RENATURYZACJA RZEKI NIDY NA ODCINKU DELTY ŚRÓDLĄDOWEJ

RENATURYZACJA RZEKI NIDY NA ODCINKU DELTY ŚRÓDLĄDOWEJ Wojciech Bartnik&Andrzej Strużyński

Charakterystyka aktualnego stanu rzeki i doliny - Powierzchnia dorzecza - 3862.8 km2 - Wielkość zlewni w: Brzegach w km 97.8-2259 km2, - Motkowicach w km 76.1-2499 km2, - Pińczowie w km 56.8-3352 km2. Zlewnia Nidy jest wyraźnie rozdzielona na dwie do siebie zbliżone zlewnie cząstkowe: Biała Nida 1033 km2, Czarna Nida 1226 km2. - Długość rzeki Nidy - 151.2 km Zlewnia Białej Nidy: Płaskowyż Jedrzejowski i Niecka Nidziańska, Zlewnia Czarnej Nidy: Wyżyna Kielecko-Sandomierska i Pogórze Szydłowskie.

Charakterystyka aktualnego stanu rzeki i doliny Odcinek Nidy środkowej od Pińczowa do Motkowic w latach 60-tych wyróżniał się bardzo bogatą siecią hydrograficzną lewostronną i prawostronną. Bezpośrednia zlewnia cząstkowa dla tego rejonu wynosi 853 km2.. Przepływy charakterystyczne w rejonie Motkowice: Q50% = 130 m3/s, Q1% = 375 m3/s, w Pińczowie Q50% = 150 m3/s, Q1% = 450 m3/s. Średni spadek doliny w obszarze Delty Śródlądowej I = 0,007

Zalożenia programowo-przestrzenne Tereny po melioracji w obszarze zlewni rzeki Nidy na odcinku Motkowice - Pińczów

Główne cele renaturyzacji rzeki Nidy - wzrost zróżnicowania biologicznego i zwiększenie walorów przyrodniczych; - wzrost walorów krajobrazowych, rekreacyjnych i turystycznych turystyka kajakowa; - poprawa jakości wody; - zwiększenie możliwości retencyjnych; - zachowanie ciągłości ekosystemu rzeki; - ochrona przed powodzią osiedli zagrożonych wylewami; - wyznaczenie stref zintegrowanego rozwoju gospodarczego.

Zalożenia programowo-przestrzenne Podział funkcjonalny terenów według stref użytkowania

Schemat i kierunki działań renaturyzacji rzeki Nidy

1.00 0.90 0.80 0.70 0.60 0.50 0.40 0.30 0.20 0.10 0.00 0.2 0.25 0.3 0.35 0.4 0.45 0.5 0.55 0.6 V [m*s-1] 0,80 h [m] y/h [- ] R 2 = 0,7327 R 2 = 0,8709 koryto naturalne 0,70 koryto uregulowane 0,60 0,50 0,40 0,30 0,20 0,000 0,002 0,004 Q [kg/s] 0,006

założenia; -spadek I=0.66%, - spadek doliny, - przepływ podzielony na 50% w korycie uregulowanym i po 25% Stara Nida I i II, - oraz 50% dla starorzecza w Sobowicach w stosunku do przepływu w korycie głównym, szerokość koryta głównego 24m, - szerokość koryta starorzeczy Nidy I i II od 8-12 m w zależności od wielkości starorzeczy i wielkości przepływu, - krzywizny i łuki zbliżone do naturalnych,

zadania szczegółowe; - wydłużenie istniejącej trasy o około 25%, - uaktywnienie starorzeczy Nidy I i II około 9000m, - uaktywnienie starorzeczy w obrębie Sobowic około 3 000 m, - ochrona przeciwpowodziowa po renaturyzacji - stworzenie warunków do osadzania materiału dennego w korycie cieku,

zadania szczegółowe; - wytworzenie koniecznych brodów przy likwidacji dróg lokalnych, - ochrona przed powodzią Umianowic odprowadzenie spływu powierzchniowego, - otwarcie doliny celem zwiększenie retencji dolinowej przez częściową rozbiórkę wałów powodziowych na brzegu lewym, - opracowanie map zalewów powodziowych dla powodzi miarodajnej na podstawie symulacji powodzi dla przepływów Q1% i Q10% i w wyniku tej symulacji ochrona terenów zagrożonych powodzią.

Obliczone parametry równowagi hydrodynamicznej rzeki Nidy na odcinku renaturyzacji: B=34-41m, hgr=0.50m, vgr=0.38 m/s, fm=0.025, Jgr=0.0007 Frgr=0.19

Q 1% - wariant A

Q 1% - wariant B

Opracowanie map zalewu na podstawie obliczeń wykonanych w programie HEC-RAS i Numerycznego Modelu Terenu

Analiza układu poziomego cieku wsp. rozwinięcia trasy krzywoliniowość łuku

Odcinki uregulowane - Nida koryto główne 1.400 1.300 1.200 1.100 WARTOŚĆ ŚREDNIA 1.000 0.900 0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 0.06 0.07 0.08 0.09 0.1 Koryto Starej Nidy II -1 Krzywizna 1/R [m ] 1.400 1.350 Współczynnik krzywoliniowości Sl [-] Współczynnik krzywoliniowości Sl [-] 1.500 1.300 1.250 1.200 1.150 Wartość po renaturyzacji 1.100 1.050 Wartość średnia Stara Nida II 1.000 0.950 0.900 0 0.02 0.04 0.06 0.08 0.1 0.12-1 Krzywizna 1/R [m ] 0.14 0.16 0.18 0.2

Odcinki renaturyzowane - Nida koryto główne 250 y = 0.738x + 23.387 150 100 Koryto Starej Nidy II 50 250 0 0 50 100 150 200 250 300 350 Promień łuku R [m] 400 y = 0.5773x + 17.484 200 Długość łuku L [m] Długość łuku L [m] 200 150 100 50 0 0 50 100 150 200 Promień łuku R [m] 250 300 350 400

Odcinki uregulowane - Nida koryto główne 180 y = 243.19x0.3952 160 120 100 80 60 40 Koryto Starej Nidy II 20 180 0 0 0.01 0.02 0.03 0.04 0.05 y = 254.22x0.3914 160 0.06 Krzywizna 1/R [m -1] 140 Kąt wewnętrzny łuku Kąt wewnętrzny łuku 140 120 100 80 60 40 20 0 0 0.01 0.02 0.03 0.04-1 Krzywizna 1/R [m ] 0.05 0.06

Poza inwestycjami z zakresu renaturyzacji zlewni Nidy, mającymi w większości charakter inżynieryjnych budowli (wały, mosty, przepusty), a także działań związanych z uzupełnieniem stanu przyrodniczego, np. w sferze zalesień, program obejmował będzie także istniejące i nowe obiekty i zespoły funkcjonalne jak: 1. Istniejące struktury osiedleńcze - skorygowane ewentualnie granice zabudowy), 2. Gospodarstwa agroturystyczne ich rozmieszczenie i zasięg oddziaływania, 3. Obiekty rekreacji i wypoczynku (zbiorowego i indywidualnego) w połączeniu ze środowiskiem wodnym ( zbiorniki retencyjne),

Poza inwestycjami z zakresu renaturyzacji zlewni Nidy, mającymi w większości charakter inżynieryjnych budowli (wały, mosty, przepusty), a także działań związanych z uzupełnieniem stanu przyrodniczego, np. w sferze zalesień, program obejmował będzie także istniejące i nowe obiekty i zespoły funkcjonalne jak: 4. Obiekty sportowe, 5. Obiekty infrastruktury: drogi, ciągi turystyczne, szlaki, 6. Zbiorniki wodne (retencja), 7. Centra badań przyrodniczych i informacji o potencjale przyrodniczokulturowym.

Zalożenia programowo-przestrzenne Dostępność atrakcyjnych terenów przyrodniczych zlewni z ośrodków zamieszkania

Skutki zaniechania inwestycji Podstawowe skutki zaniechania realizacji renaturyzacji są wymierne i można je określić jako: - postępujący proces degradacji środowiska naturalnego tego obszaru, - brak ochrony przed powodzią terenów położonych w sąsiedztwie delty śródlądowej rzeki Nidy, - destabilizacja funkcjonowania rzeki i związane z tym istotne straty gospodarcze - podtapianie Umianowic, ze względu na brak odpływu dla spływających wód powierzchniowych,

Skutki zaniechania inwestycji Podstawowe skutki zaniechania realizacji renaturyzacji są wymierne i można je określić jako: - erozja wgłębna na odcinku uregulowanym i transport rumowiska wleczonego w okolice Pinczowa, wypłacanie zbiornika pińczowskiego, - degradacja obszarów nie użytkowanych rolniczo, - obumieranie drzew spowodowane wysokim poziomem zwierciadła wody na terenach bezodpływowych, - brak właściwej ochrony zasobów przyrodniczo-kulturowych, - dalszy spadek przepustowości koryta głównego na skutek zarastania brzegów wikliną.

current state