Odzież ochronną stosuje się, by zabezpieczyć pracownika WIELOFUNKCYJNA ODZIEŻ OCHRONNA. aktualne wymagania BEZPIECZEŃSTWO

Transkrypt

1 fot. Thinkstock dr inż. Grażyna Bartkowiak Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy WIELOFUNKCYJNA ODZIEŻ OCHRONNA aktualne wymagania stanowi bardzo często jedyne zabezpieczenie pracownika narażonego na czynniki niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy, dlatego powinna spełniać podstawowe wymagania bezpieczeństwa i być odpowiednio dobrana w zależności od zagrożeń oraz potrzeb użytkownika. Dobór odzieży ochronnej do zagrożeń to dopiero pierwszy krok we właściwym zabezpieczeniu pracownika przed zagrożeniami. Odzież ochronną stosuje się, by zabezpieczyć pracownika przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy. Decyzja o zastosowaniu odzieży ochronnej powinna być poprzedzona wszystkimi możliwymi działaniami, zarówno technicznymi, jak i organizacyjnymi, mającymi na celu eliminację zagrożeń u źródła. Gdy działania zmierzające do całkowitej likwidacji występujących zagrożeń życia lub zdrowia albo ograniczenia ich do wartości dopuszczalnych nie przyniosą oczekiwanych rezultatów, podejmowana jest decyzja o stosowaniu środków ochrony indywidualnej, w tym, jeżeli istnieje taka konieczność, odzieży ochronnej zapewniającej właściwą ochronę pracownika w warunkach zagrożenia. Przy doborze odzieży ochronnej należy wziąć pod uwagę przede wszystkim rodzaj i poziom zagrożeń, który będzie wskazywał na konieczność zastosowania odzieży z określonej grupy i o określonym poziomie ochrony, wyrażonej klasą lub poziomem skuteczności. Należy korzystać z wyników analizy ryzyka dla określonego stanowiska pracy i wziąć pod uwagę wszystkie zagrożenia występujące na stanowisku pracy oraz uwzględnić części ciała, które powinny być chronione. W celu ochrony pracownika przed zagrożeniami powinna być stosowana odzież ochronna, która została oznakowana znakiem CE, co oznacza, że jest zgodna z dyrektywą 89/686/EWG [1] i spełnia podstawowe wymagania w odniesieniu do bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Za zgodność odzieży ochronnej wprowadzanej na rynek UE z zasadniczymi wymaganiami w zakresie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia określonymi w dyrektywie odpowiada producent, co poświadcza umieszczeniem znaku CE na wyrobie. Najczęściej odzież ochronna oznaczona jest również symbolem normy europejskiej zharmonizowanej z dyrektywą 89/686/EWG, która określa rodzaj zagrożeń, przed jakimi odzież chroni pracownika, a często również poziom jej skuteczności. To oznaczenie będzie pomocne przy doborze odzieży odpowiednio do istniejącego zagrożenia. 10

2 Znaki graficzne Planowana ochrona Znaki graficzne Planowana ochrona Ochrona przed poruszającymi się częściami Ochrona przed gorącem i płomieniem Ochrona przed zimnem Ochrona przed przecięciami i ukłuciami Ochrona przed złą pogodą Ochrona przed skażeniami cząstkami promieniotwórczymi Ochrona przed chemikaliami Ochrona przed zagrożeniem mikroorganizmami Ochrona przed elektrycznością statyczną Ochrona przed piłą łańcuchową dla strażaków Rys. 1. Znaki graficzne dla odzieży ochronnej [2] o intensywnej widzialności dla operatorów obróbki strumieniowo-ściernej dla motocyklistów Rodzaje odzie y ochronnej Rodzaj zastosowanej przez pracownika odzieży ochronnej powinien zależeć od czynników niebezpiecznych występujących na stanowisku pracy i obszaru narażenia na ich działanie. Dlatego podstawowymi kryteriami klasyfikacji odzieży ochronnej są: rodzaj zagrożeń oraz zakres ochrony i konstrukcja odzieży. Ze względu na zagrożenia odzież ochronną można podzielić na następujące grupy: odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi, gorącymi, chemicznymi, przed zimnem i opadami atmosferycznymi, odzież ostrzegawczą, odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi, przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem, przed promieniowaniem jonizującym oraz chroniącą przed wyładowaniami elektrostatycznymi. Ze względu na zakres ochrony najczęściej stosowane są: ubrania, kombinezony, fartuchy, kurtki, kamizelki. O przydatności odzieży z punktu widzenia właściwego zabezpieczenia pracownika przed zagrożeniami decydują jej właściwości ochronne i użytkowe, które są zdeterminowane przede wszystkim przez rodzaje materiałów, z których ją wykonano. Do najczęściej wykorzystywanych materiałów należą: tkaniny z włókien naturalnych lub chemicznych o specjalnie opracowanych splotach z naniesionymi impregnacjami lub powleczone tworzywami o wysokiej odporności na czynniki szkodliwe, włókniny powleczone polimerami bądź impregnowane, folie. jest również produkowana z materiałów wielowarstwowych lub układów materiałów. Właściwości ochronne stanowią o przydatności odzieży ochronnej z punktu widzenia zabezpieczenia przed działaniem zagrożeń występujących na danym stanowisku pracy, np. odporność na zapalenie dla odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi, odporność na przebicie (substancją chemiczną) dla odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi. Właściwości użytkowe określają przydatność odzieży do pracy w danych warunkach z punktu widzenia jej trwałości, właściwości higienicznych, wygody użytkowania, np. wytrzymałość na rozciąganie, rozdzieranie, odporność na ścieranie, zmiana wymiarów po praniu. Wymagania dotyczące odzieży ochronnej nakładają na producenta obowiązek prawidłowego oznakowania egzemplarzy odzieży ochronnej. Znakowanie na samym wyrobie lub na etykietach przymocowanych do wyrobu powinno być widoczne i czytelne, odporne na określoną liczbę czyszczeń i zawierać następujące informacje: rodzaj wyrobu, nazwę handlową, nazwę, znak producenta lub jego autoryzowanego przedstawiciela, wielkość odzieży, numer przedmiotowej normy, której wymagania odzież spełnia, znak graficzny informujący o zagrożeniu lub przeznaczeniu, jeśli ma to zastosowanie poziom spełnienia wymagań, sposób konserwacji. Przykłady znaków graficznych (piktogramów), przedstawiających planowaną ochronę lub przeznaczenie odzieży przedstawia rys. 1. powinna być dostarczona do odbiorcy wraz z instrukcją użytkowania zawierającą podstawowe informacje 12

3 na temat przeznaczenia odzieży, warunków użytkowania, przeciwwskazań w stosowaniu (zakresy temperatur itp.), instrukcję czyszczenia lub odkażania, przedstawienie prób, które użytkownik powinien wykonać przed użyciem. Przy doborze odzieży ochronnej należy wziąć pod uwagę przede wszystkim rodzaj i poziom zagrożeń, który będzie wskazywał na konieczność zastosowania odzieży o określonym poziomie ochrony, wyrażonej klasą lub poziomem skuteczności. Należy korzystać z wyników analizy ryzyka dla określonego stanowiska pracy i wziąć pod uwagę wszystkie zagrożenia występujące na stanowisku pracy oraz uwzględnić części ciała, które powinny być chronione. Z analizy ryzyka może wynikać, że konieczne będzie zastosowanie odzieży wielofunkcyjnej. Najczęściej jest to odzież, która chroni przed następującymi zagrożeniami: płomieniami i czynnikami gorącymi, krótkotrwałym działaniem czynników chemicznych, odzież przeznaczona do stosowania w atmosferze wybuchowej i zapewniająca widzialność pracownika. Obecny poziom technologii materiałów tekstylnych umożliwia wytworzenie materiałów i odzieży zapewniających jednoczesną ochronę przed wieloma czynnikami niebezpiecznymi i szkodliwymi. Wielofunkcyjna odzież zapewnia ochronę przed dwoma lub kilkoma wymienionymi czynnikami. Powinna spełniać w całości normy, które określają wymagania dla poszczególnych rodzajów odzieży ochronnej, zarówno pod względem zastosowanych materiałów, jak i konstrukcji. Na oznakowaniu powinny być wyszczególnione wszystkie znaki graficzne charakteryzujące zagrożenia i normy przedmiotowe dla określonego rodzaju odzieży ochronnej wraz z poziomami skuteczności. Przyjrzyjmy się zatem aktualnym wymaganiom dla poszczególnych rodzajów odzieży ochronnej, które wielofunkcyjna odzież powinna spełniać w zależności od zagrożeń, przed którymi ma chronić. Odzie chroni ca przed zapaleniem i czynnikami gor cymi Znaczną grupę wśród odzieży ochronnej stosowaną w wielu gałęziach gospodarki stanowi odzież chroniąca przed czynnikami gorącymi, z których najważniejsze to: płomień, promieniowanie podczerwone, iskry, rozpryski płynnego metalu, gorące przedmioty. Do grup zawodowych narażonych na działanie czynników gorących należą m.in. pracownicy przemysłu metalurgicznego, spawacze [3]. Odzież chroniąca przed czynnikami gorącymi jest wykonana najczęściej z tkanin aramidowych lub z tkanin bawełnianych impregnowanych przeciwpalnie, a przy konieczności zapewnienia wyższego poziomu ochrony z wielowarstwowych układów materiałów. Do prac, podczas których dochodzi do przypadkowego kontaktu z płomieniem i nie zachodzi ryzyko narażenia pracownika na inne rodzaje czynników gorących, może być stosowana odzież spełniająca wymagania normy PN-EN ISO [4]. W wymienionej normie przedstawiono 3 indeksy (poziomy) ograniczonego rozprzestrzeniania się płomienia w zależności od zachowania materiałów bądź odzieży podczas badania odporności na zapalenie (rozprzestrzeniania płomienia). Indeks 3 charakteryzuje najwyższy stopień ochrony, indeks 1 najniższy. Jeżeli wymagana jest ochrona nie tylko przed zapaleniem, ale również przed innymi czynnikami gorącymi (ciepłem konwekreklama 13

4 cyjnym, promieniowaniem cieplnym, rozpryskami płynnego metalu), odzież ochronna powinna spełniać wymagania normy PN-EN ISO [5]. Odporność odzieży na każdy rodzaj czynnika jest określona za pomocą kodu literowego: odporność na ciepło konwekcyjne B, odporność na promieniowanie cieplne C, odporność na duże rozpryski płynnych metali aluminium: D, żelazo E, odporność na ciepło kontaktowe F. Poziom właściwości ochronnych wskazują cyfry przy kodach literowych, przy czym wyższa cyfra oznacza wyższy poziom ochrony odzieży. Do grupy odzieży chroniącej przed zapaleniem i czynnikami gorącymi należy odzież dla spawaczy. Są to najczęściej ubrania lub kombinezony uszyte z tkanin impregnowanych przeciwpalnie lub aramidowych o odpowiednich właściwościach dielektrycznych oraz odporności na działanie iskier i drobnych rozprysków płynnego metalu. Odzież powinna być tak zaprojektowana, by uniemożliwiać zatrzymywanie się stopionego metalu i iskier, m.in. zapięcia i szwy nie powinny tworzyć otworów i fałd, a spodnie nie mogą mieć zakładek. Ważna jest również konstrukcja kieszeni. Odzież ochronna dla spawaczy powinna być tak zaprojektowana, aby nie było możliwe przewodzenie prądu elektrycznego z zewnątrz do wewnątrz. Opór elektryczny skrośny materiałów odzieży przeznaczonej dla spawaczy nie może być mniejszy niż 1 x 10 5 Ω. Wymagania dotyczące odzieży ochronnej dla spawaczy przedstawia norma PN-EN ISO [6], w której określono dwie klasy ochrony. klasy 1 zapewnia ochronę przed mniej niebezpiecznymi technikami spawania i sytuacjami powodującymi niższe poziomy oddziaływania rozprysków metali i promieniowania cieplnego, klasa 2 zapewnia ochronę przed bardziej niebezpiecznymi technikami spawania i sytuacjami powodującymi wyższe poziomy oddziaływania rozprysków i promieniowania cieplnego. Do grupy odzieży chroniącej przed czynnikami gorącymi należy odzież chroniącą przed termicznymi skutkami łuku elektrycznego [7]. Powinna być stosowana podczas prac z instalacjami elektrycznymi, podczas których na skutek zwarć w urządzeniach elektrycznych, których przyczyną są zarówno uszkodzenia, jak i błędne postępowanie człowieka, mogą pojawić się zakłóceniowe łuki elektryczne, które wydzielają ogromne ilości energii i tym samym stanowią śmiertelne zagrożenie dla osób znajdujących się w pobliżu. Temperatura łuku jest wystarczająco wysoka, aby spowodować oparzenie radiacyjne pracownika. Ciepło emitowane przez łuk elektryczny może doprowadzić do zapalenia się, stopienia lub rozerwania ubrania, a w konsekwencji do powstania ciężkich oparzeń ciała, dlatego niezwykle istotne jest stosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej. Odzież chroniąca przed termicznymi skutkami łuku elektrycznego powinna Rodzaj zastosowanej przez pracownika odzieży ochronnej powinien zależeć od czynników niebezpiecznych występujących na stanowisku pracy i obszaru narażenia na ich działanie. Dlatego podstawowymi kryteriami klasyfikacji odzieży ochronnej są: rodzaj zagrożeń oraz zakres ochrony i konstrukcja odzieży. Ze względu na zagrożenia odzież ochronną można podzielić na następujące grupy: odzież chroniącą przed czynnikami mechanicznymi, gorącymi, chemicznymi, przed zimnem i opadami atmosferycznymi, ostrzegawczą, odzież chroniącą przed czynnikami biologicznymi, przed promieniowaniem elektromagnetycznym i porażeniem prądem, przed promieniowaniem jonizującym oraz chroniącą przed wyładowaniami elektrostatycznymi. Ze względu na zakres ochrony najczęściej stosowane są: ubrania, kombinezony, fartuchy, kurtki, kamizelki spełniać wymagania normy IEC [8], która określa dwie klasy właściwości ochronnych odzieży. Klasa 2 zapewnia wyższy poziom ochrony. Odzie chroni ca przed substancjami chemicznymi Często wymagane jest, aby odzież wielofunkcyjna zapewniała ochronę przed krótkotrwałym działaniem substancji chemicznych. Do tej grupy należą najczęściej: odzież chroniąca przed przypadkowym polaniem kroplami olejów i rozpuszczalników, odzież chroniąca przed cieczami roboczymi środków ochrony roślin III i IV klasy toksyczności, odzież chroniąca przed przypadkowym polaniem się kwasami i zasadami. Może być wykonana z tkanin i włóknin impregnowanych oraz powinna spełniać wymagania normy PN-EN [9]. Parametrami charakteryzującymi właściwości ochronne odzieży chroniącej przed opryskaniem ciekłymi chemikaliami są wskaźniki niezwilżalności i przesiąkliwości. Norma PN-EN przewiduje trzy poziomy tych wskaźników. Poziom 3 charakteryzuje odzież o najwyższej ochronie, a poziom 1 o najniższej. Wyrób odzieżowy klasy 3 Wyrób odzieżowy klasy 2 Wyrób odzieżowy klasy 1 Materiał tła 0,80 0,50 0,14 Materiał odblaskowy 0,20 0,13 0,10 Materiał w wykonaniu połączonym 0,20 Tab. 1. Minimalne wymagane powierzchnie materiału zapewniającego widzialność w m 2 14

5 Zgodnie z PN-EN odzież chroniąca przed chemikaliami typ 6 w zakresie niezwilżalności i przesiąkliwości powinna być przebadania w stosunku do następujących ciekłych substancji chemicznych: 30% H 2 SO 4, 20% NaOH, o-ksylen, Butan-1-ol. Materiały mogą być badane dodatkowo względem innych substancji chemicznych. Odzie ochronna do stosowania w atmosferze wybuchowej Często w środowisku pracy występuje atmosfera wybuchowa, która towarzyszy występowaniu innych zagrożeń. Stosowana wtedy odzież powinna dodatkowo charakteryzować się właściwościami antyelektrostatycznymi i spełniać wymagania normy PN-EN [10]. Materiał jest klasyfikowany jako antyelektrostatyczny, gdy alternatywnie charakteryzuje się: czasem półzaniku ładunku t 50 < 4 s lub współczynnikiem ekranowania S > 0,2, rezystancją powierzchniową mniejszą lub równą 2,5 x 10 9 Ω przynajmniej po jednej stronie badanego materiału. Odzież przeznaczona do stosowania w atmosferze wybuchowej powinna pokrywać całe ciało w czasie jej użytkowania, w tym również podczas wykonywania standardowych czynności i pochylania się. Jeżeli odzież jest wykonana z układu materiałów, materiał antyelektrostatyczny powinien stanowić jej zewnętrzną warstwę. Zapięcia z materiałów elektroprzewodzących, np.: zamki błyskawiczne, guziki, zatrzaski, mogą być stosowane pod warunkiem, że są przykryte materiałem antyelektrostatycznym. W atmosferze wybuchowej użytkownik odzieży antyelektrostatycznej powinien być odpowiednio uziemiony przez opór upływu mniejszy niż 10 8 Ω i nie może zdejmować odzieży antyelektrostatycznej [11, 12]. Jeżeli dodatkowo atmosfera jest wzbogacona w tlen, odzież rozpraszająca ładunek elektryczny nie może być stosowana bez wcześniejszej konsultacji z pracownikiem służby BHP. Odzie ostrzegawcza Na wielu stanowiskach pracy, niezależnie od występujących zagrożeń, istnieje ryzyko, że pracownik może być potrącony przez poruszające się pojazdy, maszyny lub inne obiekty. Wtedy obecność pracownika musi być wizualnie sygnalizowana. Powinien on stosować odzież ostrzegawczą. Typową odzież ostrzegawczą stanowią: kombinezony, kurtki, spodnie i kamizelki. O właściwościach ochronnych tej odzieży decydują materiały, z których została ona wytworzona, oraz konstrukcja. Odzież ostrzegawcza powinna spełniać wymagania normy PN-EN ISO [13] zarówno pod względem konstrukcji, jak i zastosowanych materiałów. Odzież ostrzegawcza, aby spełnić swoją podstawową funkcję sygnalizować obecność jej użytkownika zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy powinna być wykonana z dwóch rodzajów materiałów: materiału tła o właściwościach fluorescencyjnych i alternatywnie barwie żółtej, pomarańczowo-czerwonej lub czerwonej, który zapewnia widzialność w dzień i materiału odblaskowego zapewniającego widzialność w nocy. Dobór koloru materiału tła powinien uwzględniać wyróżnianie się pracownika od otaczającego środowiska. Zadaniem materiału odblaskowego jest odbijanie światła reflektorów i lamp pojazdów i maszyn. Odzież ostrzegawcza może być też wykonana z materiału o właściwościach połączonych, czyli spełniających reklama 15

6 jednocześnie funkcje materiałów tła oraz materiałów odblaskowych [14]. W zależności od pola powierzchni materiału zapewniającego widzialność odzież zaliczana jest do 1, 2, lub 3 klasy (tab. 1). Najwyższy poziom ochrony zapewnia klasa 3 odzieży. Aby odzież ostrzegawcza zapewniała właściwą ochronę, należy odpowiednio dobrać klasę odzieży, konstrukcję i kolor do warunków na stanowiskach pracy. Może to zostać dokonane po przeprowadzeniu analizy ryzyka dla konkretnych stanowisk pracy lub dla konkretnego zastosowania. Andrzej Smółko prezes zarządu CWS-boco Polska W przypadku odzieży chroniącej przed czynnikami chemicznymi, biologicznymi, ale również odzieży antyelektrostatycznej czy ostrzegawczej (o intensywnej widzialności) konieczna jest wiedza o tym, jak dbać o takie ubrania, aby nie straciły swoich właściwości ochronnych. Czyszczenie i pielęgnacja odzieży nie oznaczają tu tylko prania, ale także konserwację, często przy użyciu silnych środków chemicznych. To również naprawa z zachowaniem parametrów bezpieczeństwa i kontrola jakości. Z uwagi na fakt, że pranie odzieży ochronnej wymaga specjalistycznej wiedzy coraz częściej pracodawcy zlecają taką usługę firmom zewnętrznym. Wyspecjalizowane podmioty przejmują na siebie wszelkie obowiązki związane z bieżącym serwisem, praniem, prasowaniem, naprawami, wymianą i dostawą czystej odzieży. Serwis taki to ogromna wygoda dla osób z niego korzystających. Martin Lill Lakeland Industries Europe Odzież ochrony termicznej działa na zasadzie tworzenia bariery dla energii cieplnej między źródłem gorąca a skórą użytkownika. Ale standardowe kombinezony chemiczne zapalą się i będą z nich skapywać roztopione, płonące resztki, które przykleją się do różnych powierzchni w tym również do tkaniny odzieży trudno palnej noszonej pod spodem. Co więcej, jednorazowe kombinezony są skonstruowane z materiałów termoplastycznych, które pochłaniają energię cieplną i uwalniają ją wolno w czasie. S topiony polipropylen czy polietylen będzie nadal uwalniał energię cieplną jeszcze przez długi czas po tym, kiedy przestanie się palić. W rezultacie energia cieplna przenoszona jest przez materiał na skórę użytkownika długo po tym, kiedy zgaśnie źródło ciepła. Blokuje to również pory w splocie tkaniny odzieży trudno palnej, tworząc efekt cieplarniany, czyli utrzymując energię cieplną bezpośrednio przy skórze użytkownika. Innymi słowy, kombinezon jednorazowy sam w sobie staje się efektywnym źródłem ciepła, niwecząc jednocześnie ochronę termiczną oferowaną przez ubranie trudno palne. Podsumowanie stanowi bardzo często jedyne zabezpieczenie pracownika narażonego na czynniki niebezpieczne i szkodliwe w środowisku pracy, dlatego powinna spełniać podstawowe wymagania bezpieczeństwa, być odpowiednio dobrana w zależności od zagrożeń oraz od użytkownika, przy uwzględnieniu wszystkich aspektów związanych z analizą ryzyka oraz warunków jej stosowania. Dobór odzieży ochronnej do zagrożeń to dopiero pierwszy krok we właściwym zabezpieczeniu pracownika przed zagrożeniami, kolejny to jej stosowanie, zgodnie z przeznaczeniem i informacją producenta, konserwacja zgodnie z zaleceniami producenta (przestrzeganie warunków konserwacji oraz nieprzekroczenie dopuszczalnej liczby jej cykli), naprawy oraz wycofywanie odzieży zużytej, która nie spełnia założonych właściwości ochronnych. Bezpieczeństwo pracownikowi może zapewnić jedynie odzież ochronna spełniająca wymagania bezpieczeństwa (oznaczona znakiem CE i odpowiednimi normami), prawidłowo dobrana do zagrożeń i pracownika, stosowana zgodnie z zasadami podanymi w instrukcji użytkowania oraz taka, która w cyklu swojego użytkowania zachowuje właściwości ochronne. W przypadku zagrożeń wieloczynnikowych i stosowanej wtedy wielofunkcyjnej odzieży ochronnej zasady jej doboru, użytkowania oraz konserwacji powinny uwzględniać wymagania wynikające ze wszystkich zagrożeń. Piśmiennictwo 1. Dyrektywa Rady nr 89/686/EWG z 21 grudnia 1989 r. w sprawie ujednolicenia przepisów prawnych państw członkowskich dotyczących środków ochrony indywidualnej. Official Journal of the European Communities, L399, [UKIE, dostęp w Internecie r.]. 2. PN-EN ISO 13688: E Wymagania ogólne. 3. Bartkowiak G., Hrynyk R., Irzmańska E.: Odzież, rękawice i obuwie chroniące przed czynnikami gorącymi. Cześć I. Poradnik doboru i stosowania (dla użytkownika). Część II. Wytyczne do oceny zgodności (dla producenta). [CD-ROM], CIOP-BIP, Warszawa PN-EN ISO 14116: Ochrona przed płomieniem Materiały, zestawy materiałów i odzież o ograniczonym rozprzestrzenianiu płomienia. 5. PN-EN ISO 11612: Odzież do ochrony przed czynnikami gorącymi i płomieniem Minimalne wymagania eksploatacyjne. 6. PN-EN ISO 11611: do stosowania podczas spawania i w procesach pokrewnych. 7. Bartkowiak G., Czapska A., Dąbrowska A.: Odzież chroniąca przed termicznymi skutkami łuku elektrycznego wymagania. Przegląd Włókienniczy Włókno, Odzież, Skóra, 11/2012, s IEC : 2009 Wymagania dla odzieży chroniącej przed zagrożeniami termicznymi spowodowanymi łukiem elektrycznym. 9. PN-EN A1:2010 Odzież chroniąca przed ciekłymi chemikaliami Wymagania dotyczące odzieży zapewniającej ograniczoną skuteczność ochrony przed ciekłymi chemikaliami (Typ 6 i Typ PB[6] odzieży). 10. PN EN :2009 Właściwości elektrostatyczne Część 5: Wymagania materiałowe i konstrukcyjne. 11. Bartkowiak G., Kurczewska A.: Praca w przestrzeni zagrożonej wybuchem. Jaką odzież ochronną stosować? Cz. I. Utrzymanie Ruchu, 2/2014, s Bartkowiak G., Kurczewska A.: Praca w przestrzeni zagrożonej wybuchem. Jaką odzież ochronną stosować? Cz. II. Utrzymanie Ruchu, 3/2014, s PN-EN ISO 20471: E Odzież o intensywnej widzialności Metody badania i wymagania. 14. Łężak K.: Nowe wymagania wobec odzieży ostrzegawczej wprowadzone normą PN-EN ISO 20471:2013. Bezpieczeństwo Pracy Nauka i Praktyka, 6 (525), s