Aspekty prawne i normatywne ochrony środowiska

Transkrypt

1 Aspekty prawne i normatywne ochrony środowiska

2 Środowisko jest to ogół elementów przyrodniczych, w szczególności powierzchnia ziemi, łącznie z glebą, kopaliny, wody, powietrze, świat roślinny i zwierzęcy, a także krajobraz, znajdujących się zarówno w stanie naturalnym, jak też przekształconych w wyniku działalności człowieka. Często również jako element środowiska traktowane są dobra materialne, zabytki architektury i kultury, a według niektórych koncepcji można zaliczyć przynajmniej część środowiska pracy.

3 Uciążliwościami dla środowiska są zjawiska fizyczne lub stany utrudniające życie albo dokuczliwe dla otaczającego środowiska, zwłaszcza hałas, wibracje, zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenie odpadami itp. Wymienione zjawiska lub stany kwalifikuje się jako uciążliwości szkodliwe dla środowiska, jeżeli występują w natężeniu utrudniającym życie, także, jeżeli są dokuczliwe w stopniu powodującym zagrożenie zdrowia ludzi, uszkodzenie lub zniszczenie środowiska.

4 Zanieczyszczenie środowiska to wprowadzenie do środowiska (powietrza, wody, ziemi) substancji stałych, ciekłych lub gazowych albo energii w takich ilościach lub w takim składzie, że może to ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, klimat, przyrodę żywą, glebę, wodę lub spowodować inne zmiany w środowisku, w tym również kulturowym. Niekiedy przez zanieczyszczenie rozumie się przekraczanie konwencjonalnych norm stanu środowiska lub dopuszczalnych wskaźników emisji zanieczyszczeń.

5 Do najgroźniejszych rodzajów zanieczyszczeń należą dwutlenek węgla (C0 2 ), tlenek węgla (CO), dwutlenek siarki (SO 2 ), dwutlenek azotu (NO 2 ), fosfor (P), rtęć (Mg), ołów (Pb), ropa naftowa, DDT i inne pestycydy, promieniowanie elektromagnetyczne niejonizujące i jonizujące. Niekiedy używa się zwrotu zanieczyszczenie środowiska hałasem.

6 Zagrożenie spowodowane gwałtownym zdarzeniem nie będącym klęską żywiołową, które może wywołać znaczne zniszczenie środowiska lub pogorszenie jego stanu stwarzające powszechne niebezpieczeństwo dla ludzi i środowiska nazywamy nadzwyczajnym zagrożeniem środowiska.

7 W razie nadzwyczajnego zagrożenia środowiska działania zmierzające do usunięcia zagrożenia i jego skutków podejmują terenowe organy administracji rządowej albo Minister Środowiska, jeśli zagrożenie przekracza granice jednego województwa lub może spowodować szczególnie poważne skutki dla ludzi lub środowiska.

8 Zadania organów administracji publicznej (samorządowej i rządowej) można podzielić na następujące grupy zadań: Zadania o charakterze bezpośrednio-wykonawczym Zadania o charakterze zobowiązaniowym Zadania o charakterze kontrolno nadzorczym Zadania związane z tworzeniem projektów podstaw prawnych polityki ekologicznej

9 Minister Środowiska jest głównym organem rządowym (administracji publicznej) odpowiedzialnym za gospodarowanie środowiskiem. Do kompetencji Ministra Środowiska należą w szczególności: ochrona środowiska oraz zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń, ochrona przyrody, gospodarka wodna i ochrona przeciwpowodziowa, ochrona lasów i gospodarka leśna, gospodarowanie zasobami mineralnymi, w tym przyznawanie koncesji na prace badawcze i wydobywanie kopalin.

10 Polska zobowiązała się do wyznaczenia na swoim terytorium sieci Natura 2000 w Traktacie ateńskim z 16 kwietnia 2003 r., stanowiącym podstawę prawną przystąpienia Polski i dziewięciu innych krajów europejskich do Unii Europejskiej. Przepisy unijne stanowiące podstawę dla tworzenia sieci Natura 2000 zostały wprowadzone do polskiego prawa wraz z opublikowaniem ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92 poz. 880, z późn. zm.).

11 Obszar Natura 2000 jest podzielony na dwa typy obszarów: Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk Do końca 2008 r. Rząd Polski wyznaczył w drodze rozporządzenia 141 obszary specjalnej ochrony ptaków oraz wysłał do Komisji Europejskiej 364 propozycje specjalnych obszarów ochrony siedlisk (stan na 2008 roku), które Komisja Europejska decyzjami z listopada 2007, stycznia 2008 i grudnia 2008 zatwierdziła.

12 Zarówno w stosunku do obszarów wyznaczonych, jak i projektowanych, zabronione są wszelkie działania mogące pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz wpłynąć negatywnie na chronione tam gatunki roślin i zwierząt. Tak restrykcyjny przepis stanowi istotną i trudną do pokonania barierę dla wielu inwestorów.

13 Wobec braku szczegółowych informacji dotyczących inwentaryzacji przyrodniczej, zagrożeń czy warunków bytowanie chronionej fauny i flory, trudno jest przygotować jednoznaczną dokumentację wykazującą negatywny wpływ lub jego brak na to, co jest chronione w obszarach Natura Co więcej brakuje danych o bezpiecznej odległości inwestycji od tych obszarów.

14 Zasady ochrony obszarów Europejskiej Sieci Ekologicznej reguluje ustawa o ochronie przyrody, to jednak w ustawie Prawo ochrony środowiska zostały określone regulacje umożliwiające przeprowadzenie podmiotowego postępowania. W praktyce realizowane są dwa warianty stwierdzenia możliwości oddziaływania na obszary Natura 2000: Inwestor nieświadomy zgłasza wniosek o ustalenie czy jego plany kolidują z Natura 2000 Inwestor sam wyjaśnia kwestię oddziaływania na Naturę 2000 (jest to podejście nowsze)

15 Prawo Ochrony Środowiska jedynie reguluje zasady procedury oceny oddziaływania na środowisko w przypadku przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na Naturę Warunki realizacji inwestycji, dla których został wskazany negatywny wpływ, określa ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 roku.

16 Wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć, dla których sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko jest obligatoryjne.

17 Wydawanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla którego sporządzenie raportu o oddziaływaniu na środowisko może być wymagane.

18 Doba podzielona jest na dwie części: nocną (22 6) i dzienną (6 22) w każdej z nich jest inny dopuszczalny poziom hałasu Minister właściwy do spraw środowiska w drodze rozporządzenia: Określa sposób ustalania wartości wskaźników hałasu Może określić sposób ustalania wartości wskaźników hałasu

19 Prowadzący instalację oraz użytkownik urządzenia zobowiązani są zapewnić wykonanie pomiarów wielkości emisji lub innych warunków korzystania ze środowiska przez: Laboratorium akredytowane Laboratorium posiadające uprawnienia do prowadzenia badań właściwości fizykochemicznych Warunki emisji na zasadach określonych dla pozwoleń określa się w tzw. Pozwoleniach zintegrowanych czyli traktujących kompleksowo o np. hałasie, emisji gazów, poborze wody, etc.

20 Podstawowe zasady ochrony środowiska przed polami elektromagnetycznymi zostały określone w art. 121 ustawy z dnia 24 kwietnia 2001 roku Prawo Ochrony Środowiska. Ochrona ta polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu środowiska poprzez: Utrzymanie poziomów pól elektromagnetycznych poniżej dopuszczalnych lub co najmniej na tych poziomach Zmniejszenie poziomów pól elektromagnetycznych co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane

21

22

23 Ustawa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie. Przepisy ustawy stosuje się do bezpośredniego zagrożenia szkodą w środowisku lub do szkody w środowisku: Spowodowanych przez działalność podmiotu korzystającego ze środowiska stwarzającą ryzyko szkody w środowisku Spowodowanych przez inną działalność niż ta, o której mowa powyżej, podmiotu korzystającego ze środowiska, jeżeli dotyczą gatunków chronionych lub chronionych siedlisk przyrodniczych oraz wystąpiły z winy podmiotu korzystającego ze środowiska

24 Do działalności stwarzającej ryzyko szkody w środowisku zalicza się (m.in.): Działalność w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości, wymagającą uzyskania zezwolenia Działalność wymagającą uzyskania pozwolenia zintegrowanego Działalność wprowadzająca za ścieki do wody lub ziemi Transport towarów niebezpiecznych I wiele innych

25 Jeżeli w danym przypadku występuje udowodniony, negatywny wpływ na zdrowie ludzi należy uznać, że wystąpiła szkoda w środowisku. Przy ocenie czy w danym przypadku wystąpiła szkoda w środowisku w gatunku chronionym należy uwzględnić: Stan ochrony gatunku w chwili wystąpienia szkody, funkcje tego gatunku i jego zdolność do naturalnej regeneracji Stan zachowania gatunku w chwili wystąpienia szkody Wpływ zaistniałej zmiany na przyszłość zachowania gatunku

26 Przy ocenie czy w danym przypadku wystąpiła szkoda w środowisku w chronionym siedlisku przyrodniczym należy uwzględnić: Stan ochrony siedliska przyrodniczego w chwili wystąpienia szkody Stan zachowania siedliska przyrodniczego w chwili wystąpienia szkody Wpływ zaistniałej zmiany na przyszłość zachowania siedliska przyrodniczego

27 Przy ocenie czy w danym przypadku wystąpiła szkoda w środowisku w wodach należy uwzględnić zmianę co najmniej jednego z kryteriów: Obniżenie klasy jakości wody Utrata możliwości rekreacyjnego korzystania z zasobu wodnego Zmianę składu gatunkowego zasobu wodnego Istotną zmianę stosunków wodnych

28 Przy ocenie czy w danym przypadku wystąpiła szkoda w środowisku na powierzchni ziemi należy uwzględnić zmianę co najmniej jednego z kryteriów: Przekroczenie standardów jakości gleby Ograniczenie możliwości korzystania do celów rolniczych lub leśnych Konieczność zmiany dotychczasowego sposobu korzystania z zasobu

29 Musimy mieć świadomość, że wszelkie podejmowane działania mają wielostronne uwarunkowania. Na przykład wiemy, że istnieje konflikt między palącymi potrzebami budownictwa mieszkaniowego a ustalonym obowiązkiem zapewnienia mieszkańcom odpowiedniego zasobu zieleni. Ekonomiści sklasyfikowali straty, jakie powstają w środowisku przyrodniczym pod wpływem działalności człowieka. Dzieli się je na straty bezpośrednie ekonomicznie wymierne i pośrednie ekonomicznie trudno wymierne.

30 Wyczerpywanie się zasobów nieodnawialnych (surowców mineralnych): nadmierna eksploatacja zasobów, dewastacja złóż (zabudowa, dzika eksploatacja), marnotrawstwo surowców towarzyszących wydobywaniu głównych surowców i odpadów górniczych, degradacja powierzchni ziemi.

31 Zanieczyszczenie powietrza: obniżenie plonów rolnych i bogactw leśnych, degradacja majątku trwałego (korozja), pogarszanie warunków zdrowotnych człowieka. Zanieczyszczenie wody: utrata źródeł wody dla potrzeb konsumpcyjnych, rolniczych utrata źródeł wody dla potrzeb konsumpcyjnych, rolniczych i przemysłowych, obniżenie zysków z gospodarki rybackiej (słodkowodnej i morskiej), utrata walorów miejsc rekreacji, pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka.

32 Zanieczyszczenie gleby: utrata terenów rolniczych i leśnych, pogorszenie warunków zdrowotnych człowieka (produkcja skażonej żywności). Wyczerpywanie się zasobów leśnych: obniżenie się zdrowotności lasów, obniżenie się zdrowotności lasów, spadek produkcyjności lasów, pogarszanie się warunków klimatycznych, wodnych i funkcji rekreacyjnych lasów.

33 Obniżenie się poziomu życia; pogarszanie się czystości wody, powietrza i żywności, utrata terenów wypoczynkowych, pogarszanie się zdrowia człowieka i jego wydajności w pracy, powstawanie u człowieka poczucia bezradności powodującej brak motywacji do pracy (głównie działań społecznych).

34 Człowiek chciałby przebywać w czystym i naturalnym środowisku. Nikogo nie trzeba przekonywać o potrzebie przeciwdziałania degradacji środowiska. Powstaje jednak pytanie, kto i z jakich środków finansowych ma to zrobić oraz czy ochronie środowiska podporządkować (tzn. ograniczyć) rozwój gospodarczy? Należy wypracować kompromis między potrzebami, możliwościami i kosztami.

35 Taki rozwój nazywany jest przez społeczeństwa świata zrównoważonym (lub trwałym) rozwojem, a w Polsce często ekorozwojem. Rozwój zrównoważony lub inaczej ekorozwój to polski odpowiednik angielskiego terminu sustainable development, który można zdefiniować jako:...gospodarowanie wykorzystywaniem przez człowieka biosfery w taki sposób, aby osiągnąć możliwie największe, trwałe korzyści z bieżącej produkcji i zbiorów - utrzymując potencjał (zdolności produkcyjne) biosfery dla zaspokojenia potrzeb i aspiracji przyszłych pokoleń.

36 W ustawie o ochronie i kształtowaniu środowiska (art. 3 ust. 3a) zawarta jest poniższa definicja zrównoważonego rozwoju, przez który rozumie się taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym w celu równoważenia szans dostępu do środowiska poszczególnych społeczeństw lub ich obywateli - zarówno współczesnego, jak i przyszłych pokoleń - następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych.

37 Zrównoważony rozwój jest czystym pragmatyzmem. Wychodząc z oczywistego pewnika, że ludzie będą dążyli do poprawy materialnego poziomu życia swojego i swoich dzieci, zwolennicy ekorozwoju starają się nie dopuścić by rozwój zmienił się w regres i zagładę.

38 Podstawowym założeniem rozwoju zrównoważonego jest przyjmowanie takich kierunków rozwoju gospodarki by: jakąkolwiek działalność produkcyjną prowadzić przy możliwie małym zużyciu naturalnych zasobów, zwłaszcza nieodnawialnych (surowców i energii) oraz przy jak najmniejszym oddziaływaniu na środowisko, produkowane wyroby były trwałe, wartościowe i zaspokajały rzeczywiste a nie wynikające z nieracjonalnych przesłanek mody i konsumpcyjnego stylu życia, potrzeby egzystencjalne pojedynczych obywateli i całego społeczeństwa.

39 Oprócz zapewnienia realizacji zrównoważonego rozwoju kraju dla ochrony środowiska istotne znaczenie ma przeciwdziałanie niszczeniu środowiska, które następuje w wyniku popełniania przez poszczególnych ludzi wykroczeń, a nawet przestępstw przeciwko środowisku.

40 Według prawa polskiego wykroczeniem jest czyn społecznie niebezpieczny o znamionach określonych w Kodeksie Wykroczeń lub innej ustawie, bezprawny, zawiniony i zagrożony karą zasadniczą aresztu do 3 miesięcy, ograniczenia wolności do 3 miesięcy, grzywny lub nagany. Odpowiedzialność za wykroczenia mogą ponosić tylko osoby fizyczne.

41 Najważniejsze wykroczenia przeciwko środowisku to: Nie przeprowadzanie wymaganych pomiarów zanieczyszczeń powietrza i promieniowania. Niestosowanie środków niezbędnych do zachowania równowagi przyrodniczej przy przygotowywaniu i wykonywaniu robót ziemnych zmieniające stosunki wodne albo naruszenie ustalonych przez IOŚ lub WIOŚ warunków prowadzenia robót na terenach o szczególnych wartościach społeczno-gospodarczych.

42 Nieprzestrzeganie zarządzeń nadzwyczajnych mających na celu ochronę powietrza, naruszenie wprowadzonych zakazów lub nakazów mających na celu ochronę walorów wypoczynkowych i krajobrazowych terenu, naruszenie zasad postępowania w parku wiejskim, naruszenie zakazu pogarszania warunków korzystania ze środowiska. Niszczenie roślinności służącej wiązaniu gleby albo roślin lub zwierząt przyczyniających się do oczyszczania środowiska, stosowania środków chemicznych, wykonywanie robót ziemnych lub korzystanie ze sprzętu mechanicznego albo urządzeń technicznych w sposób powodujący uszkodzenie drzew.

43 Nieprzestrzeganie wymagań ochrony środowiska przed odpadami. Nieprzestrzeganie obowiązków związanych z zapewnieniem ochrony środowiska przed promieniowaniem. Nieuwzględnienie wymagań ochrony środowiska w projektowanych, konstruowanych lub wytwarzanych maszynach i innych urządzeniach technicznych bez poddania ich obowiązkowej ocenie, co do zgodności z wymogami ochrony środowiska. Nie wyposażanie maszyny lub innego urządzenia w zabezpieczenia chroniące środowisko lub nie przeprowadzanie wymaganych okresowych kontroli.

44 W zakresie ochrony przyrody wykroczeniami są: Umyślne naruszenie zakazów mających na celu ochronę tworów przyrody. Nabywanie, przyjmowanie, pomaganie w ich zbyciu lub ukryciu przedmiotów pochodzących z wykroczenia (np. chronionych roślin lub zwierząt). W gospodarce wodnej za wykroczenia uznano m.in. korzystanie z wody lub wykonywanie urządzeń wodnych bez wymaganego pozwolenia wodno-prawnego, korzystanie z wody z przekroczeniem warunków określonych w pozwoleniu wodno-prawnym.

45 W budownictwie przyjęto, że wykroczenia popełnia ten, kto przy projektowaniu, wykonywaniu robót budowlanych nie spełnia obowiązków ochrony środowiska w budownictwie. W łowiectwie wykroczeniem jest m.in. podbieranie jaj i niszczenie gniazd ptaków łownych, przetrzymywanie zwierzyny bez odpowiedniego zezwolenia, hodowanie lub utrzymywanie bez zezwolenia chartów bądź ich mieszańców.

46 Przestępstwem przeciwko środowisku jest społecznie niebezpieczny czyn (o znamionach określonych w Kodeksie Karnym lub w innej ustawie), bezprawny, zawiniony i zagrożony wymierzoną przez sąd karą. Najważniejsze czyny uznane za przestępstwa godzące w zasady ochrony środowiska są następujące: Zanieczyszczenie wody, powietrza lub ziemi, które pociągnęło za sobą niebezpieczeństwo powszechne dla życia lub zdrowia ludzi albo dla mienia.

47 Niszczenia w świecie roślinnym i zwierzęcym w znacznych rozmiarach. Wyrąb drzewa w lesie w celu przywłaszczenia. Zanieczyszczenie morza olejami usuwanymi ze statków. Dopuszczenie do oddania do eksploatacji obiektu budowlanego lub zespołu obiektów bez jednoczesnego uruchomienia wymaganych urządzeń chroniących środowisko. Niedokonywanie rekultywacji gruntów.

48 Nie utrzymywanie we właściwym stanie urządzeń ochrony środowiska lub urządzeń zabezpieczających przed szkodliwymi uciążliwościami dla środowiska w postaci hałasu, wibracji lub promieniowania albo służących do unieszkodliwiania odpadów. Naruszenie przepisów o obowiązku ochrom gruntów rolnych wysokiej jakości i gruntów leśnych albo nie wykazywanie należytej staranności w zapewnieniu oszczędnego wykorzystania lub przejmowania bez zgody właściwego organu gruntów rolnych i leśnych na inne cele.

49