¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland) 9

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland) 9

POLSKIE TOWARZYSTWO KARSKIE POLISH GRASSLAND SOCIETY ¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland) 9 Poznañ 2006

KOMITET NAUKOWY SCIENTIFIC COMMITTEE Stanis³aw Benedycki, Henryk Czy, John Frame, Miros³aw Kasperczyk, Piotr Goliñski (przewodnicz¹cy chairman), Stanis³aw Koz³owski, Wilhelm Opitz von Boberfeld, Zygmunt Miko³ajczak, Barbara Rutkowska, MariannaWarda Opracowanie redakcyjne Edited by: Piotr Goliñski, Stanis³aw Koz³owski, Barbara Goliñska Sk³ad komputerowy i przygotowanie do druku: Computer typesetting and preparation printable: Garmond Oficyna Wydawnicza Adres Redakcji Editorial office address: Polskie Towarzystwo ¹karskie ul. Wojska Polskiego 38/42 60-627 Poznañ Copyright by PT, Poznañ 2006 Printed in Poland ISBN 978-83-89250-2-6 ISSN 506-562 Druk i oprawa: Abedik. Nak³ad 520 egz.

Spis treœci R. BARY A Trwa³oœæ Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych w siedlisku pobagiennym.... 9 B. BORAWSKA-JARMU OWICZ Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata wysianych w dwóch rozstawach rzêdów w 3-letnim okresie u ytkowania... 9 Z. BRODA, S.MIKO AJCZYK Induced androgenesis in Phleum pratense... 33 K. GRABOWSKI, S.GRZEGORCZYK, H.KWIETNIEWSKI, A.KOZIKOWSKI Walory u ytkowe wybranych gatunków i odmian traw przeznaczonych na trawniki rekreacyjne... 4 J. HARASIM Wp³yw iloœci wysiewu nasion mieszanki pastwiskowej na wschody roœlin i plonowanie runi w ró nych siedliskach... 5 W. HARKOT,Z.CZARNECKI,M.POWRO NIK,G.ROSO OWSKI Wp³yw czêstoœci koszenia na aspekt ogólny murawy wybranych odmian Festuca ssp. w okresie siedmioletniego u ytkowania.... 59 M. JANICKA, J. UKOSZYK Poprawa sk³adu gatunkowego runi ³¹kowej z ró - nym udzia³em Deschampsia caespitosa metod¹ siewu bezpoœredniego... 67 J. JODE KA, K.JANKOWSKI, M.MATEÑKO, G.A.CIEPIELA Przydatnoœæ koniczyny ³¹kowej i lucerny mieszañcowej do uprawy z kupkówk¹ pospolit¹ na glebach typu arenosole.... 79 A. KIRILOV, I.KRACHUNOV, A.DIMITROVA Comparison of hay and maize silage intake by lambs.... 87 A. KIRYLUK Wp³yw intensywnoœci u ytkowania ³¹k i uwilgotnienia siedlisk pobagiennych na fitocenozy rowów melioracyjnych.... 93 S. KOZ OWSKI, W. ZIELEWICZ, R.OLIWA, M.JAKUBOWSKI W³aœciwoœci biologiczne i chemiczne Sorghum saccharatum w aspekcie mo liwoœci jego uprawy w Polsce...0 A. KRYSZAK,J.KRYSZAK,M.GRYNIA Wystêpowanie Calamagrostis epigejos w zbiorowiskach trawiastych Wielkopolski...3 D. MARTYNIAK, J.MARTYNIAK Próba zastosowania wskaÿnika wartoœci u ytkowo-nasiennej do oceny odmian pastewnych ycicy trwa³ej....2 PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

6 Spis treœci G. MASTALERCZUK Zawartoœæ sk³adników pokarmowych w organach roœlin ³¹kowych w warunkach ró nej intensywnoœci u ytkowania...3 D. MICHALSKA-HEJDUK, A. TRAWCZYÑSKA Wp³yw wybranych w³aœciwoœci gleb na nieleœne zbiorowiska roœlinne terasy zalewowej Górnej Bzury...4 M. OLSZEWSKA Wp³yw nawo enia azotem na przebieg procesów fizjologicznych, indeks zielonoœci liœci oraz plonowanie kupkówki pospolitej i ycicy trwa³ej...5 A. RADKOWSKI Podatnoœæ odmian trawnikowych Lolium perenne i Poa pratensis na choroby....6 B. RUTKOWSKA, M.JANICKA, B.BORAWSKA-JARMU OWICZ Kszta³towanie siê biomasy nadziemnej Lolium perenne w zale noœci od nawo enia azotem i czêstoœci œcinania....69 A. SABINIARZ ¹ki Czerskie w aspekcie historycznym...8 J. SIKORRA Wartoœæ pokarmowa runi odnowionego u ytku zielonego w dolinie Noteci...95 M. STANIAK Ocena cech morfologiczno-biologicznych Festulolium odmiana Felopa w warunkach zró nicowanego terminu zbioru pierwszego odrostu.. 205 M. SZCZEPANEK, W.BORYS, Z.SKINDER, E.WILCZEWSKI Wp³yw nawo enia azotowego na plon nasion Lolium perenne w zale noœci od sposobu i terminu siewu...2 M. WARDA Trwa³oœæ i produkcyjnoœæ runi pastwiskowej z udzia³em Poa pratensis w siedlisku pobagiennym...225 P. WESO OWSKI,M.TRZASKOŒ,R.KONIECZNY Zró nicowanie fitocenotyczne i walory przyrodnicze roœlinnoœci przybrze nej jeziora Starzyc...233 K. WOLSKI, A.BARTMAÑSKI, J.GAWÊCKI Wp³yw ró nych metod renowacji ³¹k z wykorzystaniem Festulolium na sk³ad botaniczny i plon runi...245 T. WY UPEK Ocena siedlisk doliny Wieprza w Roztoczañskim Parku Narodowym metod¹ fitoindykacyjn¹...253 H. UREK, B.WRÓBEL Ocena jakoœci i wartoœci ywieniowej pasz sporz¹dzonych z runi ³¹k zdominowanej przez turzyce...26 J. SOSNOWSKI, J.JODE KA, K.JANKOWSKI Wykorzystanie œrodków p³atniczych w ramach PROW w odniesieniu do trwa³ych u ytków zielonych w powiecie siedleckim (doniesienie)...27 Dr Franciszek Ksawery Bukowiecki (*9 IX 92 5 V 2006) Wspomnienie.. 28 Dr John Frame (*930 2006) Wspomnienie...287 PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Contents R. BARY A Persistency of Lolium perenne in sward of pasture and meadow mixtures in post-boggy habitats... 9 B. BORAWSKA-JARMU OWICZ The phenological differentiation of Dactylis glomerata cultivars sown in two row spacing during 3-years period of utilization.... 9 Z. BRODA, S.MIKO AJCZYK Induced androgenesis in Phleum pratense... 33 K. GRABOWSKI, S.GRZEGORCZYK, H.KWIETNIEWSKI, A.KOZIKOWSKI Utility value of selected grass species and cultivars designed for recreational lawns... 4 J. HARASIM Effect of sowing rate of a pasture mixture on plant emergence and herbage yield in different habitats... 5 W. HARKOT, Z.CZARNECKI, M.POWRO NIK, G.ROSO OWSKI Influence of mowing frequency on general aspect of turf of selected Festuca ssp. cultivars during seven-years performance.... 59 M. JANICKA, J. UKOSZYK Improvement of species composition of meadow sward with different share of Deschampsia caespitosa by direct drilling method.... 67 J. JODE KA, K.JANKOWSKI, M.MATEÑKO, G.A.CIEPIELA Usefulness of red clover and alfalfa for the cultivation with orchard grass on arenosol types of soils... 79 A. KIRILOV, I.KRACHUNOV, A.DIMITROVA Comparison of hay and maize silage intake by lambs.... 87 A. KIRYLUK Influence of the intensity of meadow utilization and the habitats moistening on the phytocenosis of drainage ditches... 93 S. KOZ OWSKI, W. ZIELEWICZ, R.OLIWA, M.JAKUBOWSKI Biological and chemical properties of Sorghum saccharatum from the point of view of possibilites of its cultivation in Poland....0 A. KRYSZAK,J.KRYSZAK,M.GRYNIA Occurrence of Calamagrostis epigejos in grass communities in Wielkopolska...3 D. MARTYNIAK, J.MARTYNIAK An attempt to use usage-seed value index to evaluate perennial ryegrass pasture cultivars...2 PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

8 Contents G. MASTALERCZUK Nutrient content in organs of meadow plants in different conditions of management intensity....3 D. MICHALSKA-HEJDUK,A. TRAWCZYÑSKA The influence of some characteristics of soils of flood terrace of the upper Bzura river on non-forest plant communities...4 M. OLSZEWSKA Effects of nitrogen fertilization on physiological processes, leaf greenness index and yields of orchard grass and perennial ryegrass...5 A. RADKOWSKI Susceptibility of turf cultivars of Lolium perenne and Poa pratensis to diseases...6 B. RUTKOWSKA, M.JANICKA, B.BORAWSKA-JARMU OWICZ Aboveground biomass formation of Lolium perenne depending on nitrogen fertilisation and cutting frequency...69 A. SABINIARZ Historical aspect of Czersk meadows....8 J. SIKORRA Nutritive value of renewed grassland sward in the Notec Valley...95 M. STANIAK Estimation of morphological and biological features of Festulolium cv. Felopa depending on the harvest time of the first regrowth....205 M. SZCZEPANEK, W.BORYS, Z.SKINDER, E.WILCZEWSKI Effect of nitrogen fertilization on seed yield of Lolium perenne depending on the sowing method and date...2 M. WARDA Persistency and productivity of pasture sward with Poa pratensis participation under postboggy habitat...225 P. WESO OWSKI,M.TRZASKOŒ,R.KONIECZNY Differentiation of phytocenosis and natural values of littoral plants zone of Starzyc Lake...233 K. WOLSKI, A.BARTMAÑSKI, J.GAWÊCKI Effect of different methods of meadows renovation using Festulolium on botanical composition and yield of sward...245 T. WY UPEK Evaluation of sites of the Wieprz river valley in the Roztoczañski National Park by phyto-indicative method....253 H. UREK,B.WRÓBEL Evaluation of quality and nutritive value of forages produced from meadow sward dominated by sedges...26 J. SOSNOWSKI, J.JODE KA, K.JANKOWSKI Absorption of money resources within the limits of the PROW project in regard to permanent grasslands in the Siedlce District...27 PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 9, 9-7 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2006 PL ISSN 506-562 ISBN 978-83-89250-2-6 Trwa³oœæ Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych w siedlisku pobagiennym R. BARY A Katedra ¹karstwa i Kszta³towania Zieleni, Akademia Rolnicza w Lublinie Persistency of Lolium perenne in sward of pasture and meadow mixtures in post-boggy habitats Abstract. The aim of this paper was to evaluate the persistency of Lolium perenne in the sward of pasture and meadow mixtures on peat-muck soils. Grass-clover mixtures with 30 or 35% share of Lolium perenne were sown in 996. Pasture sward was grazed by Limousine cattle (4-5 rotations), while meadow sward was cut (3 regrowth). The share of Lolium perenne in pasture sward was more stable in comparison to meadow. In the meadow sward, systematic limitations of Lolium perenne share were noted. After 2002/2003 winter season, freezing and limitation of Lolium perenne share in sward of the first regrowth were observed, independently of the way of utilization. In the next years, fast regeneration of this species, especially in the meadow sward after using higher nitrogen fertilization was observed. Keywords: Lolium perenne, pasture and meadow mixtures, peat-muck soil, persistency. Wstêp Jednym z najwartoœciowszych gatunków traw pastewnych jest ycica trwa³a, zaliczana do grupy roœlin o najwy szej wartoœci, zarówno pod wzglêdem paszowym, jak i darniotwórczym (BRODA, 2003). Gatunek ten jest podstawowym komponentem mieszanek pastwiskowych obok Trifolium repens (DEMBEK, 997; WARDA, 999) oraz cennym sk³adnikiem mieszanek ³¹kowych (BORAWSKA-JARMU OWICZ, 2004; BARY A, 2004). Dowodem tego mo e byæ czêsty udzia³ tego gatunku w naturalnych zbiorowiskach ³¹kowo-pastwiskowych (RALSKI, 936; TR BA igrzegorczyk, 2003). Wa nym czynnikiem, który czêsto determinuje udzia³ Lolium perenne w runi zbiorowisk trawiastych, s¹ warunki termiczne okresu zimowego. W okresach zimowych w warunkach niskich temperatur (poni ej minus 20 C) i braku okrywy œnie nej nastêpuje czêsto przemarzanie tego gatunku (JUREK, 984; BARY A iwarda, 999; ÆWINTAL, 200). Zjawisko to czêœciej jest obserwowane na glebach organicznych (WARDA, 999; UREK, 200). Dlatego powszechnie uwa a siê, e gatunek ten jest ma³o przydatny do mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych w warunkach siedlisk pobagiennych, a zw³aszcza na gleby torfowo-murszowe (FALKOWSKI, 982).

0 R. Bary³a Celem przeprowadzonych badañ by³a ocena trwa³oœci Lolium perenne L. w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych w siedlisku pobagiennym (gleba torfowo-murszowa). 2. Materia³ i metody Ocenê trwa³oœci Lolium perenne w runi trawiastej przeprowadzono na podstawie wyników doœwiadczeñ prowadzonych w latach 996-2005 doœwiadczeñ, w których oceniano udzia³ tego gatunku w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych. W okresie letnim 996 roku za³o ono trzy doœwiadczenia jedno na kwaterze pastwiskowej u ytkowanie pastwiskowe oraz dwa na kwaterze ³¹kowej u ytkowane koœnie. W czasie 0-letnich badañ oceniano wp³yw udzia³u Lolium perenne (ró ne odmiany) w mieszankach na sk³ad gatunkowy runi w zró nicowanych warunkach jej u ytkowania (BARY A, 2004; 2005). Udzia³ tego gatunku w mieszankach pastwiskowych stanowi³ 35%, a w mieszankach ³¹kowych odpowiednio: doœwiadczenie I 30%, doœwiadczenie II 35%. Komponentami by³y inne gatunki traw i roœliny motylkowate (Tabela ). Corocznie w latach u ytkowania (997-2005) stosowano nawo enie: N 40,P 35iK 00 kg ha. Na doœwiadczeniach ³¹kowych od 2003 roku zwiêkszono nawo enie azotem do poziomu 70 kg ha, z uwagi na znaczne przerzedzenie runi w wyniku uszkodzeñ mrozowych niektórych gatunków traw i ust¹pienia z runi roœlin motylkowatych (BARY A, 2004). W doœwiadczeniu pastwiskowym ruñ po wycenie plonowania (z 4 lub 5 odrostów) i po pobraniu prób roœlinnoœci do analiz botaniczno-wagowych by³a wypasana przez krowy rasy miêsnej Limousine. Natomiast na doœwiadczeniach ³¹kowych ruñ by³a koszona w warunkach zbioru 3 odrostów w ka dym roku u ytkowania w optymalnych terminach dla tego typu zbiorowisk. Tabela. Sk³ad gatunkowy mieszanek z udzia³em Lolium perenne Table. Species composition of mixtures with share of Lolium perenne Gatunek (odmiana) Species (cultivar) Pastwiskowe Pasture U ytkowanie Utilization Doœwiadczenie I Experiment I ¹kowe Meadow Doœwiadczenie II Experiment II Phleum pratense (Kaba) 20 20 20 Dactylis glomerata (Areda) 0 0 0 Festuca arundinacea (Rahela) 0 Trifolium repens (Romena) 35 5 7,5 Trifolium pratense (Raba) 5 7,5 Lolium perenne (ró ne odmiany different cultivars) 35 30 35 W niniejszym opracowaniu przedstawiono ocenê trwa³oœci Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych na podstawie wyników 0-letnich badañ. Sk³ad gatunkowy runi oceniano metod¹ analizy botaniczno-wagowej. W warunkach u ytko- PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Trwa³oœæ Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych... wania pastwiskowego próby roœlinnoœci do analiz pobierano z pierwszego i trzeciego odrostu, a u ytkowania koœnego z pierwszego i drugiego odrostu. Doœwiadczenia za³o ono w Stacji Dydaktyczno-Badawczej w Sosnowicy, Katedry ¹karstwa i Kszta³towania Zieleni AR w Lublinie na glebie torfowo-murszowej (Mt II). Gleba ta zosta³a wytworzona z torfu turzycowiskowego na torfie szuwarowym i charakteryzowa³a siê kwaœnym odczynem: ph 4,8 kwatera ³¹kowa i 5, kwatera pastwiskowa oraz nisk¹ zasobnoœci¹ w fosfor i potas (BARY A, 2004; 2005). Uwilgotnienie gleb by³o znacznie zró nicowane w okresach wegetacyjnych w poszczególnych latach badañ i uzale nione od sumy opadów w poszczególnych miesi¹cach oraz poziomu wód gruntowych. W kwietniu poziom ten by³ najczêœciej wysoki (20-30 cm), a w kolejnych miesi¹cach sezonu wegetacji sukcesywnie siê obni a³ do 60-70 cm. W latach o wysokich sumach opadów w okresie letnim (997, 2000 i 200) poziom ten by³ równie wysoki w drugiej po³owie okresu wegetacji (ok. 25-35 cm), natomiast w latach 2003 i 2005 druga czêœæ okresu wegetacji charakteryzowa³a siê nisk¹ sum¹ opadów, co mia³o wp³yw na poziom wody gruntowej, który obni y³ siê do 80-00 cm. 3. Wyniki i dyskusja U ytkowanie pastwiskowe. W ci¹gu 0-letniego okresu od wysiewu mieszanek z Lolium perenne odnotowano znaczne zró nicowanie udzia³u tego gatunku w runi w ró nych latach jej u ytkowania pastwiskowego. W roku wysiewu mieszanek (996) udzia³ tego gatunku w runi wynosi³ œrednio oko³o 38%, a wiêc w iloœciach zbli onych do udzia³u w mieszankach nasion 35% (Tabela ). W okresie 9-letniego u ytkowania pastwiskowego mo na wyró niæ dwa okresy, bior¹c pod uwagê udzia³ Lolium perenne w badanej runi pastwiskowej. Okres pierwszy to lata 997-2002, w którym udzia³ tego gatunku by³ znaczny, poniewa waha³ siê œrednio w przedziale od ok. 44% (998) do 52% (997) w runi pierwszego odrostu i od ok. 39% (999) do 63% (2000) runi trzeciego odrostu (Ryc. ). Okres drugi to lata 2003-2005, w którym udzia³ Lolium perenne w badanej runi pastwiskowej by³ znacznie ni szy, poniewa waha³ siê odpowiednio w odroœcie pierwszym w przedziale od 7% (2003) do 4% (2004), a w odroœcie trzecim od % (2003) do 22% (2005). Prze³omowym by³ okres zimowy lat 2002-2003, po którym udzia³ Lolium perenne w runi pastwiskowej pierwszego odrostu w 2003 roku obni y³ siê do poziomu ok. 7%. Przyczyn¹ tak znacznego obni enia udzia³u tego gatunku by³o przemarzniêcie w okresie zimowym. W dwu ostatnich dekadach grudnia 2002 roku i kolejnych dwu dekadach stycznia 2003 roku minimalne temperatury przy gruncie dochodzi³y do minus 23-25 C w warunkach cienkiej pokrywy œnie nej (3-5 cm). Zgadza siê to z licznymi badaniami, których wyniki wskazuj¹ na obni anie udzia³u lub wypadanie tego gatunku z runi zbiorowisk trawiastych po okresach mroÿnych bezœnie- nych zim (HONCZARENKO, 950; JUREK, 984; ÆWINTAL, 999; WARDA, 999; UREK, 200). Ma³a odpornoœæ tego gatunku na niekorzystne warunki okresu zimowego i ograniczanie udzia³u w zbiorowiskach trawiastych lub nawet ca³kowite ustêpowanie z runi, zw³aszcza w warunkach siedlisk pobagiennych, jest niew¹tpliwie ujemn¹ cech¹ tego gatunku (FALKOWSKI, 982). Nale y jednak zwróciæ uwagê na zdolnoœci regenera- PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

2 R. Bary³a % U ytkowanie pastwiskowe Pasture utilization 70 60 50 40 30 20 0 0 I III I III I III I III I III I III I III I III I III 997 998 999 2000 200 2002 2003 2004 2005 odrosty w latach regrowths in years % U ytkowanie koœne Meadow utilization 70 60 50 40 30 20 0 0 I II I II I II I II I II I II I II I II I II 997 998 999 2000 200 2002 2003 2004 2005 odrosty w latach regrowths in years Ryc.. Udzia³ Lolium perenne w runi testowanych mieszanek w ró nych latach u ytkowania Fig.. Share of Lolium perenne in sward of testing mixtures in different years of utilization cyjne Lolium perenne po uszkodzeniach mrozowych (JUREK, 984; BARY A iwarda, 999). Dowodem tego by³ wzrost udzia³u omawianego gatunku w runi pastwiskowej w kolejnych latach u ytkowania (2004-2005). PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Trwa³oœæ Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych... 3 U ytkowanie koœne. W warunkach u ytkowania koœnego odnotowano równie znaczny udzia³ Lolium perenne w runi mieszanek ³¹kowych w ci¹gu 0-letniego okresu po zasiewie. W roku zasiewu udzia³ tego gatunku w runi by³ wy szy w stosunku do udzia³u w mieszankach nasion i waha³ siê œrednio w przedziale ok. 43-45% (Ryc. 2, 3). Potwierdza to du e zdolnoœci konkurencyjne tego gatunku po wysiewie (BORAW- SKA-JARMU OWICZ, 2004). Podobnie jak w warunkach u ytkowania pastwiskowego mo na wyró niæ dwa okresy: pierwszy lata 997-2002, drugi lata 2003-2005. W kolejnych latach u ytkowania koœnego udzia³ Lolium perenne w runi ³¹kowej by³ znacznie zró nicowany. W pierwszych latach (997-2000) udzia³ Lolium perenne by³ ni szy w stosunku do roku 996 z tendencj¹ sukcesywnego obni ania w runi pierwszego odrostu w kolejnych latach u ytkowania z ok. 32% w 997 roku do ok. 24% w 2000 roku. W runi odrostu drugiego udzia³ by³ wy szy bo waha³ siê od ok. 35% w 999 roku do ok. 44% w 998 roku (Ryc. 2, 3). Nale y zwróciæ uwagê na znacznie mniejszy udzia³ Lolium perenne w runi pierwszych odrostów i wiêksze obni enie udzia³u tego gatunku w ci¹gu 4-letniego u ytkowania w stosunku do odrostów drugich, co zgadza siê z wynikami badañ WARDY (999). Byæ mo e zwi¹zane to by³o z niezbyt korzystnymi warunkami rozwoju i wzrostu tego gatunku wiosn¹ (wiêksze uwilgotnienie gleb i ni sze temperatury) oraz wiêksz¹ konkurencj¹ w tym okresie traw wysokich. W kolejnych latach u ytkowania (200-2002), a zw³aszcza w 2003 roku udzia³ Lolium perenne uleg³ znacznemu obni eniu, z ok. 24% w 2000 roku do ok. 3% w 2002 roku w runi pierwszego odrostu i odpowiednio z ok. 38% do ok. 2% w runi drugiego odrostu. W 2003 roku odnotowano bardzo niski udzia³ Lolium perenne (odpowiednio 5,5 i 3,3%) w analizowanych odrostach, co by³o wynikiem przemarzniêcia tego gatunku w okresie zimowym prze³omu lat 2002/2003, podobnie jak w runi mieszanek pastwiskowych (Ryc. ). W nastêpnych latach u ytkowania (2004-2005) obserwowano sukcesywn¹ regeneracjê i wzrost udzia³u tego gatunku do ok. 36% w runi ³¹kowej pierwszego odrostu i ok. 00% 80% 60% 40% 20% 0% siew sown 996 997 998 999 2000 200 2002 2003 2004 2005 Lolium perenne Phleum pratense Dactylis glomerata Trifolium repens Gatunki z rodzaju Poa Poa species Inne trawy Other grasses Zio³a i chwasty Herbs and weeds Ryc. 2. Sk³ad gatunkowy runi pastwiskowej z udzia³em Lolium perenne Fig. 2. Species composition of pasture sward with share of Lolium perenne PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

4 R. Bary³a 00% Doœwiadczenie I Experiment I 80% 60% 40% 20% 0% 00% siew sown 996 997 998 999 2000 200 2002 2003 2004 2005 Lolium perenne Festuca arundinacea Phleum pratense Dactylis glomerata Motylkowate Legumes Gatunki z rodzaju Poa Poa species Inne trawy Other grasses Zio³a i chwasty Herbs and weeds Doœwiadczenie II Experiment II 80% 60% 40% 20% 0% siew sown 996 997 998 999 2000 200 2002 2003 2004 2005 Lolium perenne Phleum pratense Dactylis glomerata Motylkowate Legumes Gatunki z rodzaju Poa Poa species Inne trawy Other grasses Zio³a i chwasty Herbs and weeds Ryc. 3. Sk³ad gatunkowy runi ³¹kowej z udzia³em Lolium perenne Fig. 3. Species composition of meadow sward with share of Lolium perenne 30% w runi drugiego odrostu w 2004 roku. Tempo regeneracji Lolium perenne w znacznym stopniu by³o determinowane wy szym poziomem nawo enia azotem, czego dowodem by³ wy szy udzia³ tego gatunku po przemarzniêciu w runi koszonej w stosunku do spasanej (2004). Po zastosowaniu nawo enia azotem w warunkach runi koszonej w dawce 70 kg ha w stosunku do 40 kg ha tego sk³adnika stosowanego w nawo eniu runi pastwiskowej nast¹pi³ znaczny wzrost udzia³u tego gatunku. Lolium perenne nale y do traw nitrofilnych (FALKOWSKI, 982) i wy szy poziom nawo enia azotem wp³ywa na wzrost udzia³u tego gatunku w zbiorowiskach (BA UCH ibenedycki, 2003). Wy szy udzia³ tego gatunku odnotowano w runi mieszanek ³¹kowych bez udzia³u Festuca arun- PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Trwa³oœæ Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych... 5 dinacea (doœwiadczenie II, Ryc. 3). By³o to niew¹tpliwie zwi¹zane ze znacznym wzrostem udzia³u Festuca arundinacea w runi mieszanek po przemarzniêciu Lolium perenne (Ryc. 2). W latach 2004-2005 po zastosowaniu wy szego poziomu nawo enia azotem, zmieni³ siê sk³ad gatunkowy runi obu mieszanek ³¹kowych. Zwraca szczególn¹ uwagê znaczny wzrost udzia³u Festuca arundinacea w mieszankach z tym gatunkiem w porównaniu do lat 997-2002 oraz innych komponentów wysianych, zw³aszcza Dactylis glomerata. Uzyskane wyniki wskazuj¹ na zró nicowany wp³yw sk³adników runi na regeneracjê Lolium perenne po uszkodzeniach mrozowych. Znaczny udzia³ Lolium perenne oraz wzrost gatunków traw wysokich (Festuca arundinacea, Dactylis glomerata) wp³yn¹³ na ograniczenie udzia³u Poa pratensis w runi badanych mieszanek ³¹kowych (Ryc. 2, 3). W warunkach u ytkowania pastwiskowego du y udzia³ gatunków z rodzaju Poa obserwowano zw³aszcza w runi pierwszych odrostów, co by³o zwi¹zane z wy szym uwilgotnieniem gleb wiosn¹, ale w kolejnych odrostach odnotowano znaczny wzrost udzia³u Lolium perenne. W warunkach gleb mineralnych, podatnych na przesychanie w okresach o niskich sumach opadów, w znacznym stopniu nastêpuje ograniczenie udzia³u Lolium perenne w runi zbiorowisk trawiastych lub ca³kowite wypadanie (BORAWSKA-JARMU OWICZ, 2004). Jest to bowiem gatunek o du ych wymaganiach wodnych (FALKOWSKI, 982). Zjawiska tego nie obserwuje siê na glebach organicznych. W stosunku do gleb mineralnych charakteryzuj¹ siê one znacznie korzystniejszym uwilgotnieniem w okresie wegetacji i wy sz¹ zasobnoœci¹ w azot, a wiêc podstawowymi czynnikami plonotwórczymi w porównaniu do gleb mineralnych, szczególnie korzystnym dla rozwoju Lolium perenne. Gleby organiczne nale y traktowaæ jako bardzo przydatne do zadarnienia mieszankami trawiastymi z udzia³em Lolium perenne, niezale nie od sposobu u ytkowania (KOWALCZYK, 979). Udzia³ Lolium perenne w runi w znacznym stopniu ogranicza rozprzestrzenianie siê gatunków z rodzaju Poa w zbiorowiskach trawiastych, zw³aszcza w siedliskach pobagiennych, co jest równie atrybutem uwzglêdniania tego gatunku w mieszankach na gleby organiczne. 4. Wnioski ycica trwa³a okaza³a siê gatunkiem trwa³ym w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych w okresie ich 0-letniego u ytkowania w warunkach gleb torfowo-murszowych, ale udzia³ tego gatunku by³ znacznie zró nicowany w latach i analizowanych odrostach. Wiêksz¹ stabilnoœæ udzia³u w runi gatunek ten wykazywa³ w mieszankach u ytkowanych poprzez wypas w stosunku do u ytkowania koœnego. Przeprowadzone badania potwierdzi³y wra liwoœæ tego gatunku na niekorzystne warunki okresu zimowego (przemarzanie). Lolium perenne doœæ szybko regeneruje siê po uszkodzeniach mrozowych, czego dowodem by³ wzrost udzia³u tego gatunku w runi mieszanek zw³aszcza po zastosowaniu wy szego poziomu nawo enia azotem. Wyniki badañ wskazuj¹ na du ¹ przydatnoœæ Lolium perenne do mieszanek stosowanych do zasiewów i podsiewów ³¹k oraz pastwisk na glebach organicznych PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

6 R. Bary³a z uwagi na bardzo korzystne warunki wilgotnoœciowe tych gleb, niezbêdne do dobrego rozwoju Lolium perenne i plonowania mieszanek z tym gatunkiem. Literatura BA UCH A., BENEDYCKI S., 2003. Plonowanie i wartoœæ pokarmowa mieszanki ycicy trwa³ej z koniczyn¹ bia³¹ w warunkach Pojezierza Olsztyñskiego. ¹karstwo w Polsce, 6, 2-6. BARY A R., 2004. Przydatnoœæ Lolium perenne do mieszanek ³¹kowych w siedlisku pobagiennym. ¹karstwo w Polsce, 7, 9 20. BARY A R., 2005. Ocena przydatnoœci Lolium perenne L. do mieszanek pastwiskowych na gleby torfowo-murszowe. Annales UMCS, E, 60, 249-26. BARY A R., WARDA M., 999. Wp³yw czynników siedliskowych na udzia³ Lolium perenne L. w zbiorowiskach trawiastych na glebie torfowo-murszowej. ¹karstwo w Polsce, 2, 9-6. BORAWSKA-JARMU OWICZ B., 2004. Wp³yw 2-letniego u ytkowania na trwa³oœæ gatunków i odmian traw w mieszankach ³¹kowych zró nicowanych wczesnoœci¹. Annales UMCS, E, 59, 3, 397-406. BRODA Z., KOZ OWSKI S., KASZUBA J., 2003. Perspektywy hodowli Lolium perenne. ¹karstwo w Polsce, 6, 29-36. ÆWINTAL H., 200. Zmiany sk³adu gatunkowego runi pastwiskowej z udzia³em roœlin motylkowatych w zale noœci od typu gleby. Annales UMCS, E, 56, 03-3. DEMBEK R., 997. Porównanie plonowania ycicy trwa³ej (Lolium perenne L.) i jej mieszanek z koniczyn¹ bia³¹ (Trifolium repens L.) przy ograniczonym nawo eniu azotem. Biuletyn Oceny Odmian, 29, 49-53. FALKOWSKI M., 982. Trawy Polskie. ycica trwa³a. PWRiL Warszawa, 303-30. HONCZARENKO G., 955. Roœlinnoœæ ³¹k Zemborzyckich w latach 926-953. Annales UMCS, E,, 323-355. JUREK M., 984. Naturalne czynniki ograniczaj¹ce trwa³oœæ Lolium perenne L. Biuletyn IHAR, 62, 2-22. KOWALCZYK J., 979. Ocena gatunków traw i motylkowatych w gospodarce ³¹kowej i pastwiskowej na zmeliorowanych torfowiskach w pó³nocno-wschodniej czêœci kraju. Materia³y Konferencji Intensyfikacja gospodarki ³¹kowej i pastwiskowej na zmeliorowanych torfowiskach, Bia³ystok, 54-75. RALSKI E., 936. Roœlinnoœæ pastwisk wspólnych województwa krakowskiego. Rocznik ¹kowy i Torfowy, 2, 24-66. WARDA M., 999. Utrzymywanie siê Trifolium repens L. i Lolium perenne L. w runi pastwiska w siedlisku gr¹dowym i pobagiennym. ¹karstwo w Polsce, 2, 63-7. TR BA Cz., GRZEGORCZYK S., 2003. Wystêpowanie Lolium perenne w runi trwa³ych u ytków zielonych Polski. ¹karstwo w Polsce, 6, 65-78. UREK H., 200. Wp³yw ró nych sposobów wypasu kwaterowego na produkcyjnoœæ i szatê roœlinn¹ pastwiska dla krów mlecznych na glebie torfowo-murszowej. Woda-Œrodowisko-Obszary Wiejskie,, 2, 27-46. PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Trwa³oœæ Lolium perenne w runi mieszanek pastwiskowych i ³¹kowych... 7 Persistency of Lolium perenne in sward of pasture and meadow mixtures in post-boggy habitats R. BARY A Department of Grassland and Green Forming, Agricultural University of Lublin Summary Researches were carried out in years 996-2005 in Sosnowica the Wieprz-Krzna Canal Region. One pasture and two meadow experiments were set on peat-muck soil. Grass-clover mixtures with different share of Lolium perenne (30 or 35%) were sown. In the years of utilization controlled fertilization (N 40, P 35 and K 00 kg ha ) was applied. In 2003 rate of nitrogen fertilization was increased to 70 kg ha, because of large freezing damages after 2002/2003 winter. Pasture sward was grazed by Limousine cattle 4-5 times in the grazing season, whereas meadows were cut three times. In 997-2002 the share of Lolium perenne in the pasture sward was stable (44-52%), while the share of this species in meadow sward increased systematically in the following years of the studies (37% 997 to 3% 2002). Independently of the way of utilization, the share of Lolium perenne increased much (5-7%) after 2002/2003 winter season. In the next years, fast regeneration of this species (2-36%), especially in the meadow sward was noted. It indicates large regeneration ability of Lolium perenne after freezing damages. Recenzent Reviewer: Barbara Rutkowska Adres do korespondencji Address for correspondence: Prof. dr hab. Ryszard Bary³a Katedra ¹karstwa i Kszta³towania Zieleni, Akademia Rolnicza w Lublinie ul. Akademicka 5, 20-950 Lublin tel. (08) 445 67 0 PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

¹karstwo w Polsce (Grassland Science in Poland), 9, 9-32 Copyright by Polish Grassland Society, Poznañ, 2006 PL ISSN 506-562 ISBN 978-83-89250-2-6 Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata wysianych w dwóch rozstawach rzêdów w 3-letnim okresie u ytkowania B. BORAWSKA-JARMU OWICZ Zak³ad ¹karstwa, Katedra Agronomii, Szko³a G³ówna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie The phenological differentiation of Dactylis glomerata cultivars sown in two row spacing during 3-years period of utilization Abstract. The aim of this study is to evaluate the course of phenological phases of Dactylis glomerata sown in row spacing depending on weather conditions during 3-years of utilization. The studies were carried out in 2002-2005 in central Poland. Experiment was established in a split-plot system in four replications on 3 m 2 plots. The objects were six cultivars of Dactylis glomerata with different earliness and the ways of utilisation. The beginning and full of heading time and flowering were analyzed. In the conducted experiment, in three years, a high intervarietal differentiation of phenological stages of development was obtained. It was determined and modified by weather conditions. It was also found that row spacing influenced the intensification of phenological phases and less their long duration. Keywords:Dactylis glomerata, cultivars, phenological phases, weather conditions, row spacing. Wstêp Wczesnoœæ, ustalana na podstawie terminu k³oszenia traw pastewnych, jest charakterystyczn¹ cech¹ zarówno dla gatunku, jak i odmiany oraz jedn¹ z wa niejszych ich cech u ytkowych (COBORU, 985; YSZCZARZ, 997; RUTKOWSKA i wsp., 983; HAR- KOT, 2005). Pojawianie siê poszczególnych faz rozwojowych i czas ich trwania s¹ charakterystyczne dla danego gatunku i odmiany, ale jednoczeœnie s¹ modyfikowane przebiegiem warunków pogodowych (KOSTUCH itwardy, 975; RAMENDA, 996; RUTKOWSKA ikamiñski, 988; RUTKOWSKA i wsp., 970; SCHÖBERLEIN, 98). Temperatura, a w mniejszym stopniu wilgotnoœæ, wp³ywaj¹ g³ównie na przyspieszenie lub opóÿnienie rozwoju pêdów generatywnych (wy sze temperatury przyspieszaj¹ ten rozwój), ale nie zmieniaj¹ w istotny sposób kolejnoœci faz fenologicznych gatunków i odmian (BORAWSKA, 997; YSZCZARZ, 997; RUTKOWSKA ikamiñski, 998). Im odmiana jest bardziej jednorodna, tym wystêpowanie ka dej z faz fenologicznych, szczególnie fazy k³oszenia siê, jest bardziej wyrównane i trwa krócej (BINEK, 996;

20 B. Borawska-Jarmu³owicz PAWLAK, 992). Pogoda wp³ywa nie tylko na przebieg faz rozwojowych w czasie, lecz równie na ich intensywnoœæ w poszczególnych dniach tych okresów (PAWLAK, 992; RUTKOWSKA i wsp., 983). Wyniki badañ PAWLAKA (992) nad przebiegiem k³oszenia odmian traw pozwoli³y na okreœlenie intensywnoœci przebiegu tej fazy natomiast nie uwzglêdnia³y póÿniejszych faz, gdy kwiatostany by³y œcinane u nasady. Aby poznaæ przebieg wszystkich faz fenologicznych, w Zak³adzie ¹karstwa SGGW podjêto badania w tym zakresie. Celem badañ jest okreœlenie terminu pojawiania siê i d³ugoœci trwania oraz intensywnoœci wystêpowania poszczególnych faz fenologicznych wybranych odmian Dactylis glomerata. 2. Materia³ i metody Badania prowadzono w latach 2003-2005 na polu doœwiadczalnym na ¹kach Jaktorowskich. Doœwiadczenie za³o ono wiosn¹ 2002 roku metod¹ losowanych bloków w czterech powtórzeniach w uk³adzie split-plot na czarnej ziemi zdegradowanej o niskiej zawartoœci potasu, wapnia i magnezu oraz œredniej fosforu. Na poletkach o powierzchni 3 m 2 (2 m,5 m) wysiano nasiona poszczególnych odmian w iloœci,5 g(5kgha ) w dwóch rozstawach rzêdów R 50 cm i R2 70 cm. Obiektami badañ by³o szeœæ odmian Dactylis glomerata zró nicowanych pod wzglêdem wczesnoœci i typu u ytkowego: Amera, Areda, Astera, Dala, Minora i Rada. Nawo enie roczne by³o nastêpuj¹ce (kg ha ): N 00 w trzech czêœciach, tj. 40 wiosn¹, 30 latem po zbiorze nasion i 30 jesieni¹ (wrzesieñ); P 30 jednorazowo wiosn¹,k 75wdwóch równych czêœciach wiosn¹ i latem po zbiorze nasion. Na ka dym poletku (razem 48 poletek), w losowo wybranym rzêdzie, na odcinku m rejestrowano co kilka dni (terminy obserwacji) pojawianie siê (data i liczba) pêdów generatywnych w danej fazie fenologicznej, tzn. pocz¹tek k³oszenia (ukazanie siê kwiatostanu z pochwy liœcia flagowego), pe³nia k³oszenia (pe³ne wyjœcie kwiatostanu z górnej pochwy liœciowej), kwitnienie. Poszczególne fazy okreœlano, ograniczaj¹c siê do 50-ciu pêdów, które jako pierwsze osi¹gnê³y fazê pocz¹tku k³oszenia, oznaczaj¹c je w zale noœci od fazy ró nymi kolorami etykietek. Uzyskane wyniki wyra ono w procentach w odniesieniu do 50 pêdów. W badaniach oceniano tak e pe³niê wystêpowania poszczególnych faz fenologicznych, tj. 50% pêdów w danej fazie. Warunki pogodowe w latach badañ od wiosny do zakoñczenia fazy kwitnienia wyraÿnie ró ni³y siê (Ryc. ). W 2003 roku wiiiidekadzie kwietnia by³y niewielkie opady (0 mm) i stosunkowo niskie temperatury o znacznych wahaniach (od,7 C do C). Dopiero w III dekadzie kwietnia temperatury znacznie wzros³y (9-8 C), co przy umiarkowanych opadach sprzyja³o rozwojowi roœlin. Korzystne warunki pogodowe na pocz¹tku maja tak e przyczyni³y siê do dalszego rozwoju roœlin. W II dekadzie maja wyst¹pi³y bardzo du e opady (ok. 67 mm), które przy umiarkowanych temperaturach spowolni³y rozwój generatywny traw. Dopiero stosunkowo wysokie temperatury pod koniec maja i na pocz¹tku czerwca (4-23 C) przy jednoczesnym braku opadów przyspieszy³y ich rozwój. PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata... 2 W 2004 roku w I dekadzie kwietnia wyst¹pi³y doœæ du e opady (ok. 45 mm), ale temperatury by³y stosunkowo niskie (3-0 C), co nie wp³ynê³o korzystnie na wzrost i rozwój roœlin. Nastêpnie wzrost temperatury w drugiej, a szczególnie w trzeciej dekadzie kwietnia przy umiarkowanych opadach dodatnio wp³yn¹³ na roœliny. Niezbyt wysokie, ale doœæ równomierne opady wiiiidekadzie maja przy œrednich temperaturach (-7 C) sprzyja³y dalszemu rozwojowi pêdów generatywnych. Z kolei brak opadów pod koniec maja i na pocz¹tku czerwca oraz stosunkowo niskie temperatury (9-4 C) spowodowa³y wolniejszy rozwój traw. opady precipitations mm 45 40 35 30 25 20 5 0 5 0 2003 5 0 5 25 5 3 data date kwiecieñ April maj May czerwiec June 30 25 20 5 0 temperatura temperature o C opady precipitations mm 45 40 35 30 25 20 5 0 5 0 2004 30 25 20 5 0 5 0 5 25 5 3 data date kwiecieñ April maj May czerwiec June temperatura temperature o C opady precipitations mm 45 40 35 30 25 20 5 0 5 0 2005 5 0 5 25 5 3 data date kwiecieñ April czerwiec June maj May opady precipitations temperatura temperature 30 25 20 5 0 temperatura temperature o C Ryc.. Œrednie dobowe temperatury powietrza ( C) oraz dzienne opady (mm) w okresie kwiecieñ-czerwiec w latach 2003-2005 Fig.. Mean daily temperature ( C) and precipitations (mm) during April-June in the years 2003-2005 PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

22 B. Borawska-Jarmu³owicz W 2005 roku opady w kwietniu by³y niewielkie i nierównomiernie roz³o one, co przy umiarkowanych temperaturach przyczyni³o siê do wolniejszego wzrostu traw. Dopiero na pocz¹tku maja korzystnie roz³o one opady i wy sze temperatury (-8 C) przyspieszy³y rozwój generatywny roœlin. W nastêpnych dniach temperatura spad³a do 6-9 C, co znów opóÿni³o rozwój. Natomiast brak opadów pod koniec maja i wy sze temperatury (6-24 C) wp³ynê³y na szybkie przechodzenie pêdów generatywnych w fazê pe³ni k³oszenia i kwitnienia. 3. Wyniki i dyskusja Badane odmiany Dactylis glomerata ró ni³y siê rozwojem fenologicznym. Stwierdzono du e zró nicowanie w terminie osi¹gania kolejnych faz oraz d³ugoœci ich trwania i nasilenia przebiegu w latach badañ (Tabela, Ryc. 2-7). Zaznaczy³y siê tak e ró nice w przebiegu poszczególnych faz w obydwu rozstawach rzêdów (Ryc. 2-7). Spoœród badanych odmian Amera najwczeœniej rozpoczyna³a kolejne fazy niezale- nie od roku badañ. Tabela. Terminy wystêpowania i czas trwania (data i liczba dni) faz fenologicznych odmian Dactylis glomerata niezale nie od rozstawy rzêdów w latach 2003-2005 Table. Terms of phenological phases (date and number of days) of Dactylis glomerata cultivars independent on row spacing in years 2003-2005 Odmiana Cultivar Rok Year Pocz¹tek k³oszenia Beginning of heading Liczba dni Number of days Pe³nia k³oszenia Full of heading Liczba dni Number of days Kwitnienie Flowering Liczba dni Number of days 2 3 4 5 6 7 8 2003 9-20.05 2 5-24.05 0 27.05-2.06 7 Amera 2004 5-2.05 8 2-29.05 8 3.05-7.06 8 2005 3-9.05 7 2-25.05 5 28-30.05 3 Œrednia Mean 9 6 2003 3-22.05 0 20-27.05 8 29.05-5.06 8 Minora 2004 0-7.05 8 22.05-2.06 2 7-2.06 6 2005 3-23.05 23-30.05 8 2-6.06 5 Œrednia Mean 9.7 9.3 6.3 2003 5-24.05 0 20-27.05 8 29.05-5.06 8 Areda 2004 5-7.05 3 7.05-2.06 7 7.06-2.06 6 2005 5-25.05 7 25-30.05 6 30.05-9.06 Œrednia Mean 0 0.3 8.3 2003 7-24.05 8 20-29.05 0 29.05-7.06 0 Dala 2004 0-7.05 8 22.05-2.06 2 7-2.06 6 2005 7-23.05 7 23-30.05 8 30.05-9.06 Œrednia Mean 7.7 0 9 PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata... 23 2 3 4 5 6 7 8 2003 5-24.05 2 20-27.05 8 29.05-7.06 0 Rada 2004 0-7.05 8 22.05-2.06 2 7-2.06 6 2005 2-25.05 5 28.05-2.06 6 2-9.06 8 Œrednia Mean 8.3 8.7 8 2003 4-24.05 20-27.05 8 29.05-7.06 0 Astera 2004 2-7.05 6 26.05-7.06 3 7-2.06 6 2005 2-25.05 5 28.05-6.06 0 6-.06 6 Œrednia Mean 7.3 0.3 7.3 % 80 60 40 20 0 Amera 2003 9.05 3.05 5.05 7.05 20.05 22.05 24.05 27.05 29.05 3.05 2.06 % 80 60 40 20 0 2004 5.05 8.05 0.05 2.05 5.05 7.05 9.05 22.05 26.05 29.05 3.05 2.06 7.06 % 80 60 40 20 0 2005 3.05 7.05 9.05 2.05 23.05 25.05 28.05 30.05 termin obserwacji term of obsevation pocz¹tek k³oszenia beginning of heading R pocz¹tek k³oszenia beginning of heading R2 pe³nia k³oszenia full of heading R pe³nia k³oszenia full of heading R2 kwitnienie flowering R kwitnienie flowering R2 Ryc. 2. D³ugoœæ trwania i nasilenie faz fenologicznych odmiany Amera Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w 3-letnim okresie u ytkowania Fig. 2. Long duration and intensification of phenological phases of Dactylis glomerata cv. Amera in two row spacing (R, R2) during 3-years period of utilization PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

24 B. Borawska-Jarmu³owicz Faza pocz¹tku k³oszenia najwczeœniej pojawi³a siê 5 maja (2004), a najpóÿniej 3 maja (2005), o czym zadecydowa³y warunki pogodowe. Faza ta trwa³a 7-8 dni (2005 i 2004) do 2 dni (2003) i przebiega³a z ró nym nasileniem. Stwierdzono, e wzrost temperatury i niewielkie opady wp³ywa³y na szybszy i bardziej intensywny przebieg fazy. Uzyskane wyniki potwierdzaj¹ badania PAWLAKA (992) i BINKA (996). Termin rozpoczynania i d³ugoœæ trwania fazy pe³ni k³oszenia by³y tak e zró nicowane w latach. Najwczeœniej faza ta wyst¹pi³a w 2004 roku (2 maj) i 2003 roku (5 maj), lecz trwa³a stosunkowo d³ugo (odpowiednio 0 i 8 dni), na co wp³ynê³y umiarkowane temperatury i opady. NajpóŸniej pe³niê k³oszenia osi¹gnê³a Amera w ostatnim roku badañ (2 maj), ale faza ta trwa³a bardzo krótko (5 dni), o czym zadecydowa³y dosyæ wysokie temperatury (4-9 C) i ca³kowity brak opadów. Fazê kwitnienia rozpoczê³a odmiana Amera pod koniec maja (27-3 maj). Faza ta trwa³a krótko od 3 dni w 2005 roku (podczas kwitnienia by³y wysokie temperatury 23-25,5 C i brak opadów) do 7-8 dni w pozosta³ych latach (umiarkowane temperatury i niewielkie opady). Podobne wyniki uzyska³ BINEK (996), który stwierdzi³, e kwitnienie przebiega znacznie szybciej ni k³oszenie, zw³aszcza przy korzystniejszych warunkach termicznych. W okresie badañ wyst¹pi³y ró nice w przebiegu poszczególnych faz fenologicznych w zale noœci od rozstawy rzêdów; przy wê szej rozstawie zaobserwowano wiêksze nasilenie. Minora zarejestrowana jako póÿna odmiana w ROO osi¹ga³a pocz¹tek k³oszenia stosunkowo wczeœnie, tj. 0-3 maja (4-5 dni póÿniej od Amery). D³ugoœæ trwania tej fazy by³a zbli ona w okresie badañ (8- dni), ale wyraÿnie ró ni³a siê w poszczegól- Tabela 2. Zmiany terminów wystêpowania pe³ni poszczególnych faz fenologicznych odmian Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w latach 2003-2005 Table 2. The change of the date of appearance of full maturity stage of phenological phases in Dactylis glomerata cultivars on two row spacing (R, R2) in years 2003-2005 Odmiana Cultivars Amera (wzorzec standard) Areda Astera Dala Minora Rada Rozstawa Row spacing Pocz¹tek k³oszenia Beginning of heading Pe³nia k³oszenia Full of heading Kwitnienie Flowering Data Date Data Date Data Date 2003 2004 2005 2003 2004 2005 2003 2004 2005 R 5.05 2.05 7.05 20.05 22.05 23.05 29.05 7.06 30.05 R2 5.05 0.05 7.05 20.05 22.05 23.05 3.05 7.06 30.05 R +5 0 +6 +2 +7 +5 +4 0 +7 R2 +5 +2 +6 +4 +7 +5 +2 0 +3 R +5 +3 +6 +4 +9 +0 +4 +5 +0 R2 +5 +3 +6 +7 +9 +0 +5 +5 +0 R +4 0 +4 +2 +7 +5 +4 0 +7 R2 +4 0 +4 +4 +7 +2 +2 0 +3 R +2 0 +4 +4 +7 +5 +4 +5 +7 R2 +2 0 +4 +2 +7 +5 0 0 +7 R +5 +3 +6 +4 +7 +5 +4 0 +7 R2 +5 +3 +6 +4 +7 +7 +2 0 +7 PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata... 25 nych latach pod wzglêdem nasilenia. W 2004 roku przebiega³a ona najbardziej intensywnie, osi¹gaj¹c pe³niê (50-62% pêdów w pe³ni wyk³oszonych) ju po dwóch dniach, tj. w tym samym terminie co odmiana Amera (Tabela 2). Zadecydowa³y o tym wy sze temperatury i brak opadów w okresie poprzedzaj¹cym fazê pocz¹tku k³oszenia. Z kolei umiarkowane temperatury i opady w 2003 i 2005 roku nieco wyd³u y³y czas trwania tej fazy i wp³ynê³y na mniejsze nasilenie jej przebiegu. Pe³nia k³oszenia rozpoczyna³a siê w podobnym czasie (20-23 maj). Faza ta trwa³a 8 dni w pierwszym i ostatnim roku badañ (2003 i 2005), na co wp³ynê³y dosyæ wysokie temperatury (5-25 C) i brak opadów. Natomiast w 2004 roku faza pe³ni k³oszenia trwa³a d³u ej, tj. 2 dni, z powodu umiarkowanych warunków termicznych (7-4 C), a pe³nia fazy wyst¹pi³a 7 dni póÿniej w stosunku do odm. Amera. Kwitnienie rozpoczê³o siê najwczeœniej w 2003 roku (29 maj), a obserwacje prowadzone co dwa dni pozwoli³y na uchwycenie nasilenia tej fazy w miarê wzrostu temperatury (pe³nia fazy po 2 dniach przy szerszej rozstawie). Z kolei w nastêpnych dwóch latach fazê kwitnienia zanotowano póÿniej (odpowiednio7i2czerwca), przy tym w 2004 roku a 67% pêdów kwit³o % 80 60 40 20 0 Minora 2003 3.05 5.05 7.05 20.05 22.05 24.05 27.05 29.05 3.05 2.06 5.06 80 60 40 20 0 % 2004 0.05 2.05 5.05 7.05 9.05 22.05 26.05 29.05 3.05 2.06 7.06 2.06 80 60 40 20 0 % PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006 2005 3.05 7.05 9.05 2.05 23.05 25.05 28.05 30.05 2.06 6.06 termin obserwacji term of observation Ryc. 3. D³ugoœæ trwania i nasilenie faz fenologicznych odmiany Minora Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w 3-letnim okresie u ytkowania. Objaœnienia jak na Ryc. 2 Fig. 3. Long duration and intensification of phenological phases of Dactylis glomerata cv. Minora in two row spacing (R, R2) during 3-years period of utilization. Explanations like on Fig. 2

26 B. Borawska-Jarmu³owicz na obiektach z szersz¹ rozstaw¹. W okresie badañ nie stwierdzono wyraÿnych ró nic w terminach osi¹gania i w nasileniu przebiegu poszczególnych faz fenologicznych w zale noœci od rozstawy rzêdów (tylko kwitnienie przy szerszej rozstawie by³o bardziej nasilone). Areda (odmiana œredniowczesna wg ROO) osi¹ga³a fazê pocz¹tku k³oszenia w bardzo ró nych terminach w zale noœci od roku (5-6 dni póÿniej od odm. Amera), na co mia³ wp³yw przebieg temperatury wiosn¹. Stwierdzono tak e du e ró nice w d³ugoœci trwania (7-3 dni) tej fazy i jej nasileniu w poszczególnych dniach tego okresu. Wyrównane i umiarkowane temperatury w 2003 roku (9- C) wp³ynê³y na powolne, ale systematyczne wchodzenie kolejnych pêdów w fazê pocz¹tku k³oszenia. W 2004 roku odm. Areda, podobnie jak odm. Minora, wyraÿnie zareagowa³a na wysok¹ temperaturê wiosn¹ i osi¹gnê³a pe³niê tej fazy (w wê szej rozstawie rzêdów) w tym samym terminie co Amera. Mo e to œwiadczyæ o zatarciu siê ró nic miêdzy odmianami. Podobne prawid³owoœci stwierdzi³a RUTKOWSKA i wsp. (997). Natomiast w 2005 roku wzrost temperatury w II dekadzie maja przy braku opadów spowodowa³ szybkie przechodzenie pêdów w fazê pocz¹tku k³oszenia i osi¹gniêcie jej pe³ni (jednak 6 dni póÿniej ni odm. Amera). 80 60 40 20 0 80 60 40 20 0 % % % 80 60 40 20 0 Areda 2003 5.05 7.05 20.05 22.05 24.05 27.05 29.05 3.05 2.06 5.06 2004 5.05 8.05 0.05 2.05 5.05 7.05 9.05 22.05 26.05 29.05 3.05 2.06 7.06 2005 9.05 2.05 23.05 25.05 28.05 30.05 2.06 6.06 9.06 termin obserwacji terms of observations Ryc. 4. D³ugoœæ trwania i nasilenie faz fenologicznych odmiany Areda Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w 3-letnim okresie u ytkowania. Objaœnienia jak na Ryc. 2 Fig. 4. Long duration and intensification of phenological phases of Dactylis glomerata cv. Areda in two row spacing (R, R2) during 3-years period of utilization. Explanations like on Fig. 2 PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata... 27 Odmiana Areda osi¹ga³a fazê pe³ni k³oszenia stosunkowo wczeœnie miêdzy 7 a 25 maja w zale noœci od roku. D³ugoœæ trwania i nasilenie przebiegu tej fazy by³y bardzo zró nicowane w latach; w 2004 roku by³a ona bardzo d³uga i przebiega³a ma³o intensywnie, natomiast w nastêpnym roku trwa³a zaledwie 6 dni i charakteryzowa³a siê du ¹ intensywnoœci¹. Faza kwitnienia rozpoczê³a siê pod koniec maja (29 i 30 maj) w 2003 i 2005 roku. Natomiast w 2004 roku fazê tê zarejestrowano póÿno, gdy ponad 70% pêdów kwit³o (6 czerwiec). Wp³ynê³y na to wy sze i wyrównane temperatury w okresie miêdzy kolejnymi terminami obserwacji (5 dni). Stwierdzono, e faza kwitnienia trwa³a najkrócej (œrednio 8 dni) w stosunku do pozosta³ych faz. W latach 2003-2004 nie stwierdzono wyraÿnego wp³ywu rozstawy rzêdów na termin osi¹gania i d³ugoœæ trwania oraz nasilenie przebiegu poszczególnych faz fenologicznych, natomiast w ostatnim roku zaobserwowano bardziej intensywny przebieg faz na obiektach z szersz¹ rozstaw¹ rzêdów. Œredniowczesna odmiana Dala osi¹ga³a kolejne fazy fenologiczne w terminach zbli - onych do odmiany Areda. Œwiadczy to o w³aœciwym zakwalifikowaniu obu odmian do tej samej grupy wczesnoœci. D³ugoœæ trwania poszczególnych faz i nasilenie ich przebiegu by³y % 80 60 40 20 0 % 80 60 40 20 0 % 80 60 40 20 0 Dala 2003 7.05 20.05 22.05 24.05 27.05 29.05 3.05 2.06 5.06 7.06 2004 0.05 2.05 5.05 7.05 9.05 22.05 26.05 29.05 3.05 2.06 7.06 2.06 2005 7.05 9.05 2.05 23.05 25.05 28.05 30.05 2.06 6.06 9.06 termin obserwacji term of obserwation Ryc. 5. D³ugoœæ trwania i nasilenie faz fenologicznych odmiany Dala Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w 3-letnim okresie u ytkowania. Objaœnienia jak na Ryc. 2 Fig. 5. Long duration and intensification of phenological phases of Dactylis glomerata cv. Dala in two row spacing (R, R2) during 3-years period of utilization. Explanations like on Fig. 2 PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006

28 B. Borawska-Jarmu³owicz tak e podobne (z wyj¹tkiem fazy pocz¹tku k³oszenia w 2004 roku). Jednoczeœnie stwierdzono, e niezale nie od roku d³ugoœæ trwania fazy pocz¹tku k³oszenia by³a zbli ona (7-8 dni). Rada zaliczana do odmian œredniowczesnych podobnie jak Areda i Dala nieco póÿniej osi¹ga³a poszczególne fazy rozwojowe (2004 i 2005). Faza pocz¹tku k³oszenia rozpoczyna³a siê miêdzy 0 maja (2004) a 2 maja (2005) i trwa³a stosunkowo krótko (5-0 dni w zale noœci od pogody wiosn¹). Bardziej intensywny przebieg tej fazy zaobserwowano w 2005 roku ze wzglêdu na wy sze temperatury i brak opadów. Fazê pe³ni k³oszenia najwczeœniej zanotowano w 2003 roku (20 maj); natomiast w 2004 i 2005 roku póÿniej, szczególnie w ostatnim roku, przy tym a 40- -60% pêdów w zale noœci od rozstawy rzêdów by³o wyk³oszonych. Kwitnienie rozpoczê³o siê najwczeœniej 29 maja w 2003 roku, a najpóÿniej 7 czerwca w 2004 roku, w którym fazê tê zanotowano, gdy ju kwit³o 46% pêdów przy szerszej rozstawie i 69% przy wê szej. Przyczyni³y siê do tego wyrównane temperatury w okresie miêdzy obserwacjami (5 dni) oraz niewielki jednorazowy opad. Astera zarejestrowana jako póÿna odmiana w ROO osi¹ga³a fazê pocz¹tku k³oszenia w terminach zbli onych do odmiany Rada, a pe³niê k³oszenia nieco póÿniej (2004 i 2005). Pocz¹tek k³oszenia rozpoczyna³ siê miêdzy 2 maja (2004) a 2 maja (2005). Faza ta prze- % 80 60 40 20 0 % 80 60 40 20 0 % 80 60 40 20 0 Rada 2003 5.05 7.05 20.05 22.05 24.05 27.05 29.05 3.05 2.06 5.06 7.06 2004 0.05 2.05 5.05 7.05 9.05 22.05 26.05 29.05 3.05 2.06 7.06 2.06 2005 2.05 23.05 25.05 28.05 30.05 2.06 6.06 9.06 termin obserwacji term of observation Ryc. 6. D³ugoœæ trwania i nasilenie faz fenologicznych odmiany Rada Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w 3-letnim okresie u ytkowania. Objaœnienia jak na Ryc. 2 Fig. 6. Long duration and intensification of phenological phases of Dactylis glomerata cv. Rada in two row spacing (R, R2) during 3-years period of utilization. Explanations like on Fig. 2 PT, ¹karstwo w Polsce, 9, 2006

Zró nicowanie fenologiczne odmian Dactylis glomerata... 29 biega³a doœæ szybko i intensywnie, szczególnie w ostatnim roku badañ ze wzglêdu na wy - sze temperatury i brak opadów. Pe³niê k³oszenia Astera osi¹ga³a najpóÿniej spoœród badanych odmian (oprócz 2003 roku). D³ugoœæ trwania tej fazy by³a modyfikowana przez warunki termiczne; najkrócej 8 dni w 2003 roku, gdy temperatury utrzymywa³y siê miêdzy 4-24 C i najd³u ej 3 dni w 2004 roku przy temperaturach 4-6 C. Kwitnienie przebiega³o bardzo szybko 6 dni (tylko w 2003 roku 0 dni). Nasilenie poszczególnych faz by³o z regu³y wiêksze na obiektach z wê sz¹ rozstaw¹. 80 60 40 20 0 80 60 40 20 0 80 60 40 20 0 % % % Astera 2003 5.05 7.05 20.05 22.05 24.05 27.05 29.05 3.05 2.06 5.06 7.06 2004 2.05 5.05 7.05 9.05 22.05 26.05 29.05 3.05 2.06 7.06 2.06 2005 2.05 23.05 25.05 28.05 30.05 2.06 6.06 9.06.06 termin obserwacji term of obserwation Ryc. 7. D³ugoœæ trwania i nasilenie faz fenologicznych odmiany Astera Dactylis glomerata w dwóch rozstawach rzêdów (R, R2) w 3-letnim okresie u ytkowania. Objaœnienia jak na Ryc. 2 Fig. 7. Long duration and intensification of phenological phases of Dactylis glomerata cv. Astera in two row spacing (R, R2) during 3-years period of utilization. Explanations like on Fig. 2 Stwierdzono, e w okresie badañ ró nica w terminach rozpoczynania fazy pocz¹tku k³oszenia miêdzy odmianami by³a dosyæ du a i wynosi³a 6 dni (5-2 maj). W obrêbie odmiany wahania te by³y mniejsze, szczególnie u Minory (3 dni). Ró nice w rozpoczynaniu fazy pe³ni k³oszenia miêdzy odmianami, jak i w obrêbie poszczególnych odmian by³y podobne jak dla pocz¹tku k³oszenia. Natomiast ró nice w terminach osi¹gania fazy kwitnienia miêdzy odmianami by³y mniejsze ni we wczeœniejszych fazach ( dni). Odmiana Amera charakteryzowa³a siê du ¹ sta³oœci¹ w osi¹ganiu tej fazy (ró nica 4 dni), u pozosta³ych odmian ró nice by³y wiêksze (9 dni). PT, Grassland Science in Poland, 9, 2006