodowiskowej trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu rolniczego nie użytkowanych rolniczo. TUZ i elementy krajobrazu rolniczego określone w planie RS każdy beneficjent programu musi bezwzględnie zachować. W innym przypadku, płatność rolnośrodowiskowa przysługuje temu rolnikowi w wysokości zmniejszonej o 20% w roku, w którym stwierdzono takie uchybienie. Nie stosuje się tej sankcji tylko wówczas, gdy rolnik nie zachował któregokolwiek z występujących w gospodarstwie rolnym i określonych w planie działalności rolnośrodowiskowej trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu rolniczego nie użytkowanych rolniczo w wyniku przeniesienia, w drodze umowy, posiadania gruntów rolnych, na których występują takie użytki lub elementy krajobrazu, lub utraty posiadania takich gruntów, jeżeli ponadto do powierzchni takich gruntów nie została przyznana płatność rolnośrodowiskowa. Kolejną wątpliwością często nurtującą przyszłych beneficjentów jest obawa przed pięcioletnim zobowiązaniem. Czy będę mógł sprzedać gospodarstwo lub jego część? Czy będzie można przekazać gospodarstwo za rentę strukturalną? Otóż jest możliwość przeniesienia zobowiązania w wyniku umowy sprzedaży, dzierżawy lub innej umowy. Można przenieść posiadanie gospodarstwa rolnego lub części tego gospodarstwa beneficjenta, nowemu posiadaczowi. Podobnie można przenieść posiadanie części lub całości stada zwierząt ras lokalnych. Nowy posiadacz gospodarstwa rolnego lub stada zwierząt ras lokalnych, otrzyma płatność rolnośrodowiskową a tym samym dotrzyma zobowiązania uprzedniego beneficjenta, jeżeli złoży wniosek do biura powiatowego ARiMR o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej w terminie dwóch miesięcy od dnia przeniesienia posiadania gospodarstwa rolnego lub części tego gospodarstwa czy stada zwierząt ras lokalnych beneficjenta. Ponadto nowy posiadacz gospodarstwa wnioskodawcy musi podać we wniosku o wstąpienie do toczącego się postępowania w sprawie przyznania płatności rolnośrodowiskowej na miejsce wnioskodawcy swój numer identyfikacyjny albo dołączyć do tego wniosku kopię wniosku o nadanie takiego numeru. Do wniosku musi dołączyć też kopię umowy sprzedaży, dzierżawy lub innej umowy, w wyniku której zostało na niego przeniesione posiadanie gospodarstwa rolnego lub jego części, lub stada ras lokalnych. W przypadku przeniesienia stada ras lokalnych nowy posiadacz musi bezwzględnie uzyskać z Instytutu Zootechniki w Balicach nowe zaświadczenie, że stado ras lokalnych jest objęte programem ochrony zasobów genetycznych i dołączyć do wniosku składanego do biura powiatowego ARiMR. Jak otrzymać płatność rolnośrodowiskową za ekstensywne użytkowanie łąk? Pakiet 3 Ekstensywne trwałe użytki zielone jest odstępny dla wszystkich posiadaczy TUZ. Warunkiem jest to, żeby przez ostatnie 5 lat dany obszar, który rolnik chce objąć pakietem był zgłaszany do płatności bezpośrednich jako TUZ. Złożony wniosek jest weryfikowany przez Agencję w tym zakresie i jeśli powyższy wymóg nie jest spełniony, rolnik musi dokonać korekty i złożyć wniosek obejmujący tylko te trwałe użytki zielone, które minimum pięć lat wstecz były zgłaszane jako TUZ (korekta nieraz dotyczy kilku czy nawet paru arów powierzchni danej działki rolnej). Do kiedy faktycznie jest opóźniony termin pierwszego pokosu w tym pakiecie? Czy w ramach tego pakietu mogę całkowicie zaniechać wypasu lub koszenia TUZ? Koszenie lub wypas jest obowiązkowy. Nie ma możliwości realizacji Pakietu 3. bez rolniczego użytkowania TUZ trzeba kosić przynajmniej raz, ale nie więcej niż 2 razy w ciągu roku. Pierwszy pokos zawsze po 1 czerwca z obowiązkiem pozostawienia 5-10 % powierzchni działki rolnej nie skoszonej, przy czym co roku nieskoszona powinna inna część działki. Najczęściej rolnicy pytają o pakiet 8 Ochrona wód i gleb, potocznie określany na poplony. Czy wsiewka i międzyplony muszą być przyorane dopiero na wiosną? Czy można międzyplony spasać? Czy co roku musza być wysiewane międzyplony? 5
Głównymi funkcjami uprawy międzyplonów jest ograniczenie wymywania azoty z gleby do wód gruntowych poprzez pobierane go przez rośliny poplonowe do późnej jesieni oraz udostępnianie roślinie następczej dzięki szybkiemu rozkładowi biomasy poplonów w następnym sezonie wegetacyjnym; zwiększenie aktywności biologicznej gleby; poprawa struktury i bilansu substancji organicznej w glebie oraz ochrona przed erozją. Żeby osiągnąć cel ochronę gleb i wód międzyplony muszą pozostać przez okres zimy, aż do 1 marca na polu; wejść z zabiegami agrotechnicznymi rolnik może dopiero po tym terminie. Natomiast istnieje możliwość spasania międzyplonu ścierniskowego w okresie jesieni a międzyplonu ozimego wiosną. W trakcie trwania zobowiązania międzyplony można wysiewać na różnych działkach rolnych gospodarstwa, istotne jest jednak to, że w każdym roku określona w planie RS powierzchnia gruntów rolnych musi być obsiana międzyplonami bądź pokryta wsiewką. Natomiast poszczególne działki mogą być obsiane międzyplonem co roku, dwa, trzy razy bądź wcale o tym, która działka i w którym roku będzie obsiana decyduje rolnik podczas sporządzania planu RS. Jak zakwalifikować sztukę do programu zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie (pakiet 7)? Jakie rasy zwierząt objęte są tym pakietem i jaka jest minimalna liczebność stada? Płatność w ramach pakietu 7 może być przyznana jeśli rolnik utrzymuje wpisane do księgi hodowlanej krowy, klacze, lochy lub matki owiec ras określonych w Rozporządzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26.02.2009 r., objęte programem ochrony zasobów genetycznych. Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy wydaje zaświadczenie o objęciu stada ras zagrożonych programem ochrony zasobów genetycznych. Kwalifikacja zwierząt dokonywana jest w jednym terminie w danym roku kalendarzowym. Płatność rolnośrodowiskowa jest przyznawana, jeśli stan średnioroczny w stadzie matek danej rasy wynosi co najmniej: 4 krowy, 2 klacze, 5 matek owiec rasy olkuckiej, 15 szt. owiec rasy cakiel podhalański, 30 szt. owiec rasy merynos polski w starym typie oraz 10 matek owiec pozostałych ras, 10 loch rasy puławskiej, 8 loch rasy złotnickiej białej albo 6 loch tej rasy w przypadku stada objętego programem ochrony zasobów genetycznych przed dniem 1 stycznia 2006 r., 8 loch rasy złotnickiej pstrej albo 3 lochy tej rasy w przypadku stada objętego programem ochrony zasobów genetycznych przed dniem 1 stycznia 2006 r. Bezwzględne warunki uczestnictwa w programie ochrony zasobów genetycznych zwierząt gospodarskich to: posiadanie odpowiedniej liczby zwierząt danej rasy poddanej ocenie wartości użytkowej zgodnie z obowiązującymi przepisami, które spełniają warunki wpisu do ksiąg (udokumentowane pochodzenie lub badania genetyczne), spełniają określone wymagania rodowodowe, charakteryzują się umaszczeniem i cechami budowy zgodnie z wzorcem rasy, klacze rodzą i odchowują do wieku 2 miesięcy jedno źrebię w każdych dwóch kolejnych latach. Wiele pytań rolnicy mają w przypadku chęci przystąpienia do programu rolnośrodowiskowego pakiet 4: Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami Natura 2000 i 5: Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych na obszarach Natura 2000. Otóż najistotniejszą sprawą w tych pakietach jest sporządzenie dokumentacji przyrodniczej. Jak przygotować dokumentację przyrodniczą? Dokumentację przyrodniczą sporządzają eksperci (botanicy lub ornitolodzy), którzy muszą być wpisani na listę ekspertów Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie. Ekspertyza musi być sporządzona w roku poprzedzającym rok złożenia wniosku o płatność rolnośrodowiskową. Za ekspertyzę rolnik musi zapłacić sporządzającemu ją ekspertowi a dopiero przy pierwszej płatności rolnośrodowiskowej otrzymuje ryczałtowy zwrot jej kosztów. Dokumentacja przyrodnicza w zakresie prac terenowych powinna być wykonana w okresie od 15 maja do 30 września. Na łąkach najlepiej wykonać ją przed pierwszym pokosem. Pamiętać należy również o tym, że ekspertyza wykonana dwa lata przed złożeniem wniosku o płatność rolnośrodowiskowa jest już nieważna. Czy przystępując do programu rolnośrodowiskowego będą musiała prowadzić jakąś skomplikowaną dokumentację? Rolnicy generalnie nie lubią papierów. W przypadku programu rolnośrodowiskowego już na wstępie muszą wiedzieć, że podstawą dokumentacji ich usług na rzecz środowiska w postaci przestrzegania wymogów poszczególnych pakietów jest rejestr działalności rolnośrodowiskowej. Jest to najważniejszy po planie działalności rolnośrodowiskowej dokument, który musi być bezwzględnie, na bieżąco prowadzony przez każdego beneficjenta. Zapisy niezależnie od tego, jaki pakiet jest realizowany, dotyczą wszystkich działek rolnych w gospodarstwie w przypadku stosowania nawozów naturalnych, mineralnych i organicznych. Natomiast przestrzeganie wymogów poszczególnych 6
pakietów zapisywać należy tylko na tych działkach rolnych, na których pakiet jest realizowany. Rejestr działalności rolnośrodowiskowej musi być prowadzony na bieżąco, rzetelnie i czytelnie na druku udostępnianym przez Agencję. Kto może pomóc w opracowaniu planu i prowadzeniu rejestru działalności rolnośrodowiskowej jeśli doradca pracujący w gminie nie ma potrzebnych uprawnień? Otóż taka jest prawda, że nie każdy doradca rolny ma uprawnienia do sporządzania planów rolnośrodowiskowych. Aby doradzać w tym zakresie, doradca musi ukończyć kurs, zdać egzamin a wówczas otrzymuje uprawnienia i zostaje wpisany na listę doradców rolnośrodowiskowych prowadzoną przez CDR Brwinów. Tak więc pomocy trzeba szukać u doradcy rolnośrodowiskowego. Przedstawiłam tutaj kilka wątpliwości i najczęstszych pytań rolników, którzy przychodzą po pierwszą poradę przed wejściem w program rolnośrodowiskowy. Rzeczywistość jest taka, ze jest to program dość trudny na wstępie. Po dokładnym przeanalizowaniu gospodarstwa, wskazaniu rolnikowi przez doradcę możliwości doboru pakietów do realizacji, dokładnym wyjaśnieniu wymogów, rolnicy dość chętnie do tego programu przystępują i nie mają większych problemów w trakcie jego realizacji. Najważniejsze to sporządzić dobry plan rolnośrodowiskowy, dokładnie zrozumieć jego zapisy a potem rzetelnie wywiązywać się z podjętych zobowiązań. Takie podejście do programu na pewno rolnikowi zagwarantuje sukces środowiskowy i ekonomiczny. Już dzisiaj wielu rolników może się tym poszczycić. Elżbieta Dryjańska doradca rolnośrodowiskowy Rolnicy chcą wiedzieć jak najwięcej Wzrasta zainteresowanie rolników gospodarowaniem na obszarach włączonych do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Widać to chociażby podczas szkoleń organizowanych przez lubelskie Towarzystwo dla Natury i Człowieka w ramach realizacji programu Natura popłaca. Kampania edukacyjna na rzecz wsparcia dla ochrony przyrody i zrównoważonego rozwoju w wybranych obszarach Natura 2000 województwa lubelskiego. Z jednej strony w czasie tych szkoleń i spotkań informacyjnych dopisuje frekwencja rolników, którzy mają okazję na miejscu, w swojej gminie dowiedzieć się o korzyściach z gospodarowania na obszarach NATURA 2000. Z drugiej strony pytania, którymi jesteśmy zasypywani, świadczą o tym, że wielu rolników z Lubelszczyzny na poważnie wiąże przyszłość swoich gospodarstw z NATURĄ 2000 i dlatego chcą na ten temat wiedzieć jak najwięcej mówi Justyna Choroś z TdNiCz. Oczywiście mogłoby być nieco inaczej, gdybyśmy pojechali do tych części województwa, które w NATURZE 2000 się nie znalazły. Tam zainteresowanie jest dużo mniejsze. My jednak z założenia organizujemy Fot. Agnieszka Kaniewska 7
szkolenia w tych regionach i miejscowościach, co do których mamy pewność, że przekazywane przez nas informacje będą w praktyce przydatne dla rolników. Pytają, mają wątpliwości Rolników interesują nie tylko płatności w ramach uczestnictwa w programach rolnośrodowiskowych. Pragną też uzyskać informacje dotyczące konkretnych czynności, które, gospodarując na obszarze Natura 2000, muszą wykonać. Lub odwrotnie zaniechać ich wykonania. Warto zauważyć, że skorzystanie z programów rolnośrodowiskowych może się opłacać szczególnie właścicielom małych gospodarstw. W ramach uczestnictwa w programie mogą oni pozyskać dodatkowe środki dla gospodarstwa mówiła podczas spotkania rolników i ekspertów ochrony środowiska w Woli Uhruskiej Dorota Frącek z oddziału w Rejowcu Lubelskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Końskowoli. Mając 5 czy 10 hektarów gruntu, trudno dziś się utrzymać, ponieważ ceny płodów rolnych są bardzo niskie, natomiast ceny środków produkcji ciągle rosną. I dlatego warto skorzystać z programu, bo jest to szansa na poprawę egzystencji. Wyszkolą doradców Towarzystwo dla Natury i Człowieka w ramach projektu Natura popłaca wspólnie z partnerami organizuje szkolenia i spotkania informacyjne nie tylko dla rolników, ale również dla doradców rolnośrodowiskowych. Będą to szkolenia terenowe prowadzone przez wyspecjalizowanych ekspertów, m.in. w zakresie rozpoznawania siedlisk. Czasami zdarza się bowiem, że na TUZ występuje gatunek ptaka czy typ siedliska, na który rolnik może uzyskać płatność rolnośrodowiskową w ramach pakietu 4 lub 5. Płatności te są znacznie wyższe niż w pakiecie 3. Szkolenia są po to, żeby doradcy mogli to stwierdzić z większą pewnością niż dotychczas Justyna Choroś z TdNiCz. LODR w Końskowoli, jeden z partnerów projektu Natura popłaca zapowiedział szkolenia doradców rolnośrodowiskowych na maj i czerwiec. W ubiegłym roku, gdy ruszały programy rolnośrodowiskowe zwracano też uwagę na zbyt małą liczbę ekspertów przyrodniczych. Ma się to zmienić. Niebawem w Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie będą prowadzone szkolenia również dla ekspertów. By uzyskać stosowne uprawnienia, trzeba nie tylko pomyślnie przejść szkolenie, ale także posiadać odpowiedni dorobek naukowy w dziedzinie ochronny środowiska oraz rekomendacje instytutów naukowych. Rozwój rolnictwa i regionu Niewątpliwie programy nakierowane na ochronę środowiska, związane z uczestnictwem w NA- TURZE 2000 mogą przyczyniać się do rozwoju gospodarstw rolnych i promocji regionu. Przykładem może być powiat łomżyński, gdzie w latach 2005 2007 rolnicy złożyli ponad 900 wniosków o przystąpienie do programów rolnośrodowiskowych. Największym zainteresowaniem cieszył się pakiet Utrzymanie łąk ekstensywnych. Obszar objęty tym pakietem przekroczył w 2007 roku 2000 hektarów. Rozwinęło się rolnictwo ekologiczne, wzrosła liczba gospodarstw, które łączą oferowanie usług agroturystycznych z gospodarowaniem przyjaznym przyrodzie. Dotychczas bowiem nie zawsze szło to w parze. Tekst i fot. Mariusz Gadomski