Konsekwencje wprowadzenia białych certyfikatów jako instrumentu poprawy efektywności energetycznej. Autor: dr hab. inż.

Konsekwencje wprowadzenia białych certyfikatów jako instrumentu poprawy efektywności energetycznej Autor: dr hab. inż. Krzysztof Berbeka Warszawa 2010

Projekt graficzny okładki: CeDeWu, Agnieszka Natalia Bury Przygotowanie do druku i druk: ARdruk Copyright by Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki; Warszawa 2010 Publikacja została sfi nansowana ze środków Europejskiej Fundacji Klimatycznej (European Climate Foundation) ISBN 978-83-915094-8-7 Wydawca: Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki ul. Mazowiecka 11/16; 00-052 Warszawa Tel./fax: 22 827 33 70 e-mail: pkeom.info@gmail.com www.pke-om.most.org.pl Wydrukowano na papierze ekologicznym

Wykaz skrótów ARE CIT ESCO GJ GWh MG MŚ NFOŚiGW PIT Agencja Rynku Energii S.A. podatek dochodowy od osób prawnych (wynikający z ustawy z dnia 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych, ze zmianami) instytucje oszczędzania energii (Energy Saving Company) gigadżul gigawatogodzina Ministerstwo Gospodarki Ministerstwo Środowiska Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej podatek dochodowy od osób fizycznych (wynikający z ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych) Projekt Ustawy projekt ustawy o efektywności energetycznej wersja nr 11 z 05.11.2009 roku SRKNPRE TJ toe Mtoe URE VAT Społeczna Rada Konsultacyjna Narodowego Programu Redukcji Emisji teradżul tona oleju umownego milion ton oleju umownego Urząd Regulacji Energetyki podatek od towarów i usług (regulowany ustawą z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług) W1 grupa taryfowa odbiorców gazu zużywających nie więcej niż 300 m 3 gazu na rok W2 grupa taryfowa odbiorców gazu zużywających 300 1200 m 3 gazu na rok W3 grupa taryfowa odbiorców gazu zużywających 1200 8000 m 3 gazu na rok Podstawowe przeliczenia jednostek energii 1Mtoe = 11630 GWh 1 GWh = 3,6 TJ = 3600 GJ 1 TJ = 0,2778 GWh 1 toe = 41,868 GJ 3

Spis treści Wykaz skrótów................................................3 Podstawowe przeliczenia jednostek energii.............................3 Wprowadzenie................................................5 Wstęp......................................................7 1. Metodyka badań.............................................7 2. Przyjęte założenia obliczeniowe..................................9 3. Konsekwencje dla gospodarstw domowych......................... 12 3.1 Energia elektryczna....................................... 12 3.2 Gaz sieciowy........................................... 19 3.3 Ciepło................................................20 3.4 Konkluzje.............................................. 21 4. Konsekwencje dla innych odbiorców końcowych......................23 5. Konsekwencje dla budżetu.....................................26 5.1 Zmiany w przychodach podatkowych..........................26 5.2 Potencjalny wzrost świadczeń osłonowych.......................29 6. Wpływ białych certyfikatów na energochłonność gospodarki............ 31 7. Podsumowanie.............................................33 Literatura....................................................34 Spis rysunków................................................36 Spis tabel...................................................37 Aneks. Zestawienie założeń do obliczeń zmian kosztów z tytułu zakupu energii sieciowej w wybranych działach i sekcjach gospodarki..............38 4

Wprowadzenie W okresie ostatnich dwudziestu lat polska gospodarka przeszła gruntowną modernizację: unowocześniano technologie, zainwestowano w innowacyjne rozwiązania, zamknięto przestarzałe instalacje. Pomimo tych zmian jest ona nadal nieefektywna. Mało efektywne jest nie tylko wytwarzanie energii (średnia efektywność polskich elektrowni to około 36,5% podczas gdy w krajach 15 UE 46,5%) i przesył (np. preizolowanych jest jedynie 20% rur ciepłowniczych), ale również wykorzystanie jej przez odbiorców końcowych transport, zakłady przemysłowe i usługowe. Powoduje to, że zużycie energii dla wytworzenia jednostki PKB jest w Polsce ponad dwukrotnie większe niż w starych krajach Unii Europejskiej (574 koe/1000 euro w Polsce; 180 koe/1000 euro w krajach 15 dane z 2006 r.). W uproszczeniu można więc powiedzieć, że moglibyśmy być znacznie bogatsi, przy takim samym zużyciu energii jak obecnie. Dlaczego więc nie wykorzystujemy tej szansy? Polska, dysponując ogromnym potencjałem zwiększania efektywności energetycznej, nie poodejmuje wystarczających działań dla jego wykorzystania. Jest to o tyle zaskakujące, że według raportu Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2030, przygotowanego na zlecenie Ministerstwa Gospodarki przez międzynarodową firmę doradczą McKinsey&Company 1, większość inwestycji w efektywność energetyczną przyniesie korzyści także ekonomiczne koszty inwestycyjne tych przedsięwzięć są niższe niż przyszły zysk ze zmniejszenia zużycia energii. Wykorzystanie tego potencjału przyniosłoby pozytywne efekty społeczne i środowiskowe: obniżenie kosztów energii dla odbiorców końcowych, redukcję emisji zanieczyszczeń do powietrza, poprawę jakości środowiska w Polsce. Dlaczego więc działania na rzecz poprawy efektywności nie są podejmowane? Naszym zdaniem, jedną z przyczyn jest brak rządowego programu wykonawczego w tym zakresie. Dlatego Koalicja Klimatyczna wielokrotnie wskazywała na potrzebę przygotowania i wdrożenia Narodowego Programu Efektywności Energetycznej. Program taki powinien być szczegółowy i co ważniejsze musi być konsekwentnie wdrażany. Powinien on obejmować, stosowne dla każdej grupy docelowej użytkowników energii, programy, m.in.: modernizacji i odbudowy mocy wytwórczych produkcji energii elektrycznej i ciepła potrzebny ze względów bezpieczeństwa, ale wnoszący również znaczne pozytywne efekty w zakresie zmniejszenia zużycia paliw i redukcji emisji CO 2, dla energochłonnego przemysłu, dla małych i średnich przedsiębiorstw, sektor publiczny lider, dla transportu, 1) Ocena potencjału redukcji emisji gazów cieplarnianych w Polsce do roku 2030, McKinsey&Company, Warszawa, grudzień 2009. 5

dla budynków mieszkaniowych i usługowych, dla gospodarstw domowych. Przygotowanie Narodowego Programu Efektywności Energetycznej do 2030 r. pozwoliłoby nadrobić wieloletnie zaniedbania Polski w obniżaniu energochłonności gospodarki. Niestety, apele Koalicji do chwili obecnej są ignorowane. Dlaczego? Jedną z przyczyn mogła być obawa, że wprowadzenie instrumentów mających wspomagać efektywność energetyczną i realizacja programu poprawy tej efektywności, spowoduje zmniejszenie wpływów do budżetu i pogłębienie deficytu budżetowego. W naszym przekonaniu obawy te są bezpodstawne. Aby jednak zyskać pewność, Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, członek Koalicji Klimatycznej polskich organizacji pozarządowych, zwrócił się do dr. hab. Krzysztofa Berbeki, profesora Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, o przeprowadzenie analizy konsekwencji wprowadzenia białych certyfikatów jako instrumentu poprawy efektywności energetycznej. Niniejszy raport prezentuje wyniki tej analizy. Najważniejsze wnioski to: wprowadzenie białych certyfi katów jako instrumentu wspierającego poprawę efektywności energetycznej, przyniesie dodatkowe dochody dla budżetu z tytułu wpływów podatkowych (VAT, CIT, PIT). W ujęciu średniorocznym suma przychodów do budżetu będzie zdecydowanie wyższa od ich zmniejszenia (np. ograniczenie wpływów ze sprzedaży energii, ewentualne dopłaty socjalne dla przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu i in.). Oszacowane korzyści są efektami bezpośrednimi i nie uwzględniają poprawy konkurencyjności gospodarki związanej z jej wyższą efektywnością energetyczną; skutki wprowadzenia białych certyfikatów dla budżetów gospodarstw domowych będą nieznaczne, spowodują wzrost opłat za energię na poziomie od 3,0 do 8,4 zł/gospodarstwo domowe/miesiąc; wzrost kosztów produkcji w przemyśle będzie jeszcze niższy niż w przypadku gospodarstw domowych. Zapraszając do lektury raportu, mamy nadzieję, że stanie się on przyczynkiem do szerszej debaty nad koniecznością poprawy efektywności energetycznej w naszym kraju i stanie się bodźcem do przyspieszenia prac nad wprowadzeniem białych certyfikatów i przygotowaniem Narodowego Programu Efektywności Energetycznej do 2030 r. Dr hab. Zbigniew M. Karaczun Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki 6

Wstęp Celem niniejszego opracowania jest dostarczenie wiarygodnych argumentów do dyskusji dotyczącej konsekwencji wprowadzenia białych certyfi katów. W dokumencie nie poddano analizie sensowności działań związanych z promocją energooszczędności, których elementem jest czy raczej ma być system białych certyfikatów. Podstawowym założeniem egzogenicznym niniejszego dokumentu jest przekonanie o konieczności prowadzenia takich działań wynikających z: konieczności dostosowania do określonych regulacji prawnych, których podmiotem jest Polska; obowiązku wobec przyszłych pokoleń, które również powinny mieć do dyspozycji zasoby energetyczne. Raport składa się z: części metodycznej, zestawienia założeń obliczeniowych, rozdziałów poświęconych gospodarstwom domowym, pozostałym użytkownikom energii sieciowej, konsekwencjom dla budżetu i energochłonności gospodarki. 1. Metodyka badań Poprawna metodyka obliczenia wpływu badanej regulacji powinna opierać się na wykorzystaniu modelu równowagi ogólnej, zawierającym wyjątkowo dokładną dezagregację poszczególnych sektorów gospodarki. Chodzi przede wszystkim o: a) poprawne modelowanie interakcji związanych z podniesieniem ceny energii na zmiany produkcji w poszczególnych sektorach oraz wpływ tych zmian na rachunek kosztów pomiędzy poszczególnymi sektorami oraz na gospodarstwa domowe; b) poprawne modelowanie wzrostu popytu na dobra związane z obniżeniem energochłonności i przełożenie takiego wzrostu produkcji na poszczególne sektory gospodarki. Ocena skutków nowych regulacji dość rzadko przeprowadzana jest w Polsce w tak szerokim zakresie i z użyciem tak wyrafinowanych metod 2. Z reguły sprowadza się ona do prostych interakcji bez analizy ich wtórnych konsekwencji. Przy modelowaniu wyróżnia się wpływ na gospodarstwa domowe, budżet oraz gospodarkę, bez szczegółowej kwantyfikacji. Z uwagi na zakres niniejszego opracowania i brak odpowiedniego instrumentarium, poniższy raport wykorzystuje również uproszczoną metodykę badań 3. 2) Co nie oznacza, że modelowanie takie w ogóle nie ma miejsca. Przykładem może być praca: Wpływ proponowanych regulacji unijnych w zakresie wprowadzenia europejskiej strategii rozwoju energetyki wolnej od emisji CO 2 na bezpieczeństwo energetyczne Polski, a w szczególności możliwości odbudowy mocy wytwórczych wykorzystujących paliwa kopalne oraz poziom cen energii elektrycznej. EnergSys Sp. z o.o., Warszawa 2008. 3) Kolejną przeszkodą, poddającą w wątpliwość sensowność wykorzystania modelu równowagi ogólnej, jest rzadki cykl publikacji tablicy przepływów międzygałęziowych. Interakcje pomiędzy sektorami muszą być kalibrowane właśnie na bazie tej tablicy. Ostatnia opublikowana przez GUS pochodzi z 2005 r. 7

Uproszczony schemat logiczny działań zaprezentowano w tabeli 1. Tabela 1. Schemat działań w zakresie oceny kosztów i korzyści z wprowadzenia białych certyfikatów Konkurencyjność gospodarki Reakcje popytowe (zakup energii) Za zakup energii Płatności na rzecz budżetu Towarzyszące produkcji energii Towarzyszące produkcji technologii umożliwiających oszczędzanie Wzrost cen energii elektrycznej Spadek Spadek VAT wzrost (wzrost ceny netto prowadzi do wzrostu kwoty naliczonego podatku) Akcyza bez zmian (stała stawka na 1 MWh); CIT, PIT prawdopodobny spadek jako efekt mniejszej produkcji Im większy wzrost cen tym większy bodziec do rozwoju działań energooszczędnych; wzrost płatności z tytułu podatków: VAT, CIT, PIT Poprawa efektywności energetycznej gospodarki Wzrost Spadek VAT spadek Akcyza spadek wywołany spadkiem produkcji; CIT, PIT spadek j.w. Saldo zmian??? Spadek??? Spadek Wzrost Źródło: Opracowanie własne Należy też podkreślić pewne niuanse w postrzeganiu konsekwencji systemu białych certyfikatów. Nie jest bowiem możliwa kwantyfikacja konsekwencji wdrożenia samej ustawy wprowadzającej certyfikaty. Zgodnie z projektem ustawy, pewne kluczowe decyzje implikujące koszty będą bowiem w gestii Ministra Gospodarki (wielkość rynku objętego w kolejnych latach, wysokość jednostkowej opłaty zastępczej) oraz Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki. W związku z powyższym, niniejsze opracowanie wykorzystuje do prób określenia konsekwencji nie tylko projekt ustawy, ale również pewne hipotetyczne założenia co do decyzji Prezesa URE i MG. (Bilans przepływów międzygałęziowych za 2005 r., GUS, Warszawa 2009). Zmiany zachodzące w polskiej gospodarce (a w szczególności w sektorze energetycznym) są dość intensywne i stawiają pod znakiem zapytania adekwatność wyników obliczeń kalibrowanych na bazie z 2005 r. 8

2. Przyjęte założenia obliczeniowe Dokładny scenariusz wprowadzenia białych certyfikatów nie jest określony w projekcie ustawy, a rozporządzenia wykonawcze (dokładniej ich projekty) nie są jeszcze udostępnione. W związku z powyższym, do szacunków wykorzystano dostępne materiały Ministerstwa Gospodarki oraz Społecznej Rady Konsultacyjnej Narodowego Programu Redukcji Emisji, które nie są tożsame. Przyjęto dwa warianty wielkości rynku objętego certyfikatami: a) wariant wg MG 3% rynku; jest to wariant podstawowy, gdyż to właśnie MG wdraża cały program; b) wariant sugerowany przez Społeczną Radę Konsultacyjną Narodowego Programu Redukcji Emisji; trzyletni cykl wdrażania systemu do poziomu 7,5% wartości rynku, (3%, 2,25% i 2,25% w kolejnych latach). W dalszej części opracowania w zestawieniach tabelarycznych warianty te są opisywane skrótowo jako a MG oraz b SRKNPRE. Wartość opłaty zastępczej dla obu wariantów ma wynieść 2700 zł/toe. Ta ostatnia wartość pozornie nie wpływa na kształt obliczeń, ma jednak istotny wpływ na ilość certyfikatów na rynku zgodnie ze wzorem: liczba certyfikatów n = i%wartości obrotu n-1 /opłata zastępcza n-1 gdzie: i wybrana wartość obrotu energią sieciową w danym roku. Założenia systemu w wariancie b (SRKNPRE) przewidywały osiągnięcie oszczędności energii końcowej w wysokości 1,84 mln toe w ciągu 7 lat funkcjonowania systemu (w okresie 2010 2016). Założenia te są już nierealne, gdyż system nie został wprowadzony w roku 2010. O oszczędnościach w wersji a (MG) trudno jest cokolwiek wnioskować, ponieważ deklaracja 3% nie pojawiła się ofi cjalnie. Można jedynie założyć hipotetyczne wejście programu w roku 2011 i na tej podstawie estymować wielkość oszczędności do roku 2016 na poziomie 0,72 mln toe ek (1,14 mln toe ep ). Procent rynku objętego certyfikatami (bez względu na to, który wariant będzie realizowany) może ulec zmianie, jeżeli efekty systemu okażą się niższe od oczekiwanych. Sytuacja taka może mieć miejsce już w przypadku rozbieżności co do wartości rynku detalicznego energii wskazanego przez Agencję Rynku Energii S.A. W dokumentach opisujących wprowadzenie systemu 4, wartość rynku (licznik wzoru) była oszacowana na 54 mld zł w 2008 r. ARE, na której źródła powołują się autorzy projektu, kwestionuje te założenia, twierdząc, że rynek ten wart był w roku 2008 ok. 43 mld zł 5. Różnica wynosi 20% i o tyle certyfikatów mniej będzie dostępnych na rynku. Ten fakt ma już 4) dokładniej: pkt 5 uzasadnienia projektu Ustawy. 5) Zgłoszenie zainteresowania pracami nad projektem: Projekt ustawy o efektywności energetycznej wraz z uzasadnieniem Agencja Rynku Energii. Dokument dostępny na stronie internetowej MG. 9

bezpośredni wpływ na efekt końcowy całej regulacji, a co za tym idzie może wymusić zmianę podstawowych założeń. Weryfikacja wartości rynku detalicznego energii sieciowej w Polsce leży poza kompetencjami autora niniejszego raportu jest jednak elementem dodatkowego ryzyka prowadzonych obliczeń i nie sposób przejść nad takimi rozbieżnościami bez jakiegokolwiek komentarza. Dla obliczeń konsekwencji analizowanych działań w sektorze gospodarstw domowych, wyniki (wzrost wydatków na zakup energii elektrycznej) są przedstawiane w cenach brutto. Gospodarstwa domowe nie mają możliwości odliczenia podatku VAT i, mimo że obliczenia były wykonywane w cenach netto (takie ceny ogłaszane są w taryfach poszczególnych podmiotów zajmujących się dystrybucją), wynik finalny został przeliczony na wartości brutto jako lepiej oddające realne konsekwencje dla konsumentów. Konsekwentnie ceny energii dla gospodarstw domowych prezentowane są w wartościach brutto, zaś ceny jednostkowe dla konkretnych wielkości zakupów są przeliczone z uwzględnieniem opłat stałych. Każdorazowo fakt ten jest sygnalizowany w opisie. W sektorze gospodarstw obliczenia prowadzono wielowariantowo, z uwzględnieniem elastyczności cenowej popytu na energię elektryczną. Uwzględniono dwa warianty wartości wskaźnika elastyczności cenowej -0,15 oraz -0,2. Z uwagi na bardzo zbliżone wyniki pominięto dyskusję zasadności wyboru. W obliczeniach nie uwzględniono wskaźnika elastyczności dochodowej popytu na energię. Fakt ten wynika przede wszystkim z braku wiarygodnych prognoz wzrostu dochodów rozporządzalnych. Dynamika zmian (dostępne są dane GUS do roku 2008) wskazuje na duże zróżnicowanie rocznych przyrostów. W horyzoncie 3 5 lat przyjęcie dość sztucznych założeń dotyczących kolejnych zmian nie prowadzi do wiarygodnych wyników. Uzasadnienie projektu ustawy o efektywności, jak też inne dokumenty promujące ten instrument, zakładają, że wzrost cen (jako efekt tej regulacji) ma miejsce tylko w składowej zakup energii, pozostawiając koszty przesyłu i dystrybucji bez zmian. Założenie to wymaga przynajmniej jednego komentarza koszty dystrybucji obejmują również straty energii w procesie przesyłu i dystrybucji. Wzrost kosztów zakupu energii wpływa zatem na ogólną, pieniężną wartość strat, za które i tak musi zapłacić użytkownik końcowy. Kontynuując przyjęte przez innych autorów założenie o pominięciu tego czynnika 6, należy jednak podkreślić popełnianą w tym miejscu niedokładność. Wszystkie obliczenia dotyczące przeciętnego gospodarstwa mają trudną do uniknięcia słabość pomijają bowiem różne sposoby ogrzewania mieszkań. Przeciętne wydatki gospodarstwa domowego, np. na energię elektryczną, zawierają uśrednioną składową wydatków na ogrzewanie mieszkań prądem, mimo że ten sposób wykorzystuje tylko pewien odsetek gospodarstw. Analogicznie wygląda kwestia wydatków na ciepło sieciowe i gaz. Oznacza to, że w przypadku gospodarstw, które wykorzystują 6) Analiza dynamiki strat w przesyle i dystrybucji zawarta jest np. w cytowanym wcześniej opracowaniu EnergSys. Wpływ... opus cit, tom 1, str. 153. Straty te szacowane są na ok. 2% z niewielkimi odchyleniami w poszczególnych latach. 10

do ogrzewania inne niż sieciowe nośniki energii, wzrost kosztów będzie mniejszy, a w przypadku pozostałych odbiorców wzrost będzie wyższy niż obliczony dla wartości przeciętnych. Obliczenia wzrostu kosztów utrzymania z tytułu wzrostu cen gazu sieciowego i ciepła dla przeciętnego gospodarstwa, prowadzą do jeszcze większych przekłamań. Z gazu sieciowego korzysta w Polsce 51,7% mieszkańców z bardzo wyraźnym zróżnicowaniem miasto/wieś (72,7/18,8%). Dane dotyczące ciepła sieciowego nie rozróżniają źródeł zdalaczynnych i indywidualnych (statystyka operuje pojęciem ogrzewania centralnego). Brak tego rozróżnienia wprowadza poważny i trudny do określenia błąd w ewentualnych obliczeniach. Wszystkie dostępne oszacowania (jak też i niniejsze), związane ze zmianami dochodów budżetu jako efekt wprowadzenia białych certyfikatów, wykorzystują założenie (bez jakiejkolwiek dyskusji ani nawet jego jasnej artykulacji), że kwota podatków należnych jest automatycznie realnym przychodem budżetu. Inaczej mówiąc, obowiązuje założenie, że ściągalność podatków w tym obszarze wynosi 100%. Niedokładności wynikające z przyjęcia tak nierealnego założenia działają w obie strony: a) spadek przychodów podatkowych z tytułu zmniejszenia sprzedaży nie będzie w praktyce tak duży jak obliczenia teoretyczne, gdyż nie wszyscy odbiorcy płacą za energię; b) wzrost przychodów podatkowych z tytułu nowych inwestycji będzie w praktyce mniejszy niż obliczenia teoretyczne z analogicznych powodów. 11

3. Konsekwencje dla gospodarstw domowych Gospodarstwa domowe są dość specyficznym graczem na polu projektowanej regulacji (Ustawa o efektywności energetycznej...) 7. Z uwagi na zapis w ustawie o minimalnej wartości oszczędności wynoszącej 10 toe/r jako warunku ubiegania się o certyfikaty oraz wyeliminowania instytucji ESCO, pojedyncze gospodarstwa domowe zostały sprowadzone do roli gracza biernego. Ich dostosowanie do nowej regulacji może polegać wyłącznie na próbach optymalizacji zużycia energii ale bez premii z tytułu sprzedaży certyfikatów za zaoszczędzoną energię. Jest to wyraźna różnica w stosunku do większych podmiotów (przedsiębiorstw), wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych, które mogą pokusić się na realizację projektów zmierzających do oszczędności, umożliwiających ubieganie się o certyfikaty. W związku z powyższym, hipotetyczny przychód ze sprzedaży certyfikatu(ów) nie może być uwzględniany w rachunku opłacalności, np. przedsięwzięć termomodernizacyjnych w skali pojedynczego mieszkania czy też domu. Obliczenie konsekwencji dla gospodarstw domowych sprowadza się zatem do próby przełożenia kosztów wdrożenia systemu na cenę jednostkową energii i obciążenie budżetów gospodarstw. 3.1 Energia elektryczna Prawidłowe przełożenie wzrostu kosztów produkcji energii na zmiany cen dla gospodarstw domowych nie jest zadaniem prostym i bezdyskusyjnym. Wynika to z faktu, że ceny w tym segmencie rynku nadal podlegają zatwierdzeniu przez Prezesa URE, a fakt ten nie jest jednoznaczny z akceptacją dowolnego wzrostu kosztów a dokładniej przełożenia tego wzrostu na ceny. Do tego dochodzi dość złożony sposób obliczenia rachunku dla odbiorcy końcowego za energię elektryczną, który uwzględnia składniki wyspecyfikowane w tabeli 2. Wzrost ceny w % (na skutek wprowadzenia białych certyfikatów) będzie zatem zależał od udziału kosztów produkcji energii w cenie końcowej ale udział ten nie jest stały. Ponadto, poprawnym formatem modelowania jest wzrost miesięcznych opłat za energię, które zawierają składniki stałe i zmienne. Nie można zatem jednoznacznie określić udziału ceny zakupu energii w strukturze rachunku za prąd. Obliczenia te każdorazowo zależeć będą od ilości zakupionej energii i wybranego wariantu taryfowego. Celem określenia prawdopodobnego przedziału wartości (koszt zakupu energii/wszystkich składowych) wykonano modelowanie kosztów dla rocznego zakupu energii w ilości: 500, 1000, 1500, 2000, 2500 kwh/r oraz dla taryf obowiązujących w roku 2010 dla największych, pod względem wielkości sprzedaży, podmiotów działających na polskim rynku. Są to: 7) Ustawa o efektywności energetycznej projekt nr 11 z dnia 05.11.2009. Ministerstwo Gospodarki, 2009. 12

ENEA Operator Sp. z o.o., ENERGA Operator S.A., EnergiaPro S.A., ENION S.A., PGE Dystrybucja LUBZEL Sp. z o.o., PGE Dystrybucja Łódź Sp. z o.o., PGE Dystrybucja Rzeszów Sp. z o.o., PGE Dystrybucja Łódź Teren S.A., PGE Dystrybucja Białystok Sp. z o.o., PGE ZEORK Dystrybucja Sp. z o.o., PGE Dystrybucja Warszawa-Teren Sp. z o.o., PGE Dystrybucja Zamość Sp. z o.o. Tabela 2. Składowe ceny jednostkowej i rachunku za energię elektryczną w sektorze gospodarstw domowych Ilość taryf* Ilość cen w poszczególnych taryfach Zróżnicowanie taryf wg podmiotów zajmujących się dystrybucją Wielkość zróżnicowania, wartości netto Energia elektryczna G11, G12* nawet w G11 mogą występować więcej niż 1 cena, G12 przynajmniej dwie ceny* tak 0,2483 0,3100 zł/kwh Opłata przejściowa 3 w zależności od rocznego zużycia; <500 kwh/r, 500 1200 i >1200 kwh/r nie, opłata jednolita 0,38/1,59/5,03 zł/msc, Dystrybucja stawka jakościowa Jedna nie, stawka jednolita 0,0077 zł/kwh Dystrybucja składnik zmienny G11, G12* nawet w G11 mogą występować więcej niż 1 cena, G12 przynajmniej dwie ceny tak G11; 0,0863 0,2201 zł/kwh Dystrybucja składnik stały zróżnicowanie wg 1 lub 3 faz układ bezpośredni, pośredniego. do 5 tak G11, 1 faza; 1,01 10,20 zł/msc Opłata abonamentowa G11, G12* mogą być różne w każdym z 7 wariantów taryf tak G11; 1,5 5,36 zł/msc * Ilość zidentyfikowanych taryf wynosi w 2010 7. Są to: G11, G11p, G12, G12g, G12p, G121r, G12w Źródło: Opracowanie własne na podstawie porównywarek cen z serwisu www.energia.pl, a w szczególności: http://energia.pl/porownanie_obrot.php, http://energia.pl/porownanie_dystrybucja.php 13

Obliczenia wykonano dla podstawowej taryfy G11 oraz instalacji 1-fazowej dla warunków proponowanych przez wymienionych powyżej operatorów. Przyjęto taryfy obowiązujące w roku 2010, przy czym stwierdzenie to nie jest do końca dokładne, gdyż nie wszystkie obowiązywały od 1 stycznia (część z nich wchodziła w życie nieco później). Udział zakupu energii elektrycznej w całkowitym rachunku waha się od 41 do 56%. Udział ten rośnie wraz z wielkością zużycia energii, co jest logiczne, maleje bowiem rola opłat stałych. Kolejna pułapka tkwi w założeniach co do wielkości zużycia energii w przeciętnym gospodarstwie domowym. Za wielkość typową, powszechnie używaną w porównaniach międzynarodowych (jak też i w niektórych krajowych) 8, przyjmuje się 1500 kwh/r. Przeciętne zużycie w Polsce wyniosło jednak już w 2008 r. nieco ponad 2000 kwh/r. na gospodarstwo domowe 9, co zwiększa przeciętną kwotę dodatkowych, miesięcznych wydatków na prąd w porównaniu do standaryzowanych obliczeń dla zużycia w wysokości 1500 kwh/r. Wariant polegający na objęciu 3% rynku, przy założeniu stałych wartości pozostałych składników ceny energii takich jak: abonament, opłata wyrównawcza, dystrybucja oznacza wzrost ceny dla użytkownika końcowego o 1,4 1,63% (dla wyspecyfi kowanych powyżej założeń taryfy G11, zróżnicowanie wynika z różnic w taryfach poszczególnych operatorów). W kategoriach bezwzględnych jest to wzrost kosztów za 2000 kwh energii o 1,52 1,54 zł/msc brutto na gospodarstwo domowe w zależności od dystrybutora. W hipotetycznym wariancie b (objęcie w ciągu 3 lat rynkiem certyfikatów 7,5% energii sieciowej), szacuje się wzrost cen energii elektrycznej, przy założeniu stałych wartości pozostałych składników ceny energii (abonament, opłata wyrównawcza, dystrybucja), dla użytkownika końcowego o 3,5 4,1% (dla wyspecyfikowanych powyżej założeń taryfy G11, zróżnicowanie wynika z różnic w taryfach poszczególnych operatorów). W kategoriach bezwzględnych jest to wzrost miesięcznego kosztu za 2000 kwh energii o 3,79 3,85 zł brutto na gospodarstwo domowe w zależności od dystrybutora. Wzrost ten będzie rozłożony w czasie wg dostępnych założeń na 3 lata. Analogiczne obliczenia dla standaryzowanej wielkości zużycia energii w wysokości 1500 kwh/r. wskazują na wzrost płatności o 3,4 3,9%, czyli o 2,84 2,89 zł/msc brutto. Wymieniona w obliczeniach (dla obu wariantów) kwota nie może być utożsamiona ze wzrostem cen energii z tytułu wdrożenia całego pakietu klimatyczno-energetycznego. System białych certyfikatów jest jednym z kilku instrumentów osiągania celów pakietu klimatyczno-energetycznego i opisywany wzrost cen dotyczy wyłącznie konsekwencji wprowadzenia systemu białych certyfikatów. 8) Jednak nie we wszystkich. GUS w publikacjach Ceny w gospodarce narodowej dla poszczególnych lat dokonuje symulacji dla rocznego zużycia w wysokości 1200 kwh/r. 9) Dla roku 2008 było to 2035 kwh/r. Dane za: Władczyk M., Dystrybucja energii elektrycznej w Polsce, Biuro Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej, artykuł w: Energia Elektryczna 2/2010. Wg danych GUS: Gospodarka paliwowo-energetyczna 2007 2008, str. 205, zużycie było nieco niższe i wynosiło 1950 kwh/r. 14

Prezentowane wyniki zależą od wielu przyjętych założeń, z których część była dyskutowana w trakcie obliczeń. W kolejnym kroku podjęta została próba analizy, czy oszacowanie jest bliżej górnej czy dolnej granicy prawdopodobnych wzrostów. Należy zauważyć, że wszystkie obliczenia opierały się na proponowanym objęciu certyfikatami rynku w 3% lub 3%, 2,25% oraz 2,25% w kolejnych latach. Założenia te nie są zapisane w projekcie Ustawy, pojawiają się jednak w trakcie promocji całego systemu 10. Zmiana tych założeń spowoduje konieczność korekty obliczeń. Zaprezentowane obliczenia, tak jak dostępne autorowi inne symulacje konsekwencji wprowadzenia białych certyfi katów, pomijają reakcje popytowe rynku związane z uwzględnieniem cenowej elastyczności popytu na energię elektryczną. Podejście takie nie jest jednak bezdyskusyjne, gdyż znacznie bardziej zaawansowane modelowanie całego pakietu klimatyczno-energetycznego wykonane w 2008 r. przez EnergSys (Wpływ... opus cit) uwzględnia elastyczność cenową energii elektrycznej w sektorze gospodarstw domowych. Uwzględnienie reakcji popytowych wydaje się jednak dość trudne z przyczyn metodologicznych. Projektowany w wyniku wprowadzenia białych certyfikatów wzrost cen energii jest nieznaczny w porównaniu do wzrostów obserwowanych w latach ubiegłych. Zmiany cen energii dla gospodarstw domowych przedstawia tabela 3. Tabela 3. Zmiany cen energii elektrycznej (taryfa G11) z uwzględnieniem opłat stałych 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Wariant 2011 2012 2013 Energia za 1KWh w zł Rok poprzedni =100% 0,36 0,38 0,4 0,41 0,42 0,44 0,45 0,5 0,56 0,61 105,6 105,3 102,5 102,4 104,8 102,3 111,1 112,0 108,9 a MG 0,62 0,62 0,62 b SRKNPRE 0,62 0,63 0,63 a MG 101,5 100,00 100,00 b SRKNPRE 101,5 101,25 101,25 Uwaga: Dla lat 2011 2013 pokazano tylko wzrost generowany wprowadzeniem systemu białych certyfikatów, obliczenia dla rocznego zużycia 1200 kwh/gospodarstwo domowe. Źródło: Za lata 2001 2008 wg publikacji Ceny w gospodarce narodowej w 2008 r. Za lata 2009 i 2010 obliczenia własne na podstawie taryf. Wzrosty taryf zależą nie tylko od wzrostu tzw. kosztów uzasadnionych, ale również od polityki regulatora czyli URE. Na rok 2010 operatorzy wnioskowali wzrost o 23%, zaś ostatecznie zatwierdzono wzrost rzędu 5,7%. Dlatego też niezmiernie trudno jest wyznaczyć scenariusz bazowy, do którego można dołożyć składową pochodzącą od białych certyfikatów. Ilustracją tego problemu jest rysunek 1. Ciemniejsze słupki 10) Patrz np. Żmijewski K., Białe Certyfikaty trudne dylematy. Społeczna Rada Konsultacyjna Narodowego Programu Redukcji Emisji. Prezentacja z 14.07.2009 z debaty: Białe certyfikaty mechanizmy rozwoju efektywności, MG, Warszawa 14.07.2009. 15

dla lat 2011 2013 powinny być dodane do scenariusza bazowego, który jest jednak dość trudno wyznaczyć na podstawie poprzednich lat (np. okresu 2002 2010) 11. Z kolei uwzględnienie w trzech kolejnych latach tylko wzrostu z tytułu białych certyfi - katów, daje wynik przekłamany wzrost dochodów rozporządzalnych gospodarstw domowych będzie prawdopodobnie na tyle wysoki, że udział wydatków na zakup energii i tak zmaleje. Rysunek 1. Względny wzrost cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych (taryfa G11, zużycie 1200 kwh/r, z uwzględnieniem opłat stałych), rok poprzedni = 100%. Uwaga: Dla lat 2012 2013 względny wzrost (w stosunku do roku poprzedniego) w wariancie a MG wynosi 0. Źródło: Za lata 2001 2008 wg publikacji Ceny w gospodarce narodowej w 2008 r. Za lata 2009 i 2010 obliczenia własne na podstawie taryf. Pewnym kompromisem jest oszacowanie samej reakcji popytowej, wyłącznie na wzrost cen z tytułu białych certyfikatów, zakładając stały dochód rozporządzalny. Obliczenia zamieszczono w tabeli 4. 11) Wzrost ten nie ma nic wspólnego z harmonijnym rozwojem sektora energetycznego, jest narażony na szoki w postaci nowych regulacji ekologicznych, dramatyczny wzrost cen uprawnień do emisji CO 2 i sztuczne regulacje w postaci zatwierdzania cen przez Prezesa URE. Nie jest zatem zasadne wykorzystanie do prognozowania prostych modeli ekonometrycznych. 16

Tabela 4. Zmiany cen i wydatków na zakup energii elektrycznej dla przeciętnego gospodarstwa domowego na skutek wprowadzenia białych certyfikatów Przeciętne gospodarstwo domowe (2,96 osób) Na osobę w przeciętnym gospodarstwie Zużycie energii elektrycznej kwh/r w roku 2009 2034 687 kwh/msc w roku 2009 Q 169,5 57,3 Przyrost ceny zł/kwh dp Wariant a MG 0,0100 Wariant b SRKNPRE 0,0216 Dotychczasowa cena (a) zł/kwh P 0,60 (rok 2010) Elastyczność cenowa popytu Ep -0,2 Elastyczność dochodowa popytu Ed Przyrost dochodu rozp. zł/os/msc Zmiana popytu kwh/msc dq Popyt finalny kwh/msc Q+dq Przyrost wydatków miesięcznie zł Skala wzrostu ceny (dla odbiorcy końcowego z uwzględnieniem opłat stałych i kosztów dystrybucji) nie uwzględniono nie dotyczy Wariant a MG -0,56-0,19 Wariant b SRKNPRE -1,33-0,45 Wariant a MG 168,9 57,1 Wariant b SRKNPRE 168,1 56,8 Wariant a MG 1,35 0,46 Wariant b SRKNPRE 3,15 1,07 Wariant a MG 1,5% Wariant b SRKNPRE 3,8% (a) cena brutto Źródło: Opracowanie własne Z uwagi na fakt, że w Polsce nie istnieje ofi cjalna rekomendacja wartości krótkookresowego wskaźnika elastyczności cenowej popytu dla gospodarstw domowych, obliczenia powtórzono dla drugiej stosowanej wartości -0,15. Wskaźnik -0,2 jest częściej rekomendowany w literaturze światowej 12, natomiast drugi użyty wskaźnik -0,15 był wykorzystany w obliczeniach konsekwencji pakietu klimatyczno-energetycznego przez EnergSys. Porównanie obu wariantów w kontekście konsekwencji dla tych gospodarstw, zaprezentowane jest w tabeli 5. 12) Patrz np. A Review of the Literature on the Price Elasticity of Demand for Electricity http://www.e3network.org/elasticitysurvey2_matt.pdf 17

Tabela 5. Przyrost wydatków z tytułu zakupu energii elektrycznej przypadający na przeciętne gospodarstwo domowe w różnych wariantach obliczeniowych Wariant a MG Wariant b SRKNPRE zł/msc/gosp dom Bez uwzględnienia reakcji popytowych 1,53 3,82 Elastyczność cenowa -0,20 1,35 3,15 Elastyczność cenowa -0,15 1,43 3,36 Źródło: Opracowanie własne Uwzględnienie reakcji popytowych powoduje obniżenie konsumpcji oraz mniejszy wzrost wydatków na energię elektryczną. Różnice w wynikach pomiędzy obydwiema wartościami są niewielkie, wobec czego szczegółową dyskusję wyboru konkretnej wartości uznano za zbędną. Należy podkreślić konieczność poprawnej interpretacji zaprezentowanych wyników. Uwzględnienie elastyczności cenowej nie oznacza, że w kategoriach bezwzględnych zużycie energii w gospodarstwach domowych zmaleje. Ceny za energię systematycznie rosną, a mimo to jej zużycie przypadające na gospodarstwo domowe również. Jest to wynikiem zwiększającego się nasycenia gospodarstw sprzętem elektronicznym i AGD, rosnącej powierzchni mieszkalnej przypadającej na przeciętne gospodarstwo domowe, itp. W kategoriach ekonomicznych mówi się o dochodowej elastyczności popytu na energię, czyli o wzroście popytu wraz ze wzrostem dochodów rozporządzalnych. Właśnie szybki wzrost dochodów powoduje, że ujemna reakcja na wzrost ceny jest całkowicie niwelowana przez wzrost zapotrzebowania. Wypadkowa oddziaływania tych czynników jest dobrze widoczna na rysunku 2. W analizowanym okresie 2002 2008 tylko dla lat 2002 i 2004 dynamika sprzedaży energii dla gospodarstw domowych była poniżej 1. Analiza warunków pogodowych być może skorygowałaby nawet ten jeden przypadek. W pozostałych latach, mimo wzrostu cen, sprzedaż również wzrastała. 18

Rysunek 2. Dynamika zmian cen energii, wielkości sprzedaży energii, dochodu rozporządzalnego metodą nawiązania łańcuchowego w Polsce Dynamika cen energii elektrycznej Dynamika sprzedaży energii Dynamika dochodu rozporządzalnego Uwaga: ceny energii taryfa G11 z opłatami stałymi, wielkość sprzedaży dla gospodarstw domowych i rolnych Źródło: Opracowanie własne 3.2 Gaz sieciowy Z uwagi na relatywnie niski (w stosunku do energii elektrycznej) wskaźnik podłączenia gospodarstw domowych do sieci, wynoszący niecałe 52%, rozważania będą narażone na spore niedokładności. Obliczenia zostały przeprowadzone w dwóch dodatkowych wariantach (niezależnie od scenariuszy dotyczących odsetka rynku objętego certyfikatami). Wariant 1 wykorzystuje pojęcie przeciętnego mieszkańca zużywającego 99,5 m 3 gazu rocznie 13. Obliczenie wzrostu przeciętnych opłat za gaz oparte na przeciętnym zużyciu jest w pewnym stopniu mylące, z uwagi na fakt, że podłączona do sieci jest zaledwie co druga osoba, więc realne zużycie wśród osób podłączonych jest znacznie wyższe. Rachunek taki ma jednak jedną poważną zaletę wynik w postaci wzrostu opłat za gaz per capita można dodać do wyniku obliczeń wzrostu opłat za energię elektryczną. Bliższe rzeczywistości będą jednak obliczenia określone jako wariant 2 dotyczące faktycznie podłączonych mieszkańców. Przeciętne zużycie roczne wyniosło w 2008 r. 192,4 m 3 (obliczenia za Infrastruktura opus cit). Wyniki wzrostu opłat miesięcznych dla obu wariantów zestawiono w tabeli 6. 13) Wartość za: Infrastruktura komunalna 2008. GUS, Warszawa 2009. 19

Obliczenia nie uwzględniają elastyczności cenowej popytu, zakładając, że w krótkim okresie jest ona pomijalna. Tabela 6. Wzrost miesięcznych opłat za gaz dla gospodarstw domowych w stosunku do cen obowiązujących po 01.06.2010 Roczne zużycie Miesięczne zużycie Cena gazu (bez opłat stałych i dystrybucyjnych) Wzrost ceny gazu bez opłat stałych i dystrybucyjnych Udział ceny gazu w cenie końcowej dla odbiorcy Wzrost wydatków, uwzględnia ceny brutto m3/r m3/msc zł/m3, netto Wariant % % % zł/msc/os. Wariant 1 (przeciętny mieszkaniec) Wariant 2 (mieszkaniec podłączony) 99,5 8,3 0,998 (W1) 192,4 16,0 0,984 (W2) a MG 3% 51 54% (1) b SRKNPRE 1,6% 0,30 średnio 7,5% 52,5% 3,9% 0,76 a MG 3% 53 57% (1) b SRKNPRE 1,7% 0,59 średnio 7,5% 54,5% 4,1% 1,46 (1) W zależności od operatora Źródło: Opracowanie własne na podstawie taryf: Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa SA. (PGNiG), Operatora Gazociągów Przesyłowych GAZ SYSTEM S.A. (OGP GAZ SYSTEM) oraz wszystkich sześciu Operatorów Systemu Dystrybucyjnego Grupy Kapitałowej PGNiG (OSD). 3.3 Ciepło Wskaźnik podłączenia mieszkańców do systemów zdalaczynnych wynosi w Polsce 40% z olbrzymim zróżnicowaniem miasto/wieś, gdzie wielkości te wynoszą odpowiednio 57,8 i 4,1% 14. Tak jak w przypadku gazu sieciowego, obliczenia zostały przeprowadzone w dwóch dodatkowych wariantach (niezależnie od scenariuszy dotyczących odsetka rynku objętego certyfikatami). Wariant 1 wykorzystuje pojęcie przeciętnego mieszkańca zużywającego 5 GJ ciepła sieciowego rocznie 15. Obliczenie wzrostu przeciętnych opłat za ciepło oparte na przeciętnym zużyciu jest w pewnym stopniu mylące z uwagi na fakt, że podłączona do sieci zdalaczynnej jest mniej niż co druga osoba, a więc realne zużycie wśród osób podłączonych jest znacznie wyższe. Rachunek taki ma jednak jedną poważną zaletę wynik w postaci wzrostu opłat za ciepło per capita można dodać do wyniku obliczeń wzrostu opłat za gaz i energię elektryczną. Bliższe rzeczywistości będą jednak obliczenia określone jako wariant 2 dotyczące faktycznie podłączonych mieszkańców. Przeciętne zużycie roczne wyniosło w 2008 r. 12,54 GJ 14) Dochody i warunki życia ludności Polski. Raport z badania EU-SILC 2007 i 2008. Informacje i opracowania statystyczne. GUS, Warszawa 2009, Tabl. 22. Wybrane dane o sytuacji mieszkaniowej gospodarstw domowych według grup społeczno-ekonomicznych. 15) Jest to iloraz wielkości sprzedaży ciepła do budynków mieszkalnych (za Infrastruktura komunalna w 2008) i liczby mieszkańców w Polsce. 20