Analiza kosztów przetwarzania i ich wpływ na możliwości odzysku surowców ze zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego ZSEE Jolanta Okońska-Kubica Prezes Centrum Kooperacji Recyklingu not for profit system sp. z o.o. Koordynator Klastra
Przyśpieszony postęp technologiczny oraz celowe skracanie życia produktu przyczyną lawinowego przyrostu odpadu elektronicznego. Każdego roku w Polsce powstaje ponad 200 tys. ton odpadu elektronicznego. Do przetransportowania takiej masy potrzeba 25.000 ciężarówek. Gdyby ustawić je jedna za drugą, stworzyłyby kolumnę od Warszawy do Gdańska.
Kwalifikacja zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego Zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny zaliczany jest do grupy odpadów niebezpiecznych. Jest tak głównie z powodu zawartości w nich substancji i pierwiastków niebezpiecznych groźnych dla życia, zdrowia i środowiska.
Dyrektywa UE jako początek System zbierania i przetwarzania zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego został stworzony w Polsce w roku 2005, jako implementacja Dyrektywy 2002/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 stycznia 2003 r., oraz dyrektywy 2003/108/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę 2002/96/WE (ang. Directive on waste electrical and electronic equipment, w skrócie WEEE). 1 stycznia 2016 r. weszła w życie nowa ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z dnia 11 września 2015 r., która stanowi implementację nowej dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady Europy nr 2012/19/UE z 4 lipca 2012 r.
Odpowiedzialność wprowadzających Celem nadrzędnym dyrektywy jest zminimalizowanie negatywnego wpływu odpadów elektronicznych na środowisko. Dyrektywa czyni wprowadzających, czyli producentów, dostawców i importerów odpowiedzialnymi za zbieranie, ponowne użycie, recykling i odzyskiwanie odpadów elektronicznych, w myśl zasady - zanieczyszczający płaci.
Polskę obowiązują poziomy zbiórki, przetwarzania i recyklingu ZSEE Dyrektywa UE zobowiązuje państwa członkowskie do osiągania minimalnych poziomów zbiórki zużytych urządzeń elektrycznych i elektronicznych. W 2016 r. wskaźnik dla Polski wynosi 40% Niewywiązanie się przez Polskę poziomów zbiórki niesie za sobą ryzyko kar finansowych.
Oznacza to, że - jest rynkiem regulowanym poprzez zobowiązania nałożone na Polskę przez UE! - musi istnieć stabilny system finansowania zbiórki, przetwarzania i recyklingu ZSEE uniezależniony chociażby od obowiązujących na rynkach światowych cen surowców (wahania cen metali czy ropy naftowej)
Obecnie istniejący w Polsce system nie zapewnia realizacji celów, do jakich został powołany!!
Konstrukcja rynku ZSEE w Polsce Konsument pokrywa Koszt Gospodarki Odpadami wliczony w cenę produktu Źródło: Ustawa o zużytym sprzęcie elektryczny i elektroniczny z 11 września 2015 r.
Uczestnicy systemu ZSEE w Polsce (według stanu na dzień 31.12.2015) Wprowadzający (5 626 firm) Organizacje Odzysku (8 firm) Zbierający (13 330 firm) Zakłady Przetwarzania (180 firm) Recyklerzy (120 firm) Źródło: GIOŚ, Raport o funkcjonowaniu systemu gospodarki zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym w 2014 r.
Rola wprowadzających w systemie Wprowadza do obrotu sprzęt elektryczny i elektroniczny producenci, importerzy i odpowiada za sfinansowanie systemu zbiórki i przetwarzania zużytego sprzętu w myśl zasady ZANIECZYSZCZAJĄCY PŁACI Wprowadzający sprzęt wykonuje obowiązki określone w ustawie samodzielnie lub za pośrednictwem organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego Wykonywanie obowiązków za pośrednictwem organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego nie zwalnia wprowadzającego sprzęt z odpowiedzialności za realizację tych obowiązków. 11
Rola organizacji odzysku w systemie Zgodnie z obowiązującym w Polsce prawem akcjonariuszami organizacji odzysku prowadzonych w formie spółek akcyjnych są wyłącznie producenci, wprowadzający sprzęt oraz reprezentujące ich związki pracodawców lub branżowe izby gospodarcze. Oznacza to, że w przypadku organizacji for profit wypracowany zysk trafia w postaci dywidendy do wprowadzających (akcjonariuszy). Pełnienie roli pośrednika pomiędzy wprowadzającym a zakładem przetwarzania, któremu wprowadzający przekazuje środki finansowe aby w jego imieniu zorganizował, zarządzał lub prowadził przedsięwzięcia związane ze zbieraniem, przetwarzaniem, recyklingiem, oraz unieszkodliwiania ZSEE Prowadzenie publicznych kampanii edukacyjnych, na które są zobowiązane przeznaczyć 5% przychodów netto uzyskanych w danym roku kalendarzowym 12
Rola zakładów przetwarzania w systemie Przez zakład przetwarzania rozumie się instalację, obiekt budowlany lub jego część, w których prowadzony jest demontaż ZSEE oraz przygotowanie do ponownego użycia ZSEE lub odpadów pozostałych pod demontażu ZSEE Zakład ma obowiązek przyjęcia co najmniej nieodpłatnie każdego zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego!!! Dzisiaj każdy zakład jest również zbierającym 13
Rola recyklerów w systemie Recyklerem jest uprawniony odbiorca odpadówsurowców od zakładów przetwarzania pochodzących z demontażu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego Warunek: recykler musi spełniać określone ustawą kryteria. 14
Masa sprzętu ZSEE wprowadzonego na polski rynek 540 520 517 519 513 519 500 480 480 487 481 486 460 455 455 455 440 420 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Masa sprzętu wprowadzanego na rynek [szacunkowo w tys. ton] Źródło: opracowanie własne na podstawie raportów GIOŚ, CECED Polska
Minimalne poziomy zbierania ZSEE przez wprowadzających Zgodnie z nowymi przepisami, przedsiębiorca wprowadzający na rynek sprzęt jest zobowiązany do osiągania minimalnego poziomu zbierania ZSEE w wysokości co najmniej 40% masy sprzętu wprowadzonego do obrotu w trzech poprzednich latach. A od 2021 roku 65%. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 35% * 40% 40% 40% 40% 40% 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Żródło: GIOŚ 65% Poziomy zbierania * W 2015 roku minimalny poziom zbierana dotyczył wyłącznie rynku B2C
Obowiązek zbierania ZSEE w tys. ton 400,0 350,0 Obowiązek zbierania i przetworzenia ZSEiE w latach 2009-2021 338,0 300,0 250,0 200,0 150,0 179,4 207,7 208,0 208,0 208,0 208,0 100,0 50,0 0,0 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 Obowiązek zebrania i przetworzenia [tys.ton] Źródło : opracowanie własne na podstawie raportów GIOŚ, CECED Polska
Prognozy rozwoju rynku ZSEE
Środki przekazane na system a koszty wprowadzającego 140 środki przekazane na system [mln zł] 120 100 80 60 40 20 0 85,0 39,5 115,0 102,1 50 96,0 83,0 85,0 78,3 76,7 74,3 38,4 37,2 36,4 78,0 70,6 24,6 81,0 65,0 85,0 62,0 21 22 0,0 0,0 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Koszty wprowadzających prognoza wg min. CECED [mln zł] 100,0 Realne koszty wprowadzających 45,0 prognoza Źródło : opracowanie własne na podstawie raportów GIOŚ, CECED Polska, KGOIR
Struktura wydatków środków pieniężnych w organizacjach odzysku w latach 2006-2013 W latach 2006 2013 organizacje odzysku przekazały niewiele ponad połowę swoich przychodów na realne przetwarzanie. Generują wysokie koszty własne. Organizacje działające w formule For Profit przeznaczyły prawie 70 mln zł na dywidendy. Natomiast organizacje Not For Profit tworzą rezerwy na poczet przyszłych kosztów. Źródło: dane ze sprawozdań finansowych organizacji (KRS)
Realne koszty zagospodarowania odpadów elektronicznych [zł/kg] System finansuje zaledwie 11% realnych kosztów zbierania i przetwarzania zużytego sprzętu 0,11/0,97 zł/kg. Jednocześnie zakład przetwarzania przejmuje w umowie z organizacją odzysku całe ryzyko związane z niewykonaniem obowiązku w wysokości 5,40 zł/kg (3 x 1,80 zł kara za niewykonanie obowiązku opłata produktowa zbiórka, recykling, odzysk). WYSZCZEGÓLNIENIE KOSZTÓW Koszt [ PLN / 1 kg odpadu ] 1. Zakup i transport sprzętu od zbierających 0,41 zł 2. Pracownicy 0,16 zł 3. Techniczne 0,22 zł 4. Koszty ogólne i administracyjne 0,18 zł SUMA 0,97 zł Źródło: KGOIR
Średnia cena za zbieranie i przetworzenie 1 kg ZSEE finansowana przez wprowadzających i organizacje odzysku [zł/kg] cena dla ogranizacji płacona przez wprowadzajacych (zł/kg) cena dla zakładu przetworzenia płacona przez organizację (zł/kg) 0,9 0,8 0,65 0,55 0,35 0,21 0,65 Wprowadzający płaci za 100% wprowadzonego na rynek sprzętu elektrycznego i elektronicznego Organizacja płaci za obowiązujący w danym roku poziom zbiórki i przetworzenie!!!. W 2016 roku za 40%!!!! 0,32 0,3 0,25 0,2 0,16 0,15 0,15 0,14 0,13 Jedynie w 2008 roku cena za zebranie i przetworzenie 1 kg ZSEE, którą płaciły organizacje była zbliżona do realnego kosztu gospodarowania ZSEE 0,12 0,11 0,12 0,09 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: raport KGOIR
Sytuacja w zakładach przetwarzania 2 000,0 zł 1 500,0 zł 1 000,0 zł 500,0 zł 0,0 zł Płaca minimalna wzrosła o 33,5% 1 386,0 zł 1 500,0 zł 1 600,0 zł 1 680,0 zł 1 750,0 zł 1 850,0 zł 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Płaca minimalna 33,5% Ceny metali 2011-2016 2011 2012 2013 2014 2015 2016-40,7% -38,5% -52,5% Źródło: KGOIR
Podsumowanie - Wartość systemu w 2016 r. liczona wg rzeczywistych kosztów zbiórki i przerobu jednego kilograma (0,90 zł/kg) powinna wynieść 187 mln zł, podczas gdy faktycznie do systemu trafi 22 mln zł tj. 12 % - Efektem jest: - krytyczna sytuacja finansowa zakładów przetwarzania należących do sektora MŚP (85% to firmy polskie bez udziału kapitału zagranicznego) - brak środków finansowych na dostosowanie do unijnych standardów przetwarzania - brak środków na inwestycje co hamuje rozwój branży i ogranicza możliwości realizacji projektów finansowanych z funduszy unijnych
Rozwój czy upadek? Rozwój systemu ZSEE wymaga coraz większych nakładów finansowych na dostosowanie się zakładów przetwarzania do nakładanych przez ustawodawcę wymagań prawnych, organizacyjnych i technologicznych. Ministerstwo planuje min. zaostrzenie standardów przetwarzania, które będą wymagały bardzo potężnych nakładów finansowych. Niestety bez właściwego poziomu dofinansowania, firmy z sektora MSP nie będą w stanie przystosować się do tych wymogów. Coraz więcej uczestników systemu widzi swój rozwój we współpracy z polską nauką realizacja Realizacja innowacyjnych projektów inwestycyjnych czy badawczo chociażby w zakresie opracowywania i wdrażania innowacyjnych technologii z zakresu przetwarzania, odzysku czy recyklingu materiałowego.
Rozwój wymaga stabilności branży Podmioty gospodarcze ubiegające się o fundusze zewnętrzne pochodzące z UE muszą wykazać stabilność swojego biznesu przez cały okres realizacji projektu. Przy ocenie uwzlędnia się: aspekt finansowy, czyli tzw. zdolność finansową (wysokość i struktura przychodów, dochodowość podmiotu i zdolność do zaciągania dodatkowych obciążeń, struktura bilansu w tym posiadany majątek, zadłużenie) aspekt rynkowy (ryzyko dużej konkurencji i załamania się rynku, rentowność branży) aspekt prawny (ryzyko niestabilności systemu prawnego, zmiany prawa miejscowego, pozwolenia/licencje/koncesje) aspekt środowiskowy (decyzje środowiskowe, plan zagospodarowania miejscowego) aspekt organizacyjny (zasoby osobowe i rzeczowe niezbędne do realizacji projektu, itd.)
Czy Polska jest gotowa na ilość odpadów powstających w następnych latach? Brak spójnego systemu zbierania elektro odpadów Brak wystarczającej liczby recykerów frakcji wielomateriałowych Brak zachęt dla producentów na do używania surowców z recyklingu Brak gospodarki wspierającej produkty z recyklingu Bardzo duże uzależnienie cen surowców od giełd światowych ( giełdy metali, ceny ropy naftowej) Bardzo dużych zdolności produkcyjnych i uzależnienie od innych państw EU a także Chin
System gospodarowania ZSEE wpisuje się w zakres krajowej inteligentnej specjalizacji KIS 11. Minimalizacja wytwarzania KIS 11 odpadów, w tym niezdatnych do przetworzenia oraz wykorzystanie materiałowe i energetyczne odpadów. I. Minimalizacja wytwarzania odpadów (m.in. produkcja bezodpadowa lub niskoodpadowa) II. III. IV. Bezpieczne metody postępowania z odpadami przewidzianymi do dalszego zagospodarowania lub unieszkodliwienia Innowacyjne technologie odzysku, w tym recyklingu Innowacyjne technologie odzysku i recyklingu energetycznego Opracowała firma: 28
www.klasterodpadowy.com Dziękuję za uwagę Jolanta Okońska Kubica tel. + 48 533 649 605 e-mail: biuro@klasterodpadowy.com