Recenzje: prof. dr hab. Aleksandra Łuszczyńska prof. d r hab. Włodzimierz Oniszczenko Redaktor prowadząca: Anna Raciborska Redakcja i korekta: Magdalena Pluta Projekt okładki: Katarzyna Juras Zdjęcie na okładce Nebojsa Markovic, Fotolia # 92613856 Copyright 2016 by Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach 2012 2014 jako projekt badawczy Iuventus Plus MNiSzW (IP2011010571) oraz ze środków na badania statutowe Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego ISBN 978-83-7383-849-9 Wydawnictwo Naukowe Scholar Spółka z o.o. ul. Wiślana 8 (róg Browarnej), 00-317 Warszawa tel./faks 22 692 41 18; 22 826 59 21; 22 828 93 91 dział handlowy: jak wyżej, w. 108 e-mail: info@scholar.com.pl www.scholar.com.pl Wydanie pierwsze Skład i łamanie: WN Scholar (Jerzy Łazarski) Druk i oprawa: Mazowieckie Centrum Poligrafii, Marki k/warszawy
S W............................................ 11 R 1 P...... 17 1.1. Wzorce picia alkoholu i rozumienie pojęcia picia problemowego... 19 1.1.1. Picie problemowe, ryzykowne i szkodliwe................ 20 1.1.2. Zaburzenia związane z używaniem alkoholu.............. 23 1.1.3. Typologie alkoholizmu a płeć.......................... 27 1.2. Skala picia alkoholu i rozpowszechnienie problemów z jego używaniem wśród kobiet w perspektywie globalnej i lokalnej................................................ 29 1.3. Czynniki ryzyka wpływające na wzorce picia alkoholu przez kobiety i rozwój problemów alkoholowych u tej płci........ 32 1.3.1. Płeć jako czynnik ochronny............................ 34 1.3.1.1. Efekt ochronny płci żeńskiej wynikający z różnic natury biologicznej..................... 34 1.3.1.2. Efekt ochronny płci żeńskiej wynikający z uwarunkowanych kulturowo ról płciowych....... 36 1.3.2. Czynniki ryzyka problemowego picia alkoholu przez kobiety....................................... 38 1.3.2.1. Czynniki socjodemograficzne................... 39 1.3.2.2. Wpływ społeczny............................. 40 1.3.2.3. Zaburzenia psychiczne......................... 40 1.3.2.4. Negatywne zdarzenia życiowe................... 41 1.3.2.5. Czynniki biologiczne.......................... 42 1.3.3. Czynniki ryzyka specyficzne dla kobiet młodych........... 43 1.3.3.1. Przemoc seksualna i fizyczna................... 44 1.3.3.2. Zdrowie reprodukcyjne i zachowania zdrowotne.... 44 1.3.3.3. Role społeczne............................... 45 R 2 R.......................................... 47 2.1. Pojęcie regulacji emocji.................................... 48 2.1.1. Regulacja emocji w ujęciu Rossa Thompsona............. 50 2.1.2. Koncepcja procesu regulacji emocji Jamesa Grossa......... 53 2.1.3. Rozwój regulacji emocji.............................. 56
2.1.4. Regulacja emocji a psychopatologia..................... 60 2.1.4.1. Trudności w regulacji emocji w ujęciu Kim Gratz i Lizabeth Roemer oraz polska wersja skali do ich pomiaru właściwości psychometryczne Skali Trudności w Regulacji Emocji (DERS)....... 67 2.1.5. Regulacja emocji a metapoznanie....................... 70 R 3 A................................ 76 3.1. Związek picia alkoholu z regulacją emocji..................... 77 3.2. Motywy i oczekiwania co do efektów picia alkoholu a regulacja emocji........................................ 81 3.3. Inne koncepcje psychologiczne na temat picia problemowego odnoszące się do regulacji emocji............................ 83 3.4. Picie problemowe a regulacja emocji we wczesnej dorosłości perspektywa rozwojowa.................................... 87 3.5. Ścieżki rozwoju picia problemowego a regulacja emocji.......... 88 3.6. Metapoznawczy model regulacji poznawczo-emocjonalnej i zachowań nałogowych a problemowe picie alkoholu............ 90 3.7. Podsumowanie: regulacja emocji i picie alkoholu przez młode kobiety....................................... 94 R 4 N...... 96 4.1. Niekorzystne doświadczenia z okresu dzieciństwa kwestie definicyjne........................................ 96 4.2. Konsekwencje niekorzystnych doświadczeń z okresu dzieciństwa...................................... 101 4.2.1. Psychospołeczne następstwa niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa............................ 103 4.2.1.1. Przemoc seksualna............................ 104 4.2.1.2. Przemoc fizyczna............................. 105 4.2.1.3. Zaniedbywanie............................... 106 4.2.1.4. Przemoc emocjonalna......................... 107 4.2.1.5. Rozwód/rozstanie rodziców i konflikty między nimi................................. 107 4.2.1.6. Śmierć rodzica............................... 109 4.2.1.7. Bieda...................................... 109 4.2.1.8. Zaburzenia psychiczne i picie problemowe rodziców.................................... 110
4.2.2. Niekorzystne zdarzenia w dzieciństwie a deregulacja emocji: główne mechanizmy pośredniczące..................... 115 4.2.2.1. Mechanizmy psychiczne wiązane z deregulacją emocjonalną................................. 117 4.2.3. Reaktywność na stres a płeć........................... 123 4.3. Niekorzystne doświadczenia w dzieciństwie i picie alkoholu....... 124 4.4. Niekorzystne zdarzenia po okresie dzieciństwa a picie alkoholu.... 129 R 5 B :. R.............. 134 5.1. Badanie wstępne: dysfunkcjonalne metapoznanie i trudności w regulacji emocji a problemowe picie alkoholu. Rola niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa................ 134 5.1.1. Osoby badane i procedura badania...................... 135 5.1.2. Narzędzia badawcze................................. 135 5.1.3. Wyniki............................................ 137 5.1.4. Dyskusja i podsumowanie............................. 142 5.2. Badanie właściwe: niekorzystne doświadczenia, samoregulacja emocjonalna a picie problemowe młodych kobiet................ 143 5.2.1. Osoby badane....................................... 146 5.2.2. Narzędzia badawcze................................. 146 5.2.2.1. Test Rozpoznawania Problemów Alkoholowych (AUDIT) oraz moduł WHO-CIDI dotyczący picia alkoholu... 147 5.2.2.2. Kwestionariusze do pomiaru objawów zaburzeń psychicznych................................ 147 5.2.2.2.1. Symptom Checklist-27 (SCL-27)......... 147 5.2.2.2.2. Skala do Diagnozy Stresu Pourazowego (PDS) oraz moduł WHO-CIDI dotyczący PTSD.............................. 148 5.2.2.3. Kwestionariusze do pomiaru niekorzystnych doświadczeń życiowych........................ 150 5.2.2.3.1. Kwestionariusz Dzieciństwa wersja skrócona...................... 150 5.2.2.3.2. PDS lista zdarzeń................... 150 5.2.2.4. Skala Trudności w Regulacji Emocji (DERS)....... 151 5.2.2.5. Skale Treści Metapoznawczych na temat Alkoholu polska wersja narzędzi do pomiaru pozytywnych i negatywnych metaprzekonań na temat picia alkoholu (PAMS i NAMS)............................. 151
5.2.3. Procedura badania................................... 152 5.2.4. Wyniki............................................ 153 5.2.4.1. Skala picia problemowego w badanej grupie kobiet młodych.................................... 153 5.2.4.2. Rozpowszechnienie negatywnych zdarzeń z dzieciństwa i zdarzeń traumatycznych w ciągu życia........... 157 5.2.4.3. Nasilenie objawów zaburzeń psychicznych......... 164 5.2.4.4. Trudności w regulacji emocji i treści metapoznawcze na temat alkoholu............................. 166 5.2.4.5. Analiza różnic w zakresie symptomatologii pomiędzy badanymi kobietami w zależności od relacjonowania niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa......... 166 5.2.4.6. Wyniki korelacji pomiędzy nasileniem problemowego picia alkoholu a pozostałymi analizowanymi zmiennymi.................................. 169 5.2.4.7. Korelacje pomiędzy wynikami pozostałych kwestionariuszy zastosowanych w badaniu......... 170 5.2.4.8. Wyniki analizy mediacji przeprowadzonej na podstawie testów regresji.................... 172 5.2.4.9. Model zależności pomiędzy niekorzystnymi doświadczeniami, samoregulacją oraz piciem problemowym wyniki modelowania strukturalnego............................... 174 5.2.4.10. Związek pomiędzy określonymi rodzajami niekorzystnych doświadczeń z dzieciństwa, trudnościami w regulacji emocji i piciem problemowym eksploracja zależności odnosząca się do kategorii wyodrębnionych w analizie skupień.... 177 5.2.4.11. Związek pomiędzy niekorzystnymi doświadczeniami z dzieciństwa i piciem problemowym eksploracja zależności odnosząca się do pojedynczych kategorii niekorzystnych doświadczeń.................... 182 5.2.5. Dyskusja wyników i podsumowanie..................... 183 5.2.5.1. Skala picia problemowego wśród młodych kobiet... 183 5.2.5.2. Rozpowszechnienie, współwystępowanie i konsekwencje niekorzystnych doświadczeń wśród młodych kobiet......................... 185 5.2.5.3. Związek pomiędzy niekorzystnymi doświadczeniami z dzieciństwa i problemowym piciem alkoholu młodych kobiet rola samoregulacji emocji........ 190 5.3. Badanie dodatkowe: zaniedbywanie w dzieciństwie a problemowe picie alkoholu przez młode kobiety........................... 197 5.3.1. Osoby badane i procedura badania...................... 198
5.3.2. Narzędzia badawcze................................. 198 5.3.3. Wyniki............................................ 199 5.3.4. Dyskusja wyników................................... 200 R 6 O.......... 202 B.............................................. 206 I............................................ 251 S.......................................... 271