Ochrona przed czynnikami gorącymi w środowisku pracy

Ochrona przed czynnikami gorącymi w środowisku pracy odzież, rękawice i obuwie ochronne Wciąż wiele stanowisk pracy łączy się z ekspozycją na płomień, ciepło czy odpryski gorących metali. Gdy nie można zapobiec zagrożeniom przez zastosowanie rozwiązań organizacyjnych i środków ochrony zbiorowej, należy zadbać o odpowiedni dobór rękawic, butów i odzieży ochronnej. dr inż. Grażyna Bartkowiak Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy mgr inż. Agnieszka Stefko Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy Ekspozycja pracowników na czynniki gorące występuje na wielu stanowiskach pracy w przemyśle, przede wszystkim w takich branżach, jak: hutnictwo metali i szkła, odlewnictwo, przemysł metalurgiczny, koksowniczy, ale także w zakładach piekarniczych i cukierniczych, kuchniach restauracyjnych itp. Narażenie na działanie czynników gorących dotyczy również określonych zawodów, które występują w różnych gałęziach gospodarki, np. pracowników wykonujących prace spawalnicze. Podstawowe czynniki zaliczane do gorących to: płomień, ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne (podczerwone), małe i duże rozpryski stopionego metalu, odpryski gorących metali, ciepło kontaktowe (kontakt z gorącymi przedmiotami i powierzchniami o wysokiej temperaturze). Ryzyko powstawania urazów i obrażeń ciała wynika z różnorodności występujących czynników gorących oraz ich zróżnicowanego natężenia i stopnia oddziaływania na stanowiskach pracy. Pomimo wprowadzania rozwiązań organizacyjnych i technicznych, zmierzających do ograniczania narażenia pracowników na działanie czynników gorących, często zachodzi konieczność stosowania środków ochrony indywidualnej w celu zapobiegania poparzeniom oraz innym obrażeniom ciała. Szczególnego znaczenia nabiera wówczas dobór środków ochrony indywidualnej o właściwej skuteczności. W niniejszym artykule przedstawiono podstawowe informacje dotyczące doboru odzieży, rękawic i obuwia, przeznaczonych dla pracowników wykonujących prace w narażeniu na działanie czynników gorących, m.in. hut metali, szkła, wyrobów ceramicznych, zakładów metalowych oraz dla spawaczy. Dysponowanie odpowiednim poziomem wiedzy na temat doboru środków ochrony indywidualnej do zagrożeń występujących na danym stanowisku pracy przyczynia się do zwiększania bezpieczeństwa pracowników wykonujących czynności w warunkach gorącego środowiska pracy. RODZAJE NIEBEZPIECZNYCH CZYNNIKÓW GORĄCYCH NA STANOWISKACH PRACY Podstawowe czynniki gorące występujące na stanowiskach pracy [1, 2] to: Płomień jest obecny przy wielu rodzajach działalności zawodowej, często stanowi bowiem element procesu technologicznego. W wyniku zakłóceń procesu technologicznego może zdarzyć się przypadkowe i nie w pełni kontrolowane rozprzestrzenianie płomieni, które mogą być przyczyną zapalenia się odzieży, rękawic, obuwia i związanych z tym poparzeń ciała. Płomień jest również źródłem ciepła konwekcyjnego i istotnie podwyższa temperaturę otoczenia. Promieniowanie podczerwone (cieplne) jest to promieniowanie optyczne o długości fali 780-10 000 nm (Wolska A. i inni, 2001 [3]), jest najczęściej występującym czynnikiem niebezpiecznym na wielu gorących stanowiskach pracy, stanowiąc skutek uboczny procesów technologicznych, między innymi w hutnictwie i przemyśle metalowym. Rozpryski płynnego metalu, gorący żużel, odpryski gorącego metalu na działanie dużych rozprysków płynnego metalu, jak np. żelazo, aluminium, miedź, stal, cynk, srebro, narażeni są przede wszystkim pracownicy hut i odlewni, z kolei narażenie na drobne rozpryski stopionych metali jest charakterystyczne dla spawaczy. Poparzenia płynnym metalem bywają przyczyną poważnych, a nawet śmiertelnych wypadków. Zagrożeniu rozpryskami płynnego metalu w odlewniach i hutach towarzyszą inne zagrożenia, zarówno termiczne, jak i mechaniczne, chemiczne, akustyczne i wibracyjne oraz zagrożenie związane z porażeniem prądem. Kontakt z gorącym przedmiotem ten rodzaj zagrożenia dotyczy przede wszystkim rąk (podczas kontaktu z gorącymi obiektami) i stóp (podczas poruszania się po gorących powierzchniach). Pracownik narażony jest na kontakt z gorącymi 10 Promotor 9/12

przedmiotami i powierzchniami, które mogą osiągać temperaturę nawet kilkuset stopni Celsjusza. Łuk elektryczny podczas prac z instalacjami elektrycznymi mogą pojawić się zakłóceniowe łuki elektryczne, które wydzielają ogromne ilości energii w ciągu ułamków sekundy i tym samym stanowią śmiertelne zagrożenie dla osób znajdujących się w pobliżu. Zakłóceniowy łuk elektryczny to rozładowanie energii w formie wysokiej temperatury, której towarzyszy fala ciśnienia, głośny wybuch, błysk oraz promieniowanie. Temperatura łuku jest wystarczająco wysoka, aby spowodować oparzenie radiacyjne pracownika. Ciepło emitowane przez łuk elektryczny może doprowadzić do zapalenia się, stopienia lub rozerwania ubrania, a w konsekwencji do powstania ciężkich oparzeń ciała. fot. źródło własne SKUTKI NADMIERNEJ EKSPOZYCJI PRACOWNIKÓW NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW GORĄCYCH Narażenie pracownika na wymienione wyżej czynniki niebezpieczne występujące w środowisku pracy może skutkować poparzeniami, które mogą być przyczyną poważnych uszkodzeń ciała, a nawet śmierci. Poparzenia organizmu w zależności od tego, jak są rozległe i w jakim stopniu uszkadzają powierzchnię skóry, są klasyfi kowane i zaliczane do jednego z trzech stopni [1, 2], wymienionych poniżej. Pierwszy stopień (powierzchniowy) poparzenia dotyczy jedynie naskórka lub zewnętrznej warstwy skóry. Miejsce poparzone jest czerwone, obolałe, suche, bez pęcherzy. Długotrwałe uszkodzenie tkanek jest rzadkie i zazwyczaj ogranicza się do zwiększenia lub zmniejszenia zaczerwienienia skóry. Drugi stopień poparzenia dotyczy zarówno naskórka, jak i głębszych warstw skóry. Poparzone miejsce jest czerwone, pojawiają się pęcherze, może być opuchnięte i obolałe. Trzeci stopień poparzenia uszkodzony jest naskórek i skóra, nieraz także leżące pod nią mięśnie, ścięgna i kości. Miejsca oparzenia są białe lub zwęglone, nie ma w nich czucia, gdyż końcówki nerwów zostały uszkodzone. Poparzenia ciała drugiego i trzeciego stopnia wymagają natychmiastowej interwencji lekarza. WYMAGANIA DLA ODZIEŻY OCHRONNEJ DLA PRACOWNIKÓW PRZEMYSŁU NARAŻONYCH NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW GORĄCYCH Wymagania ogólne, które powinien spełniać każdy rodzaj odzieży ochronnej, w tym odzież przeznaczona do ochrony przed czynnikami gorącymi, są zawarte w normie PN-EN 340 [4]. Odzież chroniąca przed czynnikami gorącymi podczas badania odporności na zapalenie powinna Fartuchy z tkaniny szklanej aluminizowanej z podszewką z tkaniny bawełnianej impregnowanej niepalnie zawsze charakteryzować się niepalnością. To wymaganie dotyczy wszystkich materiałów zastosowanych w odzieży, szwów oraz akcesoriów. Do prac, podczas których dochodzi do przypadkowego kontaktu z płomieniem i nie zachodzi ryzyko narażenia pracownika na inne rodzaje czynników gorących, powinna być stosowana odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 14116 [5]. W wymienionej normie przedstawiono 3 indeksy (poziomy) ograniczonego rozprzestrzeniania płomienia w zależności od zachowania materiałów bądź odzieży podczas badania odporności na zapalenie (rozprzestrzeniania płomienia). Indeks 3 charakteryzuje najwyższy stopień ochrony, natomiast indeks 1 najniższy. Jeżeli wymagana jest ochrona nie tylko przed zapaleniem, ale również przed innymi czynnikami gorącymi, odzież ochronna powinna spełniać wymagania normy PN-EN ISO 11612 [6]. Odzież ochronna spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612 jest przeznaczona do ochrony pracownika przed krótkim kontaktem z płomieniem i przynajmniej jednym rodzajem innego czynnika gorącego (ciepło konwekcyjne, promieniowanie cieplne, duże rozpryski płynnego metalu) lub kombinacją tych czynników. www.promotor.elamed.pl 11

Odporność odzieży na każdy rodzaj czynnika jest określona za pomocą kodu literowego: odporność na ciepło konwekcyjne B, odporność na promieniowanie cieplne C, odporność na duże rozpryski płynnych metali: aluminium D, żelazo E, odporność na ciepło kontaktowe F. Odporność odzieży na wymienione wyżej czynniki podawana jest w poziomach skuteczności; wyższy poziom skuteczności oznacza wyższy poziom ochronny wyrobu. W normie uwzględnione są wymagania dotyczące ubrań, kombinezonów, jak również kapturów i getrów, natomiast inne rodzaje ochron, np. głowy, ochrony rąk i stóp, są z niej wyłączone. Odzież ochronna dla spawaczy powinna spełniać wymagania normy PN-EN ISO 11611 [7]. Przeznaczona jest do ochrony użytkownika przed rozpryskami (małych kropli stopionego metalu), krótkotrwałym kontaktem z płomieniem, promieniowaniem cieplnym od łuku elektrycznego. Odzież ta minimalizuje również możliwość porażenia prądem elektrycznym w razie przypadkowego, krótkotrwałego kontaktu z przewodami elektrycznymi pod napięciem w przybliżeniu do 100 V prądu stałego w normalnych warunkach spawania. Wszystkie materiały zastosowane w odzieży, szwy oraz akcesoria powinny charakteryzować się ograniczoną zdolnością do rozprzestrzeniania płomienia. W normie PN-EN ISO 11611 określono dwie klasy ochrony przed drobnymi rozpryskami stopionych metali: klasę 1, oznaczającą niższy poziom, i klasę 2 wyższy poziom: klasa 1 odporność materiału lub układów materiałów na działanie drobnych rozprysków stopionego metalu (co najmniej 15 kropli), zapewnia ochronę podczas stosowania mniej niebezpiecznych technik spawania i w sytuacjach powodujących niższe poziomy oddziaływania rozprysków i promieniowania cieplnego, klasa 2 odporność materiału lub układów materiałów na działanie drobnych rozprysków stopionego metalu (co najmniej 25 kropli), zapewnia ochronę podczas stosowania bardziej niebezpiecznych technik spawania i w sytuacjach powodujących wyższe poziomy oddziaływania rozprysków i promieniowania cieplnego. OCHRONA PRZED EFEKTAMI CIEPLNYMI ODDZIAŁYWANIA ŁUKU ELEKTRYCZNEGO Według normy PN-EN ISO 11612 [6] ochrona przed tego typu efektami jest wymaganiem opcjonalnym. Szczegółowe wymagania dla tej odzieży przedstawiono w normach PN-EN 61482-1-2:2007 [8] i IEC 61482-2:2009 [9]. W instrukcji użytkowania odzieży ochronnej podana jest informacja, że odzież zapewnia ochronę przed łukiem elektrycznym klasy 1 (badanie przy natężeniu prądu zwarciowego 4 KA) lub klasy 2 (badanie przy natężeniu prądu zwarciowego 7 KA). Pierwsza i druga klasa ochrony dotyczą spełniania wymagań bezpieczeństwa w odniesieniu do możliwych zagrożeń wynikających z elektrycznych zwarć łukowych. Analiza ryzyka powinna wyjaśniać zagrożenia, gdyż w rzeczywistości mogą być one większe. Należy również pamiętać o tym, że powyższe wymagania uwzględniają jedynie cieplne skutki działania łuku elektrycznego, natomiast nie uwzględniają skutków takich, jak: hałas, efekty świetlne, wzrost ciśnienia, gorący olej, porażenie prądem elektrycznym, skutki fi zycznego i psychicznego szoku oraz oddziaływanie toksyczne. RĘKAWICE OCHRONNE DLA PRACOWNIKÓW PRZEMYSŁU NARAŻONYCH NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW GORĄCYCH WYMAGANIA Wymagania ogólne dotyczące rękawic ochronnych o różnym przeznaczeniu, w tym zapewniających ochronę przed czynnikami gorącymi, są opisane w normie PN-EN 420 [10]. Wymagania szczegółowe, charakterystyczne dla ochrony przed zagrożeniami termicznymi, jak gorąco i ogień, w odniesieniu do rękawic są zawarte w normie PN-EN 407 [11] i dotyczą one następujących parametrów ochronnych: zachowanie się podczas palenia, odporność na ciepło kontaktowe, odporność na ciepło konwekcyjne, odporność na ciepło promieniowania, odporność na drobne rozpryski stopionego metalu, odporność na duże ilości stopionego metalu. Norma PN-EN 407 znajduje zastosowanie do różnego rodzaju rękawic, które w zależności od przeznaczenia określonego przez ich producenta charakteryzują się jedną, kilkoma lub wszystkimi ww. właściwościami ochronnymi. W przypadku tej grupy rękawic nie jest wymagane spełnienie określonych wymagań dla wszystkich wyżej wymienionych właściwości ochronnych, ale dla tych, które znajdują odzwierciedlenie w przewidywanym zakresie stosowania rękawic. Należy podkreślić, że na dzień dzisiejszy nie istnieje żadna europejska norma zharmonizowana z dyrektywą, w której zostałyby opisane wymagania i metody badań rękawic przeznaczonych dla specyficznej grupy zawodowej, jak hutnicy czy odlewnicy. Istnieje natomiast oddzielny dokument normatywny (PN- EN 12477 [12]), w którym znajdują się wymagania i metody badań w odniesieniu do rękawic przeznaczonych dla spawaczy. Zgodnie z wymienioną normą w zależności od skuteczności rękawice ochronne dla spawaczy są klasyfi kowane wg dwóch typów: 12 Promotor 9/12

typ A: zapewniające mniejszą zręczność (o wyższym poziomie wymagań w zakresie właściwości ochronnych), typ B: zapewniające większą zręczność (o niższym poziomie wymagań w zakresie właściwości ochronnych). Zgodnie z normą PN-EN 12477 rękawice spawalnicze powinny charakteryzować się następującą skutecznością w zakresie odporności na działanie czynników gorących: rękawice typu A: zachowanie się podczas palenia: co najmniej 3. poziom odporność na ciepło kontaktowe: co najmniej 1. poziom odporność na ciepło konwekcyjne: co najmniej 2. poziom odporność na drobne rozpryski stopionego metalu: co najmniej 3. poziom rękawice typu B: zachowanie się podczas palenia: co najmniej 2. poziom odporność na ciepło kontaktowe: co najmniej 1. poziom odporność na drobne rozpryski stopionego metalu: co najmniej 2. poziom skuteczności. Rękawice chroniące przed zagrożeniami termicznymi, w tym rękawice dla spawaczy, powinny również spełniać wymagania w zakresie odporności na działanie czynników mechanicznych (ocenianych zgodnie z normą PN-EN 388 [13]). Wymagania dotyczące ochrony przed czynnikami mechanicznymi obejmują cztery parametry: odporność na ścieranie, odporność na przecięcie, wytrzymałość na rozdzieranie, odporność na przekłucie. W przypadku rękawic ocenianych z zastosowaniem normy PN-EN 407 przyjmuje się, że powinny one charakteryzować się odpornością na ścieranie i wytrzymałością na rozdzieranie odpowiadającą co najmniej 1. poziomowi skuteczności. Natomiast rękawice dla spawaczy, w zależności od typu, powinny spełniać następujące wymagania [12]: rękawice typu A: odporność na ścieranie: co najmniej 2. poziom odporność na przecięcie: co najmniej 1. poziom wytrzymałość na rozdzieranie: co najmniej 2. poziom odporność na przekłucie: co najmniej 2. poziom rękawice typu B: odporność na ścieranie: co najmniej 1. poziom odporność na przecięcie: co najmniej 1. poziom wytrzymałość na rozdzieranie: co najmniej 1. poziom odporność na przekłucie: co najmniej 1. poziom skuteczności. Rękawice dla spawaczy przeznaczone do spawania łukowego powinny ponadto spełniać wymagania dotyczące rezystancji elektrycznej skrośnej (powinna być ona większa niż 10 5 ). Rękawice te zapewniają tylko minimalną rezystancję elektryczną, r e k l a m a DENIOS Produkty 2012 Certyfikowany system PPOŻ REI 120 Przechowywanie materiałów niebezpiecznych wewnątrz i na zewnątrz pomieszczeń Grzanie, topienie, chłodzenie, technika grzewcza Bezpieczne operowanie substancjami stwarzającymi zagrożenie Składowanie i przemieszczanie butli z gazem Wyposażenie produkcji DENIOS Sp. z o.o. ul. Rybickiego 8, 96-100 Skierniewice fax 46 832 60 88 e-mail: info@denios.pl www.denios.pl facebook.com/deniospolska Zamówienia tel. 46 832 60 76 Partner środowiska PROFI LIGHT NR 123001 Nóż bezpieczny z samoczynnie chowającym się ostrzem. Przeznaczony m.in. do cięcia folii i kartonu. NOWOŚĆ! Rękojeść z tworzywa sztucznego www.promotor.elamed.pl 13

tj. do 100 V prądu stałego podczas spawania łukowego. Nie są one jednak przeznaczone do ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym; do tego celu stosuje się inne rękawice o odpowiednio potwierdzonych właściwościach ochronnych. W przypadku rękawic ochronnych w odróżnieniu od odzieży nie określono w normach wymagań dotyczących ochrony przed efektami cieplnymi oddziaływania łuku elektrycznego. WYMAGANIA DOTYCZĄCE OBUWIA OCHRONNEGO DLA PRACOWNIKÓW PRZEMYSŁU NARAŻONYCH NA DZIAŁANIE CZYNNIKÓW GORĄCYCH W przypadku obuwia nie istnieje jedna norma europejska, w której byłyby określone wymagania ogólne dla wszystkich typów obuwia, tak jak ma to miejsce dla odzieży i rękawic. W ramach obuwia nazywanego ogólnie ochronnym wyróżnia się trzy typy, tj. obuwie bezpieczne, ochronne i zawodowe. W odniesieniu do każdego z wymienionych typów obuwia funkcjonują oddzielne normy europejskie, w których zostały określone wymagania podstawowe oraz wymagania dodatkowe. O ile konieczne jest spełnienie wszystkich wymagań podstawowych zawartych odpowiednio w normie: PN-EN ISO 20345 [14] w przypadku obuwia bezpiecznego, PN-EN ISO 20346 [15] w przypadku obuwia ochronnego lub PN-EN ISO 20347 [16] w przypadku obuwia zawodowego, o tyle konieczność spełnienia wymagań dodatkowych wynika z deklarowanego przez producenta przeznaczenia obuwia. Każdy z tych trzech typów obuwia może charakteryzować się dodatkowymi właściwościami ochronnymi, decydującymi o przydatności obuwia w warunkach narażenia na kontakt z gorącymi powierzchniami: izolacją spodu od ciepła, odpornością na kontakt z gorącym podłożem. Obuwie, które zapewnia izolację od ciepła, jest znakowane symbolem HI, zaś obuwie odporne na kontakt z gorącym podłożem symbolem HRO. W przypadku obuwia od niedawna funkcjonuje norma europejska, która znajduje zastosowanie do oceny obuwia przeznaczonego do ochrony przed czynnikami gorącymi, tj. PN-EN ISO 20349 [17]. Zgodnie z normą wśród obuwia chroniącego przed cząstkami roztopionego metalu wyróżnia się obuwie dla oraz obuwie dla spawaczy. Zgodnie z normą PN-EN ISO 20349 obydwa omawiane typy obuwia powinny spełniać wymagania dla obuwia bezpiecznego, przy czym obuwie dla spawaczy może być obuwiem zarówno klasyfi kacji I (obuwie ze skóry i innych materiałów, z wyłączeniem obuwia całogumowego i całotworzywowego), jak i klasyfi kacji II (obuwie całogumowe i całotworzywowe), podczas gdy obuwie dla tylko klasyfi kacji I. Dla obydwu typów obuwia określono w normie szereg wymagań, w tym wymagania związane z odpornością na działanie czynników gorących (odporność na działanie stopionych metali: żelazo lub aluminium, odporność na drobne rozpryski stopionych metali, izolacja spodu od ciepła, zachowanie się wierzchu obuwia podczas palenia, odporność wierzchu na ciepło kontaktowe). Zgodnie z normą stosuje się nowe symbole oznaczające właściwości ochronne obuwia dla : Al symbol oznaczający odporność na duże ilości płynnego aluminium, Fe symbol oznaczający odporność na duże ilości płynnego żelaza. Z kolei symbol WG oznacza spełnienie wymagań dla obuwia przeznaczonego dla spawaczy. ZASADY DOBORU ODZIEŻY, RĘKAWIC I OBUWIA OCHRONNEGO DO ZAGROŻEŃ NA STANOWISKACH PRACY Podstawowe wytyczne dotyczące doboru i stosowania środków ochrony indywidualnej w środowisku pracy wynikają z zapisów dyrektywy 89/656/ EWG [18], która została przeniesiona do prawa polskiego na mocy Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 czerwca 2002 roku, zmieniającego rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP [19] i która określa obowiązki pracodawcy dotyczące zapewnienia bezpiecznego stosowania środków ochrony indywidualnej. Podstawowa zasada wynikająca z ww. przepisów jest powszechnie znana środki ochrony indywidualnej powinny być stosowane tylko wtedy, gdy nie jest możliwe wyeliminowanie lub dostateczne ograniczenie ryzyka za pomocą innych działań. W przypadku zagrożeń związanych z gorącem i płomieniem na wielu stanowiskach pracy często nie jest możliwe całkowite wyeliminowanie zagrożeń, wtedy stosowanie środków ochrony indywidualnej staje się koniecznością. Należy przypomnieć, że odpowiedzialność za stosowanie środków ochrony indywidualnej na stanowisku pracy ponosi pracodawca, a jego podstawowe obowiązki i zakres odpowiedzialności obejmuje: nieodpłatne dostarczenie pracownikom środków ochrony indywidualnej, dobór odpowiednich środków ochrony indywidualnej do istniejących zagrożeń na podstawie wyników przeprowadzonej analizy i oceny ryzyka, przeszkolenie pracowników w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej, zapewnienie odpowiednich procedur przechowywania, czyszczenia, dekontaminacji i utrzymania, a także koniecznych napraw środków ochrony indywidualnej. Pracodawca jest również zobowiązany do określenia warunków stosowania środków ochrony 14 Promotor 9/12

indywidualnej. Wytyczne w tym zakresie powinny uwzględniać poziom ryzyka, częstotliwość ekspozycji, charakterystykę każdego stanowiska pracy i efektywność środka ochrony indywidualnej. W proces doboru i oceny różnych modeli środków ochrony indywidualnej na określone stanowiska pracy należy angażować pracowników, m.in. zapewnić im udział w badaniach użytkowych. Wyniki takich badań są źródłem informacji na temat dopasowania, komfortu użytkowania i akceptacji danego wzoru środka ochrony indywidualnej przez poszczególnych pracowników. Należy pamiętać o tym, że środek ochrony indywidualnej o najwyższym poziomie ochrony nie będzie spełniał swoich funkcji, jeśli nie będzie stosowany np. z powodu złego dopasowania do użytkownika. Prawidłowy dobór odzieży ochronnej, rękawic i obuwia do zagrożeń występujących na gorących stanowiskach pracy wymaga ustalenia zależności między wynikami oceny ryzyka na stanowiskach pracy a klasą ochrony, jaką zapewniają środki ochrony indywidualnej w odniesieniu do poszczególnych parametrów charakteryzujących właściwości ochronne odzieży, rękawic i obuwia. Stąd dobór wymienionych środków ochrony indywidualnej należy rozpocząć od analizy wyników oceny ryzyka w odniesieniu do każdego rodzaju działalności zawodowej, poszczególnych stanowisk pracy i wykonywanych czynności. Należy określić wszystkie czynniki niebezpieczne zapraszamy do współpracy! i szkodliwe, przed którymi konieczne jest zapewnienie ochrony pracownika, jak również zidentyfi kować osoby i warunki ekspozycji na te czynniki [1, 2]. W celu dokonania prawidłowego doboru środków ochrony indywidualnej do stosowania na stanowiskach pracy, na których stwierdzono występowanie narażenia pracowników na czynniki gorące, należy określić poziom i zakres ochrony, jaką mają zapewnić odzież, rękawice i obuwie ochronne w sposób szczegółowy (np. rodzaj zagrożenia: odpryski stopionego żelaza, ok. 200 g) lub w sposób ogólny (poziom ryzyka wysoki, średni lub niski tab. 1) [22]. Biorąc pod uwagę zagrożenia występujące na gorących stanowiskach pracy, można ustalić trzy poziomy ryzyka, które ułatwią dobór odzieży, rękawic i obuwia, chroniących przed czynnikami gorącymi. W zależności od stanowiska pracy i rodzaju wykonywanych czynności pracownik może być narażony na jeden lub więcej czynników niebezpiecznych, powinien więc być wyposażony w odpowiednią odzież ochronną, rękawice i obuwie, których stosowanie powoduje obniżenie narażenia na czynniki gorące. Z drugiej strony, aby dobór środków ochrony indywidualnej został prawidłowo przeprowadzony oraz skutkował właściwym i bezpiecznym ich użytkowaniem, należy pamiętać o wyborze tylko tych środków ochrony indywidualnej, które spełniają zasadnicze wymagania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia zawarte r e k l a m a producent oznakowań bezpieczeństwa TOP - DESIGN CHWASZCZYNO SP. J. 80-209 Chwaszczyno, ul. Oliwska 166 tel.: 58 552 84 04, fax: 58 552 82 87, tel. kom.: 601 59 44 44 www.promotor.elamed.pl 15

Zagrożenie Przykłady wykonywanych prac Poziom natężenia promieniowania podczerwonego [W/m 2 ] Wymagania, jakie powinny spełniać: odzież ochronna, rękawice ochronne, obuwie o cechach ochronnych Niski poziom ryzyka: ograniczona ekspozycja na czynniki gorące Małe płomienie kontakt przypadkowy kontakt z płomieniem, np. z palnikiem Bunsena odzież spełniająca wymagania normy PN-EN 14116 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407 Większe płomienie i ciepło konwekcyjne kontakt z małym ogniem (proces produkcyjny) odzież spełniająca wymagania normy PN-EN 14116 lub PN-EN ISO 11612, poziomy: A1, B1 i C1 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 3x3xxx Promieniowanie cieplne praca w bliskiej odległości od pieca (proces produkcyjny) odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612 (A1), od poziomu C1 w zależności od natężenia promieniowania cieplnego rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 3xx3xx spawanie i cięcie metali do 2 000 odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11611, A1, klasa 1 lub 2 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 12477 spawaczy Iskry i drobne rozpryski stopionych metali operacje wykonywane w przemysłach: szklarskim i metalowym, w pewnej odległości od otwartego płomienia i źródeł promieniowania podczerwonego, odlewnictwo aluminium i żelaza odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomy A1, D1 i E1 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407 Ciepło kontaktowe sporadyczny kontakt z: gorącymi obiektami, praca w kontakcie z gorącymi narzędziami lub substancjami, praca na gorącej powierzchni odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1, F1 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, min. 32xxxx obuwie zawodowe, ochronne lub bezpieczne z podeszwami odpornymi na kontakt z gorącym podłożem (HRO) Średni poziom ryzyka: ekspozycja na wysokie poziomy czynników gorących Promieniowanie cieplne praca w bliskiej odległości od pieca, obróbka cieplna odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1, B2 i C2 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, min. 4223xx, odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1+A2, B1, C3, E1, F1 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407 Promieniowanie cieplne i przypadkowy płomień prace wewnątrz pieców, możliwość kontaktu z otwartym płomieniem 2 000 20 000 odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1+A2, B2 i C2 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, min. 4233xx Duże rozpryski płynnych metali, kontakt z gorącymi przedmiotami prace wykonywane w bardzo bliskiej odległości od pieców hutniczych, w stalowniach, walcowniach, niektóre prace związane z naprawą pieców odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziom A1+A2, B2 i C2, D2, E2, F2, rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, min. 4233x3 Wysoki poziom ryzyka: ekspozycja na gorąco i/lub płomień oraz duże ilości płynnego metalu Intensywne promieniowanie cieplne i kontakt z otwartym płomieniem, stopionymi metalami, gorącymi przedmiotami prace wykonywane blisko źródeł intensywnego promieniowania podczerwonego, np. stanowisko hutnika, odlewnika, rdzeniarza ponad 20 000 odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO 11612, poziomy: A1+A2, B2, C2, E3,F2 rękawice spełniające wymagania normy PN-EN 407, 433444 Tab. 1. Dobór odzieży, rękawic i obuwia do poziomu zagrożeń na stanowiskach pracy [22] 16 Promotor 9/12

w dyrektywie 89/686/EWG [20] (rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 roku [21]), są prawidłowo oznakowane, w tym znakiem CE, i wyposażone w instrukcję użytkowania, na podstawie której można określić zasady ich stosowania, przechowywania, konserwacji oraz okres ich trwałości i utratę właściwości ochronnych. Właściwości ochronne odzieży, rękawic i obuwia powinny być odpowiednie do faktycznie występujących zagrożeń. Wskazówki doboru przedstawiono w tab. 1. Wytypowane środki nie powinny powodować wzrostu zagrożeń (np. środki ochrony indywidualnej powinny charakteryzować się właściwościami antyelektrostatycznymi w sytuacji, gdy istnieje ryzyko wybuchu). Przy doborze należy uwzględnić stan zdrowia użytkownika i wszelkie zagrożenia, które mogą wynikać ze stosowania środków ochrony indywidualnej, wpływ na fizjologię, komfort użytkowania, możliwość występowania alergii (np. na chrom czy lateks kauczuku naturalnego), fi zyczną wydolność pracownika oraz jego ograniczenia medyczne dotyczące stosowania środków ochrony indywidualnej. Wybierając środki ochrony indywidualnej, należy zwrócić uwagę na to, żeby nie wyposażyć pracownika w wyroby zapewniające wyższy poziom ochrony niż jest wymagany. Może to bowiem powodować niebezpieczny w skutkach dyskomfort i/lub nadmierny stres. Jeżeli na stanowisku pracy występuje więcej niż jedno zagrożenie i konieczne jest stosowanie więcej niż jednego typu środka ochrony indywidualnej, należy wybierać środki ochrony indywidualnej tak zaprojektowane, aby były one kompatybilne i nie powodowały ograniczenia właściwości ochronnych innych stosowanych środków. Przed dokonaniem ostatecznego doboru należy sprawdzić, czy środki ochrony indywidualnej są odpowiednie do istniejących warunków pracy, rozważyć koszt użytkowania sprzętu, w tym koszt zakupu, sprawdzić, jaki rodzaj usług w zakresie utrzymania i wymiany części zamiennych ma w swojej ofercie producent. Dane z tab. 1 można zastosować jako wytyczne razem z wynikami oceny ryzyka podczas doboru odzieży, rękawic i obuwia, chroniących przed czynnikami gorącymi. Podane przykłady doboru odzieży, rękawic i obuwia można traktować jako zasady ogólne w przypadku występowania niskiego, średniego lub wysokiego poziomu ryzyka związanego z wykonywanymi czynnościami zawodowymi. W praktyce zawsze jest wymagane skorygowanie tych informacji odnośnie do konkretnego stanowiska pracy, odpowiednio do istniejących warunków i wszystkich występujących rodzajów zagrożeń. NADZOROWANIE STANU TECHNICZNEGO ODZIEŻY OCHRONNEJ, RĘKAWIC I OBUWIA Na zakończenie należy podkreślić, że dla zapewnienia bezpieczeństwa pracownika stosującego środki r e k l a m a Kontakt w Polsce: tel. 796 292 787 e-mail: pawel.bebenek@bata.com www.bataindustrials.pl Obuwie ochronne na ka d stop! www.promotor.elamed.pl 17

ochrony indywidualnej istotne znaczenie ma nie tylko prawidłowy dobór środków do warunków pracy, ale również nadzorowanie ich stanu technicznego, w tym zapewnienie prawidłowych warunków przechowywania, czyszczenia i konserwacji. Każdy użytkowany egzemplarz odzieży ochronnej, rękawic i obuwia powinien być przed i po użytkowaniu kontrolowany przez wykwalifi kowane osoby. Dlatego istotne jest, aby po zakupieniu środków ochrony indywidualnej przechowywać informacje na ich temat oraz instrukcje użytkowania do nich dołączone, a także korzystać z zawartych w nich wytycznych w czasie użytkowania środków. Podczas rutynowych kontroli wyrobów należy sprawdzać wszystkie oznaki uszkodzeń fi zycznych wynikających z działania czynników mechanicznych (rozprucia, rozdarcia, przecięcia) oraz czynników powodujących zagrożenie w środowisku pracy (zwęglenia, dziury powstałe w wyniku przepalenia lub stopienia, działania substancji chemicznych, zmiany barwy), zanieczyszczenia. Taki przegląd jest istotny w celu upewnienia się, że odzież, rękawice i obuwie będą nadal zapewniały wystarczającą ochronę. Jedynie wyroby nieuszkodzone mogą być użytkowane przez pracowników. Naprawy powinny być przeprowadzane w taki sposób, aby nie wpływały na obniżenie poziomu ochrony. Należy mocno podkreślić, że uszkodzone środki ochrony indywidualnej mogą być naprawiane jedynie przez serwis, który zapewniają wyspecjalizowane jednostki lub producenci, przez przeszkolone i upoważnione do tego osoby. Kontrola stanu technicznego powinna obejmować: sprawdzenie, czy upłynął już okres, w którym środki ochrony indywidualnej zachowują swoje właściwości ochronne (posługując się informacją zawartą w instrukcji użytkowania i znakowaniem), sprawdzenie, czy nie została przekroczona liczba cykli konserwacji odzieży (posługując się informacją zawartą w instrukcji użytkowania i znakowaniem), ocenę wizualną, mającą na celu stwierdzenie, czy nie wystąpiły żadne uszkodzenia środków. Piśmiennictwo 1. Andrzejewska A., Bartkowiak G., Mäkinen H.: Odzież, rękawice i obuwie chroniące przed czynnikami gorącymi dobór i stosowanie. Poradnik, Warszawa, 2005, wyd. CIOP-PIB. 2. Bartkowiak G., Hrynyk R., Irzmańska E.: Odzież, rękawice i obuwie chroniące przed czynnikami gorącymi. Część I: Poradnik doboru i stosowania (dla użytkownika), Warszawa 2010, CIOP-PIB. 3. Wolska A. i in.: Badania zagrożenia promieniowaniem nadfi oletowym (UV) na stanowiskach spawalniczych oraz promieniowaniem podczerwonym (IR) na stanowiskach pracy w hutach przy zastosowaniu techniki spektroradiometrycznej. Warszawa, CIOP-PIB, 2001, maszynopis. 4. PN-EN 340:2006 (EN 340:2004): Odzież ochronna. Wymagania ogólne. 5. PN-EN 14116:2008 (EN 14116:2008): Odzież ochronna. Ochrona przed gorącem i płomieniem. Materiały, układy materiałów i odzież o ograniczonym rozprzestrzenianiu płomienia (oryg.). 6. PN-EN ISO 11612:2008 (EN ISO 11612:2008): Odzież ochronna. Odzież chroniąca przed czynnikami gorącymi i płomieniem (oryg.). 7. PN-EN ISO 11611:2009 (EN ISO 11611:2007): Odzież ochronna dla spawaczy i pracowników w zawodach pokrewnych. 8. PN-EN 61482-1-2:2007 (EN 61482-1-2:2007): Prace pod napięciem. Ubiory zabezpieczające przed termicznymi zagrożeniami spowodowanymi łukiem elektrycznym Część 1: Metody badań Metoda 2: Określenie klasy ochrony materiału i ubioru przed łukiem, z użyciem wymuszonego i ukierunkowanego łuku w komorze probierczej. 9. IEC 61482-2:2009: Live working Protective clothing against the thermal hazards of an electric arc Part 2: Requirements. 10. PN-EN 420+A1:2010 (EN 420:2003+A1:2009): Rękawice ochronne. Wymagania ogólne i metody badań. 11. PN-EN 407:2007 (EN 407:2004): Rękawice chroniące przed zagrożeniami termicznymi (gorąco i/lub ogień). 12. PN-EN 12477:2005 (EN 12477:2001), PN- EN 12477:2005/A1:2007 (EN 12477:2001/A1:2005): Rękawice ochronne dla spawaczy. 13. PN-EN 388:2006 (EN 388:2003): Rękawice chroniące przed zagrożeniami mechanicznymi. 14. PN-EN ISO 20345:2012 (EN ISO 20345:2011): Środki ochrony indywidualnej. Obuwie bezpieczne. 15. PN-EN ISO 20346:2007, PN-EN ISO 20346:2007/ A1:2008, PN-EN ISO 20346:2007/AC:2007 (EN ISO 20346:2004, EN ISO 20346:2004/A1:2007, EN ISO 20346:2004/AC:2007): Środki ochrony indywidualnej. Obuwie ochronne. 16. PN-EN ISO 20347:2012 (EN ISO 20347:2011): Środki ochrony indywidualnej. Obuwie zawodowe. 17. PN-EN ISO 20349:2011 (EN ISO 20349:2010): Środki ochrony indywidualnej. Obuwie chroniące przed cząstkami roztopionego metalu. Wymagania i metody badania. 18. Dyrektywa Rady nr 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 roku o minimalnych wymaganiach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dotyczących stosowania przez pracowników środków ochrony indywidualnej w miejscu pracy. UKIE, http://www.ukie.gov.pl, 2001. 19. Obwieszczenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 sierpnia 2003 roku w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. 2003, nr 169, poz. 1649 i 1650 ze zm. 20. Dyrektywa Rady Wspólnot Europejskich nr 89/686/EWG z dnia 21 grudnia 1989 roku w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków ochrony indywidualnej (Dz. Urz.WE L 399 z 30.12.1989 r. z późn. zm.). 21. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 roku w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej, Dz. U. z 2005 r., nr 259, poz. 2173. 22. ISO FDIS 2801:1998: Clothing for protection against heat and fl ame General recommendations for selection, care and use of protective clothing. Publikacja przygotowana na podstawie wyników uzyskanych w ramach I etapu programu wieloletniego pn. Poprawa bezpieczeństwa i warunków pracy, dofi nansowywanego w latach 2008-2010 w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Główny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy. 18 Promotor 9/12