Podstawy prawa zabezpieczenia społecznego Pomoc społeczna dr Eliza Mazurczak-Jasińska
Pomoc społeczna podstawa prawna ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Tekst jedn.: Dz. U. 2015 r. poz. 163)
Pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. (art. 2 ust. 1 UPS)
Prawnomiędzynarodowe źródła prawa do pomocy/ opieki społecznej: Europejska Karta Społeczna Rady Europy z 1961 r., art. 13 prawo do pomocy społecznej; Wspólnotowa Karta Socjalna Praw Podstawowych Pracowników z 1989 r.; Karta Praw Podstawowych UE; Rozporządzenie Parlamentu EU i Rady Nr 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego.
Inne akty: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 r., Konwencja o Prawach Dziecka ONZ z 1989 r., umowy bilateralne (np. z Bułgarią, Węgrami, Finlandią, Niemcami).
Zadania pomocy społecznej (art. 15 UPS) 1) przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń; 2) pracy socjalnej; 3) prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej; 4) analizie i ocenie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej; 5) realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych; 6) rozwijaniu nowych form pomocy społecznej i samopomocy w ramach zidentyfikowanych potrzeb.
Obowiązek zapewnienia realizacji zadań pomocy społecznej spoczywa na jednostkach samorządu terytorialnego oraz na organach administracji rządowej w zakresie ustalonym ustawą.
Zasady pomocy społecznej 1. Zasada subsydiarności (pomocniczości): a) zasada subsydiarności jako zasada organizacji pomocy społecznej; b) zasada subsydiarności jako zasada przyznawania pomocy.
Zasady pomocy społecznej (c.d.) 2. Zasada współdziałania (art. 4, art. 11 ust. 2 UPS); Kontrakt socjalny jako szczególna forma współdziałania w poprawie sytuacji bytowej (art. 108 UPS)
Zasady pomocy społecznej (c.d.) 3. Zasada poszanowania godności człowieka 4. Zasada indywidualizacji 5. Zasada uznaniowości 6. Zasada adekwatności potrzeb do celów i możliwości pomocy społecznej
Ogólne przesłanki przyznania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej: spełnienie kryterium dochodowego (z wyjątkami określonymi w art. 8 ust. 1 UPS) przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 UPS lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej, np. sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, zdarzenie losowe i sytuacja kryzysowa, klęska żywiołowa lub ekologiczna.
Prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, 41, 53a, 78 i 91, przysługuje: 1) osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty 542 zł zwanej kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej, 2) osobie w rodzinie, w której dochód na osobę nie przekracza kwoty 456 zł zwanej kryterium dochodowym na osobę w rodzinie, 3) rodzinie, której dochód nie przekracza sumy kwot kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, zwanej kryterium dochodowym rodziny.
Dochód suma miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku; lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony; bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej; pomniejszona o: miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz ubezpieczenia społeczne oraz kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób. (art. 8 ust. 3 UPS)
Pojęcie rodziny w ustawie o pomocy społecznej: osoby spokrewnione lub niespokrewnione pozostające w faktycznym związku, wspólnie zamieszkujące i gospodarujące (art. 6 pkt 14 UPS)
Przez osobę samotnie gospodarującą rozumiemy osobę prowadzącą jednoosobowe gospodarstwo domowe.
Pomocy społecznej udziela się osobom i rodzinom w szczególności z powodu m.in.: ubóstwa; sieroctwa; bezdomności; bezrobocia niepełnosprawności; długotrwałej lub ciężkiej choroby; przemocy w rodzinie. (art. 7 UPS)
Rodzaje świadczeń z pomocy społecznej Świadczenia pieniężne, np. zasiłek stały, pomoc na usamodzielnienie się oraz na kontynuowanie nauki. (art. 36 pkt 1 UPS) Świadczenia niepieniężne, np. składki na ubezpieczenia społeczne, usługi opiekuńcze. (art. 36 pkt 2 UPS)
Świadczenia z pomocy społecznej posiadające status publicznego prawa podmiotowego, np. zasiłek stały posiadające status publicznego prawa podmiotowego, ale organ działa w ramach uznania administracyjnego, np. zasiłek okresowy nieposiadające statusu publicznego prawa podmiotowego, ale będące zadaniem obowiązkowym gminy, przyznawane w ramach uznania administracyjnego, np. zasiłki celowe przyznawane w ramach uznania administracyjnego, np. zasiłki celowe specjalne
Świadczenia z pomocy społecznej okresowe, np. zasiłek okresowy jednorazowe, np. zasiłek celowy
Świadczenia z pomocy społecznej zwrotne, np. zasiłek okresowy (art. 41 ust. 2 UPS) bezzwrotne, np. zasiłek stały
Zasiłek stały (art. 37 UPS) Warunki przyznania prawa : pełnoletniość; całkowita niezdolność do pracy z powodu wieku (osiągnięcie wieku emerytalnego określonego w art. 24 ust. 1a i 1b oraz w art. 27 ust. 2 i 3 ustawy z o emeryturach i rentach); całkowita niezdolność do pracy z powodu niepełnosprawności; dochód niższy od kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub osoby w rodzinie; brak przesłanek negatywnych.
Wysokość : Zasiłek stały c.d. różnica pomiędzy kryterium dochodowym a dochodem osoby lub rodziny, dolna granica: 30 zł miesięcznie, górna granica: 529 zł miesięcznie. (art. 37 ust. 2, 3 UPS)
Warunki przyznania prawa: Zasiłek okresowy (art. 38 UPS) w szczególności: długotrwała choroba, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego; kryterium dochodowe; brak przesłanek negatywnych.
Wysokość: Zasiłek okresowy c.d. w granicach różnicy między kryterium dochodowym a dochodem osoby lub na osobę w rodzinie, nie mniej niż 50 % tej różnicy; górna granica: 418 zł miesięcznie; dolna granica: 20 zł miesięcznie.
Zasiłek celowy ( typowy ) art. 39 UPS Warunki przyznania prawa: cel: zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej; występowanie potrzeby; kryterium dochodowe; decyduje uznanie organu.
Wysokość : Zasiłek celowy ( typowy ) c.d. określana w granicach uznania organu; granice: potrzeby wnioskodawcy oraz cele i możliwości pomocy społecznej.
Zasiłek celowy ( nietypowy ) art. 40 UPS Warunki przyznania prawa: poniesienie straty w wyniku zdarzenia losowego; poniesienie straty w wyniku klęski żywiołowej lub ekologicznej; kryterium dochodowe lub bez względu na dochód. Może nie podlegać zwrotowi.
Specjalny zasiłek celowy (art. 41 UPS) Warunki przyznania prawa: cel: zaspokojenie niezbędnej potrzeby bytowej, występowanie potrzeby, stwierdzenie szczególnie uzasadnionego przypadku, dochody przekraczające kryterium dochodowe. Wysokość specjalnego zasiłku celowego: kwota nieprzekraczająca kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny.
Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.
Warunki przyznania prawa do obligatoryjnych usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych: osoba samotna (osoba samotnie gospodarująca, niepozostająca w związku małżeńskim i nieposiadająca wstępnych ani zstępnych), z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagana jest pomoc innych osób, brak takiej pomocy.
Warunki przyznania prawa do fakultatywnych usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych: z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymagana jest pomoc innych osób, brak takiej pomocy, niezamieszkiwanie z małżonkiem, wstępnymi i zstępnymi.
Usługi opiekuńcze obejmują: pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem.
Rada gminy określa, w drodze uchwały: szczegółowe warunki przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, szczegółowe warunki częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, tryb ich pobierania.
Dom pomocy społecznej (DPS) Warunki umieszczenia w domu pomocy społecznej: wymaganie całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, brak możliwości samodzielnego funkcjonowania w codziennym życiu, usługi opiekuńcze są niewystarczające.
Domy pomocy społecznej, w zależności od tego, dla kogo są przeznaczone, dzielą się na domy dla: 1) osób w podeszłym wieku; 2) osób przewlekle somatycznie chorych; 3) osób przewlekle psychicznie chorych; 4) dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie; 5) dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie; 6) osób niepełnosprawnych fizycznie, 7) osób uzależnionych od alkoholu.
Zasady odpłatności za pobyt w DPS: mieszkaniec domu wnosi opłatę w wysokości nieprzekraczającej 70 % swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70 % tego dochodu; małżonek, zstępni przed wstępnymi wnoszą opłatę zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 ustawy; gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej wnosi opłatę w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez te inne osoby.