Przedsiębiorcy. w Polsce FAKTY, LICZBY, PRZYKŁADY

Przedsiębiorcy w Polsce FAKTY, LICZBY, PRZYKŁADY 1

Uwagi metodologiczne do raportu Przedsiębiorcy w Polsce : 1. W kilku miejscach podano liczbę przedsiębiorstw wpisanych w rejestrze REGON. Aktywna jest tylko połowa z nich, co zostało zaznaczone zarówno w tekstach wprowadzających, jak i na karcie Wszyscy jesteśmy przedsiębiorcami. W przypadku danych powiatowych dostępne są tylko informacje z REGON, dlatego na karcie tej pokazano przede wszystkim firmy zarejestrowane w 2011 roku. Z badań GUS wynika, że większość z nich (75 80 procent) nadal działa po roku od rejestracji. Podano także liczbę firm zarejestrowanych w REGON w działach informatyka i komunikacja oraz ochrona środowiska, gdyż nie ma danych, ile z nich jest aktywnych. 2. Jako zasadę przyjęto jednakowe traktowanie przedsiębiorstw prywatnych i publicznych każde z nich kierowane jest bowiem przez menedżera przedsiębiorcę. Jednak na karcie Płaca ważniejsza od świadczeń ze względu na dostępność danych skoncentrowano się na firmach prywatnych. 3. Na karcie Miejsca pracy są w przedsiębiorstwach, zgodnie ze stanem faktycznym i dostępnością danych, podając informacje działowe, zastosowano określenie głównie sektor publiczny i głównie sektor prywatny. 4. Starano się podawać informacje dotyczące całej populacji przedsiębiorstw, włącznie z mikrofirmami. Tam, gdzie nie było to możliwe, wykorzystano dane o firmach zatrudniających powyżej dziewięciu osób. Zostało to zaznaczone w tekście. 5. W kilku przypadkach badań ogólnopolskich (karty: Tysiące przedsiębiorczych kobiet i Odpowiedzialny biznes to my ) dostępne są tylko dane dotyczące makroregionów, a nie poszczególnych województw. Takie dane zostały tam przedstawione. 6. Raport przedstawia stan danych dostępnych na koniec października 2012 r. Raport został przygotowany w oparciu o następujące źródła: GUS, Eurostat, Centrum Badania Opinii Społecznej (badanie dla PKPP Lewiatan), GfK Polonia (badanie dla PKPP Lewiatan), materiały Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, MillwardBrown SMG KRC (badanie dla PARP), własne ankiety rozsyłane do urzędów i przedsiębiorstw. Te instytucje i firmy wykonały w dużej mierze obliczenia specjalnie dla nas, za co gorąco dziękujemy. Wykorzystano również m.in. listy 500 i 2000 Rzeczpospolitej, raporty Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości i Instytutu Badań nad Gospodarka Rynkową, rankingi międzynarodowe, strategie województw, dane warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, raporty instytucji, stowarzyszeń i fundacji. W informacjach historycznych dotyczących dziejów gospodarczych podstawowym źródłem była Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski (Wiedza Powszechna), a w opisaniu walorów turystycznych pomogły przewodniki Polska Niezwykła (Demart). Uwagi do danych zawartych w raportach prosimy kierować na adres p.a.aleksandrowicz@gmail.com. Zostaną one sprawdzone, a ewentualne poprawki naniesione w raportach udostępnionych elektronicznie. ISBN 978-83-61796-99-2 Copyright PKPP Lewiatan Wersję elektroniczną publikacji można pobrać ze strony www.wizerunekprzedsiebiorcow.pl. Publikacja przygotowana w ramach projektu Poprawa wizerunku przedsiębiorców współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. AUTORZY ZESPÓŁ PKPP LEWIATAN: Kuba Giedrojć (redaktor prowadzący), Joanna Zaręba, Zbigniew Gajewski. RAPORT PRZEDSIĘBIORCY W POLSCE : Beata Gąsiorowska (infografika), Anna Rejer (gromadzenie i przetwarzanie danych, zarządzanie ankietami), Grzegorz Brodowski (projekt okładki, layout, DTP), Lech Mazurczyk (koncepcja i wykonanie modelowych infografik), Piotr Aleksandrowicz (koncepcja całości, teksty i kierownictwo zespołu). OPRACOWANIE PUBLIKACJI: WYDAWNICTWO TARTAK WYRAZÓW (www.tartakwyrazow.com.pl), Magdalena Tokarska-Romańska, Adam Dziewicki (skład folderu), Wojciech Romański (koordynacja produkcji). Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 2

Przedsiębiorcy w Polsce RAPORT NA TEMAT WKŁADU PRZEDSIĘBIORCÓW W ROZWÓJ POLSKI G rudzień 2012 r. 3

FAKTY, LICZBY, WNIOSKI 1. Inwestycje przedsiębiorców są trzy razy większe niż samorządów 2. 87 proc. inwestycji przedsiębiorcy finansują ze środków własnych 3. Polskie mikrofirmy zainwestowały 24,8 mld zł w 2010 roku 1. Co godzinę w Polsce rejestrowanych jest 166 firm 2. Po trzech latach połowa nowych firm w Polsce nadal istnieje i się rozwija 3. W Polsce jest 31 razy więcej podmiotów prywatnych niż publicznych 1. Przychody firm w Polsce wzrosły o 50 proc. w ciągu ostatnich sześciu lat 2. 78,3 proc. firm przynosi zyski 3. 73 proc. Polaków uważa, że przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa 1. Majątek polskich firm wzrósł prawie o połowę w ciągu 8 lat 2. Wynosi ponad 35 tys. zł w przeliczeniu na mieszkańca 3. Mamy prawie 4 grosze zysku z każdej złotówki sprzedaży 1. W przedsiębiorstwach powstaje trzy czwarte produktu krajowego 1. Na warszawskiej giełdzie notowanych jest ok. 800 spółek 2. Ich wartość jest 8-krotnie większa niż kapitał, jaki włożyli w nie przedsiębiorcy 3. Inwestorzy kupują i sprzedają akcje warte ćwierć biliona złotych rocznie 2. 74 proc. mieszkańców Polski docenia wkład przedsiębiorców w zamożność kraju 3. Produkt przypadający na mieszkańca wzrósł o 10 proc. w ostatnich trzech latach 1. Prawie 11 mld zł wyniosły inwestycje w ochronę środowiska w 2010 roku 2. W 44 proc. sfinansowali je przedsiębiorcy 3. Mamy ponad 12 tys. firm działających w sektorze ochrony środowiska 1. Większość miejsc pracy jest w przedsiębiorstwach 2. W sektorze prywatnym pracuje cztery razy więcej ludzi niż w publicznym 3. W 2010 roku to głównie przedsiębiorcy stworzyli ponad 600 tys. miejsc pracy 4

OD WYDAWCY Szanowni Czytelnicy, Oddajemy w Państwa ręce wyjątkowe wydawnictwo pierwsze w Polsce opracowanie na temat roli przedsiębiorstw i przedsiębiorców w rozwoju kraju. Dane w raporcie zostały zaprezentowane w prosty i bardzo obrazowy sposób. Ich analiza nie wymaga wykształcenia ekonomicznego. Mówimy o rzeczach kluczowych dla gospodarki, ale przede wszystkim ważnych dla mieszkańców o płacach, miejscach pracy, ochronie środowiska itd. Wreszcie każdy mieszkaniec Polski ma dostęp do materiału, który może samodzielnie analizować i wyrobić sobie zdanie, jaką rolę pełnią przedsiębiorcy w Polsce. Raport został opracowany przez czołowych dziennikarzy ekonomicznych. Zespół pod przewodnictwem red. Piotra Aleksandrowicza wykonał ogromną pracę. Powstało łącznie 17 raportów dla każdego województwa oraz zbiorczy raport ogólnopolski. Łącznie wykorzystano w nich ponad 30 tysięcy danych! Prace nad nimi trwały pół roku. Myślę, że efekt jest imponujący. Choć od transformacji gospodarczej minęło już ponad 20 lat, nikt dotychczas nie pokusił się o przygotowanie takiego opracowania. Tym bardziej jego znaczenie jest ogromne. Zachęcam media, samorządy i polityków do wykorzystywania zawartych w raporcie danych i analiz, a także nauczycieli do propagowania tej wiedzy wśród uczniów. Zapraszam również na stronę www.wizerunekprzedsiebiorcow.pl. Znajdą na niej Państwo sylwetki laureatów konkursu Biznes. Dobry wybór, zorganizowanego przez Polską Konfederację Pracodawców Prywatnych Lewiatan. To twarze biznesu, których dokonania i sukcesy pokazują, że bycie przedsiębiorcą to dobry wybór. Im więcej takich prężnych firm w naszym kraju, tym większe szanse na rozwój, a w konsekwencji korzyści dla każdego Polaka. Warto zatem wspierać przedsiębiorców w ich rozwoju, bo to inwestycja, która opłaca się każdemu. Zapraszam do lektury! Henryka Bochniarz Prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan 5

Jastarnia Słupsk Hel 6 Gdynia ROSJA Dąbki Sztutowo Frombork LITWA Soszyca Gdańsk Kołobrzeg Elbląg Lidzbark Gołdap Koszalin Gryfice 25 Wdzydze Tczew S7 Kanał Warmiński Kanał Świnoujście Elbląski Mazurski Wigry 22 57 6 Świdwin Kiszewskie Malbork Ełk Augustów 16 Kamień Połczyn-Zdrój A1 Olsztyn Kanał Augustowski Pomorski Szczecinek Kwidzyn Szczecin Świecie Grajewo Bohoniki Stargard Mirosławiec 25 Grudziądz Grunwald Szczeciński Tykocin 19 Toruń Ostrołęka S3 Golub-Dobrzyń Piła Bydgoszcz Opinogóra 22 Białystok Kruszyniany 7 Ciechocinek 8 Gorzów Ciechanow Wysokie Mazowieckie Jaracz Włocławek Wielkopolski Inowrocław 57 Kostrzyn Poznań Płock Modlin Łagów Grabarka Białowieża Sielinko S8 Gniezno Licheń 1 A2 Wolsztyn Kórnik Żelazowa Wola BIAŁORUŚ Rogalin Ląd Warszawa Biała Podlaska Arkadia Uniejów 8 A2 2 Zielona Góra Ochla Żyrardów Leszno Kalisz Konstancin 19 Kodeń S7 17 Nowa Sól Łódź Łęknica Polkowice Spała Hola Ostrów Puławy Brzeg Dolny Bełchatów Radom Lubin Wielkopolski Nałęczów A4 8 Wieluń Maleniec Kazimierz Legnica Wrocław Bolesławiec Byczyna Wąchock Radomsko Dolny Świdnik Lublin Świeradów Starachowice Brzeg Jaskinia Raj Kielce Chełm Cieplice Częstochowa Kraśnik Świdnica Opole Olsztyn Sandomierz Zamość Nowa Słupia A4 A1 7 największe Polanicaośrodki przemysłowe -Zdrój Złoty Stok Tarnowskie Góry Stalowa Wola Busko Nysa Zabrze 17 lotnisko Duszniki Góra Dąbrowa Górnicza Baranów Tarnobrzeg Paczków Pieskowa Skała Sandomierski Krasnobród Świętej Szczucin Lądek-Zdrój Anny Gliwice Katowice Mielec Bytom muzeum Kraków Tychy A4 Tarnów Rzeszów Horyniec 4 muzeum, skansen związane z gospodarką, Goczałkowice Oświęcim Łańcut 4 przedsiębiorczością, rolnictwem CZECHY Wieliczka Bielsko-Biała Żywiec Krosno Rabka Krasiczyn Przemyśl zamek, pałac Nowy Sącz Ustroń Bóbrka Sanok UKRAINA podziemna trasa turystyczna Chabówka Szczawnica Iwonicz (kopalnie, jaskinie, fortyfikacje, lochy) świątynia uzdrowisko inne atrakcje turystyczne Zakopane Muszyna SŁOWACJA NIEMCY Stilo 6

Przedsiębiorcy w Polsce Zapraszamy do lektury unikatowego raportu. Zgromadziliśmy w nim dane, które pokazują, jak ważną rolę odgrywają dla wszystkich nas przedsiębiorcy, jak bardzo nasz dobrobyt zależy od tego, czy odniosą sukces na rynku, wreszcie, jak czasem są niedoceniani. Mark Twain powiedział, że są trzy rodzaje kłamstw: kłamstwa, bezczelne kłamstwa i statystyki. Oczywiście, liczbami można manipulować, a jeszcze łatwiej ich interpretacją. Jednak to statystyka rejestruje fakty i dlatego korzystamy z jej danych. Natomiast wnioski i interpretacje pozostawiamy Czytelnikom. Jakie są fakty? Choć lata 2012 i 2013 są bardzo trudne dla gospodarki polskiej, to jednak nadal się ona rozwija. To już 21 lat bezprecedensowego, nieprzerwanego wzrostu gospodarczego. Jeszcze dziesięć lat temu, w 2003 roku, nasz produkt krajowy na głowę mieszkańca liczony według siły nabywczej, czyli syntetyczny miernik poziomu rozwoju, wynosił mniej niż 50 procent średniej w Unii Europejskiej 27 państw. W 2011 roku już 65 procent i można być pewnym, że w 2012 dystans znowu się zmniejszył o blisko 1 punkt procentowy. Dogoniliśmy Węgry, dystans do Czech się zmniejszył, znowu w ostatnich latach wyprzedziliśmy Litwę i Łotwę, a odległość od kilku krajów starej Unii dotkniętych ciężkim kryzysem Grecji, Portugalii szybko się zmniejsza. Trzy czwarte produktu krajowego Polski wypracowywane jest w działach stricte gospodarczych usługach, przemyśle, budownictwie, transporcie, rolnictwie. Jedna czwarta w sferze budżetowej. Ta proporcja pokazuje, jak ogromne znaczenie dla dobrobytu Polaków ma działalność przedsiębiorców, w tym rolników. Tworzą trzy czwarte miejsc pracy, z wynagrodzeń wypłacanych w przedsiębiorstwach pochodzi ponad połowa dochodów polskich rodzin, przedsiębiorcy płacą też ponad połowę podatków w kraju, dzięki którym stać nas na świadczenia społeczne i utrzymanie całej sfery budżetowej począwszy od armii, przez policję i administrację, na edukacji i służbie zdrowia kończąc. Jest nas, aktywnych przedsiębiorców, ponad 1,7 miliona (zarejestrowanych ponad 3,5 mln). Najwięcej rzecz jasna jedno- i dwuosobowych mikrofirm. Co roku tysiące z nich zawiesza lub likwiduje działalność i powstają 7

tostrad ślimaczy się, dostęp do Internetu ma 63 proc. gospodarstw domowych (w Europie Zachodniej ponad 70 proc.), eksport na mieszkańca wynosi ok. 3,2 tysiąca euro, podczas gdy w całej Unii 7,7 tysiąca. Liczba przedsiębiorstw Ogółem (w tys.) Na 1000 mieszkańców 3890 Włochy 67 2393 2193 2057 1866 1667 907 592 113 62 Hiszpania Francja Niemcy Polska W. Bryt. Czechy Szwecja Litwa Słowacja 12 11 25 27 34 48 59 89 65 ŹRÓDŁO: EUROSTAT 2008-2009, DLA POLSKI GUS 2011 OBLICZENIA WŁASNE Ale równocześnie skumulowana wartość inwestycji zagranicznych w Polsce przekroczyła już 150 mld euro, mamy 6 razy większy eksport niż w 1990 roku i 3 razy większy niż 12 lat temu. Co roku przedsiębiorstwa publiczne i prywatne inwestują po- tysiące nowych. Na tym polega wolny rynek - na gotowości podejmowania biznesowego ryzyka. Miliony polskich przedsiębiorców stworzyły nie tylko swoje firmy. Przede wszystkim wydźwignęli oni kraj z zapaści gospodarczej PRL, a potem rok po roku przez 20 lat, budowali nowoczesne państwo, sprawną gospodarkę, dobrobyt mieszkańców. Ponownie, po prawie 400 latach, Polska na mapie gospodarczej Europy jest nie ubogim krewnym, lecz silnym partnerem. Owszem, mamy słabe punkty. Nadal zbyt wielu Polaków pracuje w mało efektywnym rolnictwie (ok. 12 proc. wobec 3,5 proc. w strefie euro), nadal 10 proc. gotowych do pracy Polaków nie może jej znaleźć, nadal nakłady na działalność badawczą i rozwojową są znacznie niższe niż w wysoko rozwiniętych państwach (0,74 proc. PKB zamiast 2 3 proc.), a udział produktów wysokiej techniki w eksporcie, mimo że liberalnie definiowanych przez statystyków (samoloty, elektronika, komputery, leki, maszyny, chemikalia, uzbrojenie, aparatura naukowa) jest trzy razy niższy niż w Europie Zachodniej (ok. 6 proc. wobec 17 proc.). Budowa dróg i aunad 140 mld złotych w rozwój swoich firm. Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach w 2010 roku wynosiła 1439 mln zł tyle co polski produkt krajowy i wzrosła od 2003 roku o 49 proc. Takie są liczby makro. A mikro? Najlepszą miarą rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw jest udział w globalnym rynku. Nie ma w Polsce odpowiedników Apple a, Boeinga czy Siemensa. Ale są firmy, które choć powstały zaledwie 20 lat temu, mają istotną pozycję na europejskim rynku: Asseco i Comarch, Fakro i Maspex, Selena i Solaris, Pesa, Apator i Tele-Fonika. Mamy też i mniejsze firmy, które w swoich specjalnościach osiągają światowy poziom technologiczny w branży urządzeń medycznych, elektronicznych, pomiarowych i wielu innych. Przygotowaliśmy w sumie 17 raportów ogólnopolski i 16 wojewódzkich. W czasie pracy autorom nasunęło się kilka obserwacji. Po pierwsze, nie ma regionu, w którym nie byłoby prawdziwych liderów gospodarki. Mają bardzo różny rodowód. Część z nich to sprywatyzowane firmy państwowe, takie jak huty, papiernie, czy 1990 Decyzja o likwidacji LAT 1990-2 Wałbrzyskiego Zagłębia Węglowego (ostatni węgiel wydobyto w 1996 r.) 1991 Wprowadzenie PIT podatku od dochodów indywidualnych 8 20 MINĘŁO Pierwsze afery III RP: piramidy finansowe, ART-B 1990 Reforma Balcerowicza, początek gospodarki rynkowej 1990 W Paryżu podpisano porozumienie między Polską a 14 państwami tzw. Klubu Paryskiego o rozłożeniu spłat polskiego długu 1991 Powstanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie, pierwsze notowania 1993 Wprowadzenie VAT podatku od wartości dodanej

przedsiębiorstwa przemysłu drzewnego i spożywczego, które gdy uzyskały nowego właściciela, potrafiły zrestrukturyzować się, zmienić profil produkcji, wprowadzić nowe technologie. Część to stale rozwijające się przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym powstałe od zera tu można wymienić wielkie sieci handlowe czy inwestycje światowych koncernów elektroniki użytkowej i sprzętu gospodarstwa domowego. Także niektóre firmy kontrolowane przez Skarb Państwa mają znakomite wyniki, jak PKO BP czy PZU. Po drugie, imponuje, jak wiele firm, powstałych w pierwszej połowie ostatniej dekady XX wieku, w ciągu zaledwie kilkunastu lat przebiło się do grupy 500 największych w Polsce. Kilka już wymieniliśmy. A są przecież obok nich Pronar i Wipasz, firmy Michała Sołowowa i Leszka Czarneckiego, Impel i Emperia, Koelner i Neuca, Pelion i Farmacol, Lewiatan i Black Red White, Alma Market i Polskie Składy Budowlane, Polsat i TVN, i wiele, wiele innych (przedstawiamy je na mapie na następnej stronie). Ich twórcami są fascynujący przedsiębiorcy, którzy wspinając się po drabinie od pucybuta do milionera, potrafili zdobyć miej- Polska w Unii Europejskiej Polska Unia Europejska Powierzchnia (tys. km 2 ) 312,7 4403,5 Ludność (w mln) 38,2 501,8 Wskaźnik zatrudnienia w wieku 15 64 lat (w proc., wg BAEL) 59,7 64,1 Stopa bezrobocia (wg BAEL)* 10,0 10,4 PKB ogółem (mld dolarów) 515 17 611 PKB na mieszkańca (w dol.)* według kursów walut według siły nabywczej Struktura wartości dodanej brutto (w proc.) rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybactwo przemysł i budownictwo usługi 13 469 20 184 3,7 32,2 64,1 35 185 31 673 1,7 25,2 73,1 Nakłady brutto na środki trwałe (proc. PKB) 20,2 18,6 Udział eksportu do krajów Unii w eksporcie ogółem ogółem (w proc.) 79,1 65,3 Eksport na mieszkańca (w euro) 3152 7734 Import na mieszkańca (w euro) 3514 7897 Gospodarstwa domowe z dostępem do Internetu (w proc. gosp.) 63 70 Samochody w użytkowaniu (na 1000 ludności) 432 473 Studenci szkół wyższych na 10 tys. ludności 564 376 Kształcenie ustawiczne dorosłych (w proc.) 5,3 9,1 Nakłady na B+R w relacji do PKB (w proc.) 0,74 2,0 ŹRÓDŁO: GUS, MFW, DANE ZA 2010; *2011 1994 Bank Śląski na giełdzie. Zmiany personalne w ministerstwie finansów z powodu 12-krotnego przebicia ceny emisyjnej. 1996 Powstają pierwsze specjalne strefy ekonomiczne 1996 Ogłoszenie upadłości stoczni w Gdańsku 1998 Rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych z Unią Europejską 1995 Rusza program powszechnej prywatyzacji Narodowych Funduszy Inwestycyjnych NFI (ustawa z 1993 r.) 1995 Denominacja złotego 1997 KGHM wchodzi na warszawską giełdę 1998 Powstanie Rady Polityki Pieniężnej 9

Balex Metal 0,5 BOLSZEWO Graal 0,5 WEJHEROWO Multimedia 0,6 Fota 0,8 GDYNIA GDAŃSK STU Ergo Hestia 2,8 SOPOT Crist 0,6 LPP SA GK 2,5 Wipasz 1,1 WADĄG SM Mlekpol 2,9 GRAJEWO Komfort 0,4 SZCZECIN Mapa polskiego sukcesu Wybrane firmy przemysłowe, handlowe, budowlane, finansowe i usługowe założone lub w ogromnym stopniu rozwinięte po 1989 roku, które przebiły się na Listę 500 największych polskich firm Rzeczpospolitej i mają obroty powyżej 0,5 mld zł (w kilku przypadkach znajdują się tuż poza listą; dane w mld zł) finanse usługi PBG 3,7 PRZEŹMIEROWO Proximus 0,6 ZIELONA GÓRA przemysł handel QuadWinkowski 0,6 PIŁA NG 2 1,1 POLKOWICE Impel 1,2 Piotr i Paweł 1,6 Getin Holding 6,7 Selena 1 budownictwo rolnictwo Solaris Bus and Coach 1,6 OWIŃSKA POZNAŃ WROCŁAW Farmutil 1,7 ŚMIŁOWO Komputronik 1 Koelner 0,7 Grupa Osadkowski 1,1 BIERUTÓW Pojazdy szynowe Pesa 1,9 BYDGOSZCZ Zakłady Drobiarskie Koziegłowy 0,5 KOZIEGŁOWY Nowa Itaka 1,1 OPOLE Neuca 6,4 Colian 0,6 OPATÓWEK FH Kar-Tel 0,8 GLIWICE Farmacol 5,1 Famur 0,9 TORUŃ KATOWICE Apator 0,5 Hurtap 0,8 ŁĘCZYCA Pamapol 0,7 RUSIEC Moto Profil 0,6 CHORZÓW Salus International 0,6 Grupa TZMO 2,1 Bowim 1,1 SOSNOWIEC Budmat Bogdan Więcek 1,1 PŁOCK Pelion 6,6 ŁÓDŹ Cognor 1,5 PORAJ Żywiec Zdrój 0,6 WĘGIERSKA GÓRKA Maspex 2,7 WADOWICE OSM Łowicz 1,2 ŁOWICZ PUT Intercor 0,6 ZAWIERCIE Grupa Can-Pack 4,1 Inter Cars 2,7 Action GK 2,8 Alma Market 1,4 Mix WARSZAWA SOKOŁÓW KIELCE Polskie Składy Budowlane 1,6 BUSKO-ZDRÓJ Electronics 1,3 Tele-Fonika 4,1 MYŚLENICE DBK 1,1 OLSZTYN ABC Data 3,3 Mirbud Pruszyński 0,5 sp. z o.o. 1,1 SKIERNIEWICE KRAKÓW Cyfrowy Polsat 2,4 Kolporter 3,6 Polska Grupa Dealerów 1 Comarch 0,8 TVN SA GK 2 Rovese 1,6 Stalprodukt 2 BOCHNIA Grupa Fakro 1,2 NOWY SĄCZ PKM Duda 1,7 Erbud 1,5 Warbud 1,4 ABM Solid 1,3 TARNÓW Grupa Boryszew 4,3 BORYSZEW Śnieżka 0,6 LUBZINA Konsalnet 0,6 RZESZÓW Grupa Nowy Styl 1 KROSNO SM Mlekovita 2,9 WYSOKIE MAZOWIECKIE Alior Bank 1,3 Lux Med 0,7 Medicover 0,6 Emperia 6,3 LUBLIN Asseco Poland 5 PPHU Specjał 4 Bać-Pol 1 Handlopex 0,6 Barter 2 BIAŁYSTOK Unibep 0,9 BIELSK PODLASKI Tezet 0,9 Stanchem 0,6 Black Red White 1,8 BIŁGORAJ Pronar 0,7 NAREW Petrodom- -eko Domański 2,2 BIAŁA PODLASKA 10 1999 Reforma samorządowa powstanie nowej sieci województw i powiatów 1999 Reforma emerytalna powstanie Otwartych Funduszy Emerytalnych 1999 2000 2000 Kurs złotego całkowicie płynny Pierwsze notowanie PKN Orlen Bankrutuje Bank Staropolski; to najwięk- na giełdzie 2000 w Warszawie sza upadłość pry- -watnego Prywatyzacja banku TP SA

Eksport Polski na mieszkańca W ZŁOTYCH 13 500 12 000 10 500 9000 2006 2007 2008 2009 2010 Eksport (w tys. dol. USA na mieszkańca) Szwecja 16,9 2874 9015 Niemcy 15,6 Słowacja 11,9 Francja 8,2 Włochy 7,4 W. Bryt. 6,6 Litwa 6,3 W DOLARACH USA 5000 12 597 4184 Hiszpania 5,3 4000 3000 2000 Polska 4,2 ŹRÓDŁO: GUS kowo mało przedsiębiorstw dużych, wyróżniających się na krajowym i europejskim rynku. Tam też mieliśmy problemy z wytypowaniem wybitnych firm innowacyjnych. Zaskakujące, że to regiony leżące w zachodniej i północnej Polsce, gdzie stan infrastruktury jest lepszy niż w Polsce południowej i wschodniej, i bliżej do europejskich rynków. Pod tym względem klasyczny podział na Polskę zachodnią A i wschodnią B staje na głowie. Czyżby tak jak niegdyś prawdziwy artysta sce na rynku opanowanym początkowo przez dawne firmy państwowe, a potem zamożnych inwestorów zagranicznych. Są dwa uzupełniające się oblicza polskiej przedsiębiorczości; jedno to setki tysięcy mikrofirm, drugie pokazują ci właśnie liderzy. Po trzecie, gdy szukaliśmy firm prawdziwie innowacyjnych, trudniej było o innowacje techniczne, technologiczne i produktowe, a znacznie łatwiej o marketingowe i organizacyjne. To dobrze, że dzięki pomysłowości, przedsiębiorczości, zaradności polskie firmy i ich twórcy potrafią kontynuować rynkową ekspansję. Źle jednak, że gdy wkraczamy w epokę gospodarki wiedzy i innowacji, brakuje nam nowości technicznych i produktowych. Innowacje obok idei, pomysłu, wynalazku wymagają też kapitału. System wsparcia został w ostatnich latach rozwinięty, m.in. dzięki funduszom europejskim. Być może na efekty jeszcze trzeba poczekać, ale na razie słabość w zakresie innowacji technologicznych i produktowych napawa niepokojem. W kilku województwach odszukanie firm sukcesu nie było łatwe. W niektórych regionach występuje stosunpowinien nieco przymierać głodem, tak przedsiębiorca najlepiej hartuje się w najtrudniejszych warunkach? Po czwarte, prawdziwą przedsiębiorczość znaleźliśmy też w rolnictwie. I to na skalę większą niż się potocznie sądzi. Nie mamy tu na myśli liczących po kilka i kilkanaście tysięcy hektarów latyfundiów należących do spółek handlowych, często z udziałem kapitału zagranicznego, lecz grupę efektywnych rodzinnych gospodarstw rolnych, o przeciętnej powierzchni ok. 50 hektarów, których obroty i dochody są w niektórych województwach, nawet większe niż obroty mikrofirm. Ile ich jest? Badania Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej (FADN), które wykorzystaliśmy, nie odpowiadają na to pytanie (dotyczą tylko części gospodarstw rolnych) ale z pewnością dziesiątki tysięcy. Wreszcie, na zakończenie, obserwacja dotycząca społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Znaczna część przedsiębiorców, także z małych i średnich firm, deklaruje zrozumienie dla pożytków płynących z CSR. W praktyce ciągle jednak liderami CSR w Polsce są firmy największe, bardzo często 2004 Przystąpienie do Unii Europejskiej 2004 Obniżenie stawki CIT do 19 proc. 2005 Otwarcie ostatnich odcinków autostrady A4 na Śląsku, który zyskuje połączenie autostradowe z Niemcami 2008 Na szczycie UE w Brukseli Polska wynegocjowała okres przejściowy do 2019 roku w zakupie uprawnień do emisji w energetyce 2004 Sprzedaż akcji PKO BP 2004 Koncern Mittal (LNM Holdings) kupuje Polskie Huty Stali, w tym Hutę Katowice i Hutę Sendzimira 2007 Otwarcie pierwszego odcinka autostrady A1 przebiegającego przez woj. pomorskie (kolejne 2008 i 2011) 2008 Premier Donald Tusk zapowiada wejście do strefy euro w 2011 r. Tydzień później bankrutuje Lehman Brothers i wybucha światowy kryzys finansowy 11

nansowania rozwoju ze środków własnych mimo ograniczonych zasobów kapitałowych, nadal jeszcze niewystarczająca orientacja globalna polskich firm. Polska w rankingach kraj Doing Ranking Ranking Business wolności konkurencyjności (Bank gospodarczej (Światowe Światowy (Heritage Forum 2013) Foundation Ekonomiczne 2012) 2012) Singapur 1 2 2 W. Bryt. 7 14 8 Szwecja 13 21 4 Niemcy 20 26 6 Litwa 27 23 45 Szwajcaria 28 5 1 Słowacja 46 51 71 Węgry 54 49 60 Polska 55 64 41 Czechy 65 30 39 ŹRÓDŁO: RANKINGI Jednak największe pasywo, na które przedsiębiorcy mają ograniczony wpływ, to warunki gospodarowania. Z jednej strony Polska jest jednym z najbardziej atrakcyjnych terenów do inwestowania w Europie trzecim po Wielkiej Brytanii i Niemczech w rankin- filie i spółki córki międzynarodowych koncernów. Na szczęście z wielu doświadczeń i przekazów wynika, że polscy przedsiębiorcy, choć unikają formalnych sytuacji takich jak uczestnictwo w konkursach czy pisanie raportów CSR, działają odpowiedzialnie na rzecz lokalnych społeczności, klientów i kontrahentów, tyle że nie afiszując się zbytnio. Wystarczy porozmawiać z wójtami i burmistrzami, by się dowiedzieć, jak wiele miejscowe społeczności zawdzięczają przedsiębiorcom. Spróbujmy na zakończenie sporządzić bilans aktywów i pasywów polskich przedsiębiorców i gospodarki. Aktywa to duży rynek wewnętrzny, związki z gospodarkami Unii Europejskiej, zwłaszcza niemiecką, potencjał wiedzy i przedsiębiorczości dobrze wykształconych obywateli, stabilny system finansowy, bogactwo ziemi i jej skarbów, inwencja i ambicja polskich przedsiębiorców. Pasywa to ograniczona zdolność do innowacji technologicznych, nadal słaba infrastruktura komunikacyjna, trwający odpływ wysoko wykwalifikowanych pracowników do krajów wysoko rozwiniętych, skłonność do figu Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju UNCTAD, drugim po Niemczech w klasyfikacji Ernst and Young. A z drugiej strony zajmuje dalekie pozycje w rankingach międzynarodowych: Doing Business (ranking warunków prowadzenia działalności gospodarczej poz. 55.), Heritage Foundation (ranking wolności gospodarczej - poz. 64.), World Economic Forum (ranking konkurencyjności poz. 41.). Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan od lat publikuje Czarną Księgę Barier, nadal bardzo grubą, niestety. Bez zmiany tej sytuacji polska naturalna zaradność i przedsiębiorczość nie wystarczy do rozwoju. Biurokracja, wysokie podatki i opłaty, skomplikowane przepisy prawne te bariery od lat pojawiają się na czołowych pozycjach listy hamulców przedsiębiorczości. Ostatnio zmiany na lepsze zachodzą, ale zbyt wolno. Kiedy Europie grozi stracona dekada, szanse wzrostu gospodarczego musimy wykreować sami państwo, przedsiębiorcy, obywatele. PKPP LEWIATAN 2009 Zakończenie wieloletniego sporu z Eureko o PZU (PZU wchodzi na giełdę w 2010 roku) 2010 Giełda (GPW SA) debiutuje na giełdzie 2011 Rząd przejmuje część wpłat do OFE 2011 Otwarcie autostrady Nowy Tomyśl Świecko, połączenie centralnej Polski z Europą 2012 Otwarcie całej autostrady Warszawa Berlin i lotniska w Modlinie 2009 Stawki PIT obniżone do 18 i 32 procent 12 2009 Wybucha afera hazardowa 2011 KGHM kupuje kanadyjską firmę Quadra FNX Mining, przeprowadzając największą polską inwestycję zagraniczną (2,83 mld dol.) 2011 Podwyższenie stawki VAT do 8 i 23 procent 2012 Największe bankructwo III RP. Sąd ogłasza upadłość wielkiej spółki budowlanej PBG z możliwością zawarcia układu

Muzeum Piernika w Toruniu ze zrekonstruowaną XVI-wieczną piernikarnią Woj. pomorskie Zabytkowa kuźnia wodna w Gdańsku Oliwie Muzea rybołówstwa na Helu i Jastarni Zabytkowa elektrownia wodna w Soszycy. Znajduje się na rzece Słupia, powstała pod koniec XIX wieku i nadal działa. Muzeum Rybołówstwa w Helu GOSPODARCZE KORZENIE Mamy w Polsce setki obiektów muzeów, starych fabryk, skansenów, dzieł inżynierskich pokazujących historyczne korzenie przedsiębiorczości na naszych ziemiach. Poniżej przedstawiamy TOP 30 najciekawszych obiektów: Woj. lubelskie Kredowe podziemia w Chełmie. Kredę, surowiec używany w budownictwie, szkołach, do produkcji farb i pudrów kosmetycznych, wydobywano i eksportowano już w średniowieczu. Woj. świętokrzyskie Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego w Nowej Słupi. Maleniec. Tu w kształcie XIX-wiecznym zachowały się walcownia i gwoździarnia. Woj. podlaskie Kanał Augustowski wybudowano go w latach 1824 1839, by ominąć pruskie cła paraliżujące handel Królestwa Polskiego. Woj. śląskie Podziemia zabytkowej kopalni rud srebronośnych w Tarnowskich Górach W Zabrzu skansen górniczy Królowa Luiza W browarach w Tychach i Żywcu działają muzea warzenia piwa. Woj. opolskie Muzeum Gazownictwa w Paczkowie, z ciekawymi eksponatami dla fanów energetyki, między innymi lampami, piecami i gazomierzami Woj. dolnośląskie Muzeum Ceramiki w Bolesławcu Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy Stara kopalnia złota w Złotym Stoku Woj. lubuskie Skansen winiarstwa w Ochli z ostatnią na ziemiach polskich wieżą winiarską Woj. małopolskie W Wieliczce sól wydobywano już 5,5 tys. lat temu, jednak kopalnia powstała w XII wieku, podobnie jak kopalnia w Bochni. Muzeum drogownictwa w Szczucinie Skansen kolejowy w Chabówce, jeden z największych w Europie Woj. warmińsko- -mazurskie Kanał Elbląski efekt niezwykłej inwencji inżynierskiej, powstał w połowie XIX wieku. Miał ułatwić transport drewna, materiałów budowlanych i torfu. Woj. kujawsko- -pomorskie Sięgające 10 pięter i rozciągające się nad Wisłą na długości ponad 300 metrów XVI-wieczne spichlerze w Grudziądzu Woj. wielkopolskie W Jaraczu muzeum młynarstwa W Sielinku jedyne w Polsce i jedno z trzech w Europie muzeum rzeźnictwa Woj. łódzkie Manufaktura w Łodzi zrewitalizowany kompleks 13 budynków fabryki Izraela Kalmanowicza Poznańskiego Woj. zachodniopomorskie Skansen Kolei Wąskotorowej w Gryficach Najstarsze kino świata działający nieprzerwanie od 103 lat Pionier 1909 w Szczecinie, wpisany do Księgi rekordów Guinnessa. Woj. mazowieckie W Żyrardowie osada fabryczna, jeden z nielicznych zachowanych w Europie w całości zespołów urbanistycznych miasta przemysłowego z drugiej połowy XIX wieku Woj. podkarpackie W Bóbrce powstała pierwsza w Europie kopalnia ropy naftowej teraz skansen przemysłu naftowego. W Łańcucie Muzeum Gorzelnictwa W Przemyślu Muzeum Dzwonów i Fajek pokaz rzemieślniczego mistrzostwa FOT. GRZEGORZ BRODOWSKI 13

8 Nasz produkt krajowy wart jest tyle co ROZWIJAMY SIĘ W ciągu ostatnich trzech lat produkt krajowy wzrósł realnie o blisko 10 proc. Trzy czwarte z niego powstaje w gospodarce, w sferze budżetowej jedna czwarta. Dostrzegają to Polacy. W ogólnopolskich badaniach opinii publicznej przeprowadzonych w 2012 r. przez GfK Polonia dla PKPP Lewiatan 74 proc. z nich zgodziło się ze stwierdzeniem, że to przedsiębiorcy wytwarzają większość dochodu Polski. Polska nie jest tak bogata jak kraje Europy Zachodniej, ale dystans ten stale się zmniejsza. Pisaliśmy o tym we wstępie do atlasu. Z produktem krajowym w wysokości 20 184 dol. na mieszkańca, wg siły nabywczej, w 2011 r. byliśmy na świecie na 45 miejscu. Problemem jest głębokie zróżnicowanie poziomu produktu krajowego w poszczególnych regionach Polski. Na Mazowszu, dzięki Warszawie PKB przekracza już średnią europejską, na Podkarpaciu i Lubelszczyźnie jest o jedną trzecią niższy niż przeciętnie w Polsce.! 1. W przedsiębiorstwach powstaje trzy czwarte produktu krajowego 2. 74 proc. mieszkańców Polski docenia wkład przedsiębiorców w zamożność kraju 3. Produkt przypadający na mieszkańca wzrósł o 10 proc. w ostatnich trzech latach 14 Produkt krajowy w ciągu 12 lat wzrósł o: 1800 Produkt krajowy brutto (w mld zł) 1200 600 Irlandia 666 0 1999 2011 Produkt krajowy brutto nominalny (w mld dol.) ważony parytetem siły nabywczej (w mld dol.) 217 188 238 236 Wielka Brytania 40 Portugalia 23 1523 Francja 128,5procent na osobę ważony parytetem siły nabywczej (w tys. dol.) Hiszpania 1491 1361 2432 2139 31 36 Belgia 2773 2108 512 508 35 38 Holandia 836 42 658 59 80 40 Luksemburg 333 204 Norwegia 486 53 257 636 43 313 Szwajcaria Włochy Dania 37 Niemcy 3571 2806 38 Szwecja 538 40 342 Malta 9 10 Czechy 215 262 27 96 119 Finlandia 514 689 Polska Słowacja Grecja 266 191 Łotwa Litwa Estonia Mołdawia ** Austria 418 42 7 329 140 20 Rumunia 11 3 196 Węgry Słowenia 50 29 180 12 270 59 BiH Serbia 18 30 8 45 11 Bułgaria 80 64 18 82 Czarnogóra 54 14 5 12 94 7 Chorwacja 10 10 19 2195 30 Albania13 8 1740 22 Macedonia 25 299 342 * DANE DLA TERENU KONTROLOWANEGO PRZEZ RZĄD CYPRU; **Z WYŁĄCZENIEM NADDNIESTRZA 23 20 28 39 43 64 26 36 22 27 16 19 20

Rosja 1858 2110 17,9 większość dochodu Polski? nie wiem zdecydowanie 2 11 15 nie 13 raczej nie % 59 ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 tys. ton złota (1 tona złota 172 mln zł) Produkt krajowy na mieszkańca wynosił Przedsiębiorcy wypracowują ponad Polski PKB ważony parytetem 39,6 3/4 4,7 siły nabywczej stanowi tys. zł w 2011 r. całego produktu krajowego Czy przedsiębiorcy wytwarzają zdecydowanie tak raczej tak i wyniósł 1523 mld zł w 2011 roku procent PKB Unii Europejskiej 25 23 Cypr * 165 337 29 Ukraina 7 Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca (w tys. zł, 2009 r.) zachodniopomorskie 30,9 dolnośląskie 38,4 pomorskie 34,3 kujawsko- -pomorskie 29,8 wielkopolskie 37,4 32,2 lubuskie 30,1 łódzkie opolskie 28,8 śląskie Polska 31,3 warmińsko-mazurskie 26 mazowieckie 56,4 świętokrzyskie 27,3 37,8 małopolskie 30,2 podlaskie 26 lubelskie 23,7 podkarpackie 24,1 Wartość dodaną która jest podobna wielkością do PKB wypracowują przede wszystkim przedsiębiorcy rolnictwo, leśnictwo i rybactwo przemysł budownictwo handel, naprawa pojazdów, transport i gospodarka magazynowa, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja finanse i ubezpieczenia, obsługa rynku nieruchomości pozostałe usługi, m.in. administracja publiczna, obrona narodowa, edukacja, nauka, opieka zdrowotna, kultura 3,6 24,6 7,8 30,1 9,7 24,2 ŹRÓDŁO: ŹRÓDŁO: BANK ŚWIATOWY ŹRÓDŁO: GUS 15

1 codziennie rejestrowanych jest WSZYSCY JESTEŚMY PRZEDSIĘBIORCAMI Polska ma ogromny potencjał przedsiębiorczości: 590 tys. spółek prawa handlowego i cywilnych, 2,8 mln osób fizycznych, które zarejestrowały działalność gospodarczą. Co roku ponad 300 tys. osób rozpoczyna swoją przygodę z biznesem. Nie zawsze odnoszą sukces. Działalność gospodarcza z natury związana jest z ryzykiem. Błędy w zarządzaniu, nietrafiony produkt, zbyt silna konkurencja, która nie wpuści na rynek debiutanta wszystko to sprawia, że co druga nowa firma zamyka działalność w ciągu pierwszych trzech lat istnienia. Dlatego aktywnych firm jest znacznie mniej niż zarejestrowanych około 1,87 mln w 2011 r., w tym 1,77 mln mikrofirm. Co wtedy? Jak powiedział Henry Ford: Porażka to po prostu okazja, by zacząć od początku, tym razem inteligentniej. Mimo problemów działalność w biznesie jest dobrze postrzegana. Większość mieszkańców Polski (71 proc.) chciałaby, aby ich syn czy córka zostali przedsiębiorcami.! 1. Co godzinę w Polsce rejestrowanych jest 166 firm 2. Po trzech latach połowa nowych firm w Polsce nadal istnieje i się rozwija 3. W Polsce jest 31 razy więcej podmiotów prywatnych niż publicznych Firmy prywatne w województwach (2011 r.) nowo rejestrowane 640 (7075) 18 708 (207 589) zachodniopomorskie 9943 (99 833) lubuskie 29 412 (312 524) dolnośląskie powierzchnia koła proporcjonalna do liczby firm nowo rejestrowanych w nawiasie podano liczbę firm ogółem, stan na koniec 2011 r. ŹRÓDŁO: GUS, PODMIOTY WRAZ ZE STOWARZYSZENIAMI I FUNDACJAMI 33 683 (366 760) wielkopolskie 24 593 (250 367) pomorskie 6828 (93 363) opolskie Nowo rejestrowane firmy prywatne w Polsce ogółem (2011 r.) 343 189 18 124 (178 513) kujawsko-pomorskie 36 607 (427 023) śląskie 20 963 (221 889) łódzkie 30 316 (323 592) małopolskie 16

331firm 11 007 (111 657) warmińsko- -mazurskie 8802 (88 635) Czyli jeden podmiot podlaskie 57 165 gospodarczy powstaje (662 295) co 22 sekundy* mazowieckie 8800 (102 594) świętokrzyskie 13 664 (145 023) podkarpackie 14 574 (156 369) lubelskie * ZAKŁADAJĄC, ŻE REJESTRACJA JEST MOŻLIWA 5 DNI W TYGODNIU, 8 GODZIN DZIENNIE W sumie na koniec 2011 r. w Polsce zarejestrowanych było 3 869 897 podmiotów gospodarczych Z badań GUS wynika, że aktywnych jest ok. 48 procent. W 2011 r. było ich 1 866 tysięcy. 95 procent z nich to maleńkie, najczęściej jedno- i dwuosobowe firmy. Firmy aktywne w 2011 r. mikroprzedsiębiorstwa (do 9 pracujących) 1 772 600 małe (10-49) 52 591* średnie ( 50-249) 15 841* duże ( powyżej 249) 3 167* * DANE ZA 2010 R. Średnio każda firma miała w 2010 roku przychody1,9mln zł, W tym: 121 871 3 748 026 W 2011 r. mieliśmy 48 aktywnych firm na 1000 mieszkańców. We wszystkich pracuje ok. 9 mln ludzi, średnio 5 osób w firmie. pozostałe przemysł 24,6 transport i magazyny % 31,8 8,1 25,4 10 handel i naprawa budownictwo do 454,5 od 0,4 w sektorze publicznym w sektorze prywatnym Przychody wynoszą średnio w poszczególnych grupach: mln zł w firmach mikro mln zł w dużych przedsiębiorstwach 17

Jesteśmy społeczeństwem przedsiębiorczych kobiet. Mniej więcej jedna trzecia osób pracujących na własny rachunek to kobiety, jeszcze wyższy jest odsetek pań wśród osób zakładających firmy. W porównaniu z sąsiednimi państwami więcej kobiet jest w Polsce samozatrudnionych. Obok prezentujemy porównanie firm kobiecych i męskich w Polsce. Różnice między wspomnianymi rodzajami firm nie wynikają jedynie z różnic w charakterach i niższej skłonności do ryzyka u pań. Faktem jest również, że kobiety częściej zakładają firmy w sektorze opieki zdrowotnej, edukacji, gastronomii, obsłudze rynku nieruchomości czy innych usługach, gdzie np. o innowacje trudniej, a kredyt jest mniej potrzebny. Nadto obecne spowolnienie jest silniejsze w męskim transporcie i budownictwie niż w usługach, co rzutuje na strategie tych firm. W efekcie okazuje się, że choć zagrożonych jest więcej firm kobiecych niż męskich, to jednak wskaźniki przeżywalności są podobne. TYSIĄCE PRZEDSIĘBIORCZYCH Kobiet- szefów firm Firmy zarządzane przez kobiety w porównaniu z męskimi...są ostrożniejsze przy przyjmowaniu nowych pracowników (proc.) 12,2 15 12,2 13,5 wzrost zatrudnienia w 2011 r. wzrost zatrudnienia w 2012 r. (fakt) (prognoza)...ostrożnie oceniają i prognozują wzrost zysków i sprzedaży (proc.) jest3 KOBIET 29,7 34,3 prognoza wzrostu zysku w 2012 r. 30,1 32,9 prognoza wzrostu sprzedaży w 2012 r....planują niższe inwestycje w innowacje, nowe technologie i zapowiadają mniej nowych produktów (proc.) 20,7 23,4 4,8 9,1 21,7 25,6 prognoza wzrostu udziału w rynku w 2012 r. Unikatowe badania CBOS dla PKPP Lewiatan przeprowadzono w 2012 r. Próba obejmowała w całej Polsce 1500 przedsiębiorstw mikro, małych i średnich, w których wyodrębniono firmy kobiece (których szefami lub właścicielami są kobiety) i męskie....są też bardziej niż męskie zorientowane na jakość obsługi klienta, mniej zaś na cenę i jakość produktu lub usługi. Najważniejszy czynnik konkurencyjny w horyzoncie dwóch, trzech lat: (proc.) 37,7 39,1 18,4 19,9 12 21,9! 1. Założycielką lub szefową co trzeciej firmy jest kobieta 2. Panie dominują w ochronie zdrowia, edukacji, gastronomii, części usług 3. Polki są bardziej przedsiębiorcze niż panie w Europie wzrost inwestycji w badania i rozwój w 2012 r. (prognoza) wzrost liczby nowych produktów w 2012 r. (prognoza)...są bardziej zorientowane na wzrost sprzedaży i zysku, mniej na utrzymanie się na rynku i wzrost udziału w nim. Cel strategiczny: (proc.) 25,6 21,8 14,8 11,9 39,6 8,2 44,2 utrzymanie się na rynku wzrost sprzedaży wzrost zysku jakość obsługi klienta cena jakość produktu (usługi) wzrost udziału w rynku 11,8...wyraźnie ostrożniej korzystają z kredytów (proc.) 4,8 6,7 18

Udział kobiet wśród pracujących na własny rachunek w Polsce Udział kobiet wśród pracodawców w Polsce* Udział kobiet wśród zakładających firmy w 2010 r. Procent kobiet pracujących na własny rachunek powyżej 50 godzin tygodniowo Procent kobiet-pracowników najemnych pracujących powyżej 50 godz. tygodniowo** 34,2 30,6 38,5 17,8 3,9 % % % % % * KOBIETY PRACUJĄCE NA WŁASNY RACHUNEK, ZATRUDNIAJĄCE PRACOWNIKÓW razy więcej niż pielęgniarek ** W SEKTORZE PRYWATNYM ŹRÓDŁO: GUS, AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI POLSKI, IV KW. 2011 W zestawieniu z naszymi sąsiadami mamy najwyższe odsetki kobiet-pracodawców i pań pracujących na własny rachunek w jednoosobowych firmach. W Polsce w zakładach opieki zdrowotnej i prywatnych praktykach pracuje 184,8 tys. pielęgniarek (GUS, Zdrowie i ochrona zdrowia w 2010 roku). Z kolei z danych Eurostatu i GUS wynika, że ok. 570 tys. kobiet kieruje firmami (w tym jednoosobowymi). Podobnie zaskakujące jest porównanie z nauczycielkami. Otóż jest ich w Polsce mniej niż przedsiębiorczych kobiet*. Odsetek kobiet samozatrudnionych mających pracowników wśród kobiet pracujących ogółem (pracodawcy) Odsetek kobiet samozatrudnionych pracujących na własny rachunek (bez pracowników) wśród kobiet pracujących ogółem Odsetek kobiet samozatrudnionych mających pracowników wśród kobiet samozatrudnionych ogółem Litwa *NAUCZYCIELI JEST W POLSCE PONAD 493 TYSIĄCE, ALE PONIEWAŻ W EDUKACJI 3 NA 4 ZATRUDNIONE OSOBY TO KOBIETY, SZACUJEMY, ŻE NAUCZYCIELEK JEST OKOŁO 370 TYSIĘCY (GUS, OŚWIATA I WYCHOWANIE W ROKU SZKOLNYM 2010/2011)...są również bardziej ostrożne w inwestycjach modernizujących i zwiększających moce produkcyjne (proc.) 21,6 17,7 20,2 13,8 wzrost nakładów na inwestycje w 2011 r. (fakt) wzrost nakładów na inwestycje w 2012 r. (prognoza)...jednak ich innowacyjność jest niższa niż męskich (procent firm, które wdrożyły innowacje w latach 2009 2011) 30,1 31,9 14,8... są mniej zorientowane na ekspansję międzynarodową i ogólnopolską niż męskie. Odsetek firm wskazujących 27,2 jako priorytet biznesowy: (proc.) 16 4,1 27,1 25,2 8,2 działanie w Unii Europejskiej i świecie 31,2 działanie w skali całej Polski 25,8 31,7 5,1 Szwecja Niemcy 2,5 32,8 29,4 Czechy W 396 polskich spółkach giełdowych w zarządzie zasiadają 142 kobiety, 24 pełnią funkcję prezesa. 1,7 4,1 1,8 10,1 15,3 Polska 2,9 11,5 19,9 2,1 7,5 21,9 1,3 5,9 18,2 Słowacja ŹRÓDŁO: EUROSTAT W ich radach nadzorczych zasiada 299 pań. produktowe procesowe organizacyjne marketingowe Efekt wśród firm kobiecych więcej jest firm zagrożonych, mniej dynamicznych i innowacyjnych. Podział firm według typów: (proc.) 23,9 11,6 14,7 7,5 48,3 26,1 32,5 35,3 ŹRÓDŁO: GPW, WYLICZENIA WŁASNE Wskaźniki przeżywalności dla firm założonych przez kobiety i mężczyzn są podobne (proc.) Firmy założone w 2009 r. aktywne nadal w 2011 r. Firmy założone w 2006 r. aktywne nadal w 2011 r. 76,3 76,7 43,8 46,1 zagrożony (przewidują spadek przychodów, zatrudnienia, zysku, brak inwestycji i innowacji) na rozdrożu (spadek przychodów, zatrudnienia, zysku, ograniczone inwestycje, brak innowacji) stabilny innowator (przewidują wzrost przychodów, zysku, inwestycji, nowe produkty) dynamiczny innowator (wzrost przychodów, zysków, inwestycji, zatrudnienia, dużo nowych produktów) ŹRÓDŁO: GUS 19

8 Majątek firm dziś jest wart tyle co POMNAŻAMY W Polsce środki trwałe brutto w przedsiębiorstwach w 2010 roku miały wartość ponad 1439 miliardów złotych. Co roku też dzięki inwestycjom rosną o kilka procent. Być może dlatego przedsiębiorców uważa się za zamożnych tak sądzi 80 procent mieszkańców Polski. To pogląd uprawniony w odniesieniu do właścicieli i szefów średnich i dużych firm. Jednak znakomitą większość polskich przedsiębiorstw ponad 95 procent stanowią małe, jedno-, dwuosobowe firmy, których majątek to często tylko komputer i samochód. Średnio majątek brutto mikrofirmy (do dziewięciu zatrudnionych) w Polsce wynosi 101 tys. zł. Jest zatem dość skromny, ale przedsiębiorcy stale starają się go powiększać. W latach 2003 10 majątek przedsiębiorstw w Polsce wzrósł o 49 procent. Jak mówi właściciel Getin Holding Leszek Czarnecki: Pieniądze są jedynie miernikiem skali sukcesu, a liczą się ambicja, porównywanie się do innych i inwestowanie w firmę. NASZ MAJĄTEK zachodniopomorskie 30 20,4 lubuskie 30,1 17,4 dolnośląskie 41,1 23,1 wielkopolskie 35,5 21 pomorskie 33,5 24,5 opolskie 35 24,4 kujawsko- -pomorskie 26,8 17,4 łódzkie 29,2 18,9 warmińsko- -mazurskie 20 13,3,7! 1. Majątek polskich firm wzrósł prawie o połowę w ciągu 8 lat 2. Wynosi ponad 35 tys. zł w przeliczeniu na mieszkańca 3. Mamy prawie 4 grosze zysku z każdej złotówki sprzedaży Wartość brutto środków trwałych w przedsiębiorstwach w 2010 r. (w tys. zł na mieszkańca)* * CZARNYM KONTUREM I LICZBĄ POKAZANO WARTOŚCI Z ROKU 2002; DANE BEZ MIKRO FIRM Środki trwałe na mieszkańca (w tys. zł) w 2010 r. w 2002 r. Środki trwałe na mieszkańca w ciągu 8 lat wzrosły o 35,9 23,1 52,8 proc. śląskie 41,7 28,8 małopolskie 27,6 19,0 20

Narodowych podlaskie 99Stadionów 21,1 13,9 mazowieckie 67,7 44,7 Środki trwałe w przedsiębiorstwach* maszyny, budynki, urządzenia są warte w Polsce 8 lat wcześniej wartość środków trwałych wynosiła (wartość Stadionu Narodowego: 1,6 mld zł) Przez 8 lat wzrosła o: 1439mld zł 968mld zł 49 proc. świętokrzyskie 22,7 17,7 podkarpackie 23,1 14,7 lubelskie 18,3 12,9 ŹRÓDŁO: GUS, DANE DOTYCZĄ PODMIOTÓW GOSPODARCZYCH, W KTÓRYCH LICZBA PRACUJĄCYCH PRZEKRACZA 9 OSÓB *TYLKO FIRMY NIEFINANSOWE 1,3 Aktywa trwałe netto, tylko w firmach składających bilans i rachunek wyników, mają wartość bln zł mld zł warte są środki Ponad132trwałe w rolnictwie Aktywa obrotowe mają wartość 978 mld zł W tym: należności krótkoterminowe 430,5 mld inwestycje finansowe krótkoterminowe 265,1 zapasy 251,4 pozostałe 31,3 Te aktywa to: w tym: grunty 70,2 budynki 423,7 środki trwałe 755,6 urządzenia techniczne i maszyny 201,7 środki transportu 41 pozostałe 19 środki trwałe w budowie 86,8 wartości niematerialne i prawne 49,6 długoterminowe aktywa finansowe 267 pozostałe 99,5 Kapitały własne to już Można by za nie zbudować 1170 731 mln zł Stadionów Narodowych Z każdej złotówki kapitału własnego wypracowujemy przychody 2,5 zł i 10 groszy zysku netto mld zł ŹRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2010 ROK Wskaźnik rentowności obrotu wynosi 3,9 proc., czyli 3,9 grosza zysku z każdej złotówki sprzedaży ŹRÓDŁO: GUS, DANE ZA 2011 ROK 21

WIĘKSI NIŻ BUDŻET Cywilizacja i zysk idą ręka w rękę powiedział prawie sto lat temu prezydent Stanów Zjednoczonych Calvin Coolidge. To prawda. Bez zysków firm nie byłoby rozwoju gospodarczego. Z zysków finansowane są innowacje i inwestycje, z zysków rodzą się nowe miejsca pracy. A skąd się biorą zyski? To oczywiście nadwyżka przychodów nad kosztami, ale żeby uzyskać przychody, potrzebne są towary lub usługi, na które jest popyt. Wówczas konsumenci oceniają, że przedsiębiorcy są pożyteczni. W Polsce tak właśnie uważa trzy czwarte mieszkańców. Ale też, by pojawiły się przychody i zyski, potrzebna jest praca samych przedsiębiorców. Dużo pracy. Cieszy, że ten wysiłek jest dostrzegany. Prawie dwie trzecie Polaków uważa, że przedsiębiorcy pracują więcej niż inni. są20 Czy przedsiębiorca pracuje więcej niż inni? zdecydowanie nie wiem 6 tak 9 17 zdecydowanie 22 % nie 46 raczej nie raczej tak ŹRÓDŁO: GFK POLONIA DLA PKPP LEWIATAN, 2012 Przychody przedsiębiorców W każdym województwie przychody firm ogółem są wielokrotnie większe niż dochody pomorskie (19 razy) samorządów warmińsko- 10 194,7 -mazurskie (11 razy) 6,2 55,5 zachodniopomorskie (12 razy) 7,2 87,4 kujawsko-pomorskie (15 razy) mazowieckie 8,4 123,8 (39 razy) 26,2 1029,6 wielkopolskie (26 razy) lubuskie (13 razy) 4,2 54,9 dolnośląskie (18 razy) 12,8 224,9 13,5 345 łódzkie (16 razy) 10 158,9! 1. Przychody firm w Polsce wzrosły o 50 proc. w ciągu ostatnich sześciu lat 2. 78,3 proc. firm przynosi zyski 3. 73 proc. Polaków uważa, że przedsiębiorcy są pożyteczni dla społeczeństwa dochody jednostek samorządu terytorialnego (w mld zł) przychody firm ogółem w mld zł i jako wielokrotność dochodów gmin opolskie (12 razy) 4,1 50,1 18,1 402,2 śląskie (22 razy) małopolskie (19 razy) 13,8 256,4 22

podlaskie (12 razy) 4,9 57,7 3,3 bln złotych wyniosły przychody firm w Polsce 3,5 3,3 dochody firm 3,0 2,5 2,2 razy większe niż dochody gmin Przychody firm ogółem (w mld zł) 1,5 raza większe niż w 2004 roku Są Przedsiębiorcy wypracowali* *firmy zatrudniające pow. 9 osób 112,5 mld zł zysków 120 zysk netto 100 2,0 60 04 05 06 07 08 09 10 04 05 06 07 08 09 10 2010 2004 Polska 3297,3 (+50,4 proc.) 2193,1 przemysł 1271,3 (+51,3 proc.) 840,3 243,8 handel 1215,6 (+43,7 proc.) 845,7 15,1 pozostałe 392,7 (+61,1 proc.) hotele i restauracje 80 23,6 (+56,2 proc.) hotele 149,1 transport 148,5 (-0,4 proc.) budownictwo 245,6 (+148 proc.) 99 72 112,5 55 procent większe Zyski są o niż w 2004 roku Wynik finansowy netto 2010 2004 (w mld zł) pozostałe 21,8 (+176,2 proc.) i restauracje 0,3 (-29,3 proc.) 0,4 transport 2,4 (-69,0 proc.) budownictwo 7,1 (+493,3 proc.) 1,2 7,9 7,9 handel 20,1 (+70,5 proc.) 11,8 ŹRÓDŁO: GUS ŹRÓDŁO: GUS Polska 112,5 (+54,6 proc.) 72,4 przemysł 60,2 (+39,3 proc.) 43,2 lubelskie (11 razy) 8,5 89,2 Przychody z działalności operacyjnej banków (w mld zł) 80 64,7 Przychody z działalność operacyjnej towarzystw ubezpieczeniowych (w mld zł) 17 57,1 60 13 świętokrzyskie (12 razy) 5,6 65,4 40 20 28,1 Zmiana od 2004 roku +130,3% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 9 5 27,6 Zmiana od 2004 roku +106,9% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 podkarpackie (11 razy) 9,1 101,9 Wynik finansowy netto banków (w mld zł) 70 55 15,7 Wynik finansowy netto towarzystw ubezpieczeniowych (w mld zł) 8 6 6,1 ŹRÓDŁO: GUS, MF 40 25 6,7 Zmiana od 2004 roku +135,6% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 4 2 2,8 Zmiana od 2004 roku +118,3% 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ŹRÓDŁO: KNF 23

Wartość giełdowa naszych spółek Parametry wybranych giełd papierów wartościowych Warszawa Wiedeń Budapeszt Praga Liczba notowanych spółek Kapitalizacja notowanych spółek (w mld euro) 94 jest8 PĄCZKOWANIE KAPITAŁU Warszawska giełda to jedna z największych historii sukcesu III Rzeczpospolitej. Prezes Wiesław Rozłucki z gronem współpracowników 20 lat temu stworzył naj- 777 162 ważniejszą w Polsce instytucję rynku 144 142 kapitałowego, skutecznie walczącą 585 z Wiedniem o miano największej giełdy w Europie Środkowej pod wzglę- 486 458 105 107 375 80 dem liczby notowanych spółek oraz 65 66 55 obrotów akcjami. Bardzo dobrze prezentuje się także rynek instrumentów 119 118 115 110 48 32 30 31 32 105 29 21 21 41 52 54 32 43 29 46 15 pochodnych. Ostatnie lata były trudne dla inwestorów i dla wielu firm, ale 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 13 25 27 26 najlepsi nadal odnoszą sukcesy, a wieloletni Obroty akcjami (w mld euro) Obroty obligacjami (w mld euro) trend głównego wskaźnika warszawskiej giełdy WIG 20 pokazuje, 94 72 1,6 że ich notowania rosną. Choć oczy- 61 62 1 1 1 1 1 wiście do szczytów z 2007 roku jeszcze 46 52 0,8 0,8 daleka droga. Sądzimy jednak, że 0,6 0,6 0,7 36 39 34 34 36 37 30 0,4 dystans do największych giełd w Europie będzie się zmniejszał dzięki pol- 21 19 17 20 0,3 0,3 15 15 0,3 14 0,1 0 0 0 0 skim przedsiębiorcom i inwestorom. 2007 2008 2009 2010 2011 2007 2008 2009 2010 2011 Warszawska Giełda to dochodowa firma, z zyskami na poziomie 134 warszawskiej GPW (w punktach) Kalendarium Notowania WIG 20 mln zł w 2011 r. i rentownością netto 22 III 1991 50 procent. Sejm uchwalił ustawę Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych, tworząc ramy prawne dla rynku kapitałowego w Polsce.! 1. Na warszawskiej giełdzie notowanych jest ok. 800 spółek 2. Ich wartość jest 8-krotnie większa niż kapitał, jaki włożyli w nie przedsiębiorcy 3. Inwestorzy kupują i sprzedają akcje warte ćwierć biliona złotych rocznie 12 IV 1991 minister przekształceń własnościowych i minister finansów reprezentujący Skarb Państwa podpisali akt założycielski Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie 16 IV 1991 pierwsza sesja z udziałem siedmiu domów maklerskich, na której notowano akcje: Tonsilu, Próchnika, Krosna, Kabli i Exbudu 3 X 1994 notowania na warszawskiej giełdzie odbywają się pięć dni w tygodniu (wcześniej raz w tygodniu) 15 VII 1997 wprowadzono do notowań ciągłych akcje pierwszych pięciu spółek 16 I 1998 uruchomiono rynek instrumentów pochodnych kontrakty terminowe na indeks WIG20 24 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999