1. 7 Powiat krakowski 1. Zagrożenie powodziowe Największe zagrożenie powodziowe stwarza rzeka Wisła, która w dwóch odcinkach przepływa przez powiat krakowski. Bezpośrednie zagrożenie powodziowe występuje w gminach: Czernichów, Liszki, Skawina oraz Igołomia Wawrzeńczyce. Zwiększenie się poziomu wody w Wiśle może na terenie tych gmin powodować niekorzystne skutki wynikające z dwóch możliwych sytuacji: - wzrost poziomu wody w Wiśle powyżej poziomu alarmowego, co powoduje zamknięcie klap w śluzach wałowych, uniemożliwiając spływ wód do Wisły i przyczyniając się do wzrostu poziomu wód w lokalnych ciekach powodujących podtopienia, - dalszy wzrost poziomu wody w Wiśle może spowodować przelanie się wody przez koronę wałów, a następnie powstanie wyrwy i zalanie wysoką falą dużych obszarów. Może również nastąpić uszkodzenie jednego ze stopni wodnych (na rzece Wiśle i kanale Łączny Skawina). Uszkodzenie stopnia spowodowałoby również gwałtowny przepływ niszczący obwałowania położone poniżej. Obszary zagrożone zalaniem w wyniku uszkodzenia lub przelania się przez koronę wałów przeciwpowodziowych nazywa się strefą potencjalnego zagrożenia powodzią. W przypadku wystąpienia powodzi na tych obszarach z powodu uszkodzenia wałów, szacunkowa ilość poszkodowanych w poszczególnych gminach wynosi: - Czernichów 3 100, - Liszki 1 100, - Skawina 700, - Igołomia Wawrzeńczyce 1 200. W przypadku spływu rzeką Wisłą wód mogących zagrozić zniszczeniem obwałowań, przewiduje się ewakuację ludności z doliny Wisły. Na terenach zagrożonych powodzią może wystąpić niebezpieczeństwo zniszczenia takich obiektów jak: - mosty drogowe na rzekach, - odcinki szlaków kolejowych i drogowych. Dotyczy to szczególnie gmin: Skawina, Czernichów, Igołomia Wawrzeńczyce. Z ogólnej ilości 17 gmin powiatu krakowskiego w 10 ostatnich latach wystąpiły, różnych rozmiarów zjawiska powodziowe. 2. Gwałtowne zjawiska atmosferyczne Zmieniający się klimat na obszarze Europy zachodniej i środkowej powoduje powstawanie zjawisk charakterystycznych do tej pory dla obszarów występowania monsunów. Zwiększa się częstotliwość takich zjawisk atmosferycznych jak huraganowe wiatry i katastrofalne ulewy. Coraz częściej skutki gwałtownych zjawisk atmosferycznych odczuwalne są na terytorium naszego kraju. Do gwałtownych zjawisk atmosferycznych mogących powodować katastrofy bądź zagrożenia na dużą skalę zaliczamy: - huraganowe wiatry, - długotrwałe intensywne ulewy, - długotrwałe intensywne śnieżyce. Skutkami gwałtownych zjawisk atmosferycznych mogą być: - zagrożenie dla życia i zdrowia ludności, - katastrofy budowlane, - zniszczenia w infrastrukturze szczególnie energetycznej i telefonicznej, - zalania domów, obiektów przemysłowych, - zniszczenia w środowisku naturalnym, - paraliż komunikacyjny w przypadku śnieżyc, odcięcie niektórych rejonów. Intensywne opady śniegu występują najczęściej w północno zachodnich gminach Powiatu Krakowskiego, przy kierunku dróg północ południe, na odcinkach zlokalizowanych na otwartej przestrzeni i poniżej poziomu przyległego terenu. Opady śniegu, zawieje, zamiecie, a także ataki mrozu mogą sparaliżować życie w wielu miejscowościach przez izolację całych osiedli mieszkalnych, sołectw, gospodarstw rolnych. W okresach tych mogą wystąpić braki w dostawie gazu, ciepła, energii elektrycznej, żywności oraz zakłócenia w transporcie. Silne wiatry połączone z intensywnymi opadami śniegu oraz bardzo niskie temperatury mogą być przyczyną odmrożeń, wychłodzenia organizmu u wielu ludzi, w tym szczególnie u osób najbardziej zagrożonych, tj. bezdomnych, ubogich, osób starszych i samotnych. 63
3. Zagrożenie pożarowe Największe zagrożenie pożarowe stanowią obszary o większych skupiskach ludności i większym uprzemysłowieniu, tj. gminy: Skawina, Słomniki, Krzeszowice i Zabierzów. Obiektami przedstawiającymi duże zagrożenie pożarowe są zakłady produkcyjne, hurtownie, stacje paliw i gospodarstwa rolne. W przypadku niekorzystnych warunków meteorologicznych (długotrwały brak opadów) potencjalnie duże zagrożenie pożarowe występuje na obszarach leśnych Nadleśnictwa Krzeszowice, o powierzchni około 11.181 ha znajdujących się głównie na terenie gminy: Krzeszowice, Czernichów i Zabierzów oraz na obszarze leśnym Ojcowskiego Parku Narodowego o powierzchni około 1 300 ha. Do najbardziej zagrożonych obiektów na terenie powiatu krakowskiego należy zaliczyć: - Państwowe Zbiory Sztuki w Pieskowej Skale, - Kościoły o konstrukcji drewnianej, w szczególności w Racławicach, Paczółtowicach, Woli Radziszowskiej, Skawinie i Krzęcinie. 4. Zagrożenia budowlane Największe zagrożenie stwarzają budynki produkcyjne w zakładach, które posiadają środki przemysłowe oraz urządzenia ciśnieniowe, gdzie w wyniku awarii technologicznych może dojść do naruszenia statyki obiektu. Do zagrożeń budowlanych zalicza się również zawalenia i uszkodzenia budynków, obiektów mostowych, przepustów oraz korpusów drogowych, których w większości bezpośrednią przyczyną są powodzie. Katastrofy budowlane mogą występować również jako wtórne skutki huraganowych wiatrów, rozległych awarii sieci ciepłowniczej i wodociągowej, w wyniku których dochodzi do zalania podpiwniczeń budynków i osłabienia ich konstrukcji. Częstą przyczyną rozległych zniszczeń o charakterze katastrofy budowlanej są zdarzenia związane z wybuchem gazu jako następstwo zaniedbań bądź awarii instalacji gazowych. Z reguły zniszczeniu ulega mieszkanie, w którym nastąpił bezpośredni wybuch oraz część lokali sąsiadujących. Jest jednak pewien odsetek tego typu awarii, gdzie następuje trwałe naruszenie konstrukcji budynku i 100% lokatorów musi być ewakuowanych. Wobec braku budownictwa wielorodzinnego wielokondygnacyjnego (powyżej 3 pięter) katastrofy budowlane będące wynikiem przeciążeń konstrukcji są mało prawdopodobne. Katastrofy budowlane mogą mieć miejsce również w wyniku: - złego stanu technicznego starych budowli, - zmian warunków gruntowo wodnych, - błędów konstrukcyjnych i projektowych, - zastosowania niewłaściwych materiałów i elementów budowlanych, - samowoli budowlanej i braku nadzoru budowlanego, - zbyt późnego rozpoczęcia prac remontowych, - wadliwej instalacji gazowej i elektrycznej. W przypadku katastrof budowlanych prognozowane skutki mogą być następujące: - zagrożenie dla zdrowia i życia osób znajdujących się w obiekcie, - zagrożenie obiektów przyległych z koniecznością ewakuacji, - zagrożenie rozszczelnieniem się instalacji gazowych, a w konsekwencji potencjalne pożary obiektów, które uległy katastrofie. 5. Zagrożenia w transporcie Z uwagi na położenie geograficzne powiatu wokół Krakowa przez gminy wchodzące w skład Powiatu Krakowskiego przebiegają ważne szlaki komunikacyjne: - autostrada A 4 odcinek będący południowo zachodnim obejściem Krakowa biegnący przez gminy: Liszki, Zabierzów, Krzeszowice, Wielka Wieś, (odcinek Rząska Rudno), - droga krajowa nr 7, odcinki: biegnący z Krakowa w kierunku Zakopanego przez gminę Mogilany, (tzw. Zakopianka), oraz biegnący z Krakowa w kierunku Warszawy przez gminy: Zielonki, Michałowice, Iwanowice, Słomniki, (Węgrzce Wężerów, tzw. warszawska), - droga krajowa nr 94 biegnąca z Krakowa w kierunku Olkusza przez gminy: Wielka Wieś i Jerzmanowice- Przeginia, (Modlniczka Przeginia, tzw. droga olkuska), - droga krajowa nr 79 odcinki: biegnący z Krakowa w kierunku Jaworzna przebiegająca przez gminy Zabierzów i Krzeszowice, (Rząska Wola Filipowska, tzw. stara chrzanowska) oraz z Krakowa w kierunku Sandomierza przez gminę Igołomia Wawrzeńczyce (tzw. droga sandomierska), - droga krajowa nr 44 biegnąca z Krakowa w kierunku Oświęcimia przez gminę Skawina (Skawina Jaśkowice). Drogi wojewódzkie - droga wojewódzka nr 953 łącząca Skawinę z Kalwarią Zebrzydowską, przebiegająca przez gminę Skawina, 64
- droga wojewódzka nr 780 oś wschód zachód, przebiegająca przez gminy: Liszki i Czernichów, (tzw. oświęcimska), - droga wojewódzka nr 774 oś północ południe Zabierzów i Kryspinów, - droga wojewódzka nr 794 oś północ południe w kierunku Wolbromia, przebiegająca przez gminy: Zielonki, Skała, Sułoszowa, - droga wojewódzka nr 773 oś wschód zachód, przebiegająca przez gminy: Słomniki, Iwanowice, Skała i Sułoszowa, - droga wojewódzka nr 775 oś wschód zachód ze Słomnik w kierunku Proszowic, przebiegająca przez gminę Słomniki, - droga wojewódzka nr 776 Kocmyrzów Proszowice. W ruchu drogowym elementem, który ma wpływ na gwałtowny rozwój zagrożeń na obszarze powiatu krakowskiego to narastający wzrost transportu osób i towarów. Wśród przyczyn mających wpływ na wzrost zagrożenia zdarzeniami drogowymi należy wymienić: - systematyczny przyrost taboru samochodowego na drogach, co doprowadza do tworzenia się zatorów drogowych na głównych ciągach komunikacyjnych aglomeracji miejskich (DK nr 44), - pogarszający się stan nawierzchni drogowych na wszystkich ciągach komunikacyjnych wynikający z ich nadmiernej eksploatacji, - transport materiałów niebezpiecznych przez przewoźników głównie przez miasta i gminy powiatu krakowskiego (Skawina, Krzeszowice, Słomniki, Zabierzów, Świątniki Górne), - nie przestrzeganie przepisów ruchu drogowego przez użytkowników dróg, - nie korzystanie z Autostrady A 4 i wybieranie dróg alternatywnych przebiegających przez teren powiatu krakowskiego (DK nr 79 i DK nr 94), - brak obwodnic miejscowości. Prognozowanymi skutkami drogowych katastrof komunikacyjnych najczęściej są: - duża ilość poszkodowanych, - zagrożenie dla ludzi i środowiska pochodzące od substancji niebezpiecznych i ropopochodnych, - paraliż komunikacyjny, - duże straty materialne. Przez teren powiatu przebiegają też ważne linie kolejowe: - linia na osi północ południe (Kraków Warszawa), przebiegająca przez gminy: Kocmyrzów Luborzyca i Słomniki, - linia magistralna na osi wschód zachód (Kraków Katowice), przebiegająca przez gminy: Zabierzów, Krzeszowice, (Mydlniki Wola Filipowska), - linia na osi wschód zachód (Kraków Oświęcim z odgałęzieniem w kierunku południowym do Kalwarii Zebrzydowskiej), przebiegająca przez gminę Skawina (Sidzina Jaśkowice Wola Radziszowska). Transport lotniczy Na terenie powiatu znajduje się Port Lotniczy w Balicach o znaczeniu międzynarodowym. Lotnisko to, pełni rolę lotniska cywilnego, sanitarnego oraz wojskowego. Wzrost zagrożenia wynika ze zwiększającej się liczby linii lotniczych korzystających z lotniska w Balicach. Prawdopodobieństwo katastrofy może ulec zwiększeniu na skutek dynamicznie zwiększającej się od kilku lat liczby pasażerów (odpowiednio 841 123, 1 586 130, 2 367 257, 3 068199 w latach 2004, 2005, 2006 i 2007) jak również wzrostu udziału w przewozach tzw. tanich linii, które mogą stosować niższe reżimy bezpieczeństwa w transporcie lotniczym. Przy nasilającym się ruchu mogą wystąpić w każdej chwili duże zagrożenia związane ze złymi warunkami atmosferycznymi lub niespodziewanymi kolizjami w powietrzu, a także na lądzie z powodu wad technicznych czy aktów terroru, itp. Do najbardziej zagrożonych należy zaliczyć sam Port Lotniczy, lotnisko oraz miejscowości na trasie przelotów samolotów cywilnych i wojskowych. 6. Zagrożenia toksycznymi środkami przemysłowymi Zagrożenia katastrofą pochodzą również od toksycznych środków przemysłowych, które są magazynowane lub wykorzystywane w procesach technologicznych. Na terenie powiatu stwierdzono występowanie materiałów niebezpiecznych w niżej wymienionych zakładach pracy: - Zakład Produkcyjny "FELIX" w Niedźwiedziu propan butan, - Kopalnia Wapna Czatkowice materiały wybuchowe, - Firma ALPOCO - Sp. z o.o. aluminium rozpylone (różne frakcje), - Benda Lutz Sp. z. o.o w Skawinie płatkowy proszek aluminiowy, - PPB "Prefabet" w Skawinie proszek aluminiowy, - Materiały Ogniotrwałe VESUVIUS Skawina włókno kaolinowe, 65
- Elektrownia Skawina wodór. Duże potencjalne zagrożenie pożarowe i chemiczno ekologiczne stanowią także stacje paliw zlokalizowane na terenie powiatu krakowskiego. Transport drogowy toksycznych środków przemysłowych przez tereny powiatu stanowi realne zagrożenie. Wynika to z ciągłego wzrostu natężenia ruchu, przebiegu ważnych tras drogowych przez tereny gęsto zaludnione i braku obwodnic wielu miejscowości powiatu. Ewentualne zdarzenia komunikacyjne połączone z rozszczelnieniem się zbiorników i uwolnieniem się toksycznych środków przemysłowych mogą powodować zagrożenie, w zależności od gęstości zaludnienia, dla znacznej liczby mieszkańców oraz dla środowiska naturalnego. Przewóz toksycznych środków przemysłowych przez tereny powiatu na dużą skalę odbywa się szlakami kolejowymi. Potencjalna katastrofa kolejowa połączona z rozszczelnieniem cystern może powodować dużo większe zagrożenie ze względu na duże ilości środków przewożonych jednorazowo transportem kolejowym. Czynnikami mogącymi powodować skażenie niebezpiecznymi środkami toksycznymi jest niekontrolowane magazynowanie i transport tych substancji (szara strefa działalności gospodarczej). W takim przypadku utrudniona jest identyfikacja czynnika oraz jego ilość, co może dodatkowo potęgować zagrożenie. W przypadku awarii i uwolnienia się toksycznych środków przemysłowych w zależności od warunków atmosferycznych, ilości i rodzaju środka mogą wystąpić następujące zagrożenia: - straty sanitarne, - zagrożenie dla życia i zdrowia mieszkańców w bezpośrednim sąsiedztwie rejonu katastrofy, - skażenie środowiska, - paraliż komunikacyjny. 7. Zdarzenia radiacyjne Zdarzeniem radiacyjnym nazywamy wydarzenie, które zaszło na terenie kraju lub poza jego granicami, związane z materiałem promieniotwórczym, źródłem promieniowania jonizującego, opadem promieniotwórczym lub innymi źródłami promieniowania powodującymi powstanie odbiegających od normy poziomów promieniotwórczości niebezpiecznych dla życia lub szkodliwych dla zdrowia. Źródłem skażeń promieniotwórczych na terenie powiatu mogą być: - awarie w elektrowniach jądrowych rozmieszczonych w państwach sąsiadujących z naszym krajem (w ramach zagrożenia ogólnopolskiego), - wypadki podczas transportu materiałów radioaktywnych, - atak terrorystyczny z użyciem materiałów promieniotwórczych. W odległości 300 km od granic Polski pracuje 10 elektrowni jądrowych. Z państw sąsiadujących z Polską tylko Białoruś nie korzysta z siłowni jądrowych. Najbliżej naszych granic zlokalizowane są elektrownie w Dukovanach (Czechy) 122 km, Mochowcach (Słowacja) 125 km, Temelin, Bohunice (Słowacja) 128 km oraz ukraińska siłownia Rowno 140 km, które mogą prowadzić do narażenia ludności na dawki promieniowania jonizującego przekraczające dawki graniczne. Na terenie Powiatu Krakowskiego znajduje się kilka zakładów posiadających środki izotopowe, są to: - Vesuvius w Skawinie, - Instytut Zootechniki, Zakład Fizjologii Zwierząt w Aleksandrowicach, - KPRD w Balicach, - PLL "LOT" Magazyn Frachtu w Balicach, - PPB "Prefabet" w Skawinie, - Kopalnia Wapienia w Czatkowicach, - Lajkonik Snacks, Bahlsen Sweet, Biogran w Skawinie. 8. Zagrożenia wynikające z infrastruktury komunalnej Na terenie powiatu krakowskiego istnieje wiele urządzeń infrastruktury komunalnej, która w chwili awarii stwarza duże zagrożenie dla ludności zamieszkującej w pobliżu tych obiektów. Należą do nich w szczególności: - główne gazociągi wysokoprężne, przebiegające przez miejscowości: Jaśkowice Skawina Sidzina Zabierzów (stacja węzłowa, gazociąg o średnicy 500 mm), Wola Filipowska Krzeszowice Zabierzów Sidzina (gazociąg o średnicy 250 mm), Przeginia Jerzmanowice Zielonki (gazociąg o średnicy od 250 do 400 mm), - zagrożenie ze strony linii wysokiego napięcia nad terenami o intensywnej zabudowie, - sieć ciepłownicza na terenie miasta Skawiny oraz magistrala ciepłownicza na trasie Skawina Kraków, która w chwili awarii stwarza zagrożenie wybuchem pary technicznej. 66
9. Zagrożenia epidemiologiczne Na terenie powiatu zagrożenia epidemiologiczne mogą pochodzić z następujących źródeł: - spożycie zakażonej żywności lub wody, - poprzez kontakty z osobą zakażoną, - w sytuacji powodziowej w wyniku wystąpienia rzek lub długotrwałych opadów atmosferycznych szczególnie w rejonach o dużej ilości szamb i indywidualnych ujęć wody, - jako skutek ataku bioterrorystycznego. Wyróżnia się dwa rodzaje rozprzestrzeniania się epidemii: - źródło punktowe (żywność, ujęcia wody), - poprzez kontakty osobiste. 10. Akty terroru Obserwowany w ostatnim czasie wzrost przestępczości oraz powstawanie zorganizowanych grup przestępczych, łatwość dostępu do broni i materiałów wybuchowych powoduje wzrost aktów przemocy w naszym kraju. Sytuacja międzynarodowa również jest niestabilna i może sprzyjać aktom terroru na terenie naszego kraju organizowanym i przeprowadzanym przez czynniki zewnętrzne. Tereny powiatu krakowskiego mogą być dotknięte tymi zjawiskami w bardzo ograniczonej skali, polegającymi na: - zdetonowaniu ładunków w miejscach publicznych takich jak: obiekty komunikacyjne, obiekty handlowe, szkoły, obiekty administracji lokalnej, - zastosowaniu groźby zdetonowania ładunku wybuchowego, - przekazaniu fałszywych informacji o podłożeniu ładunku wybuchowego w obiekcie użyteczności publicznej, - skażeniu ujęć wody oraz zatruciu wodociągów lub żywności wysokotoksycznymi substancjami chemicznymi, - przesyłaniu korespondencji, paczek z toksycznymi substancjami, zarazkami bądź ładunkami wybuchowymi. 67