Projekt dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Warsztaty aktywności lokalnej - partycypacja społeczna w rozwoju lokalnym Jerzy Kosanowski ECRD Biuro Doradztwa Gospodarczego i Rozwoju Obszarów Wiejskich w Sandomierzu Projekt: Co u nas i dla nas? - chcemy rozmawiać i współdecydować realizowany przez Świętokrzyski Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych Buro Projektu 25-352 Kielce, ul. Mickiewicza 5 www.zrkior.pl ; e-mail: biuro@zrkior.pl tel. 41 361 36 52, tel. 41 361 03 06, faks: 41 361 05 94
Idea badania Badanie prowadzone w ramach projektu Co u nas i dla nas?-chcemy rozmawiać i współdecydować, realizowanego ze środków Funduszu Inicjatyw Obywatelskich, przez Świętokrzyski Związek Rolników, Kółek i Organizacji Rolniczych w Kielcach. ŚZRKiOR dzięki projektowi realizuje jeden z jego celów, który odnosi się do zapewnienia organizacjom społeczno-zawodowym rolników udziału w decydowaniu o sprawach związanych z rozwojem indywidualnych gospodarstw rolnych i postępem społecznym na wsi. 2
Cele badania poznanie problemów społecznych, które utrudniają rozwój społeczności lokalnej, zamieszkującej obszar Gminy Włoszczowa i Gminy Sędziszów; uzyskanie wiedzy, w jakim stopniu gminne strategie rozwiązywania problemów społecznych są skutecznym narzędziem do wywoływania pozytywnych i oczekiwanych przez społeczność lokalną zmian społecznych; uzyskanie wiedzy czy lokalne społeczności są zainteresowane wpływaniem na ustalanie kierunków lokalnej polityki społecznej. 3
Pojęcie rozwoju lokalnego Rozwój lokalny to proces zmian ukierunkowanych na zamierzoną poprawę stanu istniejącego na określonym terytorium w ujęciu szerokim polegająca na tworzeniu korzystnych warunków życia dla społeczności lokalnej, Zintegrowany rozwój lokalny to proces pozytywnych zmian o charakterze ilościowym i jakościowym w sferze społecznej, gospodarczej, ekologicznej i przestrzennej, uwzględniających potrzeby, preferencje oraz systemy wartości mieszkańców. Terytorium: przestrzeń wyznaczona granicami administracyjnymi wspólnota zamieszkująca tę przestrzeń występujące w niej więzi społeczno-gospodarcze 4
Scenariusze rozwoju lokalnego Lokalny rozwój gospodarczy powinien się opierać na lokalnych zasobach, tymczasem często są one niewykorzystywane a nawet lekceważone. Scenariusze rozwoju lokalnego: Pierwszy z nich, który narzucany jest odgórnie. Wg tego scenariusza ludzie czekają, aż państwo wszystko zmieni. Drugi scenariusz, w którym rozwój przychodzi z zewnątrz. Wszyscy czekają na zagranicznych inwestorów? To w Polsce jest scenariusz często utożsamiany z sukcesem. Trzeci oddolny, taki, który opiera się na wykorzystaniu lokalnych zasobów, do nich się ogranicza. Jednym z najważniejszych zasobów lokalnych jest człowiek i praca. 5
Uspołecznianie rozwoju lokalnego partycypacja społeczna i stymulowanie rozwoju Partycypacja społeczna i stymulowanie rozwoju to włączanie organizacji pozarządowych, lokalnego biznesu oraz inicjatyw obywatelskich, czyli mniej sformalizowanych grup obywateli, w rozwiązywanie problemów lokalnych i podejmowanie kluczowych decyzji dotyczących wspólnoty lokalnej. Partycypacja społeczna jest nieodłącznie związana z komunikacją społeczną, stanowi bowiem wyższą w stosunku do komunikowania formę współpracy władz publicznych z mieszkańcami oraz ich organizacjami. W obszarze partycypacji społecznej i stymulowania rozwoju społecznego kluczowymi wyzwaniami dla urzędu są: zapewnienie skutecznej komunikacji dwustronnej pomiędzy urzędem i obywatelem oraz obywatelem i urzędem [JAK?] kształtowanie zinstytucjonalizowanej współpracy trójstronnej między samorządem terytorialnym, organizacjami pozarządowymi oraz lokalnym biznesem [JAK?] wspieranie organizacji pozarządowych oraz grup obywatelskich w realizacji celów ważnych dla lokalnej wspólnoty [JAK?] 6
Szczególne wyzwanie dla sfery partycypacji społecznej oraz stymulowania rozwoju społecznego stanowią problemy związane z wiejskim charakterem jednostek terytorialnych, a w szczególności: małe zróżnicowanie profilu organizacji pozarządowych, specyfika organizacji pozarządowych, które obok podstawowych funkcji statutowych realizują często dodatkowe zadania na rzecz wspólnoty lokalnej, co powinno być rozpoznane i uwzględnione (np. Ochotnicza Straż Pożarna OSP, Ludowe Zespoły Sportowe LZS, Koła Gospodyń Wiejskich), na terenach wiejskich dużą rolę odgrywają inicjatywy obywatelskie zawiązujące się doraźnie ze względu na potrzeby infrastrukturalne, dla nich także należy znaleźć miejsce w systemie partycypacji społecznej, można i należy wykorzystać tradycyjną instytucję zebrań wiejskich, które są dobrze znaną i bardzo naturalną formą organizowania się mieszkańców wsi i ich partycypacji w procesach decyzyjnych, dużo większą rolę odgrywają w środowisku wiejskim kontakty osobiste i więź sąsiedzka, co należy brać pod uwagę w budowaniu programów działania. 7
Po ojcowsku czy po partnersku czyli wybieramy metodę pracy Metoda paternalistyczna menadżerska Rozumienie demokracji, w którym rola obywatela kończy się na akcie elekcji, a potem przez cztery lata ktoś myśli za niego, nazywamy podejściem paternalistycznym. Wójt/Burmistrz jest jak ojciec, a mieszkańcy jak jego trochę nierozgarnięte dzieci, za które musi podejmować najważniejsze decyzje. Przy takim podejściu on także samodzielnie opracuje strategię. Taką metodę możemy nazwać menadżerską + Wiele decyzji wymaga naprawdę fachowej wiedzy, której mieszkańcy nie mają. Toteż pozornie logiczne jest, aby wzorem firm komercyjnych takie decyzje podejmowali menedżerowie-fachowcy na podstawie wiedzy, a nie na podstawie wyniku debaty mieszkańców. Poza tym metody demokratyczne są długotrwałe i żmudne. Samemu po prostu pracuje się szybciej i sprawniej. 8
- Zaangażowanie mieszkańców w sprawy publiczne to rzadkie i cenne dobro, które trzeba pielęgnować. Takie zaangażowanie nie pojawi się z niczego. Ludzie zaangażują się w tedy, gdy poczują, że od ich zdania coś realnego i ważnego zależy. Że ktoś ich traktuje jak poważnego partnera. Odsunięcie ich od wypracowywania decyzji strategicznych ucina szansę na późniejsze zaangażowanie mieszkańców w realizację strategii. Sam sobie napisał niech sam realizuje!" powiedzą. I dobrze tak gminnemu ojcu-menedżerowi. Niemożność uzyskania obiektywnego spojrzenia na sprawy gminy z fotela, z którego się tą gminą na co dzień zarządza. Nie ma takiego mądrego. Ktoś musi spojrzeć na nas z boku. obiektywnie. Tym kimś jest na ogół ekspert. 9
Metoda ekspercka Jeszcze dziś w wielu samorządach pokutuje przeświadczenie, że pisanie strategii to zadanie czysto eksperckie. Metodę pisania strategii przez wynajętych specjalistów nazwiemy metodą ekspercką. Forma kontaktu z gminą ogranicza się w tym modelu z reguły do współpracy z branżowymi specjalistami administracji gminnej: planistami przestrzennymi, specjalistami od ochrony środowiska, mieszkalnictwa itp. Krytyka modelu eksperckiego najczęściej podnosi fakt, że strategie, tworzone w taki sposób, są robione według mechanicznie powtarzanego schematu, bez zagłębiania się w lokalną specyfikę (eksperci przywożą czasami gotowy produkt do gminy i w tedy właśnie pierwszy raz widzą ją z bliska). Wydaje się jednak, że taka krytyka uderza raczej w złą praktykę, a nie w wady samego modelu: jest przecież możliwa strategia zrobiona w modelu eksperckim, a jednocześnie nie schematyczna i głęboko wnikająca w specyfikę lokalną. 10
Metoda ekspercko-konsultacyjna i menedżersko-konsultacyjna Przedstawicielstwo społeczności w procesie budowania strategii lokalnej bywa rozumiane bardzo różnie. Często jest to jedynie któraś z prostych form zasięgania opinii publicznej w lokalnej skali: ankieta, wywiady zogniskowane w grupach, publiczne zaproszenie do składania propozycji i wniosków, dyskusja w lokalnych mediach. Takie podejście choć rzadko bywa proponowane przez autorów, zajmujących się metodologią budowania strategii lokalnych, w praktyce jest stosowane bardzo często. W odróżnieniu od modelu eksperckiego, nazwiemy taką metodę pracy ekspercko-konsultacyjną i w podobny sposób menedżersko-konsultacyjna. Można stwierdzić, że takie minimalistyczne rozumienie udziału obywateli w tworzeniu lokalnej strategii także marnuje istotną szansę zbudowania wśród obywateli poczucia rzeczywistego współuczestnictwa w najważniejszych sprawach wspólnoty. 11
Metoda partycypacyjna (uczestnicząca) W warunkach polskich zdecydowanie więcej autorów zaleca (a praktyków stosuje) model partycypacyjny, polegający na powołaniu zbiorowego podmiotu, reprezentującego lokalną społeczność zespołu, który de facto będzie zbiorowym autorem przyszłej strategii. Taki model pracy nad strategią nazwiemy partycypacyjnym. Ciało społeczne, powoływane dla wspólnej z ekspertami pracy nad strategią, bywa nazywane różnie: Rada Lokalnych Liderów; Komisja d.s. Strategii Rozwoju Miasta/Gminy; Forum Rozwoju Miasta/Gminy; Komitet Lokalny; Rada Rozwoju Gospodarczego; Społeczny Komitet ds. Rozwoju; Konwent Rozwoju Gminy, itp. 12
Interesariusze u procesie tworzenia strategii lokalnej to cztery grupy: I. Wybieralni funkcjonariusze lokalni. II. Inni przedstawiciele władzy: aparat administracyjny, doradcy i instytucje nadzoru III. Klienci usług publicznych, w tym: właściciele domów i inni mieszkańcy, użytkownicy urządzeń publicznych (parków, bibliotek, sądów, transportu zbiorowego). nauczyciele i uczniowie, klienci pomocy społecznej. grupy specjalne, o szczególnych potrzebach IV. Inne organizacje i jednostki, w tym: biznes i organizacje biznesu. pracownicy firm miejscowych (niezależnie od tego czy są mieszkańcami danego terenu), lokalne szkoły i uczelnie, organizacje non profit. zarządcy urządzeń publicznych, zarządcy urządzeń kultury. przywódcy wspólnot religijnych. komendanci baz wojskowych, żołnierze, pracownicy cywilni armii, turyści i przejezdni. 13
Źródło: Metodologia wspierania rozwoju społecznego gminy poprzez partycypację społeczną MPiPS. Warszawa 2010 r 14
Analiza problemów w gminie w oczach społeczności lokalnej 1. Stan społeczno-gospodarczy (pomoc społeczna, ochrona zdrowia, działalność społeczna, rynek pracy, działalność gospodarcza) 2. Obszar rolnictwa 3. Kapitał ludzki (oświata, edukacja wszystkich grup społecznych) 4. Kultura i dziedzictwo kulturowe. 5. Kultura fizyczna sport, rekreacja, turystyka 6. Infrastruktura techniczna gminy (drogi, kolej, wodociągi, kanalizacje, gaz, dostęp do internetu, telekomunikacja, energia cieplna, eletroenergetyka, zasoby mieszkaniowe_ 15
Projekt dofinansowany ze środków Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich Dziękuję Państwu za uwagę Jerzy Kosanowski e-mail j eykos@onet.pl tel: 606 242 381 Buro projektu 25-352 Kielce, ul. Mickiewicza 5 www.zrkior.pl ; e-mail: biuro@zrkior.pl tel. 41 361 36 52, tel. 41 361 03 06, faks: 41 361 05 94