ŚRODOWISKO I JEGO ZAGROŻENIA. Pod pojęciem środowisko każdy z nas rozumie coś mniej lub bardziej odmiennego Najczęściej, zgodnie z ustawą o ochronie i kształtowaniu środowiska, przyjmuje się, że środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka. Działalność ludzi, głównie gospodarcza powoduje większe lub mniejsze uciążliwości dla środowiska, jego zagrożenia i zanieczyszczenia. Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp. Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także jeżeli są dokuczliwe w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska. Obowiązek eliminowania lub ograniczania uciążliwości obciąża jednostki organizacyjne i osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Zobowiązane są one stosować technologie i rozwiązania techniczne stwarzające jak najmniejsze uciążliwości dla środowiska oraz stosować urządzenia ochronne OCHRONA ŚRODOWISKA Ochrona środowiska - zachowanie, właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników przyrody, w szczególności dziko występujących roślin i zwierząt oraz kompleksów przyrodniczych i ekosystemów. Sposoby ochrony środowiska: tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, itp., obejmowanie ochroną prawną, gatunków roślin i zwierząt, ustanawianie pomników przyrody. Ochrona środowiska to również utrzymywanie otoczenia w czystości, minimalizacja zanieczyszczeń, czy zużywania mediów takich jak woda, energia cieplna itp. Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o Prawie ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz.627) "Rozwój zrównoważony" lub inaczej "ekorozwój" to polski odpowiednik angielskiego terminu "sustainable development", który można zdefiniować jako: "...gospodarowanie wykorzystywaniem przez człowieka biosfery w taki sposób, aby osiągnąć możliwie największe,trwałe korzyści z bieżącej produkcji i zbiorów - utrzymując potencjał (zdolności produkcyjne) biosfery dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń". 1
W ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska (art. 3 ust. 3a) zawarta jest poniższa definicja zrównoważonego rozwoju, przez który rozumie się "taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli - zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń - następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych". Ekorozwój nie ma nic wspólnego z kontestowaniem wszelkiej działalności rozwojowej w przemyśle, rolnictwie, wykorzystaniu bogactw naturalnych i innych przejawów aktywności gospodarczej. Ekologiczny fundamentalizm nawołujący do "powrotu do natury", lub w łagodniejszej postaci do "zerowego wzrostu" (czyli praktycznie do konserwacji stanu aktualnego, który nikogo na ogół nie zadawala) jest utopią. Zrównoważony rozwój jest czystym pragmatyzmem. Wychodząc z oczywistego pewnika, że ludzie będą dążyli do poprawy materialnego poziomu życia swojego i swoich dzieci, zwolennicy ekorozwoju starają się nie dopuścić by rozwój zmienił się w regres i zagładę. Zagrożenie takie jest realne i każdy, niezależnie od orientacji światopoglądowej, musi w swoich działaniach traktować zasady zrównoważonego rozwoju z największą powagą. Podporządkowaniu rozwoju przestrzennego zasadom ekorozwoju towarzyszyć musi wdrożenie tych zasad w działalności gospodarczej, a w szczególności w różnych formach planowania lub stymulowania rozwoju gospodarczego. Podstawowym założeniem rozwoju zrównoważonego jest przyjmowanie takich kierunków rozwoju gospodarki by: jakąkolwiek działalność produkcyjną prowadzić przy możliwie małym zużyciu naturalnych zasobów, zwłaszcza nieodnawialnych (surowców i energii) oraz przy jak najmniejszym oddziaływaniu na środowisko, produkowane wyroby były trwałe, wartościowe i zaspokajały rzeczywiste a nie wynikające z nieracjonalnych przesłanek mody i konsumpcyjnego stylu -życia, potrzeby egzystencjalne pojedynczych obywateli i całego społeczeństwa. PODSTAWOWE AKTY PRAWNE USTAWY Ustawa Prawo ochrony środowiska (Dz.U.2001.62.627 - ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r) Ustawa o odpadach (Dz.U.2001.62.628 - Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001r.) Ustawa o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.2001.100.1085 - Ustawa z dnia 27 lipca 2001r.) Ustawa Prawo wodne (Dz.U.2001.115.1229 - Ustawa z dnia 18 lipca 2001r.) Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U.2001.63.638 - Ustawa z dnia 11 maja 2001r.) Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej (Dz.U.2001.63.639 - ustawa z dnia 11 maja 2001r.) 2
ROZPORZĄDZENIA OGÓLNE Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów; Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 grudnia 2001r. w sprawie rodzajów odpadów, lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów, oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów; ROZPORZĄDZENIA DOTYCZĄCE OPŁAT Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz.U.2005.260.2176) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 sierpnia 2005 r. w sprawie stawek opłat produktowych (Dz.U.2005.157.1325) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 maja 2005 r. w sprawie rocznych poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych i poużytkowych (Dz.U.2005.103.872) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 25 stycznia 2006 r. w sprawie szczegółowych stawek opłat produktowych dla sprzętu (Dz.U.2006.19.152) POLITYKA EKOLOGICZNA PAŃSTWA NA LATA 2007-2010 Z UWZGLĘDNIENIEM PERSPEKTYWY NA LATA 2011-2014 ORGANIZACJA OCHRONY ŚRODOWISKA Zadania organów administracji publicznej (samorządowej i rządowej) można podzielić na następujące grupy zadań: Zadania o charakterze bezpośrednio-wykonawczym polegające na budowie komunalnych urządzeń ochrony środowiska (np. oczyszczalni ścieków, urządzeń służących do wykorzystania lub unieszkodliwiania odpadów), a także związane z zapewnianiem ładu przestrzennego leżą w kompetencjach samorządu gminy. Zadania o charakterze zobowiązaniowe-reglamentacyjnym związane z ustalaniem poprzez decyzje administracyjne treści i zakresu obowiązków innych podmiotów korzystających ze środowiska lub na nie oddziaływujących, w tym określanie dopuszczalnych norm odprowadzania zanieczyszczeń należą do kompetencji wojewody lub starosty realizującego zadania należące do administracji rządowej. Zadania o charakterze kontrolno-nadzorczym polegające na badaniu stanu środowiska i przestrzegania przez podmioty korzystające ze środowiska obowiązków wynikających bezpośrednio z prawa i z decyzji administracyjnych realizowane są głównie przez Inspekcję Ochrony Środowiska oraz podlegające wojewodzie wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska. Również organa samorządowe mają uprawnienia kontrolne. 3
Zadania związane z tworzeniem projektów podstaw prawnych polityki ekologicznej należą do kompetencji Ministra Środowiska. Minister Środowiska uprzednio Minister Ochrony Środowiska. Zasobów Naturalnych i Leśnictwa jest głównym organem rządowym (administracji publicznej) odpowiedzialnym za gospodarowanie środowiskiem. Do kompetencji Ministra Środowiska należą w szczególności: ochrona środowiska oraz zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń, ochrona przyrody, gospodarka wodna i ochrona przeciwpowodziowa, ochrona lasów i gospodarka leśna, gospodarowanie zasobami mineralnymi, w tym przyznawanie koncesji na prace badawcze i wydobywanie kopalin. Do obowiązków Ministra należy opracowywanie i wdrażanie polityki ekologicznej państwa, formułowanie projektów przepisów z zakresu ochrony środowiska, w tym norm ochrony środowiska, nadzór nad podległymi służbami ochrony środowiska oraz koordynacja inwestycji oraz współpracy z zagranicą w tej dziedzinie Główny Inspektor Ochrony Środowiska, kierujący działalnością Inspekcji Ochrony Środowiska jest centralnym organem administracji rządowej - powoływanym i odwoływanym przez Prezesa Rady Ministrów. Główny Inspektor Ochrony Środowiska przy pomocy Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska oraz wojewodowie przy pomocy wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, jako kierowników wojewódzkich inspekcji ochrony środowiska, wchodzących w skład zespolonej administracji wojewódzkiej, wykonują zadania Inspekcji. Podstawowe zadania Inspekcji Ochrony Środowiska to kontrola przestrzeganie przepisów prawa o ochronie środowiska, badanie stanu środowiska, w ramach programu Państwowego Monitoringu Środowiska oraz przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska (poważnym awariom). Ich realizacja odbywa się, między innymi, poprzez: kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym użytkowaniu zasobów przyrody, kontrolę przestrzegania decyzji ustalających warunki użytkowania środowiska, udział w postępowaniu dotyczącym lokalizacji inwestycji, udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mogą pogorszyć stan środowiska, oraz urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, kontrolę eksploatacji urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem, podejmowanie decyzji wstrzymujących działalność prowadzoną z naruszeniem wymagań związanych z ochroną środowiska, lub naruszaniem warunków korzystania ze środowiska, współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwości oraz organami administracji publicznej, obrony cywilnej, a także organizacjami społecznymi, 4
organizowanie i koordynowanie Państwowego Monitoringu Środowiska, prowadzenie badań jakości środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodzących w nim zmian, opracowywanie i wdrażanie metod analityczno-badawczych i kontrolnopomiarowych, inicjowanie działań tworzących warunki zapobiegania nadzwyczajnym zagrożeniom środowiska oraz usuwanie ich skutków i przywracania środowiska do stanu naturalnego, uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi. Główny Inspektor Ochrony Środowiska przedkłada co roku władzom państwowym sprawozdanie z działalności Inspekcji Ochrony Środowiska za rok miniony. OBOWIĄZKI PODMIOTÓW KORZYSTAJĄCYCH ZE ŚRODOWISKA Od 1998r. podmiot korzystający ze środowiska ustala we własnym zakresie wysokość należnej opłaty i wnosi ją na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego. Zgodnie z art. 3 pkt 20 Prawa ochrony środowiska, podmiotem korzystającym ze środowiska jest: przedsiębiorca w rozumieniu ustawy Prawo działalności gospodarczej osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki jednostka organizacyjna nie będąca przedsiębiorcą osoba fizyczna korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia wnosi się opłaty za: wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza pobór wód wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi (w tym również wód opadowych lub roztopowych, ujętych w systemy kanalizacyjne) składowanie odpadów (w tym również magazynowanie (gromadzenie) odpadów, jeżeli podmiot nie posiada zezwoleń na wytwarzanie odpadów) za korzystanie ze środowiska ("powietrze", "wodę", "ścieki", "odpady") na rachunek urzędu marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce korzystania ze środowiska (np. lokalizację filii zakładu) za wprowadzanie gazów lub pyłów wynikające z eksploatacji urządzeń (np. środków transportu, instalacji mobilnych) na rachunek urzędu 5
marszałkowskiego właściwego ze względu na miejsce rejestracji podmiotu korzystającego ze środowiska (np. siedziby zarządu zakładu) SKUTKI DEGRADACJI ŚRODOWISKA Ekonomiści sklasyfikowali straty, jakie powstają w środowisku przyrodniczym pod wpływem działalności człowieka. Dzieli się je na straty bezpośrednie -ekonomicznie wymierne i pośrednie - ekonomicznie trudno wymierne. Najważniejsze z nich są: Wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych (surowców mineralnych): o nadmierna eksploatacja zasobów, o dewastacja złóż (zabudowa, dzika eksploatacja), o marnotrawstwo surowców towarzyszących wydobywaniu głównych surowców i odpadów górniczych, o degradacja powierzchni ziemi. Zanieczyszczenie powietrza: o obniżenie plonów rolnych i bogactw leśnych, o degradacja majątku trwałego (korozja), o pogarszanie warunków zdrowotnych człowieka. Zanieczyszczenie wody: o utrata źródeł wody dla potrzeb konsumpcyjnych, rolniczych i przemysłowych, o obniżenie zysków z gospodarki rybackiej (słodkowodnej i morskiej), o utrata walorów miejsc rekreacji, o pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka. Zanieczyszczenie gleby: o utrata terenów rolniczych i leśnych, o pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka (produkcja skażonej żywności). Wyczerpywanie się zasobów leśnych: o obniżenie się zdrowotności lasów, o spadek produkcyjności lasów, o pogarszanie się warunków klimatycznych, wodnych i funkcji rekreacyjnych lasów. Obniżenie się poziomu życia; o pogarszanie się czystości wody, powietrza i żywności, o utrata terenów wypoczynkowych, o pogarszanie się zdrowia człowieka i jego wydajności w pracy, Powstawanie u człowieka poczucia bezradności powodującej brak motywacji do pracy (głównie działań społecznych). Najpoważniejszymi dotychczas odczuwanymi przez nas skutkami degradacji środowiska są: Efekt cieplarniany 6
Dziura ozonowa Smog Kwaśne deszcze Efekt cieplarniany jest spowodowany przez emisję do atmosfery dużych ilości tzw. gazów cieplarnianych tj. dwutlenku węgla, ozonu oraz freonów. Następstwem efektu cieplarnianego jest podwyższenie się średniej temperatury na Ziemi. Skutkuje to topnieniem lodowców, przesuwaniem się stref klimatycznych na północ, wymieraniem gatunków, gwałtownymi zmianami pogody oraz częstszym występowaniem zjawisk ekstremalnych (huragany, gradobicia). Dziura ozonowa jest spowodowana głównie przez emisję freonów oraz tlenków azotu. Powłoka ozonu w górnych warstwach atmosfery (przy powierzchni ziemi ozon jest szkodliwy) chroni organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem UV. Bez tej powłoki zaistnienie życia na Ziemi byłoby niemożliwe. Największy ubytek ozonu notowany jest nad Antarktydą. Skutkami ubytku ozonu są: częstsze poparzenia skóry, częstsze występowanie raka skóry, uszkodzenie wzroku oraz niższe plony (ponieważ promieniowanie UV uszkadza chlorofil. Smog jest spowodowany przez emisję głównie spalin i pyłów do atmosfery przez samochody oraz zakłady przemysłowe. Tworzy się przeważnie nad dużymi metropoliami. Smog może doprowadzić do lokalnego opadu kwaśnego deszczu. Skutki smogu to przeważnie niszczenie elewacji budynków, pomników itp., gorsze samopoczucie, niższy poziom zdrowia mieszkańców, alergie oraz astmę. Miasta borykające się z problemem smogu to np.: Tokio, Ateny, Los Angeles, Londyn. Kwaśne deszcze są spowodowane emisję do atmosfery głównie tlenków siarki i tlenków azotu. W kontakcie z wodą tworzą silne kwasy: kwas siarkowy oraz kwas azotowy. Kwaśne deszcze występują głównie w rejonach silnie zurbanizowanych. Mają bardzo negatywny wpływ na środowisko powodując m.in. niszczenie budynków, niszczenie lasów (Karkonosze) oraz zakwaszanie gleby. 7