Łowieckie Rejony Hodowlane okręgu suwalskiego

I - Łowiecki Rejon Hodowlany Puszczy Augustowskiej II - Łowiecki Rejon Hodowlany Wielkich Jezior Mazurskich III - Łowiecki Rejon Hodowlany Biebrzański IV - Łowiecki Rejon Hodowlany Puszczy Piskiej

ŁRH Puszczy Augustowskiej Powierzchnia użytkowa 322 tys. ha (lesistość 38,6%) obejmuje Puszczę Augustowską o pow. 100 tys. ha oraz północną, mniej lesistą Suwalszczyznę. Rejon hodowlany posiada 57 obwody łowieckie. Na mniej żyznych siedliskach przeważają drzewostany sosnowoświerkowe. Stała obecność ok. 60 wilków oraz 30 rysi obniża stany populacji kopytnych w Puszczy.

ŁRH Wielkich Jezior Mazurskich Powierzchnia Rejonu 350 tys. ha. (lesistość 29,1%) Jest to największy powierzchniowo rejon, obejmuje swym zasięgiem Puszczę Borecką 23 tys. ha i Puszczę Romincką 15 tys. ha oraz części Pojezierza Mazurskiego. Rejon posiada 59 obwody łowieckie. Bardzo zróżnicowany siedliskowo, z dużą ilością jezior, rzek, terenów podmokłych, remiz i zakrzaczeń. Lasy puszczańskie to świerczyny z udziałem gatunków liściastych. Ma tu swoją ostoję wilk, ryś a Puszcza Borecka to stała ostoja żyjących na wolności ok. 80 żubrów.

ŁRH Biebrzański powierzchnia 93 tys. ha. (lesistość 21,4%) 17 obwodów łowieckich. Najmniejszy z rejonów, obejmuje część Pojezierza Ełckiego. Rozdrobnione kompleksy leśne na stosunkowo żyznych siedliskach zajmują ok. 22 tys. ha. Sąsiadujący z Doliną Biebrzy wchodzi w obszar największej krajowej ostoi łosia.

ŁRH Puszczy Piskiej powierzchnia 226 tys. ha, (lesistość 39,7%) obejmuje 80 tys. ha Puszczy Piskiej z przewagą leśnych drzewostanów sosnowych na ubogich siedliskach. Rejon posiada 28 obwody łowieckie. W dniu 4 lipca 2002 r. wschodnią jej część nawiedził huragan niszcząc całkowicie drzewostan na powierzchni ok. 5 tys. ha. Na terenie Puszczy i w jej sąsiedztwie przebywa ok. 30 wilków. W ostatnim okresie pojawiły się rysie.

Nowy podział ŁRH

Stan-pozyskanie (osob.) Stan i pozyskanie łosia 4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Stan Pozyskanie Lata 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Stan 872 519 690 390 289 607 1192 1278 1426 1750 1916 2310 2656 3640 Pozyskanie 7 197 225 116 58 0 0 0 0 0 0 0 0 0

Zagęszczenie populacji łosia na 1000 ha powierzchni leśnej stan na 10 marca 2015r.

Stan łosia w poszczególnych Łowieckich Rejonach Hodowlanych okręgu suwalskiego oraz stany docelowe w wieloletnich planach łowieckich Stan łosia: Łowiecki Rejon Hodowlany na 31 marca 1998r. docelowy na 31 marca 2007r. na 31 marca 2006r. docelowy na 31 marca 2017r. na 31 marca 2016r. Puszczy Augustowskiej Wielkich Jezior Mazurskich 346 328 454 723 546 136 179 406 264 1722 Biebrzański 53 86 128 153 536 Puszczy Piskiej 38 48 187 91 709 RAZEM 573 641 1175 1231 3513

Stan łosia w pn-wsch Polsce

Stan na dzień 31 marca 2007r. Liczebność łosia w nadleśnictwach i parkach narodowych.

Straty w populacji łosia w Biebrzańskim Parku Narodowym Straty w populacji W roku 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Razem W kolizjach drogowych 2 1 3 4 2 4 3 2 21 10,7 Zagryzienia przez wilki 5 3 11 3 9 5 2 3 41 20,8 Utopienia 1 5 7 6 8 5 2 34 17,3 Kłusownictwo 1 1 2 2 6 3,0 Ubytki naturalne 4 9 22 20 12 4 11 16 95 48,2 razem sztuk 11 15 42 34 29 21 23 25 197 100 Średnie roczne straty w populacji sięgały 3-6% stanów wiosennych, z tego 48,2% to ubytki naturalne spowodowane śmiercią osobników starszych i chorych. w szt. w %

Struktura płci populacji winna wynosić: 1:1 do 1:1,5 na korzyść klęp Przyrost zrealizowany Nie powinien być ustalany na poziomie powyżej 20% wiosennego stanu populacji, tj. powinien kształtować się na poziomie średniego przyrostu zrealizowanego. Proporcja ta może być korygowana jedynie w przypadku dysponowania dla lokalnych populacji szczegółowymi danymi o wielkości realnego przyrostu w danym roku.

Zagęszczenie Za zagęszczenie pozwalające na prowadzenie właściwej gospodarki łosiem przyjmuje się zagęszczenie wynoszące ok. 5 osobników na 1000 ha powierzchni leśnej i bagiennej rejonu hodowlanego

Struktura pozyskania powinna wynosić: a)w grupach płciowo - wiekowych - Byki - około 40 % - Klępy - około 40 % - Łoszaki - do 20 % Przy strukturze płci populacji na poziomie 1:1,5 należy bezwzględnie zachować równowagę ilościową byków i klęp w odstrzale. b) w klasie wieku byków Wyróżnianie klas wieku, jak to ma miejsce np. u jeleni, w przypadku łosi jest nieuzasadnione ze względu na brak wiarygodnych kryteriów morfologicznych i trudności w precyzyjnym rozpoznaniu wieku byków na podstawie sylwetki zwierzęcia

Łosie byki selekcyjne Opis poroża -szpicaki, szydlarze, widłaki i szóstaki nieregularne Ocena -wszystkie regularne szóstaki w typie badylarza oraz silniejsze badylarze z porożem szóstaka na jednej tyce -półłopatacze i łopatacze oraz badylarze o porożu regularnym powyżej szóstaka

Łosie byki łowne Opis poroża silne badylarze powyżej regularnego szóstaka oraz byki o porożu typu łopatacza Ocena

Selekcja klęp i łoszaków Pozyskanie klęp i łoszaków należy prowadzić w pierwszej kolejności poprzez odstrzał sztuk chorych i cherlawych, o masie tuszy mniejszej niż przeciętna oraz klęp starych i prowadzących słabe potomstwo. Klępy prowadzące bliźnięta oraz łoszaki bliźnięta powinny być oszczędzane.

ŁOŚ Łosie byki populacji północno wschodniej Polski zwykle przybierają formę badylarza rzadziej łopatacza. Za poroże przyszłościowe uważa się wszystkie formy powyżej regularnego szóstaka. Wszystkie szpicaki, szydlarze, widłaki i szóstaki nieregularne uważa się za poroże selekcyjne. Byk łowny to stary osobnik poroże którego znajduje się jeszcze w szczytowej formie rozwoju i formie powyżej nieregularnego szóstaka bądź łopatacza.

Schematyczny rozwój poroża łopatacza i badylarza

Łoś w okolicach krtani ma charakterystyczna brodę o długości około 20 cm narośl pokryta długim włosem. Najwcześniej rozwinięta jest w wieku 4-5 lat. Łoszak Byk w wieku 2-3 lat Dorosły byk

Poroże przyszłościowe Badylarz szóstak regularny Łopatacz

Poroże selekcyjne Szpicak Widłak nieregularny

Poroże selekcyjne Widłak z uszkodzonym możdżeniem Widłak regularny

Byk łowny Badylarz - ósmak regularny Łopatacz

Stan - pozyskanie (osob.) Stan i pozyskanie sarny 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Stan Pozyskanie Lata 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Stan 4762 7295 8597 7031 9161 10293 13773 15052 15228 14626 15614 14550 14631 17991 Pozyskanie 119 1858 2418 2169 2307 2504 2041 2470 2390 2168 2566 2815 3094 3432

Zagęszczenie populacji sarny na 100 ha powierzchni użytkowej stan na 10 marca 2015r.

Stan sarny w poszczególnych Łowieckich Rejonach Hodowlanych okręgu suwalskiego oraz stany docelowe w wieloletnich planach łowieckich Łowiecki Rejon Hodowlany Puszczy Augustowskiej Wielkich Jezior Mazurskich na 31 marca 1998r. docelowy na 31 marca 2007r. Stan sarny: na 31 marca 2006r. docelowy na 31 marca 2017r. na 31 marca 2016r. 1903 2640 3331 8269 4035 5216 5720 5071 6633 7781 Biebrzański 639 908 1010 1461 1619 Puszczy Piskiej 2926 3105 3590 5215 3669 RAZEM 10684 12373 13002 21578 17104

Wskaźniki gospodarowania populacją sarny - Łowiecki Rejon Hodowlany Puszczy Augustowskiej 1. Zagęszczenie populacji na obwodach łowieckich z wyłączeniem Puszczy Augustowskiej 1,5-2,0 osob/100 ha powierzchni użytkowej obwodu 2. Stosunek płci 1:1,2-1,5 3. Struktura płciowa pozyskania: rogacze 55% - 65% kozy do 35% koźlęta do 10% 4. Roczny przyrost zrealizowany w wysokości do 20% stanów wiosennych - dotyczy to obwodów dzierżawionych przez koła łowieckie poza kompleksem leśnym Puszcza Augustowska 5. Plany pozyskania w sezonie 2015/2016 w wysokości do 20% stanów wiosennych 6. Struktura wiekowa pozyskania rogaczy: I kl. wiekowa 30% - 35% II klasa wieku 65%-70%, w tym osobniki 4 i 5 letnie - do 35% a 6-letnie, starsze 30% i więcej Uwaga: W miarę postępującego procesu starzenia się populacji ciężar pozyskania w II klasie wiekowej przenieść na osobniki 6-letnie i starsze oszczędzając 4 i 5 letnie jako ważną część reprodukcyjną populacji.

Wskaźniki gospodarowania populacją sarny - Łowiecki Rejon Hodowlany Puszczy Piskiej 1. Docelowe zagęszczenie populacji 6-8 osobników/100 ha lasu z wyłączeniem obwodów leśnych położonych na terenie Puszczy Piskiej - obw. łowiecki 228 229 (138SU) KŁ "Zielony Krąg", obw. łowiecki 286 (160) WKŁ "Jeleń" w Warszawie, obw. łowiecki.288 (163SU) KŁ "Cyraneczka" w Warszawie, obw. łowiecki 258 (156) KŁ "Cytadela" w Warszawie i obw. łowiecki 289 (164SU) KŁ "Darzbór w Warszawie, gdzie zagęszczenie jest niższe - 3-5 osob/100ha lasu. Zagęszczenie na 100 ha powierzchni użytkowej obwodu 2,5-3,0 osobników. 2. Stosunek płci 1:1,2-1,5 3. Struktura płciowa pozyskania: rogacze 50% - 60% kozy 30-40% koźlęta do 10% 4. Roczny przyrost zrealizowany w wysokości 25% stanów wiosennych 5. Plany pozyskania w sezonie 2015/2016 do 25% stanów wiosennych. 6. Struktura wiekowa pozyskania rogaczy: I kl. wiekowa 30% - 35% II klasa wieku 65%-70%, w tym osobniki 4 i 5 letnie - do 35% a 6-letnie, starsze 30% i więcej Uwaga: W miarę postępującego procesu starzenia się populacji ciężar pozyskania w II klasie wiekowej przenieść na osobniki 6-letnie i starsze oszczędzając 4 i 5 letnie jako ważną część reprodukcyjną populacji.

Wskaźniki gospodarowania populacją sarny - Łowiecki Rejon Hodowlany Wielkich Jezior Mazurskich 1. Zagęszczenie populacji 7-12 osobników/100 ha lasu i 2-3 osobników/100 ha powierzchni użytkowej obwodu łowieckiego 2. Stosunek płci 1:1,2-1,5 3. Struktura płciowa pozyskania: rogacze 55% - 65% kozy do 35% koźlęta do 15% 4. Roczny przyrost zrealizowany w wysokości 25% stanów wiosennych 5. Plany pozyskania w sezonie 2015/2016 w wysokości do 20% stanów wiosennych 6. Struktura wiekowa pozyskania rogaczy: I kl. wiekowa 30% - 35% II klasa wieku 65%-70%, w tym osobniki 4 i 5 letnie - do 35% a 6-letnie, starsze 30% i więcej Uwaga: W miarę postępującego procesu starzenia się populacji ciężar pozyskania w II klasie wiekowej przenieść na osobniki 6-letnie i starsze oszczędzając 4 i 5 letnie jako ważną część reprodukcyjną populacji.

Wskaźniki gospodarowania populacją sarny - Łowiecki Rejon Hodowlany Biebrzański 1. Dążyć w najbliższych latach do zagęszczenia populacji 2,0 osobników/100 ha powierzchni obwodu łowieckiego 2. Stosunek płci 1: 1,5 3. Struktura płciowa pozyskania: rogacze 50% - 65% kozy do 35% koźlęta do 15% 4. Roczny przyrost zrealizowany w wysokości 25% stanów wiosennych 5. Plany pozyskania w sezonie 2015/2016 w wysokości do 25% stanów wiosennych. 6. Struktura wiekowa pozyskania rogaczy: I kl. wiekowa 30% - 35% II klasa wieku 65%-70%, w tym osobniki 4 i 5 letnie - do 35% a 6-letnie, starsze 30% i więcej Uwaga: W miarę postępującego procesu starzenia się populacji ciężar pozyskania w II klasie wiekowej przenieść na osobniki 6-letnie i starsze oszczędzając 4 i 5 letnie jako ważną część reprodukcyjną populacji. Przy odstrzale saren - kóz oszczędzać kozy w wieku 4 i 5 lat o dobrych parametrach jakościowych (m. in. powyżej 20 kg wagi tuszy).

Struktura wiekowa pozyskania rogaczy klasa wieku I II Łowiecki Rejon Hodowlany wiek osobnika 2 3 % 4 5 % 6 7 8 9 i więcej % RAZEM młode dorosłe starsze Puszczy Augustowskiej 43 33 43,50 50 16 37,29 13 9 7 6 19,77 177 Wielkich Jezior Mazurskich 111 61 37,80 122 60 40 49 28 18 6 22,20 455 Puszczy Piskiej 28 47 39,89 50 20 37,23 20 11 11 1 22,87 188 Biebrzański 14 32 56,79 12 7 23,46 6 4 3 3 19,75 81 razem 196 173 40,95 234 103 37,40 88 51 39 16 21,53 901

Średnia waga tuszy rogaczy Łowiecki Rejon Hodowlany wiek w latach 2 3 4 5 6 7 8 9 Puszczy Augustowskiej 14,86 17,00 17,94 18,25 19,31 16,78 18,29 20,00 Wielkich Jezior Mazurskich 15,13 16,78 17,89 17,98 18,86 18,71 19,28 18,20 Puszczy Piskiej 14,71 15,45 16,70 16,32 17,74 17,27 17,40 - Biebrzański 16,07 17,25 18,33 17,71 18,50 17,50 - - średnia 15,19 16,62 17,71 17,56 18,6 17,57 18,32 -

Średnia masa parostków Łowiecki Rejon Hodowlany wiek w latach 2 3 4 5 6 7 8 9 Puszczy Augustowskiej 153,60 215,95 259,18 273,75 268,99 271,89 286,43 291,00 Wielkich Jezior Mazurskich 159,80 201,95 241,24 251,78 283,30 272,71 279,00 284,00 Puszczy Piskiej 149,82 200,11 245,30 257,60 300,59 272,73 307,09 - Biebrzański 181,15 245,31 270,58 292,14 277,50 283,00 307,20 - średnia 161,09 215,82 254,08 268,82 282,60 275,08 294,93 287,50

Struktura płci Pożądana struktura płci powinna kształtować się w przedziale od 1 : 1,5 do 1 : 2,5 na korzyść kóz. Przyrost zrealizowany Przyrost zrealizowany powinien wynosić od 10 do 30% stanu wiosennego populacji. W zależności od tego czy w obwodzie występują duże drapieżniki, nadmierna ilość lisów, gęsta sieć dróg lub wzmożone kłusownictwo, wielkość pozyskania powinna być ustalona na poziomie od 50% do 100% przyrostu zrealizowanego.

Zagęszczenie Optymalne zagęszczenie powinno wynosić od 3 do 10 osob./100 ha powierzchni użytkowej obwodu łowieckiego (nawet do 15 osobników).

Struktura pozyskania: a)w grupach płciowo - wiekowych: rogacze - 40-50% kozy - 40-50% koźlęta - do 20% - ze wskazaniem koźląt płci żeńskiej b) w klasach wiekowych sarn rogaczy: I klasa 2 i 3 rok życia (1-2 poroże;) - 50% II klasa - 4 rok życia i starsze (3 poroże i dalsze) - dopełnia do 100%

Struktura wiekowa pozyskania w sezonie 2010/11 Łowiecki Rejon Hodowlany Puszcza Augustowska Wielkie Jeziora Mazurskie w sztukach Klasa wieku I II A II B 2 3 % 4 5 % 6 7 8 9 10 % RAZEM 40 53 32,07 106 40 50,34 29 15 6 0 1 17,59 290 91 74 23,71 212 146 51,45 103 31 30 3 6 24,86 696 Puszcza Piska 22 19 18,89 70 49 54,84 33 19 4 1 0 26,27 217 Biebrzański 22 18 30,77 36 19 42,31 21 7 5 1 1 26,92 130 RAZEM 175 164 25,43 424 254 50,86 186 72 45 5 8 23,71 1333 339 678 316

Średnia waga tuszy w sezonie 2010/11 Rejon Hodowlany Puszczy Augustowskiej Wielkich Jezior Mazurskich Wiek w latach w kilogramach 2 3 4 5 6 7 8 9 10 14,28 17,32 18,79 17,30 23,55 18,27 21,00 X 21,00 14,92 16,95 17,89 18,25 18,45 18,55 18,03 18,67 18,33 Puszczy Piskiej 13,86 15,95 17,03 16,88 17,79 17,84 17,75 18,00 X Biebrzański 14,45 16,83 17,47 19,26 17,33 19,71 18,00 17,00 12,00 ŚREDNIA 14,58 16,94 17,94 17,91 19,00 18,42 18,07 18,20 17,88

Średnia masa parostków w sezonie 2010/11 Rejon Hodowlany Puszczy Augustowskiej Wielkich Jezior Mazurskich Wiek w latach w gramach 2 3 4 5 6 7 8 9 10 154,48 239,15 279,89 289,90 308,03 281,80 324,83 X 285,00 139,67 219,07 261,40 280,68 297,69 291,68 292,70 303,67 293,50 Puszczy Piskiej 144,82 202,00 269,51 260,88 290,48 285,37 283,25 200,00 X Biebrzański 143,64 209,67 262,75 278,84 297,38 309,57 298,60 332,00 204,00 ŚREDNIA 144,20 222,55 267,47 278,18 297,99 289,69 296,80 288,60 281,25

Kryteria oceny prawidłowości saren-rogaczy

Osobnik, który w określonym wieku nie osiągnął właściwego stopnia rozwoju poroża jest selekcyjnym. Standardową formę parostków rogacza jest szóstak regularny i jest to cecha o wysokim stopniu dziedziczności. Wszelkie formy zniekształcone parostków myłkusy i perukarze wiążą się z wpływem czynników środowiskowych.

Parostki sarny rogacza o formie szóstaka regularnego

Słabe poroże rogacza w danym sezonie nie zawsze świadczy o niekorzystnym jego genotypie, lecz może być skutkiem trudnych warunków środowiskowych, a w szczególności - mroźna, śnieżna i długa zima.

Klasa wieku Poroże rok życia Opis parostków Ocena 1 poroże 2 rok życia Guzikarze, myłkusy oraz szpicaki i widłaki o średniej długości tyk do 10 cm. Szpicaki oraz widłaki o średniej długości tyk powyżej 10 cm. Szóstaki. I klasa wieku 2 poroże 3 rok życia Szóstaki nieregularne i poniżej tej formy. Regularne szóstaki i powyżej tej formy o masie poniżej: 250 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej, Wielkich Jezior Mazurskich, 200 g w ŁRH Puszczy Piskiej Regularne szóstaki i powyżej tej formy o masie powyżej: 250 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej, Wielkich Jezior Mazurskich, 200 g w ŁRH Puszczy Piskiej

Klasa wieku Poroże rok życia Opis parostków Ocena II klasa wieku 3 poroże i starsze 4 rok życia i starsze Nieregularne szóstaki i poniżej tej formy oraz regularne szóstaki o masie parostków poniżej: 350 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej 300 g w ŁRH Wielkich Jezior Mazurskich, 250 g w ŁRH Puszczy Piskiej oraz prawidłowo wykonany odstrzał łowny. Regularne szóstaki lub powyżej tej formy o masie parostków: od 350 g do 400 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej od 300 g do 350 g w ŁRH Wielkich Jezior Mazurskich, od 250 g do 300 g w ŁRH Puszczy Piskiej. Regularne szóstaki lub powyżej tej formy o masie parostków powyżej: 400 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej 350 g w ŁRH Wielkich Jezior Mazurskich, 300 g w ŁRH Puszczy Piskiej.

Za rogacza łownego uznaje się regularnego szóstaka (lub powyżej tej formy) w wieku 6 lat i wyżej, o masie parostków powyżej: - 350 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej - 300 g w ŁRH Wielkich Jezior Mazurskich -250 g w ŁRH Puszczy Piskiej

Forma poroża rogaczy pozyskanych w sezonie 2006/2007 Najczęściej spotykaną formą selekcyjną poroża rogacza są widłaki stanowią one 32% ogólnego pozyskania, szydlarze 27%, pozostałe to szóstaki o masie poniżej przeciętnej określonej dla poszczególnych Łowieckich Rejonów Hodowlanych. Forma myłkusa należała do rzadkości (23 parostki na ogólne pozyskanie wynoszące 781 rogaczy).

Średnia masa parostków rogaczy sześcioletnich nie różni się istotnie od średniej masy parostków rogaczy starszych.

Odstrzał rogaczy w maju, na początku sezonu winien być ograniczany. Przemawiają za tym względy hodowlane i ekonomiczne. Mogą być eliminowane z łowiska osobniki wartościowe fenotypowo i genotypowo, które nie odzyskały jeszcze utraconej zimą kondycji.

Selekcja kóz i koźląt Należy dążyć do pozyskania jak największej liczby kóz nie prowadzących oraz sztuk cherlawych i chorych. Należy eliminować z populacji kozy prowadzące więcej niż dwoje koźląt, pamiętając, że w takiej sytuacji najpierw należy dokonać odstrzału koźląt. Wśród koźląt całość pozyskania należy w zasadzie zrealizować w grupie kózek, przyjmując jednak zasadę, że z bliźniąt w pierwszej kolejności wybieramy do odstrzału sztukę słabszą.

Formy przyszłościowe i selekcyjne poroża rogaczy

SARNA 2 rok życia - pierwsze poroże Za przyszłościowe uważamy rogacze z porożem w formie szpicaka i widłaka powyżej 10 cm oraz szóstaka. W naszych warunkach wycieranie parostków następuje zwykle w czerwcu, silniejsze osobniki wycierają w drugiej połowie maja. Jeżeli poroże zostało wytarte dopiero w lipcu, świadczy to o nienormalności rozwojowej i są to rogacze selekcyjne, bez względu na formę poroża.

Pierwsze poroże przyszłościowe Szóstak nieregularny

Pierwsze poroże selekcyjne Szpicak

Pierwsze poroże selekcyjne Guzikarz Myłkus z uszkodzonym prawym możdżeniem

Pierwsze poroże selekcyjne Szpicak Szpicak

SARNA 3 rok życia - drugie poroże Prawidłową formą poroża jest szóstak regularny powyżej tej formy, a każdy z odrostków zaliczany za odnogę winien być dłuższy o 1 cm. W naszych łowiskach młody rogacz wykształca poroże dorodnego regularnego szóstaka o masie przekraczającej 250g z wyjątkiem ŁRH Puszczy Piskiej 200g. Za selekcyjne uważamy wszystkie szydlarze, widłaki, bez względu na masę i szóstaki nieregularne oraz wszystkie formy nietypowe.

Drugie poroże przyszłościowe Szóstak regularny Szóstak regularny

Drugie poroże selekcyjne Widłak regularny

Drugie poroże selekcyjne Szóstak nieregularny Szóstak nieregularny

Drugie poroże selekcyjne Szóstak nieregularny Widłak z uszkodzoną lewą tyką

Drugie poroże selekcyjne Widłak nieregularny z mocną odnogą przednią, prawa o formie szydlarza

Drugie poroże selekcyjne Szóstak nieregularny z mocną odnogą przednią umiejscowioną nad różą Szóstak nieregularny z wyraźną asymetrią

Drugie poroże selekcyjne Myłkus Szóstak regularny z uszkodzonym prawym możdżeniem i trzecią tyką

Drugie poroże selekcyjne Szóstak nieregularny Szóstak z zaznaczoną asymetrią umiejscowienia odnóg bocznych

Drugie poroże selekcyjne Szóstaki regularne z nadmiernie wykształconymi odnogami przednimi

Drugie poroże selekcyjne Szóstak z wyraźną asymetrią w ukształtowaniu parostków Szydlarz

Drugie poroże selekcyjne Szóstak nieregularny z nadmiernie wykształconymi odnogami przednimi Szóstak nieregularny w wieku 6 lat

SARNA 4 rok życia i starsze 3-cia głowa i następne Za prawidłową formę poroża u rogaczy dojrzałych i starszych uważamy regularne szóstaki o masie parostków powyżej: - 350 g w ŁRH Puszczy Augustowskiej - 300 g w ŁRH Wielkich Jezior Mazurskich - 250 g w ŁRH Puszczy Piskiej Rogacze o porożu selekcyjnym poza szóstakami o masie poniżej przyjętego kryterium dla poszczególnych Rejonów uważamy wszystkie szydlarze, widłaki, szóstaki nieregularne oraz formy nietypowe w rozwoju - perukarze, myłkusy, jednotykowce, zdeformowane, o uszkodzonym możdżeniu. Uwaga! w pierwszej kolejności należy pozyskiwać rogacze starsze o formie selekcyjnej powyżej 5-go roku życia.

Trzecie i dalsze poroże przyszłościowe Szóstak regularny o masie parostków 365 g

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Szóstak regularny w wieku 5 lat o wadze parostków 350g wzorzec dla drugiej klasy wiekowej

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Myłkus Widłak regularny o nietypowej formie

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Szóstak z uszkodzoną lewą tyką Szóstak nieregularny z mocnymi odnogami przednimi

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Wielotykowiec Szydlarz

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Widłak nieregularny z uszkodzonym lewym możdżeniem

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Wielotykowiec

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Szóstak nieregularny Myłkus

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Myłkus - baranie rogi Myłkus - korkociąg

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Widłak z uszkodzoną lewą tyką - złamanie mechaniczne w trakcie wzrostu poroża Myłkus

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Parostki z uszkodzonym prawym możdżeniem. Bardzo charakterystyczna wykształcona forma prawej strony parostków

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Myłkus Myłkus

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Widłak nieregularny z zniekształconą lewą tyką Szóstak z dodatkową tylną odnogą

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Szóstak nieregularny z wyraźną asymetrią Szóstak regularny z dodatkową lewą odnogą przednią

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Widłak regularny Widłak nieregularny

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Widłak regularny silnie uperlony Szóstak z bardzo widoczną zaznaczoną asymetrią z prawej strony

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Prawa odnoga ósmaka w wieku 5 lat

Trzecie i dalsze poroże selekcyjne Perukarz Perukarz

Rogacz łowny Za rogacza łownego uznajemy formę regularnego szóstaka a nawet ósmaka powyżej 5-go roku życia (5 poroże i więcej) o masie parostków powyżej przeciętnej dla danego Rejonu Hodowlanego i odnogach o długości powyżej 3 cm. Szóstak regularny o masie parostków 390 g.

Rogacz łowny Szóstak regularny w wieku 9 lat o masie parostków 380 g

Określanie wieku

Sylwetka rogacza w zależności od wieku a Sylwetka mniejsza, smukła dobrze obciągnięta skórą Głowa mała podniesiona Szyja cienka, jakby dłuższa Linia grzbietu równa b c Sylwetka masywna koścista Głowa krótka o szerokiej podstawie w części czołowej Szyja muskularna jakby krótsza Sylwetka silna Głowa w kształcie klina z szeroką podstawą Szyja muskularna Linia grzbietu lekko wyniesiona w pasie barkowym a młody; b w średnim wieku; c stary.

Ubarwienie twarzowej części głowy rogacza - metoda Vorberga a) Jednoroczny - brak plamy nad wietrznikiem b) W wieku 3-4 lat - plama wietrznikowa jasna, wyraźna lecz nie sięga do świec. Plama czołowa ciemna i wyraźna odcinająca się od reszty twarzy c) W wieku 4 5 lat - plama wietrznikowa sięga świec, szarzeje. Plama czołowa ciemna o mniej wyraźnych obrysie d) W wieku 6 lat i starszym plama wietrznikowa siwa, sięga wysoko między świece, rozpływa się. Plama czołowa jaśniejsza i zlewa się z plamą wietrznikową.

Rozpoznawanie wieku rogaczy po odstrzale

Żuchwa rogacza

Wzór uzębienia stałego sarny: 0033 ------- = 32 3133 Dojrzały osobnik posiada 32 zęby w tym: 6 siekaczy J1-3 2 kły (obok siekaczy) C 12 przedtrzonowych P1-3 12 trzonowych M1-3

Lewa połowa żuchwy sarny: pierwsze trzy zęby boczne jeszcze mleczne, trzeci ząb boczny trójdzielny

U jeleniowatych siekacze i kły są kształtem do siebie podobne. Na cienkim i okrągłym w przekroju korzeniu osadzona jest korona z ostrym brzegiem trzącym. Siekacze mają decydujące znacznie przy pobieraniu pokarmu a szczególnie zimą, kiedy zwierzyna pobiera też żer pędowy.

Siekacz zwierzyny płowej: 1 szkliwo, 2 zębina, 3 komora zęba, 4 dziąsło, 5 wyrostek kości szczękowej, 6 cement korzeniowy, 7 okostna, 8 powierzchnia ścinająca zęba, 9 korona, 10 szyjka zęba, 11 korzeń zęba, 12 kanał korzenia

Zęby przedtrzonowe P1, P2 i P3 różnią się między sobą kształtem i są dwukorzeniowe. Zęby trzonowe M1 i M2 są do siebie bardzo podobne. Ząb trzonowy M3 jest trójdzielny. Ostatni trzon tego zęba o innej budowie słabo rozwinięty

Pierwszy ząb trzonowy (M1) zwierzyny płowej: 1 powierzchnia żująca, 2 korzenie, 3 wierzchołek i brzeg powierzchni żującej, 4 prążek zębiny, 5 rejestr, 6 szyjka

W wieku 11-13 miesięcy życia. Ząb przedtrzonowy stały P3 jest dwudzielny w przeciwieństwie do mlecznego, który jest trójdzielny. Ząb M3 wyrasta w 13-stym miesiącu życia.

W wieku 11-13 miesięcy życia. Następuje stopniowa wymiana zębów przedtrzonowych z mlecznych na stałe.

W wieku 14 miesięcy życia. Zęby przedtrzonwe znacznie jaśniejsze od trzonowych. Brak na nich śladów starcia.

W wieku 2 lat. Wszystkie zęby boczne są jednakowo zabarwione. Ślady starcia bardzo niewyraźne.

W wieku 3 lat. Na zębach przedtrzonowych i pierwszym trzonowym wyraźne ślady starcia. Drugi i trzeci trzonowy bardzo mało zużyty.

W wieku 4 lat. Zęby przedtrzonowe starte. Wyraźnie ślady starcia na zębie pierwszym trzonowym, rejestry są węższe i płytsze.

W wieku 5 lat. Zęby przedtrzonowe ulegają dalszemu zużyciu, powierzchnia zębiny rozszerza się. Ząb pierwszy trzonowy silnie zużyty, rejestr w jego przedniej części zanika, w tylnej jeszcze dobrze widoczny na całej długości. Ząb drugi i trzeci trzonowy wyraźnie starty, ale rejestr dobrze widoczny.

W wieku 6 lat.

W wieku 7 lat.

W wieku 8 lat i starszych. Na zębie drugim i trzecim przedtrzonowym rejestry prawie w zaniku, pozostają tylko niewielkie po nich ślady. Na zębie pierwszym trzonowym brak rejestrów pozostał tylko ślad po środkowym zacięciu. Na drugim i trzecim przedtrzonowym rejestry są bardzo wąskie i płytkie.

W wieku 10 lat.

Zasady gospodarowania populacją daniela

Formy rozwojowe poroża daniela Szpicak Łyżkarz Łopatacz

Kształt łopat prawidłowy Łopatacz regularny

Kształt łopat nieprawidłowy Łopatacz nieregularny

Kryteria oceny prawidłowości odstrzału danieli - byków Klasa wieku Poroże rok życia Opis poroża Ocena I klasa wieku 1 poroże 2 rok życia 2 poroże 3 rok życia * guzikarze oraz szpicaki o średniej długości tyk do 12 cm, * szpicaki o średniej długości tyk 12-15 cm, * szpicaki o średniej długości tyk powyżej 15 cm. * szydlarze, słabe łyżkarze o średniej długości obu tyk poniżej 40 cm i o średnim spłaszczeniu górnej części obu tyk węższym od 6 cm, * łyżkarze o średniej długości obu tyk od 40 do 50 cm lub o średnim spłaszczeniu górnej części obu tyk od 6 do 8 cm, * mocne łyżkarze o średniej długości obu tyk powyżej 50 cm lub o średnim spłaszczeniu obu tyk powyżej 8 cm oraz łopatacze. II klasa wieku III klasa wieku 3-6 poroże 4-7 rok życia 7 poroże i powyżej 8 rok życia i starsze * wszystkie formy poniżej łopatacza oraz łopatacze o głębokich zatokach rozdzielających płaszczyznę łopaty na co najmniej połowie jej długości, a także byki o wyjątkowo krótkich i wąskich łopatach * łopatacze nieregularne * łopatacze regularne * wszystkie formy poniżej regularnego łopatacza oraz regularne łopatacze o masie poroża poniżej 2,5 kg oraz prawidłowo wykonany odstrzał łowny, * mocne, regularne łopatacze niemedalowe o masie poroża od 2,5 kg pozyskane na odstrzał selekcyjny, * byki obustronnie koronne medalowe pozyskane na odstrzał selekcyjny łopatacz regularny to byk o porożu, w którym obydwie łopaty mają długości większe niż połowy długości ich tyk; łopatacz nieregularny to byk o porożu, w którym jedna z łopat ma długość mniejszą niż połowa długości jej tyk.

Ustalenia dodatkowe: 1. Za byka łownego uznaje się regularnego łopatacza w 8 roku życia i starszego o prawidłowo ukształtowanych łopatach. 2. Podawana masa poroża jest masą brutto (poroże z czaszką, bez żuchwy). 3. Za selekcyjne uznaje się wszystkie myłkusy i szydlarze w każdej klasie wieku i nie przyznaje się za ich odstrzał punktów niebieskich. 4. W przypadku uszkodzenia mechanicznego jednej tyki oceny dokonuje się na podstawie wyglądu drugiej zakładając, że tyka uszkodzona miała taki sam kształt (zasada ta dotyczy wszystkich samców zwierzyny płowej).