Polityka miejska Inspiracje Programu ESPON 2013 < > 90

Polityka miejska Inspiracje Programu ESPON 2013 < 10 10-20 20-30 30-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 > 90

ESPON jest Europejską Siecią Obserwacyjną Rozwoju Terytorialnego i Spójności Terytorialnej. Jest to program badawczy dotyczący rozwoju przestrzennego, związany z Funduszami Strukturalnymi UE. Program rozpoczął się w 2002 roku i początkowo był finansowany ze środków Programu Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG III oraz częściowo przez kraje członkowskie oraz Islandię, Norwegię i Szwajcarię. Obecnie program jest realizowany w ramach Celu 3 Funduszy Strukturalnych Europejska Współpraca Terytorialna. Finansowanie Programu zapewnia Komisja Europejska, kraje członkowskie UE oraz kraje partnerskie biorące udział w programie. ESPON 2013 jest realizowany w 31 krajach. Siedziba Władzy Wdrażającej program mieści się w Luksemburgu. Celem programu jest zapewnienie om i praktykom na poziomie wspólnotowym, krajowym oraz regionalnym systematycznej, nowej i porównywalnej wiedzy na temat trendów rozwoju terytorialnego Europy oraz wpływu wdrażanych na regiony i obszary europejskie. Wiedza ta ma bezpośrednio wspierać formułowanie i realizowanie zadań strategicznych. Program ESPON ma dostarczać wiedzy wykraczającej poza standardowe, tradycyjne analizy sporządzane przez Komisję Europejską. W sumie ponad 130 instytucji badawczych z całej Europy jest zaangażowanych w projekty badawcze, działania wspierające i koordynujące Program. Krajowe Punkty Kontaktowe ESPON tworzą sieć i służą jako łączniki pomiędzy środowiskami praktyków i badaczy we wszystkich krajach członkowskich. Zadaniem przedstawicieli szczebla ministerialnego ze wszystkich krajów zaangażowanych w Program ESPON oraz przedstawicieli Komisji Europejskiej zasiadających w Komitecie Monitorującym jest wzmacnianie praktycznego wymiaru realizowanych badań oraz dostarczanie inspiracji i propozycji tematów badawczych. Więcej informacji na temat Programu ESPON 2013 można znaleźć na stronie: www.espon.eu www.espon.pl 2

Mapa 1.Typologia rodzajów przepływu ludności 2001-2007 (ESPON ATTREG) Mapa 2.Publiczne i prywatne wydatki na B+R jako % PKB 2007-08 (ESPON SIESTA) Reykjavik Canarias Guadeloupe Martinique Madeira Acores Réunion Helsinki Tallinn Oslo Stockholm Guyane Riga København Vilnius Minsk Dublin London Warszawa Berlin Amsterdam Kyiv Mapa niekoniecznie odzwierciedla opinię Komitetu Monitorującego ESPON Bruxelles/Brussel Praha Luxembourg Paris Kishinev Wien Bratislava Budapest Bern Vaduz Ljubljana Zagreb Bucuresti Beograd Sarajevo Sofiya Podgorica Roma Skopje Ankara Tirana Madrid Lisboa Athinai Nicosia El-Jazair Tounis Valletta ESPON-SIESTA Project, 2012 0 320 640 km Regional level: NUTS 0 and 2 Source: EUROSTAT Origin of data: EUROSTAT, 2012 EuroGeographics Association for administrative boundaries % regionalnego PKB <1 2,0-3,0 0,5-1,0 3,0-4,0 1,0-2,0 >4 NOTES: ES, PL, PT, BE, FR, FI, IE, IS, EE, LV, LT, MT, CY, RO, HR, SI, CH, TR, NO i BG - dane za 2008. Dane GR - 2005. IT, DE, AT, NL, DK, MK i SE - dane za 2007. TR, CH i NO na poziomie NTS1 brak danych Polityka miejska Tocząca się aktualnie debata nad ą miejską w Polsce oraz procesy decyzyjne mające na celu stworzenie projektu dokumentu Krajowej Polityki Miejskiej to doskonała okazja aby poszukać inspiracji w bogatych wynikach Programu ESPON 2013. Krajowa a miejska zgodnie z przyjętą definicją* jest celowym, ukierunkowanym terytorialnie zbiorem działań państwa na rzecz zrównoważonego rozwoju miast i ich obszarów funkcjonalnych oraz wykorzystania ich potencjałów w procesie rozwoju kraju. Strategicznym celem krajowej i miejskiej w Polsce według przyjętych założeń ma być wzmocnienie zdolności miast i obszarów zurbanizowanych do kreowania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy oraz poprawa jakości życia mieszkańców. Przytoczone inspiracje, wynikające z badań projektów ESPON, pogrupowane są zgodnie z sześcioma wątkami tematycznymi, wokół których koncentruje się debata nad krajową ą miejską: rozwój gospodarczy; transport; ochrona środowiska i odpowiedź na zmiany klimatu; kształtowanie przestrzeni; rewitalizacja; zarządzanie obszarami miejskimi. Przykładowe rozwinięcie tematyki powyższych wątków wskazano na str. 10. Ninijesza broszura przytacza wnioski i rekomendacje wynikające z projektów realizowanych w ramach programu ESPON. *) w założeniach Krajowej Polityki Miejskiej do roku 2020 przyjętych przez Komitet Rady Ministrów 20.06.2013 r. Rozwój gospodarczy ESPON ATTREG: Miasta w regionach zielonych (Mapa 1, grupa 2) to miasta obrotowych drzwi zdolne przyciągać turystów i krótkoterminowych odwiedzających, co nie jest zjawiskiem negatywnym pod warunkiem, że posiadają one strategię zatrzymania raz zachęconych gości. Podstawowa rekomendacja dla miast zlokalizowanych w tych regionach dotyczy opracowania strategii zakorzenienia za pomocą dogodnych warunków mieszkaniowych i rozwojowych dostępnych w szczególności dla młodych pracowników. Miasta w regionach różowych (Mapa 1, grupa 1) należą do najbardziej problematycznych pod względem atrakcyjności. O ile ich wskaźniki gospodarcze mogą być dobre, to zalecane jest radykalne podniesienie atrakcyjności bądź to turystycznej (np. poprzez strategię serii wydarzeń, wypromowanie produktu turystycznego) bądź to rezydencjonalnej (np. poprzez utworzenie dobrej uczelni wyższej). Tak wytworzony potencjał ma szansę pozytywnie wpłynąć na kapitał ludzki i transformację do grupy 4. ESPON FOCI: Różne wyzwania globalne wymagają alternatywnych rozwiązań, co z kolei generuje wygranych i przegranych. Budowanie scenariuszy rozwojowych pomaga w identyfikacji wygranych i przegranych oraz ułatwia poszukiwanie właściwych rozwiązań dla kwestii miejskich i terytorialnych będących efektem procesów globalizacji. ESPON SGPTD: Zwiększa się przepaść rozwojowa pomiędzy dużymi i średnimi miastami a metropoliami. Duże i średnie miasta są bardziej niż stolice i metropolie podatne na recesję i kryzys, co przejawia się zarówno w większym spadku tempa wzrostu, jak również w zwiększeniu stóp bezrobocia. Duże 3

Mapa 3. Dostępność czasowa miejsc pracy 1h (samochód) (ESPON TRACC) wg. liczby miejsc pracy i średnie miasta będą relatywnie traciły na znaczeniu w gospodarce globalnej ze względu na rosnącą rolę analogicznych miast w Azji i Ameryce Południowej. Kluczem do sukcesu dużych i średnich miast jest ich skuteczna restrukturyzacja, której towarzyszą procesy decentralizacji władzy oraz środków publicznych. Duże i średnie miasta mogą kształtować swoją trajektorię rozwojową dzięki skutecznym liderom lokalnym. Najistotniejszym czynnikiem rozwoju jest odpowiednia kombinacja dobrego przywództwa, przedsiębiorczości, efektywnego zarządzania i zintegrowanego podejścia do rozwoju. Na dobre przywództwo składają się wizjonerskie myślenie, zdolność do budowania koalicji wokół strategii rozwojowej, maksymalizacja przewag konkurencyjnych, zachęcanie wewnętrznych inwestycji poprzez poprawę jakości życia i przestrzeni. ESPON SIESTA: Badania i rozwój tak jak kapitał ludzki są zasobami o charakterze terytorialnym i mogą przyczynić się do zwiększenia wzrostu i konkurencyjności miast w skali europejskiej i globalnej. Zwiększenie inwestycji w badania i rozwój jest celem strategii Europa 2020, która określa docelową wielkość inwestycji w B+R na poziomie 3% PKB. Miasta zlokalizowane w obszarze najwyższego rozwoju gospodarczego Europy (tzw. Pentagon) oraz w krajach skandynawskich osiągają wydatki na B+R nawet do 7% regionalnego PKB. Miasta zlokalizowane w części wschodniej, w tym miasta polskie, są pod tym względem wyraźnie zapóźnione, a ich wydatki na B+R wahają się w okolicach 0,5% PKB. 4 Mapa 4. Dostępność czasowa miejsc pracy 1h (t. publiczny) (ESPON TRACC) wg. liczby miejsc pracy Transport ESPON FOCI: Planowanie większości europejskich miast w XX wieku zakładało wysoki poziom indywidualnej motoryzacji. Współczesny model planowania miasta oraz procesy suburbanizacji wymagają wyznaczenia nowych węzłów komunikacyjnych na podstawie publicznych systemów transportowych. Zmiana konfiguracji komunikacji miasta i oparcie jej na transporcie publicznym, sieci ruchu rowerowego i pieszego wymaga znaczących zmian przestrzennych i terytorialnych, ale jest jedyną szansą na pozytywne zmiany w centrach miast. ESPON BEST METROPOLISES: Dalszy rozwój infrastruktury transportowej i integracji różnych rodzajów transportu ma również kluczowe znaczenie w zrównoważonym rozwoju miast. Zasady tworzenia mechanizmów i warunków prawnych powinny być skonstruowane w sposób, który umożliwi ścisłą współpracę samorządów lokalnych w odniesieniu do przygotowywania planów, inwestycji oraz ich realizacji. Podejście partnerskie jest konieczne dla zapewnienia skutecznej współpracy. Przesłanki do przenoszenia miejsc pracy poza zatłoczone centra miast powinny być kluczowym elementem rozwoju gospodarczego i przestrzennego. Takim rozwiązaniom musi jednak towarzyszyć poprawa warunków funkcjonowania transportu publicznego, zwłaszcza szynowego. Potrzeba także dalszego rozwoju systemów P&R. Należy wzmocnić zasadę uzależnienia tworzenia infrastruktury transportowej od planowanych kierunków rozwoju sieci osadniczej. W celu osiągnięcia

Mapa 5. Zdolność łagodzenia skutków emisji (ESPON CLIMATE) Mapa 6. Potencjalna wrażliwość na zmiany klimatu (ESPON CLIMATE) Reykjavik Canarias Guadeloupe Martinique Réunion Oslo Stockholm Helsinki Tallinn Guyane Madeira Riga Dublin København Vilnius Minsk Acores London Amsterdam Bruxelles/Brussel Berlin Warszawa Mapa niekoniecznie odzwierciedla opinię Kyiv Komitetu Monitorującego ESPON Paris Luxembourg Praha Bern Vaduz WienBratislava Budapest Kishinev Ljubljana Zagreb Beograd Bucuresti Sarajevo Lisboa Madrid Roma Pristina Podgorica Skopje Tirana Sofiya Ankara Athinai Ar Ribat El-Jazair IRPUD, ESPON Climate Project, 2011 Tounis Valletta Nicosia 0 250 500 km Potencjalna wrażliwość na zmiany klimatu wysoka negatywna (0.5-1.0) umiarkowana negatywna (0.3 - <0.5) niska negatywna (0.1 - <0.3) marginalna (>-0.1 - <0.1) niska pozytywna (-0.1 - -0.25) brak danych dane niepełne Wrażliwość liczona jest jako kombinacja poszczególnych oddziaływań terytorialnych i zdolności adaptacji do zmian kimatycznych. Więcej na temat metodologii badania znajduje się w raporcie projektu ESPON CLIMATE. wysokiej dostępności i inteligentnego systemu transportowego aglomeracji i metropolii, nie wystarczy zapewnienie dobrej infrastruktury transportowej dla transportu indywidualnego. Niskie natężenie ruchu i transport przyjazny dla środowiska mogą być zrealizowane jedynie w ramach multimodalnego transportu publicznego, który nie ogranicza się do miasta, ale obejmuje większe części obszaru metropolitalnego. Ochrona środowiska, zmiany klimatyczne ESPON FOCI: Model rozwoju gospodarczego, który przy sprzyjających warunkach wyprowadzi miasta z recesji w stronę bardziej stabilnej perspektywy gospodarczej będzie miał zasadniczy wpływ nie tylko na ich sytuację gospodarczą, ale również określi źródła dobrobytu społecznego związane z ochroną środowiska i zmianami klimatu. ESPON BEST METROPOLISES: Innowacyjne projekty poświęcone wydajności energetycznej nowo budowanych budynków i osiedli powinny stać się standardem współczesnego budownictwa mieszkaniowego. Umożliwi to zaspokojenie zapotrzebowania na wysokiej jakości warunki życia, jak również umożliwi wspieranie spójności terytorialnej, różnorodności funkcji miejskich i zwartości struktury urbanistycznej. ESPON CLIMATE: Silne oddziaływanie zmian klimatycznych w miastach wynika głównie z wysokiej koncentracji ludności i infrastruktury. W tym kontekście, tradycyjne modele przestrzenne struktur osadniczych (np. miasto kompaktowe) muszą być gruntownie przemyślane ze względu na ich potencjalny negatywny wpływ na radzenie sobie ze zmianami klimatu. Jednakże, istnieje ogólna potrzeba wzmacniania odporności miast na gwałtowne zjawiska, nie tylko w odniesieniu do zmian klimatycznych. W związku z tym, planiści powinni wspólnie z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego uzgodnić wizje przestrzenne, które charakteryzują się następującymi elementami: Efektywność: efektywne struktury przestrzenne, dostarczanie produktów i usług na mniejszą przestrzeń za pomocą mniejszej ilości zasobów (energii, zasobów naturalnych), co ogranicza emisję gazów cieplarnianych i minimalizuje ekspozycję wobec zdarzeń ekstremalnych. Różnorodność: różnorodne struktury osadnicze (połączenie infrastruktury, budynków, otwartych przestrzeni) przyczynią się do zmniejszenia wrażliwości, ponieważ różne typy zagospodarowania przestrzennego mają różną wrażliwość na zdarzenia klimatyczne, czy ekstremalne zmiany temperatury i opadów. Rezerwy: funkcjonalność systemu miejskiego można uelastycznić, jeżeli jego główne elementy są kompatybilne i mogą się wzajemnie zastępować. W związku z tym, zasada tradycyjnego planowania wiązek infrastrukturalnych (drogi, telekomunikacja, wodociągi itp. poprowadzone we wspólnych ciągach) staje się wątpliwa. Wytrzymałość: wytrzymałość i trwałość infrastruktury, budynków i roślinności względem ekstremalnych zjawisk pogodowych, ale także stopniowych zmian klimatu. Dostosowanie istniejących struktur osadniczych do zmian klimatycznych stanowi wyzwanie planowania przestrzen- 5

Mapa 7. Typologia warunków mieszkaniowych i atrakcyjności metropolii warszawskiej (ESPON BEST METROPOLISES) nego w związku z przepisami prawa własności. Potrzeby adaptacyjne są szczególnie kosztowne w przypadku terenów poprzemysłowych oraz rewitalizacji dzielnic (np. poszerzania otwartych przestrzeni, cieków wodnych w celu eliminacji miejskich wysp ciepła). Dotyczy to również terenów narażonych na ekstremalne zjawiska, np. stref powodzi. KsztaŁtowanie przestrzeni ESPON FOCI: Miasta są mocno osadzone w różnych skalach terytorialnych i rozwojowych. Polityka miejska powinna uwzględniać szerszy kontekst aby móc elastycznie dostosowywać się do zmieniających się uwarunkowań. Dlatego badania rozwoj przestrzennego i monitoring są warunkiem prowadzenia skutecznej i miejskiej. ESPON SGTPD: Związek między stolicą a miastami drugiego rzędu nie powinien podlegać grze o sumie zerowej, ale grze z możliwym rozwiązaniem wygrana-wygrana. Stolica prawie zawsze wnosi duży ekonomiczny wkład w ogólną wartość gospodarki krajowej. Nie ma powodów, aby dynamiczny rozwój stolicy musiał być sztucznie ograniczany na rzecz tworzenia zachęt rozwojowych dla miast drugiego rzędu. Kluczowym wyzwaniem i miejskiej jest zachęcanie miast drugiego rzędu do absorpcji możliwości rozwoju generowanych przez stolicę. Wymaga to jednak restrukturyzacji gospodarczej i instytucjonalnej niektórych dużych i średnich miast, a wyzwania z nią związane będą rosły: utrzymanie konkurencyjności w obliczu rywalizacji z podobnymi ośrodkami danego obszaru i zmieniającym się klimatem i strukturą rynku; godzenie konkurencyjności z kwestiami środowiskowymi i społecznymi; przyciąganie inwestorów i pracowników bez godzenia w tożsamość; poszukiwanie nowych sposobów finansowania rozwoju; wpływ na rząd krajowy odnośnie roli i zasobów na rozwój miast; wzmocnienie zintegrowanego zarządzania na poziomie regionalnym; ESPON BEST METROPOLISES: W celu utrzymania lub zwiększenia potencjału rozwoju metropolii potrzebna jest bardziej zrównoważona dystrybucja działalności gospodarczej. Taki podział przyczynia się do zwiększania spójności terytorialnej i za-pewnia możliwość rozwoju peryferyjnych i czasami zaniedbanych obszarów metropolii. Lokalizacja nowych miejsc pracy w obszarach podmiejskich powinna być zgodna ze strategiczną wizją i długoterminowym planem rozwoju, w celu zapewnienia bardziej policentrycznej struktury miejsc pracy i osiedli mieszkaniowych. Skutecznym sposobem wspierania rozwoju gospodarczego i funkcjonalnej struktury policentrycznej są narzędzia finansowe. Metropolia kompaktowa lub policentryczny obszar metropolitalny wymagają zmniejszenia niepotrzebnych ruchów osób i towarów oraz stworzenia zrównoważonej struktury przestrzennej obszaru metropolitalnego. Proces urbanizacji stanowi problem, który ma istotny wpływ na funkcjonowanie metropolii. Problem ten należy rozwiązać poprzez zastosowanie zintegrowanego podejścia do rozwoju mniejszych ośrodków miejskich, lokalizację funkcji mieszkaniowych i rozwój infrastruktury transportowej. Takie zintegrowane podejście może być osiągnięte poprzez ułatwianie współpracy na poziomie zarządzania technicznego i harmonizacji planów rozwojowych (infrastruktura transportowa może być dobrym przykładem skutecznych działań integracyjnych). Przyszły 6

Mapa 8. Dobrobyt gospodarczy i bezrobocie (ESPON DATABASE) Ryc. 1. Modele transferu w zarządzaniu terytorialnym (ESPON TANGO) A. W ADZA WYKONAWCZA UE S B. W ADZA WYKONAWCZA UE S Reykjavik Canarias porz¹dek prawny formu³owanie porz¹dek prawny formu³owanie Guadeloupe Martinique Réunion Oslo Stockholm Helsinki Tallinn Guyane D KRAJOWA W ADZA WYKONAWCZA ewaluacja s implementacja N D KRAJOWA W ADZA WYKONAWCZA ewaluacja s implementacja N Riga Madeira Dublin København Vilnius Minsk d n d n Lisboa Madrid London Amsterdam Bruxelles/Brussel Paris Luxembourg Bern Vaduz Berlin Praha Ljubljana Zagreb Roma Warszawa WienBratislava Budapest Sarajevo Beograd Podgorica Tirana Skopje Sofiya Bucuresti Kyiv Kishinev Acores Mapa niekoniecznie odzwierciedla opinię Komitetu Monitorującego ESPON Ankara p1 p2 SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO W ADZA WYKONAWCZA UE C. S porz¹dek formu³owanie prawny p1 p2 SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO A. Model strukturalny B. Moldel instrumentalny C. Model dialogu El-Jazair ESPON CU, 2011 Tounis Valletta Athina Nicosia 0 280 560 km D N KRAJOWA W ADZA WYKONAWCZA ewaluacja s implementacja S: struktury UE N: narzêdzia UE D: dyskurs UE Dobrobyt gospodarczy i bezrobocie PKB powyżej a bezrobocie poniżej średniej ESPON PKB poniżej średniej ESPON Bezrobocie powyżej średniej ESPON PKB poniżej i bezrobocie powyżej średniej ESPON brak danych plan zagospodarowania przestrzennego dla całego obszaru powinien być efektem konsensusu i uwzględniać wszystkich interesariuszy z całego obszaru metropolitalnego. Problem niekontrolowanej suburbanizacji nie może być podejmowany w izolacji i musi być rozwiązany w sposób systemowy. Rewitalizacja Regional level: NUTS 2/3 Source: ESPON Database, 2011 Origin of data: EUROSTAT, NSO, ESPON estimations, 2011 EuroGeographics Association for administrative boundaries ESPON FOCI: Zmiany demograficzne i starzenie się społeczeństw, konieczność przejścia na alternatywne źródła energii i zmiany klimatyczne są źródłami nowych wyzwań dla i miejskiej, które będą wymagały stworzenia możliwie efektywnych interwencji publicznei i publiczno-prywatnej. Polaryzacja społeczna, jak również społeczno-przestrzenna prawdopodobnie wzrośnie (w zależności od strategii wyjścia z kryzysu) w wyniku suburbanizacji, gentryfikacji, ale także tworzenia się społeczności grodzonych (tzw. gated communities) w różnych skalach przestrzennych. Programy rewitalizacji miast oraz sposoby łagodzenia polaryzacji społecznej realizowane są w wielu europejskich miastach. Istotna część z nich dotyczy osiedli zbudowanych w latach 60-tych i 70-tych XX wieku. We Włoszech, rewitalizacja postrzegana jest jako złożony proces zmiany dynamiki społecznej wymagający modeli zintegrowanych obejmujących tworzenie mieszkań socjalnych, restrukturyzacji obszarów problemowych, pod-wyższania walorów środowiskowych, modernizacji usług i wspierania sieci społecznych. We Francji, a rewitalizacji miast posiada ponad trzydziestoletnią historię. Jej celem jest promowanie dostępu do zatrudnienia dla mieszkańców dzielnic problemowych, poprawy jakości ich życia oraz społecznej desegregacji. W Szwecji a rewitalizacji przeszła w 2010 znaczącą reformę polegającą na wprowa-dzeniu zasad rynkowych i powierzenia lokalnych p1 p2 SYSTEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO prac rozwojowych koalicjom na rzecz rozwoju, z udziałem agencji publicznych i administracji, podmiotów prywatnych i organizacji pozarządowych. ZarzĄdzanie d n s: struktury krajowe n: narzêdzia krajowe d: dyskurs krajowy p: praktyki g³ówny nurt ewolucji relacje kontekstualne ESPON TANGO: Definicja zarządzania terytorialnego jest rozpatrywana w pięciu podstawowych wymiarach. Zarządzanie terytorialne to formułowanie i realizacja publicznych, programów i projektów rozwojowych na danym terytorium poprzez: integrację odpowiednich sektorów i, koordynację działań odpowiednich podmiotów i instytucji, w szczególności wielopoziomowe powiązania, mobilizowanie uczestnictwa zainteresowanych podmiotów, adaptację do zmieniających się kontekstów, uwzględnianie specyficznych charaterystyk terytorialnych. ESPON FOCI: Potencjał instytucjonalny to jeden z obszarów problemowych w planowaniu i realizacji skutecznej i miejskiej na szczeblu lokalnym. Kształtowanie instytucji i podnoszenie potencjału instytucjonalnego stanowi kluczowe wyzwanie dla miast środkowoeuropejskich, w tym miast polskich. Zarządzanie terytorialne i rola ram lokalnej i miejskiej są kluczowe w przeciwdziałaniu niekontrolowanej suburbanizacji. Ma to swój wyraz w koncepcji miasta kompaktowego, promocji tzw. inteligentnego wzrostu i koordynacji procesów rozwojowych ponad podziałami. ESPON SGTPD: To i, programy i środki krajowe nadal mają kluczowe znaczenie w rozwoju miast. Decentralizacja działa tylko, gdy za delegacją władzy idzie delegacja środków. Możliwa jest pionowa i pozioma integracja, programów i funduszy poziomu krajowego, regionalnego 7

Ryc. 2. Benchmarking metropolii (ESPON BEST METROPOLISES) Ryc. 3. Benchmarking Warszawa i obszar metropolitalny (ESPON BEST METROPOLISES) i lokalnego w celu wzmocnienia rozwoju danego miasta. Dobre rządzenie to przede wszystkim jasny podział ról i obowiązków. Najlepsze rezultaty przynosi realizacja wieloletnich strategii i programów inwestycyjnych. Zarządzanie terytorialne i współpraca samorządów ma duże znaczenie, ponieważ ułatwia rozwiązywanie problemów takich jak opóźnienia w procesach decyzyjnych, planowanie przestrzenne, transport i korki dojazdowe, zanieczyszczenia i niekontrolowana suburbanizacja, wynikających z fragmentaryzacji władzy. ESPON BEST METROPOLISES: Nowe rozwiązania instytucjonalne i organizacyjne powinny być opracowane w celu zapewnienia zrównoważonego rozwoju metropolii. Potrzebne są solidne ramy prawne, aby jasno określić role i obowiązki różnych podmiotów (np. planistów, decydentów, przedsiębiorców), które są aktywne w metropolii. Poszczególne podmioty powinny tworzyć kompleksowe strategie rozwoju i zaproponować regulacje mające na celu przeciwdziałanie nierównościom rozwojowym w obrębie metropolii. W zależności od kontekstu zarządzanie tym procesem może być oparte na porozumieniu między głównymi samorządami lokalnymi lub objąć je może nowy organ zarządzający obszarem całej metropolii. Niezależnie od przyjętego rozwiązania pierwszym krokiem powinno być wspólne porozumienie wyłonione w drodze otwartej debaty. Narzędzia koordynacji metropolitalnych sektorowych mogą obejmować takie instrumenty jak różne rodzaje umów i porozumień, realizacje projektów poświęconych rozwiązywaniu problemów poszczególnych obszarów, powoływanie rad rozwojowych i rad dzielnicowych, które mają na celu zaangażowanie społeczności lokalnej. Tak rozumiana metropolitalna a miejska musi być zaprojektowana w odniesieniu do stałego procesu konsultacji społecznych na poziomie lokalnym skierowanych zarówno do podmiotów publicznych jak i prywatnych. W celu wzmocnienia uczestnictwa w życiu społecznym, zaangażowanie interesariuszy od samego początku może zmniejszyć tzw. problem NIMBY ( nie na moim podwórku ). Ponieważ problemy rozwoju metropolitalnego dotyczą wielu różnych grup społecznych ważne jest zaangażowanie kluczowych aktorów, co na dłuższą metę ułatwia komunikację z głównymi lokalnymi interesariuszami zarówno w wymiarze ad hoc, jak również w sensie strategicznym. Wreszcie, stworzenie konkretnych platform i / lub agencji, które ułatwiają dialog między różnymi podmiotami wzmacnia rozwój kultury współpracy. Wyróżniamy następujące narzędzia zarządzania terytorialnego: Narzędzia normatywne - są pomocne w tworzeniu ram, norm i przepisów dla sprawnego funkcjonowania; narzędzia te powinny być przeznaczone dla obszarów metropolitalnych, ale zwykle funkcjonują na poziomie lokalnym (np. planów zagospodarowania) lub regionalnym; Narzędzia zarządcze używane w celu ułatwienia współpracy między podmiotami prywatnymi i publicznymi, między różnymi poziomami administracji publicznej, a także do wspierania współpracy horyzontalnej (np. gmina-gmina); Narzędzia gospodarcze - bezpośrednio związane z innymi typami narzędzi, dedykowane do wspierania finansowego różnych działań; chodzi tu o realizację zadań w ramach obowiązujących norm i standardów, działania wspierające dodatkowych agencji i organów, współpracę z interesariuszami, a także bezpośrednie wsparcie dla różnego rodzaju projektów realizowanych na rzecz rozwoju. Benchmarking w polityce miejskiej Propozycja benchmarkingu wypracowana przez projekt ESPON BEST METROPOLISES to ciekawe narzędzie porównawcze pokazujące etapy i ścieżki rozwoju europejskich metropolii. Ilościowe i jakościowe narzędzia analizy struktur, potencjału i wyzwań pozwalają na pozycjonowanie analizowanych miast i obszarów metropolitalnych oraz identyfikację 8

ich mocnych i słabych stron. Wypracowany model może stanowić inspirację w tworzeniu analogicznych narzędzi do pozycjonowania miast polskich. Strategia Europa 2020 określa trzy najważniejsze cele dotyczące oceny rozwoju Unii Europejskiej: inteligentnego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodarczego. Zgodnie z tymi zasadami europejskie miasta, jako motory wzrostu, powinny być inkubatorami edukacji i innowacji, cechować się silną i zrównoważoną bazą przemysłową, oferując nowoczesne i elastyczne rynki pracy i środowisko biznesowe, które wzmacnia ich atrakcyjność jako miejsca pracy i miejsca zamieszkania. Tabela 1. Benchmarking - kryteria, wymiary, wskaźniki 9

MAPA DROGOWA PRAC NAD KRAJOWĄ POLITYKĄ MIEJSKĄ /czerwiec 2013/ ROZWÓJ GOSPODARCZY 1. Endogeniczne katalizatory wzrostu 2. Tworzenie warunków dla przedsiębiorczości 3. Przyciąganie inwestycji zewnętrznych 4. Projekty PPP i inne efektywne instrumenty lokalnego rozwoju gospodarczego 5. Edukacja nastawiona na wykorzystanie potencjału ośrodków miejskich, B+R, innowacje 6. Atrakcyjność miast (kultura+sport+turystyka+media) nastawiona na generowanie rozwoju TRANSPORT 1. Integracja systemów transportu publicznego: drogowego, szynowego, wodnego, lotniczego 2. Węzły przesiadkowe 3. Sterowanie ruchem 4. Zarządzanie transportem w skali obszaru 5. Integracja biletowa 6. Dynamiczne systemy informacji pasażerskiej 7. Niezawodność systemu 8. Tabor 9. Polityka parkingowa i wjazd do centrów miast 10. ITS 11. E-usługi publiczne (redukujące potrzebę przemieszczania) 12. Drogi rowerowe OCHRONA ŚRODOWISKA I ODPOWIEDŹ NA ZMIANY KLIMATU 1. Korytarze ekologiczne, kliny nawietrzające, itd. w miastach 2. Obszary chronione w miastach 3. Dostosowanie do zmian klimatu 4. Rekultywacja terenów zdegradowanych 5. Sprawność metabolizmu miejskiego 6. Oszczędność energii termomodernizacja i inne 7. OZE w obszarach miejskich 8. Energetyka 9. Ciepłownictwo 10. Zagadnienia wodno-kanalizacyjne 11. Strategie niskoemisyjne 10 1. Statystyka miejska ZADANIA HORYZONTALNE 2. Mieszkalnictwo, np. affrodable housing, mieszkania na wynajem, mobilność itd. 3. Centra wiedzy, projekty pilotażowe itp. 1. Zadania i kompetencje realizowane przez samorząd 2. Współpraca i zarządzanie w obszarach funkcjonalnych 3. Partycypacja społeczna, demokracja miejska 4. Budżet partycypacyjny ZARZĄDZANIE ROZWOJEM OBSZARÓW MIEJSKICH 5. Wydatki publiczne (w tym optymalizacja kosztów) 6. Dostępność, jakość, optymalizacja kosztów podstawowych usług publicznych 7. Źródła dochodów, podatki i opłaty lokalne 8. Koordynacja rozwoju infrastruktury i usług z rozwojem zabudowy 1. Ustawa o rewitalizacji (?) 2. Aktywizacja społeczna w obszarach wymagających rewitalizacji 3. Aktywizacja zawodowa w obszarach wymagających rewitalizacji 4. Tereny poprzemysłowe REWITALIZACJA 5. Tereny powojskowe i pokolejowe 6. Blokowiska 7. Rewitalizacja miasta XIX-wiecznego 8. Zachęty do rewitalizacji prowadzonej przez podmioty prywatne 9. Wnioski z Urbact 1. Przeciwdziałanie suburbanizacji i ograniczanie/zmniejszanie jej negatywnych skutków 2. Kształtowanie miasta zwartego 3. Dbałość o przestrzeń publiczną a jakość życia 4. Zakazy i ograniczenia dla zabudowy/użytkowania 5. Lokalizacja generatorów ruchu (np. centrów handlowych) 6. Estetyka zabudowy KSZTAŁTOWANIE PRZESTRZENI 7. Reklama zewnętrzna 8. Ochrona zabytków / zespołów urbanistycznych + tereny o statusie ochrony dziedzictwa 9. Niekontrolowane zabudowywanie dróg wylotowych, obwodnic 10. Lokalizacja (zasady realizacji) inwestycji miastotwórczych 11. Interesy prywatne i publiczne w regulacjach gospodarki przestrzennej i nieruchomościowej

Badania stosowane ESPON Attractiveness: ATTREG - Attractiveness of European Regions and Cities for Residents and Visitors Zrealizowane Cities: FOCI -Future projekty Orientation for ESPON Cities Climate Change: ESPON Climate - Climate Change and Territorial Effects on Regions and Local Economies in Europe Badania Demography: stosowane: DEMIFER - Demographic and Migratory Flows Affecting European Regions and Cities Economic DEMIFER - crisis: Demographic ECR2 - Economic and Migratory Crisis: Flows Resilience Affecting of European Regions Regions and Cities Energy: EDORA ReRisk - European - Regions Development at Risk Opportunities of Energy Poverty in Rural Areas EU CLIMATE Directives: - Climate ARTS Change - Assessment and Territorial of Regional Effects and on Territorial Regions and Sensitivity Local Economies in Europe EU FOCI 2020 - Future Strategy: Orientation SIESTA for - Spatial Citiesindicators for a Europe 2020 Strategy Territorial Analysis Globalisation: ReRISK - Regions TIGER at Risk - Territorial of Energy Impact Poverty of Globalization for Europe and its Regions Governance: TIPTAP - Territorial TANGO Impact - Territorial Package Approaches for Transport for and New Agricultural Governance Policies Green Economy: GREECO - Regional Potential for a Greener Economy Analiza Growth celowa Poles: na SGPTD potrzeby - Secondary praktyków: growth poles in territorial development Innovation: CAEE - The KIT Case - Knowledge, for Agglomeration Innovation, Economies Territory in Europe Land TEDI use: - Territorial EU-LUPA Diversity - European in Europe Patterns of Land Use EUROISLANDS - The Development of the Islands European Islands and Cohesion Policy Neighbour Regions: ITAN - European Neighbour Regions METROBORDER - Cross-Border Polycentric Metropolitan Regions Poverty and exclusion: TIPSE - Territorial Dimension of Poverty and Social Exclusion in Europe SS-LR - Spatial Scenarios: New Tools for Local-Regional Territories Rural areas: EDORA - European Development Opportunities in Rural Areas SURE - Success for Convergence Regions Economies Scenarios: ET2050 - Territorial Scenarios and Visions for Europe Seas: ESaTDOR - European Seas and Territorial Development, Opportunities and Risks Rozpoczęte Services of general projekty interest: SeGI ESPON - Indicators and Perspectives for Services of General Interest in Territorial Cohesion and Development Badania Specific stosowane types of territories: (rozpoczęte GEOSPECS latem 2010): - Geographic Specificities and Development Potentials in Europe Territorial ATTREG - Cooperation: Attractiveness TERCO of European - European regions Territorial and cities Cooperation for residents and as a visitors Factor of Growth, Jobs and Quality of Life Territorial EU-LUPA- impact European assessment: patterns of TIPTAP land use - Territorial Impact Package for Transport and Agricultural Policies Town: TERCO TOWN - Territorial - Small cooperation and Medium-Sized in transnational Townsareas and across internal/external borders Transport: TRACC - Transport TRACC - accessibility TRansport ACCessibility at regional/local at regional/local scale and patterns scale in and Europe patterns in Europe SGPTDE - Secondary growth poles in territorial development GEOSPECS - European perspective on specific types of territories Analizy KIT - Territorial celowe dimension ESPON of innovation and knowledge economy TIGER - Continental territorial structures and flows (globalisation) Agglomeration ARTS - Territorial economies: and Regional CAEE Sensitivity - The Case of EU for Directives Agglomeration Economies in Europe Convergence regions:sure - Success for Convergence Regions Economies Badania Cross-border stosowane development: (rozpoczęte ULYSSES jesienią - 2010): Using applied research results from ESPON as a yardstick for cross-border spatial development European seas planning territorial development Energy: Indicators NSS and - NORTH Perspectives SEA STAR, for Services North of Sea General - Spreading Interest Transnational in Territorial Results Development European cooperation: TranSMEC - Transnational Support Method for European Cooperation Na Growth początku poles: 2011 GROSEE roku należy - Growth spodziewać Poles in South-East się nowej rundy Europekonkursowej, której przedmiotem będą 4 Indicators projekty for badań Territorial stosowanych Cohesion: KITCASP - Key Indicators for Territorial Cohesion and Spatial Planning Integrated strategies: RISE - Identifying and Exchanging Best Practices in Developing Regional Integrated Strategies in Analiza Europe celowa na potrzeby praktyków (rozpoczęte latem 2010): Islands: PURR EUROISLANDS- Potential of Rural The Regions Development of the Islands European Islands and Cohesion Policy Landscape: TranSMEC LP3LP Transnational - Landscape Support Policy Method for the for 3 European Countries Cooperation Park Metropolitan regions: BEST METROPOLISES - Best Development Conditions in European Metropolises: Paris, Berlin and Analiza Warsawcelowa na potrzeby praktyków (rozpoczęte jesienią 2010): Metropolitan EATIA ESPON regions: and TIAMETROBORDER - Cross-Border Polycentric Metropolitan Regions Metropolitan ULYSSES Using regions:polyce Applied Results - from Metropolisation ESPON as a Yardstick and Polycentric for Cross-Border Development Spatial in Planning Central and Europe: Developmengic Options Evidence Based Strate- R&D: RISE AMCER Identifying - Advanced and Exchanging Monitoring Best and Practice Coordination Developing of EU Regional R&D Policies Integrated at Regional Strategies Level in Europe POLYCE Metropolisation and Polycentric Development in Central Europe: Evidence Based Strategic Rural migration: SEMIGRA - Selective Migration and Unbalanced Sex Ratio in Rural Regions Options Rural regions: PURR - Potential of Rural Regions TPM Territorial Performance Monitoring Scenarios: SS-LR - Spatial Scenarios: New Tools for Local-Regional Territories BEST METROPOLIS Best Development Conditions in European Metropolis: Paris, Berlin, Warsaw Territorial diversity: ESPON TEDI - Territorial Diversity in Europe SEMIGRA Selective Migration and Unbalanced Sex Ratio in Rural Regions Territorial SMART-IST governance: Smart Institutions SMART-IST, for Territorial Smart Institutions Developments for Territorial Development Territorial impact assessment: EATIA - ESPON and Territorial Impact Assessment Analiza Territorial celowa performance: na potrzeby TPM praktyków - Territorial (planowane Performance rozpoczęcie Monitoring zimą 2011): ADES Airports and Drivers of Economic Success in Peripheral Regions AMCER Advanced Monitoring and Coordination of EU R&D Policies at Regional Level Platforma naukowa ESPON Atlas: ESPON Atlas - ESPON Atlas on European Territorial Structures and Dynamics Database: ESPON Database 2013 Phase II (2011-2014) - Multi Dimensional Database Design and Development (M4D) Database: ESPON Database 2013 HyperAtlas: HyperAtlas Map Updates Mapping Tool: RIMAP - ESPON Online Mapping Tool Territorial Evidence: TerrEvi Territorial Evidence Packs for Structural Funds Programmes Territorial indicators: INTERCO - Indicators of Territorial Cohesion Territorial monitoring: BSR-TeMo - Territorial Monitoring for the Baltic Sea Region Territorial monitoring: ETMS - EU Territorial Monitoring System Territorial projekt z potential: udziałem polskiej DeTeC - instytucji Detecting lub Territorial ekspertapotentials and Challenges Typologies: Typology Compilation 11