Sosnowiec, dnia 24.07.2014 r. Obrona Cywilna 1. Podstawą prawną regulującą zasady funkcjonowania OC w naszym Kraju jest wciąż ustawa z 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej określająca jako główne cele: ochronę ludności, zakładów pracy, urządzeń użyteczności publicznej i dóbr kultury, ratowanie i udzielanie pomocy poszkodowanym w czasie wojny, współdziałanie w zwalczaniu klęsk żywiołowych i zagrożeń środowiska oraz usuwaniu ich skutków. Ustawa określa ponadto organy administracji w sprawach obrony cywilnej, zasady tworzenia formacji OC oraz obowiązki obywateli w zakresie powszechnej samoobrony. Podstawowymi jednostkami organizacyjnymi przeznaczonymi do realizacji ustawowych zadań są formacje Obrony Cywilnej. Mimo wielokrotnych nowelizacji ustawa jest nieaktualna w odniesieniu do zaistniałych transformacji gospodarczych, administracyjnych oraz zmieniającej się infrastruktury. Po okresie tzw. zimnej wojny, w czasie której obrona cywilna realizowała zadania wynikające z ówcześnie obowiązujących dokumentów planistycznych Układu Warszawskiego nie podjęto skutecznych działań dla określenia zadań innych, niż przygotowanie się na wypadek użycia broni masowego rażenia. Brak uregulowań prawnych kreujących racjonalny system ochrony ludności na czas pokoju, kryzysu i wojny spowodował sytuację, że były nawet pomysły likwidacji obrony cywilnej wbrew postanowieniom prawa międzynarodowego. Po transformacji ustrojowej znacznie zmniejszyło się znaczenie OC w wyniku prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, które stanowiły bazę organizacyjną i materialną jej istnienia. Po powstaniu gmin zapomniano określić czy OC to zadanie administracji państwowej czy samorządowej. Z jednej strony rozporządzenie Rady Ministrów z czerwca 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu działań Szefa Obrony Cywilnej Kraju, szefów obrony cywilnej województw, powiatów i gmin określa zadania dla poszczególnych szczebli, ale z drugiej strony szefowie ci nie mają żadnych podstaw prawnych do finansowania nałożonych zadań.
Brak jest ponadto jakichkolwiek uregulowań dotyczących minimalnych wymagań w zakresie wiedzy i umiejętności oraz warunków zdrowotnych dla członków formacji różnych typów. Brakuje nowoczesnego wyposażenia. Można jednoznacznie stwierdzić, że gmina nie ma możliwości skutecznego użycia formacji obrony cywilnej do zwalczania nadzwyczajnych zagrożeń. Tymczasem okazało się, że w pokojowej rzeczywistości społeczeństwa są bardziej narażone na zupełnie inne niebezpieczeństwa jak np. katastrofy komunikacyjne, budowlane, przemysłowe, zanieczyszczenie środowiska, epidemie. Zagrożenia tworzą również dziedziny społeczno-gospodarcze. Powodują je: niezrównoważony rozwój ekonomiczny, globalizacja gospodarki i niestabilne dostawy surowców energetycznych, niedostateczny dostęp do zasobów wody, niepokoje społeczne, czystki etniczne, zorganizowana przestępczość i najnowsze niebezpieczeństwo zagrażające istnieniu naszej cywilizacji terroryzm międzynarodowy. Z takimi zagrożeniami OC nie jest w stanie walczyć. Dlatego decydenci w naszym kraju chętnie przyjmowali inne, bardziej skuteczne systemy ochronne. Jednym z nich okazało się Zarządzanie Kryzysowe, które teraz ma zapobiegać i zwalczać wszelkie sytuacje kryzysowe, a tym samym podnosić poziom bezpieczeństwa ludności całego Państwa. Wydanie ustawy o zarządzaniu kryzysowym oznacza nie tylko umocnienie tego systemu w prawie krajowym, ale również zaprzestanie wykonywania przez obronę cywilną obowiązku zapobiegania i likwidacji zaistniałych sytuacji kryzysowych. Dodatkowym aspektem jest skoncentrowanie odpowiedzialności decyzyjnej - Prezydent Miasta jest obecnie Szefem Obrony Cywilnej miasta oraz zwierzchnikiem zarządzania kryzysowego i organizatorem przygotowań obronnych. Z zabranych doświadczeń i oceny wynika, że dla poprawy sytuacji stanu OC koniecznym będzie: a) stworzenie ogólnej koncepcji systemu bezpieczeństwa państwa i jego obywateli w czasie pokoju i w czasie stanów nadzwyczajnych, b) jednoznaczne zdefiniowanie zadań obronnych oraz zadań z zakresu ochrony ludności czy też obrony cywilnej, c) podjęcie decyzji co do realizacji zadań określonych w protokołach dodatkowych do konwencji genewskich (albo odrębny system OC, albo jednolity system ochrony ludności na czas pokoju i stanów nadzwyczajnych). str. 2
W drugiej połowie 2011 r. Najwyższa Izba Kontroli dokonała kontroli przygotowania struktur obrony cywilnej w naszym kraju. Skontrolowano MSWiA, Szefa OC Kraju oraz 7 województw, 7 powiatów i 28 gmin. Ocena ogólna była negatywna. Model OC w kraju nie jest dostosowany do aktualnych potrzeb, w tym wynikających z członkostwa Polski w Unii Europejskiej i obecnej organizacji państwa. Normy prawne regulujące organizację i funkcjonowanie OC nie zapewniają skutecznego koordynowania działań dotyczących szeroko pojętej ochrony ludności oraz współdziałania w zwalczaniu klęsk żywiołowych. Konieczne jest wprowadzenie nowych uregulowań prawnych. 2. Obrona Cywilna w Sosnowcu Całokształt zagadnień z tego zakresu jest realizowany przez Wydział Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego (który został utworzony na bazie byłego Miejskiego Inspektoratu Obrony Cywilnej) na podstawie aktów prawnych i wytycznych Wojewody Śląskiego. Na szczeblu miasta utrzymywany jest ponadto magazyn sprzętu OC. Formacje OC Mamy na terenie miasta 14 formacji obrony cywilnej m. inn. w MOSiR, RPWiK, MZUK, MZZL, w największych spółdzielniach mieszkaniowych oraz POADA (Powiatowy Ośrodek Analizy Danych i Alarmowania) w Urzędzie Miejskim. POADA została powołana Zarządzeniem nr 1143/13 Prezydenta Miasta z dnia 16.10.2013 r. i jest jednostką organizacyjną systemu wykrywania i alarmowania (SWA) w województwie śląskim. Jest uruchamiana w przypadku zaistnienia rozległych skażeń lub nadzwyczajnych zagrożeń. Wszyscy jej członkowie (pracownicy UM) posiadają nadane przydziały organizacyjno-mobilizacyjne. Do podstawowych zadań należy m. inn.: str. 3
zbieranie i opracowywanie danych o skażeniach, napromieniowaniu i uderzeniach bronią masowego rażenia, prowadzenie analizy zagrożeń, alarmowanie zagrożonej ludności. Wojewoda Śląski organizuje ćwiczenia / treningi ośrodków POADA 4 razy w roku. Budowle ochronne Mamy na terenie Sosnowca 94 budowle ochronne (mogące pomieścić ok. 10 tys. osób), z czego 38 dla zakładów pracy i 56 dla pozostałej ludności. Około 50 % z nich jest zlokalizowanych w zasobach komunalnych MZZL i MZBM-TBS. W naszym mieście funkcjonuje system ostrzegania i alarmowania ludności składający się z 25 syren alarmowych rozmieszczonych na budynkach mieszkalnych, szkołach i zakładach pracy. Jest on częścią systemu wojewódzkiego. Syreny mogą być uruchamiane zarówno z centrali wojewódzkiej, jak i z naszej, zlokalizowanej w Powiatowym Centrum Zarządzania Kryzysowego. System jest sprawny i testowany wg harmonogramu zatwierdzonego przez Wojewodę Śląskiego. W roku ubiegłym wprowadzone zostały w całym kraju nowe rodzaje sygnałów alarmowych. Mamy obecnie jeden sygnał o ogłoszeniu alarmu (dźwięk modulowany przez 3 minuty) i jeden o jego odwołaniu (dźwięk ciągły nadawany przez 3 minuty). W 2013 r. został opracowany nowy Plan Obrony Cywilnej Miasta. Dokument ten został opracowany na podstawie wytycznych Szefa OC Kraju i wydanym na tej podstawie Zarządzeniem Wojewody Śląskiego. Uzgodniony z Dyrektorem Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Śl. UW przewiduje w okresie zagrożenia i wojny realizację zadań OC. Składa się z następujących części: planu głównego, procedur postępowania, str. 4
załączników funkcjonalnych. Ponadto w dokumentacji tej znajdują się karty realizacji zadań OC (ponad 100 szt.) które ujmują zadania szczegółowe dla poszczególnych realizatorów podpisane przez wykonawców i uzgodnione z naczelnikiem WZK i zatwierdzone przez Prezydenta Miasta. 3. Projekt ustawy o ochronie ludności W maju br. stronie Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w Biuletynie Informacji Publicznej ukazał się projekt założeń do projektu ustawy o ochronie ludności. Celem projektu jest kompleksowe uregulowanie problematyki ochrony ludności na poziomie aktu rangi ustawowej, co było głównym zaleceniem po kontroli przeprowadzonej przez NIK. Nowa regulacja prawna dotyczyć ma przede wszystkim: wprowadzenia do porządku prawnego zdefiniowanego pojęcia ochrony ludności, czytelnego określenia zadań z zakresu ochrony ludności dla organów administracji publicznej, wskazania organów odpowiedzialnych za realizację zadań z zakresu ochrony ludności na wszystkich szczeblach, określenie nowego sposobu realizacji przez państwo zadań z zakresu obrony cywilnej, o których mowa w Protokole Dodatkowym z 12.07.1949 r. do Konwencji Genewskich w sprawie ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych ( zadania z zakresu obrony cywilnej określone w ustawie o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej nie są tożsame z ustaleniami przyjętymi w przedmiotowym Protokole ). Będzie ona stanowiła podstawę do realizacji zadań z zakresu ochrony ludności zarówno w czasie pokoju jak i wojny (klasyczna obrona cywilna korzystająca z ochrony prawa międzynarodowego) zastępując dotychczasowe rozwiązania prawne. Realizacja zadań związanych z ochroną ludności będzie spójna z zadaniami realizowanymi w ramach ustawy o zarządzaniu kryzysowym, tak aby system str. 5
zarządzania kryzysowego wspierał i uzupełniał działania podejmowane na rzecz ochrony ludności. Planuje się 3 zasadnicze obszary zadań: monitorowanie, informowanie i ostrzeganie o zagrożeniach, ratowanie życia, zdrowia, mienia i środowiska, udzielanie doraźnej pomocy humanitarnej realizowanych w czasie pokoju, stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny. Myślą przewodnią proponowanych rozwiązań jest wykorzystanie istniejących zasobów państwa, w szczególności Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, Państwowego Ratownictwa Medycznego, Systemu Powiadamiania Ratunkowego oraz potencjału stowarzyszeń (ochotnicze straże pożarne) i organizacji pozarządowych (społeczne organizacje ratownicze), tak aby stworzyć warunki do efektywnego współdziałania w celu ochrony życia, zdrowia, mienia i środowiska. Przyszła ustawa będzie oddziaływać na: organy administracji publicznej, w zakresie właściwości których pozostają sprawy ochrony życia, mienia, środowiska i dziedzictwa kulturowego, Państwową Straż Pożarną i inne podmioty Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego oraz ochotnicze straże pożarne spoza KSR-G, służby, inspekcje i straże w ramach swoich właściwości, podmioty systemu powiadamiania ratunkowego, jednostki systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego oraz podmioty lecznicze z nim współpracujące, podmioty zarządzające systemami monitorowania i rozpoznawania zagrożeń, podmioty realizujące ostrzeganie i alarmowanie ludności, Narodowe Siły Rezerwowe (NSR), które powinny wspierać struktury cywilne w walce z klęskami żywiołowymi i zagrożeniami powodowanymi przez człowieka, organizacje społeczne, które w ramach swoich zadań ustawowych lub statutowych są obowiązane do realizacji wszystkich lub niektórych zadań ochrony ludności. str. 6
W sposób szczególny regulacja oddziaływać będzie na działalność Komendanta Głównego PSP, komendantów wojewódzkich i powiatowych / miejskich PSP, na których nałożone zostaną zadania związane z wykonywaniem zadań właściwych organów administracji publicznej w zakresie ochrony ludności, co spowoduje zniesienie obowiązków dotyczących struktur dotychczasowej obrony cywilnej oraz tworzenia i funkcjonowania formacji obrony cywilnej. Zasadniczą ideą dotychczasowych regulacji było organizowanie formacji obrony cywilnej przeznaczonych do działań tylko w czasie wojny. Formacje OC (tworzone w innym porządku prawnym i społecznym) nie przystają do obecnej rzeczywistości i nie mają potencjału ratowniczego dającego się wykorzystać w obliczu zagrożeń czasu pokoju. Dotychczasowy stan prawny praktycznie wyklucza z realizacji zadań obrony cywilnej podmioty, instytucje publiczne i organizacje pozarządowe zarówno w okresie pokoju, jak i wojny. Doświadczenia zdobyte na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat funkcjonowania KSR-G (oraz nowe wyzwania dla służb i organizacji ratowniczych) wskazują na potrzebę szerszego niż dotychczas wykorzystania jego formuły. Szczególnie w zakresie udzielania pomocy humanitarnej, uczestniczenia w procesie zapewnienia gotowości rezerw sprzętowych, a także w zakresie kształtowania odpowiednich zachowań w sytuacji zagrożenia. Zgodnie z projektowaną regulacją organami administracji publicznej właściwymi w zakresie ochrony ludności będą: wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa, wojewoda, Komendant Główny PSP, ministrowie kierujący działaniami administracji rządowej nadzorujący podmioty realizujące zadania z zakresu ochrony ludności. str. 7
Starosta i wojewoda będą wykonywać swoje zadania odpowiednio przy pomocy komendanta powiatowego / wojewódzkiego PSP. Minister właściwy do spraw wewnętrznych będzie odpowiedzialny za realizację polityki państwa w zakresie ochrony ludności i swoje zadania będzie wykonywał przy pomocy Komendanta Głównego PSP. Do zadań wójta (burmistrza, prezydenta miasta) należeć ma: realizacja, w ramach własnych kompetencji, zadań z zakresu ochrony ludności, w szczególności polegających na analizie potencjalnych zagrożeń, ocenie ryzyka oraz monitorowaniu zagrożeń i szacowaniu ryzyka ich wystąpienia, przygotowanie podmiotów realizujących zadania z obszaru ochrony ludności, tworzenie rezerw zasobów, przygotowanie warunków do ewakuacji, prowadzenie ewakuacji ludności, zapewnienie poszkodowanym lub ewakuowanym bieżącej pomocy, stworzenie warunków do zaopatrzenia w żywność, wodę, energię, zapewnienie pomocy humanitarnej, przygotowanie informacji o stanie przygotowań gminy do realizacji zadań ochrony ludności, organizowanie i utrzymanie systemu alarmowania i ostrzegania, planowanie potrzeb w zakresie środków finansowych i materiałowych. Finansowanie zadań ochrony ludności na poziomie gminy i powiatu będzie planowane w ramach budżetów własnych. Rezerwa celowa na realizację zadań z zakresu zarządzania kryzysowego ma być przeznaczona również na wydatki związane z ochroną ludności. Proponuje się aby podstawowym dokumentem planistycznym był wieloletni program ochrony ludności na szczeblu powiatu oraz województwa. Funkcjonowanie ochrony ludności w czasie W str. 8
Organy administracji publicznej właściwe w sprawach ochrony ludności i podmioty realizujące zadania z zakresu ochrony ludności będą wykonywać swoje dotychczasowe zadania (w razie ogłoszenia mobilizacji, po wprowadzeniu stanu wojennego i w czasie wojny) oraz zadania dodatkowe określone w art. 61 protokołu dodatkowego do Konwencji Genewskiej z dnia 12.08.1949 dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych. Jednocześnie personel ochrony ludności uzyska ochronę prawną przewidzianą w konwencji. Projektowana regulacja zakłada, że właściwy terytorialnie organ administracji wojskowej będzie odpowiedzialny za nadawanie przydziałów personelowi ochrony ludności przeznaczonemu do realizacji zadań obrony cywilnej. Nadawanie przydziałów odbywać się będzie na wniosek organów uprawnionych do wskazywania personelu przeznaczonego do realizacji zadań obrony cywilnej, co będzie równoznaczne z wyreklamowaniem wskazanej osoby od zasadnicze służby wojskowej. Wojewoda w razie wprowadzenia stanu wojennego i w czasie wojny będzie wskazywać zakłady pracy istotne dla zapewnienia warunków do przetrwania ludności na danym terenie, w których mają być powołane podmioty do realizacji ustalonych zadań. str. 9