W³aœciwoœci zbiornikowe utworów wapienia muszlowego na Ni u Polskim

GOSPODARKA SUROWCAMI MINERALNYMI MINERAL RESOURCES MANAGEMENT 2015 Volume 31 Issue 1 Pages 65 80 DOI 10.1515/gospo-2015-0005 MARZENA GANCARZ* W³aœciwoœci zbiornikowe utworów wapienia muszlowego na Ni u Polskim Wprowadzenie Trias œrodkowy T 2 (wapieñ muszlowy) stanowi jeden z mniej rozpoznanych poziomów wodonoœnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim, dlatego wzbudzaj¹ du e zainteresowanie badawcze dotycz¹ce m.in. w³asnoœci zbiornikowych. Utwory wapienia muszlowego powsta³y w basenie morskim (Narkiewicz i Szulc 2004), stanowi¹cym na obszarze Polski p³ytk¹, brze n¹, wschodni¹ czêœæ œrodkowoeuropejskiego basenu epikontynentalnego (Senkowiczowa 1997). Zbudowane s¹ przede wszystkim ze ska³ wêglanowych, w g³ównej mierze z wapieni i dolomitów (Gajewska 1997; Iwanow 1998). Zbiornikowe w³asnoœci ska³ wêglanowych zale ¹ od ich cech strukturalnych oraz przemian diagenetycznych (Motyka 1988; Plewa i Plewa 1992), a odmienne warunki ich tworzenia prowadz¹ do powstania osadów o ró nych w³asnoœciach pierwotnej przestrzeni porowej (Scholle 1981; Motyka 1988). Wœród wêglanowych ska³ zbiornikowych dominuje porowatoœæ wtórna, poniewa porowatoœæ pierwotna zostaje utracona podczas procesu diagenezy. Podstawowym problemem jest brak wiedzy w zakresie rozk³adu parametrów porowatoœci i przepuszczalnoœci, jak równie szcz¹tkowe informacje na temat wydajnoœci jednostkowych otworów w utworach wapienia muszlowego na Ni u Polskim, szczególnie w g³êbszych strefach zalegania. * Dr in., AGH Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia³ Wiertnictwa, Nafty i Gazu, Katedra In ynierii Gazowniczej, Kraków; e-mail: mgancarz@agh.edu.pl

66 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Informacje (geologiczne, hydrogeologiczne, zbiornikowe itp.), na temat utworów triasu œrodkowego pochodz¹ z wierceñ wykonywanych dla celów naftowych. Dowiercanie i opróbowanie poziomów naftowych w latch 1968 1985 tylko w oko³o 44% mo na by³o uznaæ za dobre jakoœciowo, a okreœlone na ich podstawie parametry z³o owe za jednoznaczne (Dubiel i Uliasz-Misiak 2010, 2013). Poziom wapienia muszlowego nie by³ perspektywiczny pod wzglêdem wystêpowania wêglowodorów, dlatego by³ zasadniczo pomijany we wszelkich analizach. W zwi¹zku z tym na podstawie zebranych wszystkich dostêpnych wyników badañ laboratoryjnych porowatoœci i przepuszczalnoœci, dokonano szczegó³owej charakterystyki tych parametrów dla: wydzielonych typów litologicznych ska³, dla poszczególnych jednostek strukturalnych Ni u Polskiego oraz dla poszczególnych ogniw wapienia muszlowego. 1. Materia³ do badañ Dane pochodzi³y z Bazy Danych Katedry Surowców Energetycznych, Banku HYDRO Pañstwowego Instytutu Geologicznego (informacje dotycz¹ce wspó³czynnika filtracji w p³ytszych partiach zalegania utworów wapienia muszlowego), uzupe³nione danymi literaturowymi pochodz¹cymi z serii opracowañ pt. Profile g³êbokich otworów wiertniczych Pañstwowego Instytutu Geologicznego oraz danymi z dokumentacji wynikowej otworów Pañstwowego Instytutu Geologicznego. Oznaczenia porowatoœci efektywnej nie uwzglêdnia³y serii wapieni piankowych, charakteryzuj¹cych siê znaczn¹ przepuszczalnoœci¹, obejmowa³y znacznie mniejsz¹ liczbê otworów ani eli w przypadku przepuszczalnoœci i porowatoœci ca³kowitej. W zwi¹zku z tym w analizach wykorzystano parametr porowatoœci ca³kowitej badanych utworów. Do analizy porowatoœci ca³kowitej, jak i przepuszczalnoœci wykorzystano wyniki pomiarów laboratoryjnych z dokumentacji wynikowych 42 otworów wiertniczych. Porowatoœæ ca³kowita oznaczona by³a dla 245 próbek, natomiast przepuszczalnoœæ dla 192 próbek. Badania w³asnoœci fizycznych ska³ (porowatoœci ca³kowitej) oraz w³asnoœci filtracyjnych (przepuszczalnoœci) wykona³o Przedsiêbiorstwo Geologiczne w Warszawie. Porowatoœæ ca³kowita obliczona by³a z wyników ciê aru w³aœciwego i ciê aru objêtoœciowego. Przepuszczalnoœæ badana by³a standardow¹ metod¹ aparatem ciœnieniowym, na próbkach walcowych przy u yciu gazu. 2. Profil litologiczny utworów wapienia muszlowego Przedstawienie charakterystyki petrograficznej osadów wapienia muszlowego w sposób kompleksowy i wyczerpuj¹cy jest niezwykle trudne. Dotychczasowe badania petrograficzne nie obejmuj¹ poszczególnych obszarów wystêpowania wapienia muszlowego w Polsce, a wykonane opracowania maj¹ bardzo zró nicowany charakter i zakres badañ

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 67 (Senkowiczowa 1997). Pe³nym wykszta³ceniem utworów wapienia muszlowego charakteryzuje siê profil otworu wiertniczego Piotrków Trybunalski IG-1, zlokalizowany w ³ódzkim odcinku niecki mogileñsko-³ódzkiej. Podzielony zosta³ na dolny wapieñ muszlowy, œrodkowy wapieñ muszlowy i górny wapieñ muszlowy (Gajewska i Becker 2007) (rys. 1). Rys. 1. Profil litologiczno-stratygraficzny wapienia muszlowego w otworze Piotrków Trybunalski IG-1 Fig. 1. Lithological stratigraphic profile of the Muschelkalk deposits in the Piotrków Trybunalski IG-1 borehole

68 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Dolny wapieñ muszlowy reprezentowany jest przez trzy kompleksy: a) warstwy margliste reprezentowane s¹ zazwyczaj przez margle i wapienie margliste, b) warstwy faliste przewa aj¹ tu wapienie margliste z nieregularnymi falistymi laminami i warstewkami i³owca i margla, z grubszymi ³awicami wapieni ze szcz¹tkami fauny, c) warstwy piankowe zbudowane g³ównie z wapieni czêsto oolitowych i pseudooolitowych, niekiedy z przekrystalizowan¹ faun¹. Wapienie te s¹ rozdzielone ró nej gruboœci ³awicami wapieni marglistych, czêsto falistych, szarych, laminowanych i warstwowanych marglem. Œrodkowy wapieñ muszlowy to przewa nie prze³awicaj¹ce siê nawzajem i³owce dolomityczne, dolomity i anhydryty. Górny wapieñ muszlowy jest dwudzielny, reprezentuj¹ go: a) warstwy glaukonitowe wykszta³cone na ogó³, jako wapienie z podrzêdnymi przewarstwieniami i³owców, b) warstwy ceratytowe zbudowane z i³owców z wk³adkami wapieni szarych i be owych, w stropie organogenicznych. Osady te wykazuj¹ nieznaczne zapiaszczenie. 3. Rozk³ad parametrów porowatoœci i przepuszczalnoœci wzglêdem g³êbokoœci w zale noœci od zmiennoœci litologicznej wapienia muszlowego Przy rozpatrywaniu parametru porowatoœci ca³kowitej utworów wapienia muszlowego na Ni u Polskim widaæ jego wyraÿn¹ dwudzielnoœæ. Pierwsza populacja obejmuje porowatoœæ do 2% i reprezentowana jest przede wszystkim przez zbite, zwiêz³e wapienie i wapienie margliste, wystêpuj¹ce przewa nie na g³êbokoœciach powy ej 1500 m p.p.t. w obszarach niecki warszawskiej i wa³u kujawskiego (rys. 2). Druga populacja charakteryzuje siê porowatoœci¹ w zakresie od 2 do ponad 28% i reprezentowana jest przede wszystkim przez czyste wapienie i wapienie piankowe dolnego wapienia muszlowego g³ównie z obszaru monokliny przedsudeckiej i ³ódzkiego odcinka niecki mogileñsko-³ódzkiej (rys. 2). Formacjê wapienia muszlowego buduj¹ ró ne odmiany litologiczne ska³. S¹ to g³ównie utwory wêglanowe, w obrêbie których wydzielono wapienie, dolomity i margle oraz osady klastyczne, wœród których ska³¹ zbiornikow¹ s¹ piaskowce. Rozpatruj¹c ka dy z wymienionych typów litologicznych ska³ obserwuje siê ich odrêbn¹ charakterystykê porowatoœci. Wp³yw na obecny kszta³t przestrzeni porowej utworów wapienia muszlowego mia³y niew¹tpliwie paleogeograficzne warunki depozycji (zró nicowanie facjalne), przeobra enia diagenetyczne oraz rozwój szczelinowatoœci (Gancarz 2012). Spoœród wszystkich typów litologicznych ska³ wapienie stanowi¹ najwiêkszy odsetek ca³ej populacji utworów wapienia muszlowego. Wykazuj¹ one najbardziej zrównowa ony, a tym samym najkorzystniejszy rozk³ad porowatoœci ca³kowitej, gdzie wartoœæ parametru waha siê w szerokim zakresie 0,1 27,6%, przy œredniej porowatoœci na poziomie oko³o 2% (rys. 3).

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 69 Rys. 2. Zmiennoœæ parametru porowatoœci ca³kowitej na wykresie prawdopodobieñstwa w utworach wapienia muszlowego Fig. 2. Variability of total porosity in the Muschelkalk deposits on probability graph Rys. 3. Zmiennoœæ parametru porowatoœci ca³kowitej na wykresie prawdopodobieñstwa w utworach wapienia muszlowego dla poszczególnych typów litologicznych ska³ Fig. 3. Variability of total porosity for lithological rock types in the Muschelkalk deposits on probability graph

70 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Najwy sz¹ porowatoœci¹, powy ej 10%, charakteryzuj¹ siê czyste wapienie oraz wapienie piankowe (g¹bczaste), przy czym niestety reprezentuj¹ one zaledwie 18 ze 181 próbek tych e ska³. Pozosta³e typy wapieni (faliste, ilaste, margliste, dolomityczne, oolitowe, detrytyczne oraz piaszczyste) charakteryzuj¹ siê porowatoœci¹ w przedziale porowatoœci 0 10%, a przewa nie jednak w przedziale 0 5%. Wapienie o porowatoœci powy ej 15% wystêpuj¹ w przedziale g³êbokoœci 200 2000 m p.p.t., natomiast wapienie o porowatoœci 10 15% w przedziale g³êbokoœci 1000 1500 m p.p.t. i 2500 3000 m p.p.t. (rys. 4). Rys. 4. Wykres zmian porowatoœci ca³kowitej wraz z g³êbokoœci¹ w wapieniach formacji wapienia muszlowego Fig. 4. Total porosity changes graph with depth in the Muschelkalk limestones Przepuszczalnoœæ w utworach wapienia muszlowego w g³êbszych strefach basenu waha siê w granicach 1 10 7 0,34 D, podczas gdy w p³ytszych strefach basenu (do 500 m p.p.t.) przepuszczalnoœæ dochodzi do 600 D. Oznacza to, e w miarê wzrostu g³êbokoœci zalegania tych utworów ich przepuszczalnoœæ maleje, co zwi¹zane jest ze wzrostem ciœnienia nadk³adu i zaciskaniem szczelin. Œrednia przepuszczalnoœæ (mediana) na wychodniach i w g³êbokoœci do 500 m p.p.t. wynosi oko³o 8 D, podczas gdy œrednia przepuszczalnoœæ (mediana) dla stref g³êbszego wystêpowania utworów wapienia muszlowego wynosi zaledwie 1 10 4 D (rys. 5). Nale y pamiêtaæ, e pomiary laboratoryjne, przeprowadzane s¹ na bardzo ma³ych próbkach rdzeni, co nie mo e uwzglêdniæ istnienia makroszczelinowatoœci, która jest decyduj¹ca dla ogólnej przepuszczalnoœci ska³ wêglanowych.

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 71 Rys. 5. Zmiennoœæ parametru przepuszczalnoœci na wykresie prawdopodobieñstwa w utworach wapienia muszlowego Fig. 5. Variability of permeability in the Muschelkalk deposits on probability graph Rys. 6. Zmiennoœæ parametru przepuszczalnoœci na wykresie prawdopodobieñstwa w utworach wapienia muszlowego dla poszczególnych typów litologicznych ska³ Fig. 6. Variability of permeability for lithological rock types in the Muschelkalk deposits on probability graph

72 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Aby lepiej zobrazowaæ rozk³ad parametru przepuszczalnoœci w g³êbszych strefach zalegania utworów wapienia muszlowego na wykresach, pos³u ono siê jednostk¹ md. Tak jak w przypadku porowatoœci najbardziej zrównowa ony, a tym samym najkorzystniejszy rozk³ad przepuszczalnoœci wykazuj¹ wapienie, gdzie wartoœæ parametru waha siê w szerokim zakresie 0,001 340 md (rys. 6). Najwy szymi wartoœciami przepuszczalnoœci powy ej 1 md charakteryzuj¹ siê czyste wapienie i wapienie piankowe w przedzia³ach g³êbokoœci 1100 1800 m p.p.t. i 2500 3300 m p.p.t., 1000 1500 m p.p.t. i jedna próbka z g³êbokoœci 2350 m p.p.t. oraz jedna próbka z g³êbokoœci 1430 m p.p.t. (wapienie piankowe) o przepuszczalnoœci > 100 md (rys. 7). Rys. 7. Wykres zmian przepuszczalnoœci wraz z g³êbokoœci¹ w wapieniach formacji wapienia muszlowego Fig. 7. Permeability changes graph with depth in the Muschelkalk limestones 4. Regionalny rozk³ad porowatoœci ca³kowitej i przepuszczalnoœci Usytuowanie otworów w poszczególnych jednostkach strukturalnych Ni u Polskiego, z których wyniki oznaczeñ porowatoœci ca³kowitej i przepuszczalnoœci wykorzystano do analizy, przedstawia mapa na rysunku 8. Rozpatruj¹c parametr porowatoœci ca³kowitej w poszczególnych jednostkach strukturalnych Ni u Polskiego mo emy zauwa yæ, e najwiêcej próbek z ustalon¹ porowatoœci¹ uzyskano z obszarów wa³u œrodkowopolskiego z mezozoicznym obrze eniem Gór Œwiêtokrzyskich, w pasie niecek szczeciñskiej, mogileñsko-³ódzkiej i miechowskiej oraz w niecce brze nej. Œrednia porowatoœæ utworów wapienia muszlowego w wymienionych rejonach

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 73 Rys. 8. Rozmieszczenie otworów, z których oznaczenia porowatoœci ca³kowitej i przepuszczalnoœci wykorzystano do analiz, na tle jednostek strukturalnych Ni u Polskiego Fig. 8. Location map of boreholes from with porosity and permeability was taken for analizes wynosi oko³o 2%. Najkorzystniejszy rozk³ad parametru porowatoœci ca³kowitej obserwuje siê na obszarze pó³nocnej i pó³nocno-wschodniej czêœci zbiornika (synekliza ba³tycka i obni enie podlaskie), gdzie œrednia porowatoœæ wynosi nieco ponad 12% (porowatoœæ maksymalna 28%) oraz na obszarze monokliny przedsudeckiej, gdzie œrednia porowatoœæ wynosi oko³o 6% (porowatoœæ maksymalna ponad 27%). Najmniej korzystny rozk³ad porowatoœci ca³kowitej obserwuje siê na obszarze wa³u œrodkowopolskiego z mezozoicznym obrze eniem Gór Œwiêtokrzyskich. Dla tego obszaru œrednia porowatoœæ ca³kowita wynosi oko³o 2% przy porowatoœci maksymalnej nieprzekraczaj¹cej 9%. Porowatoœæ ca³kowita na obszarze niecki brze nej i w pasie niecek: szczeciñskiej, mogileñsko-³ódzkiej i miechowskiej, kszta³tuje siê na bardzo podobnym poziomie, œrednia porowatoœæ wynosi oko³o 2%, a porowatoœæ maksymalna przyjmuje wartoœci kolejno 23 i 24,5%. Porowatoœci o wartoœciach powy ej 10% obserwuje siê we wszystkich rejonach zbiornika z wy³¹czeniem wa³u œrodkowopolskiego wraz z mezozoicznym obrze eniem Gór Œwiêtokrzyskich (rys. 9).

74 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Rys. 9. Zmiennoœæ parametru porowatoœci ca³kowitej na wykresie prawdopodobieñstwa w utworach wapienia muszlowego w poszczególnych jednostkach strukturalnych Ni u Polskiego Fig. 9. Variability of total porosity in the Muschelkalk deposits in structural units in the Polish Lowland on probability graph Rys. 10. Zmiennoœæ parametru przepuszczalnoœci na wykresie prawdopodobieñstwa w utworach wapienia muszlowego w poszczególnych jednostkach strukturalnych Ni u Polskiego Fig. 10. Variability of permeability in the Muschelkalk deposits in structural units in the Polish Lowland on probability graph

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 75 Porównano rozk³ad parametru porowatoœci ca³kowitej z przebiegiem regionalnych stref tektonicznych. Wziêto przy tym pod uwagê maksymalne wartoœci porowatoœci ca³kowitej obserwowane w profilu danego otworu. Wynika st¹d, i szczególnie na granicy monokliny przedsudeckiej z nieck¹ mogileñsko-³ódzk¹ oraz wzd³u wa³u kujawskiego w strefach przydyslokacyjnych, zgodnie z przebiegiem uskoków, obserwuje siê wzrost wartoœci parametru porowatoœci ca³kowitej w pobliskich profilach otworów wiertniczych. Jest to strefa, gdzie utwory wapienia muszlowego zalegaj¹ na g³êbokoœciach 1000 2000 m p.p.t. (Gancarz 2012). W obrêbie ca³ej formacji obserwuje siê wartoœci przepuszczalnoœci bliskie zera. Wiêkszoœæ badanych prób zawiera siê w przedziale przepuszczalnoœci 0 0,1 md. Najbardziej korzystny rozk³ad przepuszczalnoœci w utworach wapienia muszlowego obserwuje siê przede wszystkim na obszarze niecki brzeznej, szczególnie w jej pomorskim odcinku, w pasie niecek szczeciñskiej, mogileñsko-³ódzkiej i miechowskiej, szczególnie w odcinku ³ódzkim oraz na obszarze monokliny przedsudeckiej. Najmniej korzystny rozk³ad przepuszczalnoœci obserwujemy na obszarze wa³u œrodkowopolskiego oraz mezozoicznej os³ony Gór Œwiêtokrzyskich (rys. 10). 5. Porowatoœæ ca³kowita i przepuszczalnoœæ w poszczególnych ogniwach wapienia muszlowego Rozk³ad wartoœci porowatoœci ca³kowitej w poszczególnych ogniwach wapienia muszlowego nie jest tak zró nicowany jak w przypadku rozk³adu wed³ug jednostek strukturalnych. W ka dym z wydzielonych ogniw wapienia muszlowego obserwuje siê doœæ znaczny udzia³ porowatoœci pierwotnych. Przewa nie s¹ to porowatoœci w zakresie 0 10%. W dolnym wapieniu muszlowym mo na wyodrêbniæ liczn¹ grupê pomiarów o wysokich wartoœciach porowatoœci w przedziale od 15 do ponad 25%. Œrednia porowatoœæ w poszczególnych ogniwach wapienia muszlowego wynosi od 2 do 4%. Najkorzystniejszy rozk³ad parametru porowatoœci ca³kowitej obserwuje siê w dolnym wapieniu muszlowym, gdzie obserwuje siê najwiêksz¹ liczbê próbek o porowatoœci w przedziale od 5 do 30%. Maksymalna porowatoœæ dla dolnego wapienia muszlowego wynosi 27,5%. Najmniej korzystny rozk³ad porowatoœci ca³kowitej obserwuje siê w wapieniu muszlowym nierozdzielonym i œrodkowym wapieniu muszlowym, gdzie porowatoœæ w przedziale 5 do 30% obejmuje najmniejsz¹ iloœæ pomiarów (rys. 11). Najkorzystniejszy rozk³ad przepuszczalnoœci obserwuje siê w dolnym wapieniu muszlowym, gdzie obserwuje siê wartoœci przepuszczalnoœci powy ej 100 md. Niemniej jednak z tego samego ogniwa pochodzi tak e doœæ liczna populacja próbek o przepuszczalnoœci zaledwie 0,1 md. Dla ka dego z ogniw œrednia wartoœæ przepuszczalnoœci wynosi 0,1 md (rys. 12).

76 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Rys. 11. Zmiennoœæ parametru porowatoœci ca³kowitej na wykresie prawdopodobieñstwa w poszczególnych ogniwach wapienia muszlowego Fig. 11. Variability of total porosity in individual members of the Muschelkalk deposits on probability graph Rys. 12. Zmiennoœæ parametru przepuszczalnoœci na wykresie prawdopodobieñstwa w poszczególnych ogniwach wapienia muszlowego Fig. 12. Variability of permeability in individual members of the Muschelkalk deposits on probability graph

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 77 Podsumowanie i wnioski Ska³y wêglanowe wapienia muszlowego charakteryzuj¹ siê obecnoœci¹ z³o onej przestrzeni szczelinowej i porowej, a brak wiedzy na temat szczelinowatoœci tych utworów utrudnia jednoznaczn¹ ocenê parametrów zbiornikowych. Niemniej jednak najkorzystniejsze wartoœci porowatoœci i przepuszczalnoœci zaobserwowano przede wszystkim w dolnym wapieniu muszlowym na monoklinie przedsudeckiej w wapieniach czystych i wapieniach piankowych. Na podstawie porównania rozk³adu parametru porowatoœci ca³kowitej z przebiegiem regionalnych stref tektonicznych potwierdzono, e wzrost wartoœci porowatoœci obserwuje siê na obszarze monokliny przedsudeckiej szczególnie na granicy z nieck¹ mogileñsko- -³ódzk¹. Przepuszczalnoœæ utworów wapienia muszlowego w p³ytszych partiach zbiornika jest bardzo wysoka dochodz¹ca prawie do 600 D, natomiast w g³êbszych partiach basenu wartoœæ tego parametru spada conajmniej o cztery rzêdy jednostek i wynosi zaledwie 0,34 D. Œwiadczy to o szybkim pogarszaniu siê zdolnoœci filtracyjnych ska³ w g³êboko pogr¹ onych strefach pod wp³ywem cementacji diagenetycznej i kompakcji wywo³anej rosn¹cym ciœnieniem nadk³adu. Podsumowuj¹c, mo na powiedzieæ, e stwierdzone dotychczas bardzo niskie wartoœci przepuszczalnoœci utworów wapienia muszlowego (> 0,1 md) œwiadcz¹ o niezbyt dobrych w³asnoœciach zbiornikowych utworów wêglanowych tej formacji. Niemniej, aby to potwierdziæ, nale a³oby przeprowadziæ szczegó³ow¹ analizê przestrzeni szczelinowej szczególnie w strefach wzmo onego zaanga owania tektonicznego, co pozwoli na ostateczn¹ ocenê w³asnoœci zbiornikowych utworów wapienia muszlowego. Artyku³ powsta³ na podstawie pracy doktorskiej M. Gancarz (2012) Analiza parametrów hydrogeotermalnych i zbiornikowych w utworach wapienia muszlowego na Ni u Polskim LITERATUTA Dubiel, S. i Uliasz-Misiak, B. 2010. Przegl¹d wyników badañ rurowymi próbnikami z³o a mezozoicznych poziomów wodonoœnych Ni u Polskiego. Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 26 (3), s. 67 84. Dubiel, S. i Uliasz-Misiak, B. 2013. Analiza statystyczna parametrów zbiornikowych utworów jury górnej kredy dolnej zapadliska przedkarpackiego uzyskanych z testów RPZ i pomiarów geofizycznych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 29 (2), s. 119 134. Gajewska, I. 1997. Trias œrodkowy (wapieñ muszlowy kajper dolny) sedymentacja, paleogeografia i paleotektonika [W]: Marek, S. i Pajchlowa, M. red. Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Prace Pañstwowego Instytutu Geologicznego 153, s. 144 151. Gajewska, I. i Becker, A. 2007. Wyniki badañ litologicznych i stratygraficznych utworów triasu œrodkowego Piotrków Trybunalski IG-1 [W]: Leszczyñski, K. red. Profile g³êbokich otworów wiertniczych Pañstwowego Instytutu Geologicznego (121), s. 39 41.

78 Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 Gancarz, M. 2012. Analiza parametrów hydrogeotermalnych i zbiornikowych w utworach wapienia muszlowego na Ni u Polskim. Praca doktorska. Kraków: AGH, 209 s. Iwanow, A. 1998. Trias œrodkowy [W]: Dadlez, R., Marek, S., Pokorski, J. red. Atlas paleogeograficzny epikontynentalnego permu i mezozoiku w Polsce w skali 1:2 500 000. Warszawa: Pañstwowy Instytut Geologiczny, tablica 16, 17, 18. Motyka, J. 1988. Wêglanowe osady triasu w olkusko zawierciañskim rejonie rudnym, jako œrodowisko wód podziemnych. Zeszyty Naukowe Geologia 36, 109 s. Narkiewicz, K. i Szulc, J. 2004. Controls on migration of conodont fauna in peripheral oceanic areas an example from Middle Triassic of the Northern Peri-Tethys. Geobios 37 (4), s. 425 436. Plewa, M. i Plewa, S. 1992. Petrofizyka. Warszawa: Wyd. Geologiczne, 327 s. Po aryski, W. 1974. Podzia³ obszaru Polski na jednostki tektoniczne. [W]: Po aryski, W. red. Budowa geologiczna Polski T. 4, Tektonika. cz.1. Ni Polski. Warszawa: Inst. Geol., 478 s. Semyrka, R. 2013. Jakoœciowa i iloœciowa charakterystyka petrofizyczna subfacji dolomitu g³ównego w strefach paleogeograficznych. Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 29 (3), s. 99 115. Senkowiczowa, H. 1997. Trias œrodkowy (wapieñ muszlowy kajper dolny) biostratygrafia [W]: Marek, S. i Pajchlowa, M. red. Epikontynentalny perm i mezozoik w Polsce. Prace Pañstwowego Instytutu Geologicznego 153, s. 1363 136. Scholle, P.A. 1981. Porosity production in the shallow vs. deepwater limestones. Journal of Petroleum Technology 33 (11), s. 2236 2242. OCENA W ASNOŒCI ZBIORNIKOWYCH UTWORÓW WAPIENIA MUSZLOWEGO NA NI U POLSKIM S³owa kluczowe wapieñ muszlowy, w³asnoœci zbiornikowe, szczelinowatoœæ, porowatoœæ, przepuszczalnoœæ Streszczenie Utwory wapienia muszlowego (trias œrodkowy) zajmuj¹ ponad 70% obszaru Ni u Polskiego. Reprezentowane s¹ przede wszystkim przez ró ne odmiany wapieni, dolomitów i margli. Stanowi¹ jeden z mniej rozpoznanych poziomów wodonoœnych formacji mezozoicznej na Ni u Polskim, dlatego wzbudzaj¹ du e zainteresowanie badawcze m.in. odnoœnie do parametrów zbiornikowych. Jednoznaczn¹ ocenê parametrów zbiornikowych, wêglanowych utworów wapienia muszlowego, utrudnia obecnoœæ z³o onej przestrzeni szczelinowej i porowej oraz brak wiedzy na temat szczelinowatoœci tych utworów. Niemniej jednak na podstawie analizy parametrów porowatoœci ca³kowitej i przepuszczalnoœci wskazano rodzaj ska³y zbiornikowej oraz wytypowano obszar i ogniwo o najkorzystniejszym rozk³adzie tych parametrów w utworach wapienia muszlowego. Zmiany w³asnoœci petrofizycznych utworów wapienia muszlowego zale ¹ przede wszystkim od rodzaju ska³y zbiornikowej oraz przebiegu stref dyslokacji. Analizuj¹c rozk³ad tych parametrów w obszarze ca³ego zbiornika, widaæ ich wyraÿn¹ dwudzielnoœæ. Porowatoœci¹ do 2% i przepuszczalnoœci¹ poni ej 1 md charakteryzuj¹ siê g³ównie zbite niespêkane wapienie oraz i³owce i margle. W obrêbie ca³ej formacji obserwuje siê wartoœci przepuszczalnoœci bliskie zera. Wiêkszoœæ badanych prób zawiera siê w przedziale przepuszczalnoœci 0 0,1 md.

Gancarz 2015 / Gospodarka Surowcami Mineralnymi Mineral Resources Management 31(1), 65 80 79 Najwy sze wartoœci parametrów petrofizycznych zaobserwowano przede wszystkim w wapieniach piankowych i wapieniach czystych, dolnego wapienia muszlowego, na g³êbokoœciach nieprzekraczaj¹cych 2500 m p.p.t. Maksymalne wartoœci porowatoœci ca³kowitej wapieni wynosz¹ > 20% przy przepuszczalnoœci dochodz¹cej do 340 md. Obszar o najkorzystniejszych wartoœciach parametrów porowatoœci ca³kowitej i przepuszczalnoœci rozci¹ga siê na granicy monokliny przedsudeckiej i niecki ³ódzkiej, co zosta³o potwierdzone na podstawie porównania rozk³adu parametru porowatoœci ca³kowitej z przebiegiem regionalnych stref tektonicznych. ASSESMENT OF RESERVOIR PROPERTIES OF THE MUSCHELKALK DEPOSITS IN THE POLISH LOWLANDS Key words muschelkalk, reservoir properties, fissuring, porosity, permeability Abstract Muschelkalk (Middle Triassic) deposits occupy more than 70% of the Polish Lowlands and consist of mainly limestone, dolomite and marls, among which there could be several lithological types. The Middle Triassic formation is one of the less identified Mesozoic aquifers in the Polish Lowlands, which is why arouse more attention inter alia relating to reservoir parameters. Presence of fissure and pore space in the Muschelkalk deposits and lack of knowledge about their fissuring, makes it difficult to assessment the reservoir properties. However, on the basis of the parameters of the total porosity and permeability indicated the type of reservoir rock and were selected area and member with the best distribution of these parameters in the Muschelkalk formations in the Polish Lowland. Changes in petrophysical properties in the Muschelkalk deposits mainly depend on the type of reservoir rocks and the course of dislocation zones.the didtribution of porosity and permeability around the all reservoir area is clearly bipartition. The lowest porosity below 2% and permeability below 1 md were observed mainly in compact and unfractured limestones, marls and claystones in all the members and every structural units. The permeability close to zero is observed in all formation. Most of the tested samples have a permeability in the range 0 0,1 md. The highest values of petrophysical parameters were observed mainly in foam and pure limestone of Lower Muschelkalk in limestone foam series, at depths below 2500 m. The maximum values of the total porosity for limestone are greater than 20% and for permeability are more than 340 md. The area of the most favorable values of the total porosity and permeability parameters extends to the border of Fore-Sudetic Monocline and ódÿ Trough. This was confirmed by comparing the distribution of total porosity with the course of the regional tectonic zones on the Polish Lowlad.