Nr indeksu w numerze m.in.

PRZEGL D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO Rok LXVII Nr 47 (790) (793) WarszawaKwiecieñ Lipiec 2014 2014 PL ISSN 0137-5490 Nr indeksu 371319 w numerze m.in. Kilka uwag na temat prawnych zasad gospodarowania komunalnymi osadami œciekowymi Weryfikacja rozstrzygniêæ Prezesa Urzêdu Regulacji Energetyki Uchwa³y i inne akty zwi¹zków przedsiêbiorców jako Ÿród³o ograniczenia konkurencji w postêpowaniach o zamówienie publiczne Sprostowanie w znowelizowanym prawie prasowym Zaskar anie uchwa³ zarz¹du (rady nadzorczej, komisji rewizyjnej) spó³ki kapita³owej www.pug.pl POLSKIE WYDAWNICTWO EKONOMICZNE

PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 7 LIPIEC PL ISSN 0137-5490 MIESIE CZNIK Redaktor naczelny: Prof. UŁ dr hab. Kazimierz Strzyczkowski (Uniwersytet Łódzki) Sekretarz redakcji: Mariusz Gorzka Rada naukowa: Prof. dr hab. Jan Błeszyński (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr nauk prawnych Oleg Gorodow (Państwowy Uniwersytet w Sankt Petersburgu, Rosja) Prof. Heibert Hirte (Uniwersytet w Hamburgu, Niemcy) Dr hab. Robert Jastrzębski (Uniwersytet Warszawski) Prof. dr hab. Peter-Christian Müller-Graff (Uniwersytet w Heidelbergu, Niemcy) Doc. Oleg P. Lichichan (Dyrektor Instytutu Prawa Państwowego Uniwersytetu w Irkucku, Rosja) Prof. dr hab. Karol Sobczak (Szkoła Główna Handlowa) Prof. dr hab. Elżbieta Skowrońska-Bocian (Uniwersytet Warszawski) Dr hab. Marek Szydło (Uniwersytet Wrocławski) Prof. Ruth Taplin (University of Leicester, Wielka Brytania) Dr Ryszard Tupin (Uniwersytet Warszawski) Adres Redakcji 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 tel. (22) 827 80 01; fax (22) 827 55 67 E-mail: pug@pwe.com.pl Wydawca Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa 84, skr. poczt. 91 E-mail: pwe@pwe.com.pl WARUNKI PUBLIKACJI: http://www.pug.pl PRENUMERATA na 2014 r.:,,ruch,, SA infolinia 801 800 803 dla tel. komórkowych +48 (22) 717 59 59 e-mail: prenumerata@ruch.com.pl http://www.prenumerata.ruch.com.pl zagraniczna: +48 (22) 693 67 75 http://www.prenumerataz@ruch.com.pl http://www.ruch.pol.pl Garmond Press SA Dział Prenumeraty tel. (22) 837 30 08 http://www.garmondpress.pl/prenumerata Kolporter SA Departament Dystrybucji Prasy tel. (22) 355 04 72 do 75 http://www.kolporter.com.pl GLM Sp. z o.o. Dział Dystrybucji Prasy tel. (22) 649 41 61 e-mail: prenumerata@glm.pl http://www.glm.pl As Press tel. (22) 750 84 29, (22) 750 84 30 Poczta Polska SA infolinia 801 333 444 http://www.poczta-polska.pl/prenumerata Sigma-Not Zakład Kolportażu tel. (22) 840 30 86 e-mail: bok kol@sigma-not.pl Terminy prenumeraty: do 30 listopada dla prenumeraty realizowanej od 1 stycznia następnego roku; do końca lutego dla prenumeraty realizowanej od II kwartału bieżącego roku; do końca maja dla prenumeraty realizowanej od III kwartału bieżącego roku; do końca sierpnia dla prenumeraty realizowanej od IV kwartału bieżącego roku. Cena prenumeraty: Roczna 624,00 zł Półroczna 312,00 zł Prenumerata u Wydawcy: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne SA 00-099 Warszawa, ul. Canaletta 4 bialek@pwe.com.pl Prenumerata roczna 20% rabatu: 499,21 zł Prenumerata półroczna 10% rabatu: 280,79 zł Nakład: 850 egzemplarzy Cena 1 egz. 52,00 zł (w tym 5% VAT) Skład i łamanie: Zdzisław Wasilewski, Warszawa, ul. Resorowa 28, tel. 605 105 574 Druk: Grafland Andrzej Chmielewski, Warszawa, ul. Olesińska 6/20, tel. 503 079 488 TREŚĆ NUMERU ARTYKUŁY Grzegorz Dobrowolski, Uniwersytet Śla ski Kilkauwagnatematprawnychzasadgospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi Some remarks on the legal principles of management of municipal sewage sludge 2 Arkadiusz Cudak, Wyższa Szkoła Finansów i Zarza dzania w Warszawie Weryfikacja rozstrzygnięć Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki Verification of settlements of the President of Energy Regulatory Office 8 Grzegorz Materna, Instytut Nauk Prawnych PAN Uchwały i inne akty zwia zków przedsiębiorców jako źródło ograniczenia konkurencji w postępowaniach o zamówienie publiczne Resolutions and other acts of associations of undertakings as a source of restriction of competition in public procurement procedures 15 PRAWO PRASOWE Joanna Sieńczyło-Chlabicz, Uniwersytet w Białymstoku Zofia Zawadzka, Uniwersytet w Białymstoku Sprostowanie w znowelizowanym prawie prasowym Correction in the amended press law 22 Z PRAKTYKI GOSPODARCZEJ Tomasz Szczurowski, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Zaskarżanie uchwał zarza du (rady nadzorczej, komisji rewizyjnej) spółki kapitałowej Challenging the management board (supervisory board, audit committee) resolutions in capital company 30 Szanowni Czytelnicy i Autorzy Archiwalne artykuły z 2013 r. już dostępne na stronie internetowej naszego pisma. Co miesiąc wraz z nowym numerem PUG-u kolejny numer archiwalny: http://www.pug.pl/archiwum W najbliższych numerach: Samorząd terytorialny wybrane aspekty socjologiczno-ustrojowe Prywatyzacja we Francji przegląd i analiza francuskiego ustawodawstwa,,przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego jest czasopismem naukowym punktowanym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (7 punktów)

Kilka uwag na temat prawnych zasad gospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi Some remarks on the legal principles of management of municipal sewage sludge dr hab. Grzegorz Dobrowolski Streszczenie Gospodarowanie komunalnymi osadami ściekowymi w Polsce jest uregulowane przede wszystkim przepisami ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (DzU 2013, poz. 21 ze zm.). Akt ten przewiduje możliwość przeprowadzenia zarówno odzysku tych odpadów jak i ich unieszkodliwiania. Szczególną formą jest tu ich,,stosowanie polegające na rozprowadzaniu komunalnych osadów ściekowych na powierzchni ziemi lub wprowadzanie ich do gleby. Słowa kluczowe: osady ściekowe, odzysk, stosowanie. Summary The management of municipal sewage sludge in Poland is governed first and foremost by the Act of 14 December 2012 on waste (Journal of Laws of 2013, item 21 as amended). This Act provides for the possibility to carry out both the recovery of the waste and their disposal. A special form is here the use involving the distribution of municipal sewage sludge on land or putting them on the soil. Key words: sewage sludge, recovery, use. I. Wprowadzenie Komunalnymi osadami ściekowymi, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (DzU 2013, poz. 21 ze zm.; dalej:,,u.odp. ), są pochodzące z oczyszczalni ścieków osady z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji służących do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Gospodarowanie tymi substancjami stanowi jeden z najważniejszych współcześnie problemów związanych z postępowaniem z odpadami. Wynika to przede wszystkim z tego, iż ilość wytwarzanych osadów ściekowych jest znaczna i stale wzrasta. Opierającsięna danych zawartych w,,krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014 można wskazać, że obecnie wytwarza się ich w Polsce ponad 3200 tys. Mg (o uwodnieniu ok. 80%), zaś w roku 2015 wielkość ta wzrośnie do 3310 tys. Mg (Krajowy plan, 2014). Niestety regulacja prawna dotycząca postępowania z takimi substancjami jest niejasna i budzi spore wątpliwości interpretacyjne. Celem tej publikacji jest omówienie kilku kluczowych problemów związanych z prawnymi aspektami postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi. Nie stanowi ona bynajmniej całościowej analizy powyższego zagadnienia, jak również próby odpowiedzi na wszelkie pojawiające się pytania. II. Prawne podstawy gospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi Do postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi teoretycznie znajdą zastosowanie ogólne reguły określone w hierarchii postępowania z odpadami (art. 17 u.odp.) czyli zapobieganie ich powstawaniu, przygotowywanie do ponownego użycia, recykling, inne procesy odzysku i wreszcie unieszkodliwianie. Najczęściej zastosowanie znajdą dwa z nich, jakimi są odzysk oraz unieszkodliwianie. Tym pierwszym, zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 14 ustawy o odpadach jest jakikolwiek proces, którego głównym wynikiem jest to, aby odpady służyły użytecznemu zastosowaniu przez zasta pienie innych materiałów, które w przeciwnym przypadku zostałyby użyte do spełnienia danej funkcji, lub w wyniku którego odpady sa przygotowywane do spełnienia takiej funkcji w danym zakładzie lub ogólnie w gospodarce. Szczególną postacią odzysku jest recykling polegający na działaniu, w ramach którego odpady są ponownie przetwarzane na produkty, materiały lub substancje wykorzystywane w pierwotnym celu lub innych celach. Obejmuje to ponowne przetwarzanie materiału organicznego (recykling organiczny), ale nie odzysku energii i ponownego przetwarzania na materiały, które mają być wykorzystane jako paliwa lub do celów wypełniania wyrobisk (art. 3 ust. 1 pkt 23 u.odp.). W praktyce odzysk polega więc na wykorzystaniu substancji zgodnie z prawem, w taki sposób, iż utraci ona status odpadu. Może to nastąpić w sytuacji, gdy w wyniku powyższych procedur odpad,,staje się przedmiotem lub substancją spełniającą biorąc pod uwagę wymagania zawarte w przepisach Unii Europejskiej łącznie następujące warunki (art. 14 ust. 1 u.odp.): a) jest powszechnie stosowany do konkretnych celów; b) istnieje rynek takich przedmiotów lub substancji, lub popyt na nie; c) dany przedmiot lub substancja spełniają wymagania techniczne dla zastosowania do konkretnych celów oraz wymagania określone w przepisach i normach mających zastosowanie do produktu; 2 NR 7 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

KILKA UWAG NA TEMAT PRAWNYCH ZASAD GOSPODAROWANIA KOMUNALNYMI OSADAMI ŚCIEKOWYMI d) zastosowanie przedmiotu lub substancji nie prowadzi do negatywnych skutków dla życia, zdrowia ludzi lub środowiska. Niewyczerpujący wykaz procesów odzysku zawiera załącznik 1 ustawy o odpadach. Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku unieszkodliwiania. Jest to proces niebędący odzyskiem, nawet jeżeli wtórnym skutkiem takiego procesu jest odzysk substancji lub energii (art. 3 ust. 1 pkt 30 u.odp.). Pomimo ułomności tej ostatniej definicji (można bowiem dojść do wniosku, iż unieszkodliwianiem odpadów jest, np. zapobieganie ich powstawaniu) należy stwierdzić, iż proces powyższy będzie polegać przede wszystkim na różnych formach składowania odpadów, ich przekształcaniu termicznym, czy wreszcie innych procesach fizycznych, biologicznych i chemicznych. Jak wspomniano, unieszkodliwianie komunalnych osadów ściekowych może następować w ramach różnych procesów chemicznych, fizycznych lub biologicznych (por. załącznik 2 do u.odp.). Polegać może na ich składowaniu w gruncie lub na powierzchni ziemi (proces D1), obróbce fizyczno-chemicznej, niewymienionej w innej pozycji załącznika zawierającego niewyczerpujący wykaz procesów unieszkodliwiania, w wyniku której powstają ostateczne związki lub mieszaniny unieszkodliwiane za pomocą któregokolwiek spośród procesów wymienionych w pozycjach załącznika (proces D9), przekształcenie termiczne na lądzie (proces D10), jak również innych procesach, nie uwzględnionych w załączniku 2 ustawy o odpadach. Z praktycznego punktu widzenia warto omówić prawne aspekty kilku kategorii postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi. Są to stanowiące ich odzysk,,stosowanie (tzw. wykorzystanie przyrodnicze), unieszkodliwianie polegające na składowaniu i wreszcie przekształcenie termiczne, które w zależności od warunków prowadzenia może być uznane zarówno za odzysk, jak i unieszkodliwianie. III. Specyfika,,stosowania komunalnych osadów ściekowych Jedną z form odzysku komunalnych osadów ściekowych jest ich,,stosowanie (Pacek-Łopalewska, 2013, s. 296). Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 28 ustawy o odpadach jest nim rozprowadzanie komunalnych osadów ściekowych na powierzchni ziemi lub wprowadzanie ich do gleby. W tym zakresie stanowić będzie ono proces odzysku R10,,obróbka na powierzchni ziemi przynosząca korzyści dla rolnictwa lub poprawę stanu środowiska 1. Przed dokonaniem analizy prawnych zasad stosowania komunalnych osadów ściekowych należy uzmysłowić sobie specyfikę tego rodzaju odpadów. Powstają one na skutek oczyszczania ścieków komunalnych. Charakteryzują się dużą zasobnością w składniki mające znaczenie nawozowe dla gleb i roślin. Dotyczy to materii organicznej, makro- i mikroskładników. Osady ściekowe stanowią przede wszystkim źródło materii organicznej (MO), której zawartości wahają się od 312 do 692 g kg -1 s.m., średnio 542 g kg -1 s.m (Czekała, 2009, s. 30). Zawierają również znaczące ilości azotu (1,25 83,5 g kg -1 s.m.), fosforu (0,4 36,1 g kg -1 s.m.), wapnia (0,8 115 g kg -1 s.m.), czy magnezu (0,2 12,6 g kg -1 s.m.). Skład mineralny i organiczny osadów z komunalnych oczyszczalni ścieków jest wreszcie zbliżony do glebowej substancji organicznej, zwanej próchnicą (Pikon, Kokot, 2009, s. 44). Nic dziwnego, iż sąone wykorzystywane do poprawy bądź przywrócenia jakości gleb, przede wszystkim wykorzystywanych do produkcji rolnej i leśnej, czy też w procesach rekultywacji terenów, gleb zdegradowanych, jak i w kształtowaniu szaty roślinnej nieużytków (Politechnika Częstochowska, 2004a, s. 48). O skuteczności takich działań mogą świadczyć badania, w których wykazano znaczący wzrost plonów na gruntach nawożonych osadami pochodzącymi z oczyszczalni mechanicznych i mechanicznobiologicznych (Gondek, 2012, s. 295). Polski ustawodawca wprowadza szczególne zasady,,stosowania (,,aplikacji ) komunalnych osadów ściekowych, jako odzysk (Górski, 2006, s. 32): 1) w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz, 2) do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu, 3) do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz, 4) do rekultywacji terenów, w tym gruntów na cele rolne, 5) przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Wzajemne relacje procesów odzysku, o których mowa w pkt 1 3 nie są do końca jasne. Wszak wszystkie z nich mogą polegać na wykorzystaniu osadów w rolnictwie. To ostatnie pojęcie nie zostało zdefiniowane, jednak odwołując się do literatury można stwierdzić, iż stanowi ono dział gospodarki ukierunkowany na produkcję roślinna i zwierzęca poprzez uprawę gruntów (Budzianowski, 2008, s. 192). Można w tym zakresie odwołać się także do definicji,,działalności rolniczej zawartej w słowniku pojęć,,programu Rozwoju Obszarów Wiejskich. Działalność rolnicza jest tam rozumiana jako działalność w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w tym w zakresie produkcji materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcji warzywniczej, roślin ozdobnych, grzybów uprawnych, sadownictwa, hodowli i produkcji materiału zarodowego ssaków, ptaków i owadów użytkowych, produkcji typu przemysłowego, fermowego oraz chowu i hodowli ryb (PROW). Powyższe definicje korespondują także z pojęciem,,działalności rolniczej zawartym w art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (DzU 2013, poz. 1381 ze zm.). W świetle powyższego przepisu jest nią produkcja roślinna i zwierzęca, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza, roślin ozdobnych, grzybów uprawnych, sadownictwa, hodowla i produkcja materiału zarodowego zwierza t, ptactwa i owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowla ryb. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 7 2014 3

SOME REMARKS ON THE LEGAL PRINCIPLES OF MANAGEMENT OF MUNICIPAL SEWAGE SLUDGE Jak się zdaje więc, nie będzie błędem stwierdzenie, iż rolnictwo obejmować będzie również produkcję roślin przeznaczonych do produkcji kompostu czy też nieprzeznaczonych do spożycia i produkcji pasz. Ustawa o odpadach nie definiuje pojęcia,,rekultywacji terenu. W nieco zmienionej formie,,rekultywacji gruntów funkcjonuje ono w ustawie z dnia z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (DzU 2013, poz. 1205), jako nadanie lub przywrócenie gruntom zdegradowanym albo zdewastowanym wartości użytkowych lub przyrodniczych przez właściwe ukształtowanie rzeźby terenu, poprawienie właściwości fizycznych i chemicznych, uregulowanie stosunków wodnych, odtworzenie gleb, umocnienie skarp oraz odbudowanie lub zbudowanie niezbędnych dróg (art. 4 pkt 18 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych). Należy zatem przyjąć, iż rekultywacja,,terenów, o której mowa w art. 96 ust. 1 pkt 4 miała by polegać na podejmowaniu działań, o których mowa w art. 4 pkt 18 ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych, zarówno w odniesieniu do gruntów rolnych i leśnych 2, jak i innych,,gruntów (terenów). Taka wykładnia korespondowała by z definicją zawartą w ustawie z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (DzU 2013, poz. 1136). Zgodnie z jej art. 3 ust. 1 pkt 11, pod pojęciem,,rekultywacji terenu należy rozumieć zagospodarowanie terenu, w tym oczyszczanie gruntu, na który miał wpływ obiekt unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, w taki sposób, aby przywrócić go do właściwego stanu użytkowego i przyrodniczego, ze szczególnym uwzględnieniem jakości gleby, dzikiej fauny i flory, siedlisk naturalnych, systemów słodkiej wody oraz krajobrazu. Z technicznego punktu widzenia rekultywacja może obejmować dwie podstawowe grupy działań. Pierwsza z nich to makroniwelacja, polegająca na wyrównaniu terenu, np., odkrywkowych wyrobisk górniczych. Drugi etap to odtwarzanie warstwy glebotwórczej polegające na całkowitym lub częściowym odtwarzaniu gleb metodami technicznymi końcowy element rekultywacji terenu (NFOŚiGW, 2008). Należy przyjąć, iż,,stosowanie komunalnych osadów ściekowych będzie następowało na tym ostatnim etapie. Pozostaje wreszcie problem stosowania komunalnych osadów ściekowych przy dostosowaniu gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. W przypadku dokumentów związanych z planowaniem przestrzennym chodzić może przede wszystkim o wyznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego wymagania wynikające z potrzeb kształtowania przestrzeni publicznych oraz obszary wymagające przekształceń lub rekultywacji (art. 15 ustawy z z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; DzU 2012, poz. 647 ze zm.). W odniesieniu do decyzji określającej warunki zabudowy i zagospodarowania terenu dotyczy to zapewne art. 54 pkt 2 lit. a, zgodnie z którym w decyzji o ustaleniu lokalizacji celu publicznego (i odpowiednio decyzji o warunkach zabudowy) określa się warunki i szczegółowe zasady zagospodarowania terenu oraz jego zabudowy wynikaja ce z przepisów odrębnych, a w szczególności w zakresie warunków i wymagań ochrony i kształtowania ładu przestrzennego. Znacznie trudniej ustalić potencjalne sytuacje, gdy przeprowadzenie rekultywacji jest uzasadnione potrzebami wynikającymi z planów gospodarki odpadami. Są to dokumenty o znacznym stopniu ogólności, a dodatkowo nie mają charakteru normatywnego. Być może chodzi tu o określone w planach kierunki działań w zakresie zapobiegania powstawaniu odpadów oraz kształtowania systemu gospodarki odpadami, podejmowanych dla osia gnięcia celów, o których mowa w pkt 3, w tym [...] określenie polityki w zakresie gospodarki odpadami, wraz z planowanymi technologiami i metodami, lub polityki w zakresie postępowania z odpadami powoduja cymi problemy w gospodarowaniu odpadami, w tym środków zachęcaja cych do selektywnego zbierania bioodpadów w celu ich kompostowania i uzyskiwania z nich sfermentowanej biomasy, przetwarzania bioodpadów w sposób, który zapewnia wysoki poziom ochrony środowiska, stosowania bezpiecznych dla środowiska materiałów wyprodukowanych z bioodpadów przy zachowaniu wysokiego poziomu ochrony życia i zdrowia ludzi oraz środowiska (art. 35 ust. 1 pkt 4 lit. b u.odp.). Szczegółowe zasady postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi są określone w art. 96 ust. 2 12 ustawy o odpadach 3. Przede wszystkim przed,,stosowaniem w każdym przypadku konieczne jest poddanie ich obróbce biologicznej, chemicznej, termicznej lub innemu procesowi, który obniża podatność komunalnych osadów ściekowych na zagniwanie i eliminuje zagrożenie dla środowiska lub życia i zdrowia ludzi (art. 96 ust. 4 u.odp.). W praktyce najczęściej stosowany jest tutaj ciąg czynności, występujących łącznie lub osobno, na który składają się procesy zagęszczania, stabilizacji (chemiczne lub biologiczne), odwodnienia i higienizacji (pasteryzacji, wapnowania bądź suszenia). Ustawodawca zdecydował się również ograniczyć(awręcz zlikwidować) pośrednictwo w gospodarowaniu osadami komunalnymi. Zgodnie z art. 96 ust. 2 ustawy o odpadach komunalne osady ściekowe moga być przekazywane do stosowania władaja cemu powierzchnia ziemi 4 wyła cznie przez wytwórcę tych osadów. Konieczność takiego rozwiązania wynika zapewne z tego, iż przynajmniej w odniesieniu do części przypadków,,stosowania osadów, odpowiedzialność za prawidłowość podejmowanych w tym zakresie czynności ponosi właśnie wytwórca odpadów. Ustawa nakłada także, zwłaszcza na wytwórcę komunalnych osadów ściekowych, przeznaczonych do stosowania, kilka obowiązków o charakterze informacyjnym. Jest on zobowiązany do dokonania odpowiednich badań, zarówno samych osadów, jak i gruntów, na których mają być wykorzystane. Dokonane w ich wyniku wnioski pozwolą przede wszystkim ustalić, czy i w jakim stopniu stosowanie osadów jest dopuszczalne, oraz dawki aplikacji. Powyższe informacje muszą być przekazywane władającemu powierzchnią ziemi, łącznie z samymi osadami. Ten ostatni jest zaś zobowiązany przechowywać je przez okres 5 lat od dnia zastosowania komunalnych osadów ściekowych. Szczególne wreszcie rozwiązania zostały przewidziane w odniesieniu do stosowania osadów w rolnictwie, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu i do 4 NR 7 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

KILKA UWAG NA TEMAT PRAWNYCH ZASAD GOSPODAROWANIA KOMUNALNYMI OSADAMI ŚCIEKOWYMI uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz. W takiej sytuacji władający powierzchnią ziemi jest zwolniony od uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów lub obowiązku wpisu do rejestru gospodarujących odpadami, o którym mowa w art. 49 ustawy (art. 96 ust. 11 u.odp.). Jednocześnie odpowiedzialność za prawidłowe stosowanie wspomnianych osadów spoczywa na ich wytwórcy. Jest on zobowiązany także do powiadomienia wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o zamiarze przekazania osadów władającemu powierzchnią ziemi, na której te osady mają być stosowane, na co najmniej 7 dni przed przekazaniem. Powiadomienie to dokonywane jest w formie pisemnej i powinno zawierać oznaczenie władającego powierzchnią ziemi oraz numery ewidencyjne działek, na których ma nastąpić aplikacja. Techniczne warunki stosowania komunalnych osadów ściekowych określa art. 96 ust. 12 ustawy o odpadach oraz wydane jeszcze na podstawie ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. ustawy o odpadach rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 lipca 2010 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych 5. Wspomniany art. 96 ust. 12 ustawy o odpadach wprowadza w istocie tylko szereg zakazów dotyczących aplikacji komunalnych osadów ściekowych. Zakazuje się ich stosowania: 1) na obszarach parków narodowych i rezerwatów przyrody, 2) na terenach ochrony pośredniej stref ochronnych ujęć wody, w przypadku ich ustanowienia w akcie prawa miejscowego wydanym na podstawie art. 58 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (DzU 2012, poz. 145, 951 i 1513), 3) w pasie gruntu o szerokości 50 m bezpośrednio przylegającego do brzegów jezior i cieków, 4) na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią oraz na terenach czasowo podtopionych i bagiennych, 5) na terenach czasowo zamarzniętych i pokrytych śniegiem, 6) na gruntach o dużej przepuszczalności, stanowiących w szczególności piaski luźne i słabogliniaste oraz piaski gliniaste lekkie, jeżeli poziom wód gruntowych znajduje się na głębokości mniejszej niż 1,5 m poniżej powierzchni gruntu, 7) na gruntach rolnych o spadku przekraczającym 10%, 8) na obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych, w przypadku ich ustanowienia w akcie prawa miejscowego wydanym na podstawie art. 60 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, 9) na terenach objętych pozostałymi formami ochrony przyrody niewymienionymi w pkt 1, jeżeli osady ściekowe zostały wytworzone poza tymi terenami, 10) na terenach położonych w odległości mniejszej niż 100 m od ujęcia wody, domu mieszkalnego lub zakładu produkcji żywności, 11) na gruntach, na których rosną rośliny sadownicze i warzywa, z wyjątkiem drzew owocowych, 12) na gruntach przeznaczonych pod uprawę roślin jagodowych i warzyw, których części jadalne bezpośrednio stykają się z ziemią i są spożywane w stanie surowym w ciągu 18 miesięcy poprzedzających zbiory i w czasie zbiorów, 13) na gruntach wykorzystywanych na pastwiska i łąki, 14) na gruntach wykorzystywanych do upraw pod osłonami. Rozporządzenie z dnia 13 lipca 2010 r. określa warunki, jakie muszą być spełnione przy wykorzystywaniu komunalnych osadów ściekowych, w tym dopuszczalną zawartość w nich metali ciężkich, dopuszczalne wartości występujących w osadach bakterii i innych szkodliwych organizmów, wielkości dopuszczalnej aplikacji, i inne. IV. Termiczne przekształcanie komunalnych osadów ściekowych Kilka uwag należy także poświęcić problematyce termicznego przekształcania komunalnych osadów ściekowych. W świetle art. 3 ust. 1 pkt 29 ustawy o odpadach będzie nim spalanie wspomnianych odpadów przez ich utlenianie bądź inne procesy termicznego przetwarzania odpadów, w tym pirolizę, zgazowanie i proces plazmowy, o ile substancje powstające podczas tych procesów są następnie spalane. Z technicznego punktu widzenia termiczne przekształcanie odpadów może przyjąć formę (Bień, Gandor, 2011, Środa, Kijo-Kleczkowska, Otwinowski, 2012): a) spalania, czyli utlenieniania związków organicznych do CO 2 oraz H 2 O. Celem procesu jest zmniejszenie objętości produkowanych osadów. Jest ono wykorzystywane przede wszystkim w tych przypadkach, gdy stosowanie osadów ściekowych jest niemożliwe ze względu na zbyt wysoką zawartość metali ciężkich; b) współspalanie: z odpadami komunalnymi, z węglem kamiennym bądź brunatnym w celach energetycznych (Pikoń i Kokot 2009), w procesach technologicznych (np. w cementowniach); c) procesów alternatywnych takich jak: mokre utlenianie, które cechuje się możliwością wykorzystania nieodwodnionego osadu ściekowego, jedynie zagęszczonego mechanicznie. Podczas tego procesu w reaktorze panują warunki wysokiej temperatury oraz ciśnienia, które umożliwiają oksydację przy użyciu tlenu organicznej masy zawartej w tych odpadach. Efektem jest uzyskanie osadu zmineralizowanego, odcieku biodegradowalnego oraz gazu poreakcyjnego; piroliza, która prowadzona jest w środowisku beztlenowym przy temperaturze 350 500 o C. W efekcie uzyskuje się trzy produkty: fazę stałą, gazpirolityczny, fazę ciekłą stanowiącą mieszaninę olejów, a także smół. Część produktów ciekłych oraz gazowych zawracana jest w celu pokrycia zapotrzebowania na ciepło procesu; zgazowanie polegające na termochemicznej przemianie substancji organicznych stałych bądź ciekłych w gaz, o odpowiedniej wartości kalorycznej; witryfikację stanowiącą termiczną przemianę substancji w postać szklistą, co sprzyja zmianie właściwości i postaci materiału poddanego modyfikacji. Polega na kontrolowanym dozowaniu energii do substancji, która w wysokiej temperaturze rozkłada się wytwarzając fazę gazową, po czym ulega spopieleniu oraz stopieniu. Produktem jest witryfikat cechujący się amorficzną strukturą, niewielką chemiczną reaktywnością i korzystnymi własnościami chemicznymi. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 7 2014 5

SOME REMARKS ON THE LEGAL PRINCIPLES OF MANAGEMENT OF MUNICIPAL SEWAGE SLUDGE W świetle obowiązującego prawa termiczne przekształcanie odpadów może stanowić zarówno ich odzysk jak i unieszkodliwianie. W odniesieniu do pierwszego przypadku warto odwołać się do art. 158 ust. 2 ustawy o odpadach, zgodnie z którym termiczne przekształcanie, w celu odzysku energii: 1) odpadów opakowaniowych, 2) odpadów innych niż niebezpieczne, 3) stałych odpadów komunalnych w spalarniach odpadów przeznaczonych wyła cznie do przetwarzania stałych odpadów komunalnych, których efektywność energetyczna jest co najmniej równa wartościom określonym w zała czniku nr 1 do ustawy, 4) odpadów, o których mowa w art. 163 stanowi proces odzysku R1, wymieniony w zała czniku nr 1 do ustawy. Należy przyjąć, iż taki odzysk będzie musiał następować we współspalarni, rozumianej jako zakład lub jego część, których głównym przedmiotem działalności jest wytwarzanie energii lub produktów, w których wraz z paliwami sa przekształcane termicznie odpady w celu odzyskania zawartej w nich energii lub w celu ich unieszkodliwiania, obejmuja ce instalacje i urza dzenia służa ce do prowadzenia procesu termicznego przekształcania wraz z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do atmosfery, kontrola, sterowaniem i monitorowaniem procesów, instalacjami zwia zanymi z przyjmowaniem, wstępnym przetwarzaniem i magazynowaniem odpadów dostarczonych do termicznego przekształcania oraz instalacjami zwia zanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzymanych w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych (art. 3 ust prowadziłaby 1 pkt 31 u.odp.). Pojawia się jednak pytanie, czy instalacje służące do,,alternatywnych metod termicznego przekształcania osadów ściekowych (np. reaktory wykorzystywane przy pirolizie) mogą być uznane za współspalarnie odpadów. Odpowiedź negatywna do wniosku, iż procesy takie, służące odzyskowi energii z komunalnych osadów nie stanowią termicznego przekształcenia odpadów. Wynika to z treści art. 155 ustawy o odpadach, zgodnie z którym termiczne przekształcanie odpadów prowadzi się wyła cznie w spalarniach odpadów lub we współspalarniach odpadów, z zastrzeżeniem art. 31 6. Niestety brak precyzji ustawodawcy nie pozwala na jednoznaczną odpowiedź na to pytanie. Termiczne przekształcanie komunalnych osadów ściekowych, którego celem nie jest odzysk energii należy uznać za ich unieszkodliwianie (proces D10,,przekształcanie termiczne na lądzie ). Dotyczyć to będzie osadów, które nie zostały uprzednio wystarczająco ustabilizowane i w związku z tym spełniają kryteria pozwalające na zaliczenie ich do,,niebezpiecznych. Może to następować w spalarni odpadów rozumianej, jako,,zakład lub jego część przeznaczone do termicznego przekształcania odpadów z odzyskiem lub bez odzysku wytwarzanej energii cieplnej, obejmujące instalacje i urządzenia służące do prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów wraz z oczyszczaniem gazów odlotowych i wprowadzaniem ich do atmosfery, kontrolą, sterowaniem i monitorowaniem procesów oraz instalacjami związanymi z przyjmowaniem, wstępnym przetwarzaniem i magazynowaniem odpadów dostarczonych do termicznego przekształcania oraz instalacjami związanymi z magazynowaniem i przetwarzaniem substancji otrzymanych w wyniku spalania i oczyszczania gazów odlotowych (art. 3 ust. 1 pkt 26 u.odp.). Warto tu także sygnalizacyjnie wspomnieć, iż w każdym przypadku termicznego przekształcenia komunalnych osadów ściekowych podmiot prowadzący ten proces jest zobowiązany do przestrzegania całego szeregu obowiązków wynikających z ustawy o odpadach jak i przepisów wykonawczych. Dotyczą one zarówno parametrów instalacji (urządzenia) do przekształcenia odpadów, ich identyfikacji i ewidencji, warunków prowadzenia odzysku czy unieszkodliwiania. Szczegóły reguluje rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 marca 2002 r. w sprawie wymagań dotyczących prowadzenia procesu termicznego przekształcania odpadów 7. Analiza powyższych zagadnień przekracza jednak ramy tego opracowania. V. Składowanie komunalnych osadów ściekowych Trzecią z podstawowych metod postępowania z komunalnymi osadami ściekowymi, będącą formą unieszkodliwiania, jest ich składowanie. W tym zakresie regulacja prawna niewiele różni się od reguł ogólnych dotyczących wszystkich odpadów. Składowanie może następować na składowisku odpadów, które powinno spełniać wymagania określone w dziale VIII rozdziale 1 ustawy o odpadach jak i w przepisach wykonawczych. Składujący odpady jest zobowiązany przestrzegać szereg obowiązków w zakresie warunków technicznych, jakim powinien odpowiadać obiekt unieszkodliwiania, zgodnego z prawem składowania, prowadzenia odpowiedniej ewidencji i innych 8. Warto jednak zwrócić uwagę, iż z dniem 1 stycznia 2016 r. sytuacja ta ulegnie zmianie. Wejdzie bowiem wówczas w życie 6 ust. 4 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 8 stycznia 2013 r. w sprawie kryteriów oraz procedur dopuszczania odpadów do składowania na składowisku odpadów danego typu (DzU nr 0, poz. 38). Przepis powyższy określa kryteria dopuszczania odpadów (w tym ustabilizowanych komunalnych osadów ściekowych) o kodach 19 08 05, 19 08 12, 19 08 14, 19 12 12 oraz z grupy 20 do składowania na składowisku odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne. Zgodnie z załącznikiem 4 rozporządzenia dopuszczone będzie składowanie osadów ściekowych zawierających nie więcej niż 5%węgla organicznego (TOC) w suchej masie oraz których ciepło spalania wynosi maksimum 6 MJ/kg (suchej masy). Pierwszy z podanych parametrów, w przypadku ustabilizowanych osadów ściekowych wynosi średnio 30 40% (Mazur, Mokra, 2011, s. 132, Czekała 2009, s. 30 oraz Politechnika Częstochowska, 2004b). Dotyczy to także ciepła spalania, którego wartość w przypadku osadów ustabilizowanych wynosi ponad 9000 kj/kg s.m (Bień, Gandor, 2011, s. 235 oraz Środa, Kijo-Kleczkowska, Otwinowski, 2012, s. 71). Można zatem przyjąć, iż z chwilą wejścia wspomnianego przepisu składowanie komunalnych osadów ściekowych będzie niemożliwe. Tu warto zwrócić także uwagę na pewną ciekawostkę. Przepis określający dopuszczalne wartości węgla organicznego oraz ciepła spalania ma wejść w życie dnia 1 stycznia 2016 r. Jednak rozporządzenie Ministra Gospodarki utraci moc z dniem 24 stycznia 6 NR 7 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

KILKA UWAG NA TEMAT PRAWNYCH ZASAD GOSPODAROWANIA KOMUNALNYMI OSADAMI ŚCIEKOWYMI 2015 r. Zostało ono bowiem wydane na podstawie ustawy o odpadach z 2001 r. Przepisy wykonawcze nieobowiązującej już ustawy zachowują swą moc, na mocy art. 250 ust. 1 ustawy o odpadach do czasu wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych, nie dłużej jednak niż przez okres 24 miesięcy od dnia wejścia w życie ustawy. Niewykluczone oczywiście, iż do tego czasu zostanie wydane nowe rozporządzenie określające kryteria dopuszczania odpadów na składowisko. VI. Wnioski Jak widać z przedstawionej wyżej analizy, gospodarowanie komunalnymi osadami ściekowymi stanowi poważny problem nie tylko z technicznego, ale i prawnego punktu widzenia. Można, co prawda przyjąć, iż regulacja w analizowanym zakresie jest całościowa, jednak szereg rozwiązań zdaje się być nie do końca trafnych, a istniejące instrumenty związane z postępowaniem z tego typu odpadami nadmiernie skomplikowane. Mając świadomość istniejących ograniczeń wynikających z zobowiązań Polski jako członka Unii Europejskiej należy dążyć do maksymalnego uproszczenia obowiązujących przepisów oraz doprecyzowania poszczególnych rozwiązań. Zasadne jest również doprowadzenie do sytuacji, gdy obowiązujące w Polsce ustawodawstwo nie będzie wprowadzać wyższych standardów (w zakresie gospodarowania komunalnymi osadami ściekowymi), niż te wynikające z aquis communautaire. Literatura Bień, J. Wybrane aspekty termicznej utylizacji komunalnych osadów ściekowych. http://www.plan-rozwoju.pcz.pl/wyklady/ener srod/ener bien.pdf (26.01.2014). Bień, J. Gandor, M. (2011). Badania kinetyki spalania komunalnych osadów ściekowych w atmosferze wzbogaconej tlenem. Inżynieria i Ochrona Środowiska, 14(3), 233 244. Budzianowski, R. (2008) Problemy ogólne prawa rolnego. Przemiany podstaw legislacyjnych i koncepcji doktrynalnych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM. Czekała, J. (2009). Osady ściekowe nawóz czy odpad. Wodocia gi Kanalizacja, (1), 30 33. Definicje pojęć PROW http://www.minrol.gov.pl/pol/wsparcie-rolnictwa-irybolowstwa/plan-rozwoju-obszarow-wiejskich/definicje-pojec-prow (26.01.2014). Gondek, K. (2012). Wpływ nawożenia nawozami mineralnymi, obornikiem od trzody chlewnej i komunalnymi osadami ściekowymi na plon i niektóre wskaźniki jakości ziarna pszenicy jarej (TRITICUM AESTIVUM L.). Acta Agrophysica, 19(2), 289 302. Górski, M. (2006) Postępowanie z osadami ściekowymi w świetle prawa. Czysta energia, (11), s. 32.,,Krajowy plan gospodarki odpadami (2014) został przyjęty uchwałą Nr 217 Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2010 r. w sprawie,,krajowego planu gospodarki odpadami 2014 (MP nr 101, poz. 1183). Mazur, Z. Mokra, O. (2011). Wartość próchnicotwórcza i zawartość makroskładników w osadach ściekowych województwa warmińsko-mazurskiego. Inżynieria Ekologiczna, (27), 131 135. NFOŚiGW (2008). Wytyczne w zakresie wymagań dla procesów rekultywacji, w tym makroniwelacji, prowadzonych przy użyciu odpadów. http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009 07/ab8b4cae508b9d2ee9154227a8f7 ec5a.pdf (26.01.2014). Pacek-Łopalewska, A. (2013). Ustawa o odpadach. Komentarz. Wrocław: Presscom sp. z o.o. Pikoń, K. Kokot, A. (2009). Aspekty ekologiczne unieszkodliwiania osadów z oczyszczalni scieków przy ich współspalaniu w kotłach energetycznych. Archives of Waste Management and Environmental Protection, (11), 43 62. Politechnika Częstochowska. (2004a). Komunalne osady ściekowe podział, kierunki zastosowań oraz technologie przetwarzania, odzysku i unieszkodliwiania (wycia g z pracy zrealizowanej w Instytucie Inżynierii rodowiska pod kierunkiem prof. dr hab. inż. M. Janosz-Rajczyk. Miejsce wydania: Częstochowa. http://www.mos.gov.pl/g2/big/2009 07/136e320f db8719b305c343a23373bf8f.pdf (26.01.2014). Politechnika Częstochowska (2004b). Określenie kryteriów stosowania osadów ściekowych poza rolnictwem. Miejsce wydania: Częstochowa, listopad 2004. http://www.mos.gov.pl/artykul/2457 komunalne osady sciekowe/8973 okreslenie kryteriow stosowania osadow sciekowych poza rolnictwem.html (26.01.2014). PROW. Strona Ministerstwa Rolnictwa http://www.minrol.gov.pl/pol/wsparcie-rolnictwa-i-rybolowstwa/plan-rozwoju-obszarow-wiejskich/definicje-pojec-prow. Środa, K. Kijo-Kleczkowska, A. Otwinowski, H. (2012). Termiczne unieszkodliwianie osadów ściekowych. Inżynieria Ekologiczna, (28), 67 81. 1 Należy jednak wykluczyć możliwość uznania,,stosowania za proces unieszkodliwiania D2,,przetwarzanie w glebie i ziemi (np. biodegradacja odpadów płynnych lub szlamów w glebie i ziemi itd.). 2 Wświetle art. 2 ust. 1 ustawy gruntami rolnymi, są grunty: 1) określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne; 2) pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa; 3) pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu; 4) pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych; 5) parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, w tym również pod pasami przeciwwietrznymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi; 6) pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych; 7) pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa i mieszkańców wsi; 8) zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa; 9) torfowisk i oczek wodnych; 10) pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych. Gruntami leśnymi (art. 2 ust. 2 ustawy), są grunty: 1) określone jako lasy w przepisach o lasach; 2) zrekultywowane dla potrzeb gospodarki leśnej; 3) pod drogami dojazdowymi do gruntów leśnych. 3 Warto zaznaczyć, iż przy stosowaniu komunalnych osadów ściekowych konieczne jest przestrzeganie,,zasady bliskości, o której mowa w art. 20 ust. odp. 4 Wydaje się, że chodzi tu o,,władającego powierzchnią ziemi w rozumieniu art. 3 pkt 44 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. Pod tym pojęciem należy rozumieć,,właściciela nieruchomości, a jeżeli w ewidencji gruntów i budynków prowadzonej na podstawie ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne ujawniono inny podmiot władający gruntem podmiot ujawniony jako władający. 5 DzU nr 137, poz. 924. Na mocy art. 250 ust. 1 ustawy o odpadach zachowało ono moc do czasu wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych, nie dłużej jednak niż przez okres 24 miesięcy od dnia wejścia wżycie ustawy. 6 Art. 31 ustawy o odpadach reguluje przypadki spalania odpadów poza urządzeniami i instalacjami. 7 DzU nr 37, poz. 339 ze zm. 8 Warto jednak nadmienić, iż art. 122 ust. 1 pkt 6 ustawy o odpadach, zakazuje składowania na składowisku odpadów ulegających biodegradacji selektywnie zebranych. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 7 2014 7

Weryfikacja rozstrzygnięć Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki Verification of settlements of the President of Energy Regulatory Office dr Arkadiusz Cudak Streszczenie Przedmiotem artykułu są środki prawne służące weryfikacji działań Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. Postępowanie przed tym krajowym organem regulacyjnym toczy się na podstawie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego. Natomiast odwołania od decyzji rozpoznaje Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów według reguł przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego. Jest to zatem przykład postępowania hybrydowego. Artykuł analizuje obowiązujące unormowania prawne w aspekcie zgodności tych rozwiązań z prawem unijnym. Wyrażane są również wątpliwości w zakresie zgodności tych regulacji z Konstytucją RP. Słowa kluczowe: organ regulacyjny, odwołanie, Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Summary The article topic concerns legal measures aimed to verify actions of the President of Energy Regulatory Office. Legal proceedings conducted in front of this domestic regulatory body are pursued on the basis of the code of administrative procedure Appeals to the decisions are recognized by Court of Competition and Consumer Protection according to the rules presented in civil code. Therefore, this is an example of a hybrid proceeding. The article analyses binding norms in the aspect of accordance of these solutions with the European law. The article outlines as well doubts in the scope of the accordance of these regulations with the Constitution of the Republic of Poland. Key words: regulatory body, appeal, Court of Competition and Consumer Protection. Wstęp Jedną z głównych cech ustrojowych organów regulacyjnych jest ich niezależność (Hoff 2008, s. 153 i nast.). W dużej mierze wynika to z wymogów stawianych przez prawodawstwo Unii Europejskiej (Jaroszyński, Wierzbowski, 2011, s. 340 i nast.). W piśmiennictwie podkreśla się, że ta niezależność nie jest nieograniczona, ale jest znacząca (Kmieciak 2009, s. 21). Na zakres owej niezależność duży wpływ wywiera tryb weryfikacji rozstrzygnięć organu regulacyjnego. Zgodnie z art. 37 ust. 17 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/72/WE z dnia 13 lipca 2009 r. dotyczącej wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej i uchylającej dyrektywę 2003/54/WE (DzU UE L. 2009.211.55), państwa członkowskie zapewniają ustanowienie na poziomie krajowym odpowiednich mechanizmów przewidujących, że strona, której dotyczy decyzja krajowego organu regulacyjnego, ma prawo do odwołania się do organu niezależnego od zaangażowanych stron oraz od jakiegokolwiek rządu. W aktualnym stanie prawnym odwołania od decyzji Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki rozpoznaje Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (dalej: SOKiK). Jest to wydział Sądu Okręgowego w Warszawie. Weryfikacja rozstrzygnięć organu regulacyjnego następuje więc przez sąd powszechny, a nie przez sąd administracyjny, który w zasadzie sprawuje kontrolę legalności działalności organów administracji publicznej. Tematem niniejszego opracowania jest próba odpowiedzi, czy takie rozwiązania są zgodne z Konstytucją RP oraz czy zawierają prawidłową implementację prawa unijnego. Analizę tą należy przeprowadzić także z uwzględnieniem specyfiki postępowania regulacyjnego w sprawach z zakresu energetyki. Charakter postępowania w sprawie regulacji energetyki Postępowanie w sprawie regulacji energetyki jest specyficzne. Można bowiem wyróżnić dwa etapy. Pierwszy z nich prowadzony jest przez organ administracji publicznej według ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (DzU 2013, poz. 267, dalej: Kpa) i kończy się wydaniem decyzji administracyjnej. Jest ono jednoinstancyjne. Ponieważ od decyzji Prezesa URE nie służy ani odwołanie, ani wniosek o ponowne rozpoznanie sprawy decyzja ta jest ostateczna w postępowaniu administracyjnym (art. 16 1 Kpa). W literaturze wskazuje się, że jest to administracyjne postępowanie przesądowe (Brol 2010, s. 612 i nast.). Stosownie bowiem do treści art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (DzU 2012, poz. 1059) do postępowania przed Prezesem URE stosuje się, z zastrzeżeniem 8 NR 7 2014 PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO

WERYFIKACJA ROZSTRZYGNIE Ć PREZESA URZE DU REGULACJI ENERGETYKI ust. 2 4, przepisy Kpa. Wyjątki te dotyczą trzech kwestii. Po pierwsze, odwołanie od decyzji Prezesa URE wnoszone jest do sądu powszechnego. Po drugie, postępowanie w sprawie odwołania od decyzji Prezesa URE toczy się według przepisów ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 43, poz. 296 ze zm., dalej: Kpc) o postępowaniu w sprawach z zakresu regulacji energetyki. Po trzecie, postanowienia Prezesa URE, od których służy zażalenie wnoszone są do sądu powszechnego i rozpoznawane są według przepisów Kpc. Bez żadnych wątpliwości wszystkie decyzje orzekające co do istoty sprawy, a zatem kończące postępowanie, podlegają zaskarżeniu do SOKiK. Dotyczy to również decyzji umarzających postępowanie (art. 105 Kpa). Rozwiązanie przyjęte w postępowaniu regulacyjnym z zakresu energetyki jest zatem odmienne niż w przypadku pozostałych postępowań regulacyjnych, gdzie przyjęto daleko idący dualizm w zakresie weryfikacji decyzji organów regulacyjnych. W przypadku bowiem organu regulacyjnego w sprawach telekomunikacji i poczty ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (DzU nr 171, poz. 1800 ze zm.) w art. 206 ust. 2 enumeratywnie wymienia decyzje Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej, od których przysługuje odwołanie do SOKiK. W przypadku pozostałych decyzji weryfikacja następuje w trybie postępowania administracyjnego, a następnie podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego. W zbliżony sposób uregulowano weryfikację rozstrzygnięć organu regulacyjnego w sprawach transportu kolejowego. W art. 14 ust. 5 ustawy z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym (DzU 2007, nr 16, poz. 94 ze zm.) wymieniono rodzaje decyzji, od których odwołanie wnosi się do SOKiK. Zatem w odniesieniu do organu regulacyjnego w sprawach energetyki przewidziano najszerszy zakres kontroli sprawowanej przez sąd powszechny. Nie sposób stwierdzić, czy jest to celowy zabieg ustawodawcy. Należy bowiem podkreślić, że poszczególne przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, które ustanawiają Sąd Okręgowy w Warszawie sąd ochrony konkurencji i konsumentów jako właściwy w sprawach odwołań od decyzji poszczególnych organów regulacyjnych (art. 479 46 Kpc decyzje Prezesa URE, art. 479 57 Kpc decyzje Prezesa UKE, art. 479 68 Kpc decyzje Prezesa UTK), są zbliżone w swojej treści. Z nich można byłoby wysnuć wniosek o dopuszczalności odwołań do SOKiK w stosunku do wszystkich decyzji tych organów. Dopiero przepisy ustawowe, określające działalność poszczególnych organów regulacyjnych, zawężają ową dopuszczalność tylko do niektórych decyzji Prezesa UKE i Prezesa UTK. Przyjmuje się, że taki sposób regulacji sposobu weryfikacji rozstrzygnięć Prezesa URE jest zamierzony, skoro obowiązywało pod rządami poprzednich przepisów i nie zostało zmienione (Brol 2010, s. 616). Prawo wniesienia odwołania odnosi się oczywiście do decyzji wydawanych w pierwszej instancji. Postępowanie regulacyjne w postępowaniu administracyjnym jest bowiem jednoinstancyjne. Ewentualna weryfikacja rozstrzygnięć wydanych w postępowaniu administracyjnym przez organ regulacyjny następuje w postępowaniu cywilnym przez sąd powszechny. W ten sposób realizowana jest zasada dwuinstancyjności postępowania, wyrażona w art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (DzU nr 78, poz. 483 ze zm.). Taki model postępowania określany jest w piśmiennictwie przedmiotu jako procedury hybrydowe, czy też procedury złożone (Kmieciak, 2002, s. 46). Powszechnie w literaturze krytykowane są tego typu rozwiązania (Błachucki, 2011, s. 130 i nast.; Stankiewicz, 2011, s. 159 i nast.). Taki stan prawny obowiązuje poczynając od dnia 5 grudnia 1997 r., gdy wprowadzono do Kodeksu postępowania cywilnego rozpoznawanie odwołań od decyzji organu regulacyjnego energetyki. Było to konsekwencją wejścia w życie ustawy Prawo energetyczne. Warto podkreślić, że w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 13 kwietnia 1990 r., kontrola legalności decyzji wydawanych przez Urząd Antymonopolowy (obecnie Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów) zastrzeżona była dla Naczelnego Sądu Administracyjnego. Dopiero na początku lat dziewięćdziesiątych ustawodawca zadecydował o zmianie charakteru postępowania zmierzającego do weryfikacji decyzji organu antymonopolowego, przekazując tą kompetencję sądowi powszechnemu. Formalnie sąd antymonopolowy powstał z dniem 26 kwietnia 1990 r., albowiem w tej dacie weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 kwietnia 1990 r. w sprawie utworzenia sa du antymonopolowego (DzU nr 27, poz. 157). Aktualnie nie sposób ustalić, czy powyższa zmiana miała przemyślany systemowy cel, czy też była reakcją na przedłużający się czas rozpoznawania spraw przez Naczelny Sąd Administracyjny. Faktem jest, że w tym okresie dominowała tendencja do rozszerzania kompetencji Naczelnego Sądu Administracyjnego. Przejawem tego było wprowadzenie do Kpa klauzuli generalnej, poddającej kontroli sądu administracyjnego wszystkie decyzje administracyjne, poza nielicznymi przypadkami wyraźnie wyłączonymi przez ustawodawcę. Odwołanie od decyzji Prezesa URE Jak wskazano wyżej, od decyzji Prezesa URE wnosi się odwołanie do SOKiK. Odwołanie to nie należy utożsamiać z środkiem zaskarżenia o tej samej nazwie, uregulowanym w art. 127 i następne Kpa. Zresztą Prezes URE, stosownie do treści art. 5 2 pkt 4 Kpa traktowany jest w postępowaniu administracyjnym jak minister. Stąd też od decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ten organ przysługiwałby wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, a nie odwołanie (art. 127 3 Kpa). Dlatego też do tego odwołania nie można stosować nawet odpowiednio przepisów Kpa. Nazwa tego środka prawnego jest efektem pewnej tradycji. Ustawodawca nawiązał, czy właściwie wzorował się na odwołaniu od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (art. 479 28 Kpc). Ten środek zaś był inspirowany odwołaniem od decyzji organów rentowych. PRZEGLA D USTAWODAWSTWA GOSPODARCZEGO NR 7 2014 9