Informacja o aktualnych danych dotyczących oporności na antybiotyki na terenie Unii Europejskiej Październik 2013 Główne zagadnienia dotyczące oporności na antybiotyki przedstawione w prezentowanej broszurze Oporność na antybiotyki jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia publicznego w Europie, prowadzi do zwiększonych kosztów opieki zdrowotnej, do wydłużenia czasu pobytu w szpitalu, do niepowodzenia terapeutycznego, a czasem nawet do śmierci pacjenta. W ciągu ostatnich czterech lat (2009-) na terenie Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym nastąpił znaczący wzrost oporności na cefalosporyny III generacji, u bakterii z gatunków Klebsiella pneumoniae i Escherichia coli. Podobnie znaczący wzrost jednoczesnej oporności na cefalosporyny III generacji oraz fluorochinolony i aminoglikozydy zaobserwowano dla izolatów Klebsiella pneumoniae, ale nie dla Escherichia coli. Narastający trend występowania jednoczesnej oporności na cefalosporyny III generacji oraz fluorochinolony i aminoglikozydy dla izolatów z gatunku Klebsiella pneumoniae oznacza, iż w leczeniu zakażeń pozostaje do zastosowania niewiele opcji terapeutycznych (np. karbapenemy). Karbapenemy tworzą ostatnią główną grupę antybiotyków stosowanych w leczeniu infekcji wywołanych przez wielooporne bakterie Gram-ujemne, takie jak: Klebsiella pneumoniae i Escherichia coli, obie będące przyczyną infekcji dróg moczowych, zapalenia płuc czy zakażenia krwi. W niektórych krajach Unii Europejskiej odsetek izolatów Klebsiella pneumoniae opornych na karbapenemy, już w chwili obecnej jest dość wysoki i zauważa się tendencję wzrostową. Dane dotyczące oporności bakterii z rodzaju Acinetobacter są dostępne po raz pierwszy, w ramach programu EARS-Net. Informacja za rok pokazuje duże zróżnicowanie poziomu oporności tego drobnoustroju na antybiotyki w poszczególnych krajach Europy, a także jej wysoki poziom ( >25 %) na karbapenemy, w niemal połowie krajów, które dostarczyły dane. Całkowicie odmiennie wygląda sytuacja oporności Staphylococcus aureus. W ciągu kilku ostatnich lat procent gronkowców meticylino-opornych (MRSA) na terenie krajów Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym zmniejszył się znacząco. W ciągu minionych czterech lat zaobserwowano stały spadek lub stabilizację występowania szczepów MRSA. Jakkolwiek wciąż w jednej czwartej krajów przysyłających raporty odsetek MRSA wynosi > 25%, głównie dotyczy to krajów Europy południowej i wschodniej. Rozważne stosowanie antybiotyków i wszechstronne strategie kontroli zakażeń, skierowane do wszystkich sektorów opieki zdrowotnej (szpitale, przychodnie, domy opieki) są najważniejszymi czynnikami, które w sposób efektywny zapobiegają selekcjonowaniu i rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów opornych na antybiotyki. Europejskie Centrum Profilaktyki i Kontroli Zakażeń (ECDC, ang. European Centre for Disease Prevention and Control), Stockholm, 2013
Oporność na antybiotyki w Unii Europejskiej Dane zaprezentowane poniżej zgromadzone zostały w ramach programu EARS-Net, który jest koordynowany przez Europejskie Centrum Profilaktyki i Kontroli Zakażeń (ECDC, ang. European Center for Disease Prevention and Control). EARS-Net zbiera dane o inwazyjnych izolatach bakteryjnych w 30 krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym. Szczegółowe informacje dotyczące tego programu, wyników dochodzeń epidemiologicznych oraz użytych metod analizy danych można znaleźć w rocznym raporcie EARS-Net (za rok ) oraz na interaktywnej stronie internetowej *. Klebsiella pneumoniae Klebsiella pneumoniae wywołuje infekcje dróg moczowych, dróg oddechowych i krwi. Może gwałtownie rozprzestrzeniać się pomiędzy pacjentami w ośrodkach opieki zdrowotnej i jest częstą przyczyną zakażeń szpitalnych. Oporność Klebsiella pneumoniae na antybiotyki jest przedmiotem niepokoju i rosnącym problemem dla Europy. Większość izolatów tego drobnoustroju zgłoszonych do EARS-Net w r. była oporna, na co najmniej jeden z możliwych do zastosowania antybiotyków, a oporność na kilka antybiotyków była zjawiskiem powszechnym. W ostatnich latach oporność na cefalosporyny III generacji wzrosła znacząco na terenie całej Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, podobnie jak w ich poszczególnych krajach. Oporność na cefalosporyny III generacji jest często połączona z opornością na fluorochinolony i aminoglikozydy, co jeszcze bardziej komplikuje leczenie infekcji wywołanych przez ten drobnoustrój. W ciągu ostatnich czterech lat taki rodzaj łącznej oporności (cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy) wzrósł znacząco w Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym (w odniesieniu do liczby ludności), podobnie jak w jednej trzeciej krajów, które przesłały swoje dane (Ryc.1). Dla pacjentów zakażonych wieloopornym szczepem Klebsiella pneumoniae, pozostaje niewiele opcji terapeutycznych, wśród nich karbapenemy, stosowane zwykle jako lek ostatniej szansy. Jednakże oporność na karbapenemy także wzrosła w niektórych krajach. W r. procent szczepów Klebsiella pneumoniae opornych na karbapenemy w pięciu krajach, głównie Europy południowej, wyniósł powyżej 5% (Ryc.2). 2
Rycina 1. Klebsiella pneumoniae: procent izolatów inwazyjnych opornych łącznie na cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy w krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i (rycina dolna). 2009 3
Rycina 2. Klebsiella pneumoniae: procent izolatów inwazyjnych opornych na karbapenemy w krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i (rycina dolna). 2009 4
Escherichia coli Escherichia coli najczęściej wywołuje zakażenia krwi oraz odpowiada za, zarówno szpitalne jak i pozaszpitalne, infekcje dróg moczowych. Co więcej, w skali globalnej jest to patogen powszechnie uznawany za główną przyczynę zakażeń pokarmowych. Zjawisko oporności na antybiotyki u Escherichia coli wymaga bacznej obserwacji, ponieważ odsetek szczepów niewrażliwych na leki, stosowane w leczeniu zakażeń tym drobnoustrojem w Europie, stale wzrasta. Większość izolatów, których dane przesłano do EARS-Net w r. była oporna, na co najmniej jeden z badanych antybiotyków. Szczególną uwagę budzi wzrost oporności na cefalosporyny III generacji (Ryc. 3) oraz łączna oporność na cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy (Ryc. 4). Kilka krajów, w latach 2009-, odnotowało znaczący trend wzrostowy tych dwóch typów oporności. Na terenie całej Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, w odniesieniu do liczby ludności, oporność na cefalosporyny III generacji, wzrosła w sposób istotny z 8,2% w 2009 r. do 11,8% w r. Izolaty wielooporne (łącznie na: cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy) w tym samym przedziale czasowym nie wykazały aż tak wysokiego trendu wzrostowego. Opornośc na karbapenemy u Escherichia coli w Europie pozostaje niska. 5
Rycina 3. Escherichia coli: procent izolatów inwazyjnych opornych na cefalosporyny III generacji, w krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i (rycina dolna). 2009 6
Rycina 4. Escherichia coli: procent izolatów inwazyjnych opornych łącznie na cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy w krajach Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i (rycina dolna). 2009 7
Rodzaj Acinetobacter Dane epidemiologiczne dotyczące oporności na antybiotyki dla rodzaju Acinetobacter włączono do sprawozdania EARS- Net po raz pierwszy. Informacje dotyczące r. dostarczyło 18 z 30 krajów uczestniczących w programie. Do interpretacji wyników należy podejść z ostrożnością, ponieważ ilość danych z każdego kraju jest niewielka. Wyniki z r. pokazują dużą różnorodność w występowaniu oporności na antybiotyki dla rodzaju Acinetobacter, na obszarze Europy. Generalnie istnieje pewna prawidłowość, zanotowano wysoki odsetek szczepów opornych pochodzących z krajów na południu Europy oraz niski odsetek z krajów na północy Europy. Oporność na karbapenemy wyniosła powyżej 25 % w 8 z 18 krajów, co pokazuje jak bardzo ograniczone są opcje terapeutyczne w leczeniu pacjentów z infekcjami wywołanymi przez Acinetobacter spp. Rycina 5. Rodzaj Acinetobacter: procent izolatów inwazyjnych opornych na karbapenemy w krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w r. 8
Gronkowiec złocisty oporny na meticylinę (MRSA, ang. Meticillin-resistant Staphylococcus aureus) Oporny na meticylinę Staphylococcus aureus (MRSA) jest, w skali światowej, najczęstszą przyczyną zakażeń związanych z opieką zdrowotną. Na terenie Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, odsetek szczepów MRSA zmalał znacząco w okresie ostatnich czterech lat, co jest wynikiem trendu spadkowego w poszczególnych krajach członkowskich (Ryc.6). Pomimo, że wyniki te napawają optymizmem, to wciąż izolaty MRSA stanowią poważny problem zdrowia publicznego. W r. w krajach Unii Europejskiej/w Europejskim Obszarze Gospodarczym, procent opornych na meticylinę Staphylococcus aureus (MRSA), w odniesieniu do liczby ludności, pozostawał wysoki, osiągając 18%. W 7 z 30 krajów, biorących udział w badaniu, wykazano, że odsetek MRSA wyniósł powyżej 25%, dotyczy to głównie krajów Europy południowej i wschodniej (Ryc.6). 9
Rycina 6. Staphylococcus aureus: procent izolatów inwazyjnych opornych na meticylinę (MRSA) w krajach Unii Europejskiej/Europejskim Obszarze Gospodarczym, w latach 2009 (rycina górna) i (rycina dolna). 2009 10