Wpływ rozwoju automatyzacji w bibliotekach na formę i jakość ich działalności informacyjnej IX KRAJOWE FORUM INFORMACJI NAUKOWEJ I TECHNICZNEJ 25-28 września 2007 ZAKOPANE
Oczekiwania wobec automatyzacji Dążenie do usprawnienia codziennych czynności bibliotecznych, Redukcja kosztów związanych z działalnością biblioteki, Ułatwienie zarządzania biblioteką, oraz Przyspieszenie obsługi czytelników, Wdrożenie mechanizmów współpracy między bibliotekami, Usprawnienie procesu wymiany informacji, Umożliwienie szybkiego i łatwego dostępu do tekstu.
Czynniki wpływające na ewolucję form działalności informacyjnej Rozwój publikacji elektronicznych, Internetowe repozytoria tekstów, Elektroniczna obsługa procesów bibliotecznych, Komputerowe katalogi bibliotek i konsorcjów oraz katalogi centralne, Rosnąca popularność internetu, Wolny dostęp jako podstawowa forma udostępniania zasobów bibliotecznych.
Nowe nośniki informacji nowym wyzwaniem dla biblioteki Płyty CD i DVD towarzyszące drukom zwartym i wydawnictwom ciągłym, Dokumenty wtórne tworzone w bibliotekach drogą digitalizacji własnych zbiorów w celu ochrony materiałów oryginalnych i ułatwienia dostępu do wielu unikalnych tekstów, Dokumenty samoistne na nośnikach elektronicznych, oddzielnie katalogowane i inwentaryzowane, Dostęp on-line do baz danych.
Elektroniczna obsługa procesów bibliotecznych rola zintegrowanych systemów bibliotecznych polega na wykonywaniu różnych funkcji na jednej, wspólnej bazie danych Alain Jacquesson: Automatyzacja bibliotek. Zarys historyczny, strategia, perspektywy.
Wpływ automatyzacji na jakość usług informacyjnych i rozszerzenie zakresu oferowanej informacji Katalogi komputerowe bibliotek (OPAC), Wspólne katalogi konsorcjów, Wspólny katalog bibliotek ŁASB Katalogi centralne, NUKat KARO Elektroniczna rejestracja wypożyczeń i elektroniczne zamawianie (CSA)
Działalność informacyjna a potrzeby czytelnicze Charakterystyczne zjawiska ostatnich lat: Systematycznie malejąca liczba czytelników Zmniejszająca się liczba tradycyjnych informacji bibliograficznych i liczba kwerend Wysoki poziom zainteresowania bazami Stały wzrost użytkowników internetu
10000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 2003 2004 2005 2006 2007 I-VI Bibliograficzne Biblioteczne Inne Wykres 1. Informacje udzielane czytelnikom przez bibliotekarzy Oddziału Informacji Naukowej i Prac Dydaktycznych BUŁ w latach 2003-2006. Opracowanie własne.
12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 2003 2004 2005 2006 2007 I-V Internet Informacje Kwerendy Kwerendy Informacje Internet Wykres 2. Liczba informacji bibliograficznych i liczba sporządzonych kwerend na tle wykorzystania internetu w BUŁ w latach 2005-2007. Opracowanie własne.
50000 48000 46000 44000 42000 40000 38000 Wzrost zainteresowania internetem: Systematyczny wzrost liczby użytkowników w okresie od kwietnia 2000 do czerwca 2006, Spadek zainteresowania w okresie wakacji, Wyraźny wzrost zainteresowania po rozpoczęciu roku akademickiego, Gwałtowny wzrost liczby wejść na stronę BUŁ w związku z wdrożeniem elektronicznego zamawiania w marcu 2007. 36000 34000 32000 30000 28000 26000 24000 22000 20000 18000 16000 14000 12000 10000 8000 6000 4000 2000 0 06.00 09.00 12.00 03.01 06.01 09.01 12.01 03.02 06.02 09.02 12.02 03.03 06.03 09.03 12.03 03.04 06.04 09.04 12.04 03.05 06.05 09.05 12.05 03.06 06.06 09.06 12.06 03.07 06.07 09.07 Wykres 3. Liczba miesięcznych wejść na stronę BUŁ od momentu wprowadzenia statystyk (kwiecień 2000) do września 2007. Wykres nie obejmuje wejść z sieci lokalnej BUŁ.
Wpływ komputeryzacji na formy działalności informacyjnej bezpośredni: Nowe formy szkolenia bibliotecznego pośredni: Poszukiwania nowych sposobów i metod dotarcia do świadomości współczesnego czytelnika - Happening czy może stanowić alternatywę dla tradycyjnej działalności informacyjnej?
Czego oczekuje czytelnik: Szybkiego i łatwego dostępu do gromadzonych przez nią zbiorów, do lektur i tekstów, niezależnie od nośników, na jakich są przechowywane Szerokiego dostępu do internetu a czego nie oczekuje: Bliższej współpracy z bibliotekarzem
Próby nawiązania dialogu z czytelnikiem za pośrednictwem internetu Pytania o ocenę zmian zachodzących w bibliotece i nowych form udostępniania zbiorów: Wolnego dostępu, Elektronicznego zamawiania Udostępnienie adresów e-mail na stronie internetowej: W celu zgłaszania uwag i propozycji dotyczących funkcjonowania biblioteki - @napisz do bibuły, W celu zgłaszania propozycji wzbogacenia księgozbioru w wolnym dostępie o pozycje potrzebne czytelnikom - @zaproponuj książkę Do kontaktów z Oddziałem Informacji Naukowej - @informacja BUŁ
Zmiany w BUŁ reakcja czytelników Czy wolny dostęp ułatwia dotarcie do książki? 500 400 300 Tak Oddano 496 (87%) na TAK oraz 76 (13%) głosów na NIE, łącznie głosowano 572 razy 200 100 0 Nie Czy elektroniczne zamawianie jest korzystne dla czytelnika 500 400 Oddano 437 (78%) na TAK oraz 125 (22%) głosów na NIE, łącznie głosowano 562 razy 300 200 100 0 Tak Tak Nie
Dlaczego elektroniczne zamawianie nie jest korzystne dla czytelnika? 160 140 120 100 80 60 40 20 0 Trudna obsługa konta Niedostateczna pomoc bibliotekarza Przyzwyczajenie do tradycji Tak Nie Skomplikowana obsługa konta czytelnika 256 głosów 155 (61%) głosów na TAK 101 (39%) głosów na NIE, Niedostateczna pomoc bibliotekarza 194 głosy 64 (33%) głosów na TAK 130 (67%) głosów na NIE, Przyzwyczajenie do wypisywania rewersów 190 głosów 57 (30%) głosów na TAK 133 (70%) głosów na NIE,
Wyniki po 2 miesiącach: 200 180 160 140 120 100 80 60 Tak Nie Tak po 2 mies. Nie po 2 mies. 40 20 0 Trudna obsługa konta Niedostateczna pomoc bibliotekarza Przyzw yczajenie do tradycji Skomplikowana obsługa konta czytelnika 311 głosów 198 (63,7%) {61%} głosów na TAK 113 (36,3%) {39%} głosów na NIE, Niedostateczna pomoc bibliotekarza 248 głosy 71(28,6%) {33%} głosów na TAK 177 (71,4%) {67%} głosów na NIE, Przyzwyczajenie do wypisywania rewersów 242 głosów 87 (36%) {30%} głosów na TAK 155 (64%) {70%} głosów na NIE, Liczby w nawiasach dotyczą danych sprzed 2 miesięcy
Niewielka liczba głosujących i mała aktywność czytelników w kontaktach e-mail Czytelnik nie czuje potrzeby kontaktu z bibliotekarzem i nie chce uczestniczyć w tworzeniu przyjaznego środowiska w bibliotece
Przyczyny niezadowolenia czytelników: Być może było zbyt mało czasu na przyzwyczajenie się do bardzo istotnych zmian w zasadach funkcjonowania biblioteki, Kłopoty systemowe występujące zawsze na początku wdrożenia nowego modułu zintegrowanego systemu bibliotecznego mogły budzić zniecierpliwienie, Pewna liczba czytelników nie korzysta na co dzień z komputera i nie ma wprawy w posługiwaniu się tym narzędziem, Bibliotekarz nie zawsze potrafi udzielić fachowej pomocy, na co zresztą część głosów wskazywała.
??? AUTOMATYZACJA:
PODSUMOWANIE: Automatyzacja spełniła pokładane w niej nadzieje: Wpłynęła na przyspieszenie procesów bibliotecznych, Wpłynęła na rozwój nowych metod działalności informacyjnej, Spowodowała wzrost aktywności bibliotekarzy w kierunku poszukiwania bardziej efektywnych sposobów porozumienia z czytelnikiem, Stała się narzędziem realizacji funkcji informacyjnej biblioteki na miarę XXI wieku.
Dziękuję za uwagę, Mariola Augustyniak Biblioteka Uniwersytetu Łódzkiego