PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY OKRĘGOWY INSPEKTORAT PRACY W ZIELONEJ GÓRZE SPRAWOZDANIE. z działalności w 2013 roku. Zielona Góra, w lutym 2014 roku

PAŃSTWOWA INSPEKCJA PRACY OKRĘGOWY INSPEKTORAT PRACY W ZIELONEJ GÓRZE SPRAWOZDANIE z działalności w 2013 roku Zielona Góra, w lutym 2014 roku

SPIS TREŚCI I. Wprowadzenie...5 II. Działalność kontrolno nadzorcza....9 II.1. Realizacja harmonogramu pracy...9 II.2. Wyniki kontroli....11 II.3. Nieprawidłowości dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy...12 II.4. Świadczenia pieniężne ze stosunku pracy...13 II.5. Nieprawidłowości dotyczące prawnej ochrony pracy...14 II.6. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika oraz powiadomienia prokuratury...16 II.7. Egzekucja administracyjna...16 II.8. Badanie wypadków przy pracy....17 II.9. Kontrola legalności zatrudnienia...18 II.10. Działalność interwencyjna - rozpatrywanie skarg pracowniczych...20 II.11. Inne działania OIP...26 II.12. Efekty działalności kontrolno nadzorczej...27 III. Działalność prewencyjna i informacyjno-promocyjna....29 III.1. III.2. III.3. III.4. Programy prewencyjne i informacyjno - promocyjne...29 Konkursy o tematyce ochrony pracy...34 Efekty działalności profilaktycznej...37 Działalność rejestracyjna...37 IV. Charakterystyczne dane dla Lubuskiego (OIP Zielona Góra)....41 IV.1. Wypadki przy pracy (wg GUS)...41 IV.2. Wypadki przy pracy rolniczej (wg KRUS)....43 IV.3. Choroby zawodowe (wg PIS)....44 IV.4. Interwencje i poradnictwo...46 V. Współpraca lokalna i międzynarodowa...49 V.1. Współpraca z parlamentarzystami, organami władzy, organami nadzoru, samorządami zawodowymi oraz stowarzyszeniami i partnerami społecznymi. 49 V.2. Przygraniczna współpraca międzynarodowa....56 VI. Podsumowanie, wnioski oraz założenia i kierunki działania...59 VII. Dane liczbowe z działalności OIP Zielona Góra w 2013 roku...65

I. Wprowadzenie Państwowa Inspekcja Pracy jest organem podległym Sejmowi RP, zajmującym się kontrolą i nadzorem przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy a także kontrolą legalności zatrudnienia. W zakresie określonym ustawą z dnia 13 kwietnia 2007r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. nr 89, poz. 589 z późn. zm.) nadzór nad Państwową Inspekcją Pracy sprawuje Rada Ochrony Pracy. Państwową Inspekcją Pracy kieruje Główny Inspektor Pracy powoływany przez Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Główny Inspektor Pracy wchodzi w skład unijnego Komitetu Wyższych Inspektorów Pracy (SLIC). Państwowa Inspekcja Pracy aktywnie uczestniczy również w działaniach podejmowanych przez Międzynarodową Organizację Pracy (MOP), współpracując ze wskazanymi przez MOP inspekcjami pracy z krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Strukturę organizacyjną Państwowej Inspekcji Pracy tworzą: Główny Inspektorat Pracy i 16 okręgowych inspektoratów pracy, w ramach których funkcjonują 42 oddziały. Poszczególne okręgowe inspektoraty pracy obejmują zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego województwa. Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze wraz z Oddziałem w Gorzowie Wlkp. obejmuje właściwością terytorialną województwo lubuskie. Okręgowy inspektor pracy kieruje działalnością okręgowego inspektoratu pracy i nadzoruje inspektorów pracy. Swoje zadania wykonuje przy pomocy zastępców: do spraw nadzoru oraz prawno-organizacyjnych. Przy Okręgowym Inspektorze Pracy w Zielonej Górze działają stałe społeczne organy opiniodawczo doradcze: Lubuska Komisja Ochrony Pracy i Lubuska Komisja ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Rolnictwie oraz Powiatowa Komisja ds. Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Rolnictwie dla powiatu żagańskiego. Na koniec 2013 roku w OIP Zielona Góra zatrudnionych było 84 pracowników, w tym 2 w niepełnym wymiarze czasu pracy. Funkcje kontrolno-nadzorcze prowadziło 52 inspektorów pracy organów I instancji, wspomaganych przez pracowników merytorycznych. Pracownicy OIP w przeważającej liczbie posiadają wyższe wykształcenie, w tym wszyscy inspektorzy pracy i pracownicy merytoryczni - głównie magistrowie inżynierowie różnych specjalności oraz prawnicy i administratywiści. Podstawową rolę w strukturze organizacyjnej okręgowych inspektoratów pracy spełniają samodzielne stanowiska do spraw nadzoru i kontroli, na których zatrudnieni są pracownicy wykonujący lub nadzorujący czynności kontrolne. Stanowiska te można łączyć, w zależności od potrzeb, w zespoły koordynowane przez nadinspektorów pracy. W Okręgu na koniec roku sprawozdawczego funkcjonowało 6 takich zespołów. W świetle ustawy do zadań Państwowej Inspekcji Pracy należy w szczególności nadzór i kontrola przestrzegania przepisów prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz legalności zatrudnienia. Ponadto, w zainteresowaniu Państwowej Inspekcji Pracy pozostaje nadzór i kontrola zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy oraz osobom Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 5

wykonującym na własny rachunek działalność gospodarczą w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub przedsiębiorcę. Kontroli Państwowej Inspekcji Pracy podlegają pracodawcy, a w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz kontroli legalności zatrudnienia także przedsiębiorcy, nie będący pracodawcami, na rzecz których jest świadczona praca przez osoby fizyczne, w tym przez osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia tej pracy. Wszystkie ww. zadania w roku sprawozdawczym realizowane były przez inspektorów pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Zielonej Górze. Zgodnie z ustawą o PIP, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy lub przepisów dotyczących legalności zatrudnienia właściwe organy Państwowej Inspekcji Pracy są uprawnione odpowiednio do: 1) nakazania usunięcia stwierdzonych uchybień w ustalonym terminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy; 2) nakazania wstrzymania prac lub działalności, gdy naruszenie powoduje bezpośrednie zagrożenie życia lub zdrowia pracowników lub innych osób wykonujących te prace lub prowadzących działalność. Skierowania do innych prac pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracowników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach niebezpiecznych, jeżeli pracownicy ci lub osoby nie posiadają odpowiednich kwalifikacji. Nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu; 3) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urządzeń w sytuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu; 4) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia działalności w miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu; 5) nakazania, w przypadku stwierdzenia, że stan bezpieczeństwa i higieny pracy zagraża życiu lub zdrowiu pracowników lub osób fizycznych wykonujących pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym osób wykonujących na własny rachunek działalność gospodarczą, zaprzestania prowadzenia działalności bądź działalności określonego rodzaju; 6) nakazania ustalenia, w określonym terminie, okoliczności i przyczyn wypadku; 7) nakazania pracodawcy wypłaty należnego wynagrodzenia za pracę, a także innego świadczenia przysługującego pracownikowi; nakazy w tych sprawach podlegają natychmiastowemu wykonaniu; 8) skierowania wystąpienia lub wydanie polecenia ustnego, w razie stwierdzenia innych naruszeń niż wymienione w pkt 1-7, o ich usunięcie, a także o wyciągnięcie konsekwencji w stosunku do osób winnych. Ponadto, w przypadku stwierdzenia popełnienia wykroczenia, w sprawach z zakresu działania Urzędu, organy PIP są uprawnione do nakładania grzywien w drodze mandatów 6 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

karnych (w maksymalnej wysokości do 2 [lub 5] tys. zł) oraz kierowania wniosków o ukaranie do sądów, gdzie zagrożenie grzywną wzrasta do 30 tys. złotych. Państwowa Inspekcja Pracy przy realizacji swoich zadań współdziała ze związkami zawodowymi, organizacjami pracodawców, organami samorządu załogi, radami pracowników, społeczną inspekcją pracy oraz z organami administracji państwowej, a w szczególności z organami nadzoru i kontroli, Policją, Strażą Graniczną, Służbą Celną, urzędami skarbowymi, Zakładem Ubezpieczeń Społecznych i innymi, a także organami samorządu terytorialnego. Państwowa Inspekcja Pracy jest uprawniona do nieodpłatnego korzystania z danych zgromadzonych: 1) w CRP - Krajowej Ewidencji Podatników; 2) w krajowym rejestrze urzędowym podmiotów gospodarki narodowej (REGON) prowadzonym przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego; 3) przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych na koncie ubezpieczonego i koncie płatnika składek, w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym, a także danych o wypadkach przy pracy; 4) w Powszechnym Elektronicznym Systemie Ewidencji Ludności (RCI PESEL); 5) w rejestrze bezrobotnych; 6) w Krajowym Rejestrze Sądowym i Krajowym Rejestrze Karnym. W razie uzasadnionej potrzeby oraz w celu zapewnienia bezpieczeństwa kontrolującym, organy Policji są obowiązane, na wniosek inspektora pracy, do udzielenia stosownej pomocy. Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 7

8 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

II. Działalność kontrolno nadzorcza. Zgodnie z ustawą o Państwowej Inspekcji Pracy, podstawowe działania organów Okręgowego Inspektoratu Pracy w 2013 roku miały charakter kontrolno-nadzorczy. Rozwijaliśmy również działania prewencyjne, promocyjne i popularyzatorskie. Prezentowane w niniejszym opracowaniu informacje i dane liczbowe pochodzą bezpośrednio z wyników kontroli przeprowadzonych u tych pracodawców i przedsiębiorców, gdzie występuje wysokie prawdopodobieństwo niewłaściwych warunków pracy lub nieprawidłowości w przestrzeganiu przepisów prawa pracy albo przepisów z zakresu legalności zatrudnienia. Zatem, na podstawie tylko i wyłącznie wyników kontroli, nie jest możliwa całkowita, obiektywna i jednoznaczna ocena stanu ochrony pracy dla województwa lubuskiego, odnosząca się do wszystkich pracodawców i przedsiębiorców. Taki odbiór prezentowanych poniżej danych nie byłby miarodajny z uwagi na to, że dobór przez inspektorów pracy zakładów do kontroli wynika prawie wyłącznie z tzw. przesłanek negatywnych, a nie z wyboru wynikającego ze wskaźników czysto statystycznych. Mówiąc o przesłankach negatywnych doboru, należy rozumieć, że działania inspekcyjne prowadzone są głównie tam, gdzie potencjalnie występują trudne warunki pracy lub naruszane jest prawo pracy np. wynikające ze stosowanej technologii, została złożona skarga pracownicza, wydarzył się śmiertelny, ciężki lub zbiorowy wypadek przy pracy, stwarzane są zagrożenia publiczne, wpłynęły sygnały od organów władzy terenowej lub innych instytucji kontrolnych, itp. Niemniej, uzyskane dane z kontroli w roku 2013 umożliwiają dokonanie szeregu spostrzeżeń i ocen oraz porównań w stosunku do lat poprzednich. Na ich podstawie można w miarę precyzyjnie określić w jakim obszarze przepisów prawa pracy, w tym bezpieczeństwa i higieny pracy, a także legalności zatrudnienia notuje się najwięcej nieprawidłowości, jakiego rodzaju i kategorii pracodawców one dotyczą oraz jaka jest ich skala i tendencje. W ramach działalności kontrolno-nadzorczej realizowaliśmy głównie zadania wynikające z harmonogramu pracy oraz podejmowaliśmy działania interwencyjne. II.1. Realizacja harmonogramu pracy. Do głównych działań wynikających z harmonogramu Państwowej Inspekcji Pracy na 2013 rok oraz zadań ustalonych do realizacji przez OIP Zielona Góra należały: Działania rutynowe prowadzono w ramach 34 tematów (część z nich podzielona została na kilka podtematów), w tym głównie: kontrole legalności zatrudnienia i innej pracy zarobkowej, w tym wykonywanej przez cudzoziemców; sprawdzanie poprawności informacji składanych do ZUS przez pracodawców zawierających dane dla ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe; kontrole przestrzegania przepisów dotyczących zatrudniania osób niepełnosprawnych kontrole przestrzegania przepisów o urlopach wypoczynkowych; kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy dot. zatrudniania młodocianych; kontrole przestrzegania uprawnień pracowniczych związanych z rodzicielstwem; kontrole przestrzegania przepisów o szkoleniach w zakresie bhp, realizacji zadań służby bhp; Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 9

kontrole przestrzegania przepisów o czasie pracy, wypłacie wynagrodzeń i innych świadczeń ze stosunku pracy; realizacja zadań instytucji łącznikowej; kontrole zagrożeń związanych z występowaniem hałasu w środowisku pracy. w tym również działania interwencyjne, takie jak: badanie okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy; kontrole związane z badaniem skarg; kontrole w zakresie sygnalizowanych zagrożeń publicznych. Pozostałe zadania kontrolno nadzorcze dotyczyły 16 zadań tematycznych (niektóre z nich podzielono na kilka zadań szczegółowych), w tym szczególnie: kontrole przestrzegania przepisów prawa pracy przy zatrudnianiu oraz wypłaty wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy; kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy na placach budów prace budowlane i rozbiórkowe oraz przy budowie i remontach dróg; kontrole przestrzegania przepisów z zakresu transportu drogowego, dot. czasu prowadzenia pojazdu, przerw i czasu odpoczynku kierowców; kontrole w zakładach eksploatujących maszyny do obróbki drewna w zakresie przestrzegania wymagań minimalnych i zasadniczych oraz wymagań zasadniczych w odniesieniu do środków ochrony słuchu; kontrole bezpieczeństwa pracy przy pozyskiwaniu drewna; kontrole bezpieczeństwa pracy w zakładach branży chemicznej; kontrole przestrzegania wybranych zagadnień prawa pracy w placówkach służby zdrowia; kontrole dotyczące zapewnienia bezpiecznych warunków pracy w zakładach nowopowstałych; kontrole przestrzegania przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w szkołach; kontrole w zakresie zarządzania bezpieczeństwem w zakładach o dużym wskaźniku wypadków przy pracy; kontrole przestrzegania przepisów bhp w zakładach branży spożywczej, w tym przy uboju zwierząt i przetwórstwie mięsa; Ponadto, w 2013 roku zrealizowano 11 programów prewencyjnych oraz informacyjno promocyjnych. Łącznie w programach uczestniczyło 4385 (wzrost o 24,7% wobec 2012r.) podmiotów (pracodawcy, przedsiębiorcy, pracownicy, uczniowie, studenci), w tym szkoleniami objęto 1930 uczestników. Prowadziliśmy m.in. programy (w tym część jako kontynuacja z poprzednich kilku lat): program edukacyjny Kultura bezpieczeństwa ; program informacyjno-promocyjny w rolnictwie indywidualnym Szanuj życie bezpieczna praca w gospodarstwie rolnym ; program prewencyjny Zdobądź Dyplom PIP ; kampanie informacyjne Zanim podejmiesz pracę i Bezpieczeństwo pracy zależy od Ciebie, program informacyjno prewencyjny w budownictwie 10 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

program prewencyjny dla średnich i dużych zakładów Zarządzanie bezpieczeństwem pracy prewencja wypadkowa. W ramach działalności prewencyjnej rozpowszechniono również kilkanaście tysięcy wydawnictw specjalistycznych, a do kilkuset pracodawców skierowano pisma profilaktyczne z opisem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, charakterystycznych dla określonych rodzajów prac lub sektorów gospodarki. Zrealizowano (także kontynuowane od kilku lat) konkursy promujące pożądane postawy w zakresie ochrony pracy. Są one skierowane głównie do środowisk pracodawców i ich organizacji, rolników, związków zawodowych (społeczna inspekcja pracy) i młodzieży wiejskiej oraz uczącej się zawodu. II.2. Wyniki kontroli. W 2013 roku inspektorzy pracy przeprowadzili 2821 kontroli (spadek o 159 w stosunku do roku poprzedniego, tj. o ok. 5%), którymi objęto 2337 podmiotów, tj. pracodawców lub przedsiębiorców (spadek o niecałe 4%). Dla wyeliminowania ujawnionych nieprawidłowości wydano 8620 decyzji, w tym 8336 dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy oraz 284 decyzje nakazujące wypłatę należnego wynagrodzenia lub innych świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy. Z uwagi na ujawnienie bezpośredniego zagrożenia zdrowia lub życia pracujących miały miejsce 191 przypadków wstrzymania wykonywania pracy, a 172 razy skierowano do innych prac pracowników lub inne osoby wykonujące pracę wbrew obowiązującym przepisom przy pracach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych, albo pracowników lub inne osoby zatrudnione przy pracach niebezpiecznych, jeżeli nie posiadały odpowiednich kwalifikacji albo były nieodpowiednio wyposażone (łącznie 363 decyzje dotyczące 738 osób). Zanotowano także 266 przypadków wstrzymania eksploatacji maszyn, z uwagi na ich nieodpowiedni stan techniczny, mimo niewykonywania na nich pracy bezpośrednio w trakcie kontroli. Powyższe decyzje wydane zostały z rygorem natychmiastowego wykonania. Na rozstrzygnięcia organów PIP w roku sprawozdawczym odnotowano 12 skarg do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gorzowie Wlkp. Dotyczyły one postanowień okręgowego inspektora pracy - 11 zostało oddalonych przez WSA, a 1 odrzucona z uwagi na złożenie jej po terminie. W tym okresie nie zanotowano skarg kasacyjnych do NSA. Tab. Zestawienie podstawowych danych w ww. zakresie z kilku ostatnich lat (2006 2012): 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Liczba kontroli 2395 2327 2348 2621 2862 2750 2980 2821 Liczba zakładów objętych kontrolą 1885 1838 1844 1943 2266 2170 2431 2337 Liczba wydanych decyzji, w tym: Decyzje wstrzymania prac / liczba osób Decyzje skier. do innych prac / liczba.osób 9962 9600 9815 8836 9191 9104 9585 8620 319 1261 172 630 395 1648 275 717 319 955 249 703 265 993 219 568 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 11 214 699 212 525 189 600 181 484 201 494 182 470 191 385 172 353

II.3. Nieprawidłowości dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy. Podczas kontroli ujawniono nieprawidłowości dające podstawy do wydania 8336 decyzji nakazowych dotyczących ok. 67 tys. osób wykonujących pracę. Stwierdzone nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, dotyczyły głównie: przygotowania pracowników do pracy 1482 przypadków dotyczących 6183 pracowników (w poprzednim roku 1705 - dot. 7408 pracowników), w tym: braku lub niewłaściwie przeprowadzonych szkoleń w zakresie bhp pracowników i pracodawców; braku lub niewłaściwie przeprowadzonych profilaktycznych badań lekarskich; braku uprawnień kwalifikacyjnych. maszyn i urządzeń technicznych 1246 przypadków dot. stanowisk na których wykonywało pracę 6037 pracowników (poprzednio odp. 1075 / 4358), w tym głównie: braku lub niewłaściwych urządzeń ochronnych; braku lub nieprawidłowych urządzeń sterowniczych i sygnalizacyjnych, braku instrukcji bhp. stanowisk i procesów pracy 916 przypadków dot. 5327 pracowników (poprzednio 1009 / 7233), w tym: nieprawidłowości w prowadzeniu procesów technologicznych; nieprawidłowości przy organizowaniu prac szczególnie niebezpiecznych; braku lub niewłaściwego zabezpieczenia stanowisk pracy. urządzeń i instalacji energetycznych 678 przypadków dot. 7880 (poprzednio 779 / 6566), w tym: pracowników prowadzeniu eksploatacji urządzeń i instalacji w sposób zagrażający bezpieczeństwu obsługi i otoczenia; braku lub niewłaściwego zabezpieczenia instalacji i urządzeń elektrycznych; niewłaściwej eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych. Realizacja prawomocnych decyzji nakazowych jest na bieżąco monitorowana, m.in. na podstawie informacji od adresatów decyzji oraz kontroli sprawdzających. Na dzień sporządzania sprawozdania z powyższych ustaleń wynika, że wykonano ok. 80% wydanych przez inspektorów decyzji. W związku z ich realizacją poprawiono bezpieczeństwo i warunki pracy 52 954 1) pracowników. 1) - (liczonych tyle razy, ile razy poprawiono im warunki pracy) Poza opisanymi wyżej decyzjami inspektorów pracy, Okręgowy Inspektor Pracy na wniosek inspektorów, w pierwszej instancji, wydał 1 decyzję (3 - w roku poprzednim) zaprzestania prowadzenia działalności określonego rodzaju na podstawie art. 11 u. 5 ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Ww. decyzja dotyczyła zaprzestania działalności określonego rodzaju, głównie prowadzenia działalności powodującej występowanie czynników szkodliwych dla zdrowia (prac spawalniczych), wykonywanej w pomieszczeniu do takiej działalności niedostosowanym. Decyzja została wykonana. 12 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

Nieprawidłowości dot. bezpieczeństwa i higieny pracy w 2013 r. 70 577 1882 220 152 OBIEKTY I POMIESZCZENIA PRACY ZAPLECZE HIGIENICZNO-SANITARNE I ŚRODKI HIGIENY OSOBISTEJ 916 WENTYLACJA, OGRZEWANIE, OSWIETLENIE STANOWISKA I PROCESY PRACY MASZYNY I URZADZENIA TECHNICZNE URZADZENIA I INSTALACJE ENERGETYCZNE TRANSPORT 1246 MAGAZYNOWANIE I SKLADOWANIE 1482 NARAŻENIA I ZAGROŻENIA CZYNNIKAMI SZKODLIWYMI PRZYGOTOWANIE DO PRACY 442 463 204 678 INNE ZAGADNIENIA BEZPIECZENSTWA I HIGIENY PRACY POZOSTAŁE W związku ze stwierdzeniem w czasie kolejnych kontroli rażącego naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy inspektorzy pracy skierowali do jednostek organizacyjnych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych 7 wniosków (poprzednio 7) o podwyższenie płatnikom o 100% stopy procentowej składek na ubezpieczenie wypadkowe, ustalanych na najbliższy rok składkowy. Wnioski zostały uwzględnione przez ZUS. II.4. Świadczenia pieniężne ze stosunku pracy. W związku z niewypłaceniem wynagrodzenia, bądź innych świadczeń ze stosunku pracy, inspektorzy pracy mają prawo, w określonej sytuacji, wydania decyzji nakazujących ich wypłatę. Inspektorzy pracy podczas kontroli 67 zakładów (wzrost o 15,5% wobec 2012r.) zebrali materiał dający podstawy wydania 284 decyzji nakazujących wypłacenie 3475 pracownikom kwoty 6 858,2 tys zł (wzrost o 56,6% wobec 2012r.) tytułem wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy. Dominowały zaległości ujawnione w 10 zakładach, które stanowiły ok. 87% kwoty objętej decyzjami (np. Zakład Ogólnobudowlany Hydrobiel w Żarach, TIM Sp.j. w Gubinie, WSB w Gorzowie Wlkp., ESSER Polska Sp. z o.o. w Nowej Soli, Wyższa Szkoła Zawodowa w Kostrzynie, Dozamet Sp. o.o. w Nowej Soli, Zaset Sp. z o.o. w Kożuchowie. Uzasadnienie dla ingerencji nakazami płatniczymi stanowiły m.in. przypadki niewypłacenia wynagrodzenia za pracę, obniżenia wynagrodzenia za pracę, niewypłacenia wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy, odprawy pieniężnej z tytułu rozwiązania stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Na dzień sporządzenia raportu z ustaleń rekontroli oraz informacji pracodawców wynika, że wykonano 133 decyzji (46,8%) nakazujących uregulowanie zobowiązań finansowych na kwotę 4 395,5 tys. zł, (64%). Konieczność stwierdzenia wygaśnięcia (utrata statusu Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 13

pracodawcy, upadłość likwidacyjna, objęcie rozstrzygnięciem sądowym) łącznie 28 decyzji nakazujących wypłatę 347,8 tys. zł. sprawiły, że w zainteresowaniu inspektorów pracy pozostaje stan realizacji 128 decyzji objętych postępowaniem upominawczym, egzekucyjnym lub wydanych w listopadzie i grudniu 2013r., a zobowiązujących adresatów nakazów do wypłacenia kwoty 2 115,3 tys.zł (30,8% ogółem nakazanej). We wszystkich przypadkach zastosowano sankcje wykroczeniowe, a tam gdzie stwierdzono uporczywe naruszanie praw pracowniczych, zawiadomiono Prokuraturę o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstwa z art. 218 1 Kodeksu karnego. Tab. Skala ujawnionych zaległości finansowych w Lubuskiem w latach 2001-2013. Rok Kwota świadczeń (w mln zł) Liczba osób (w tys. ) 2001 2,9-2002 14,0 13,0 2003 6,5 6,2 2004 3,7 4,7 2005 5,3 5,4 2006 1,5 2,0 2007 4,0 4,0 2008 2,5 1,8 2009 6,6 5,2 2010 4,9 3,9 2011 3,1 1,9 2012 4,4 4,2 2013 6,9 3,5 II.5. Nieprawidłowości dotyczące prawnej ochrony pracy. Kontrole wykazały naruszenia przepisów prawa pracy oraz legalności zatrudnienia w wyniku czego inspektorzy skierowali do pracodawców wystąpienia obejmujące łącznie 7560 wniosków i poleceń ustnych (358), dotyczących przede wszystkim praworządności w stosunkach pracy i warunków zatrudnienia obejmujących ok. 61,5 tys. pracowników. Stwierdzone nieprawidłowości objęte wnioskami i poleceniami dotyczyły głównie: stosunku pracy, w tym nieprawidłowo sporządzonych umów o pracę, niepoinformowania pracowników o istotnych warunkach umowy 2256 przypadków, czasu pracy 1123, przygotowania do pracy 1392, wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń 834. 14 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

Nieprawidłowości dot. praworządności w stosunkach pracy w 2013 r. 1038 1382 PRZYGOTOWANIE DO PRACY 31 13 15 199 STOSUNEK PRACY CZAS PRACY 358 OCHRONA PRACY MLODOCIANYCH UPRAWNIENIA PRACOWNIKÓW ZWIĄZANE Z RODZICIELSTWEM WYNAGRODZENIE ZA PRACE I INNE SWIADCZENIA LEGALNOŚĆ ZATRUDNIENIA I INNEJ PRACY ZAROBKOWEJ 1013 URLOPY PRACOWNICZE 2098 SRODKI NADZORU NAD PRZESTRZEGANIEM PRAWA PRACY 33 219 ZAKŁADOWY FUNDUSZ SWIADCZEŃ SOCJALNYCH POZOSTAŁE NIEPRAWIDŁOWOŚCI DOT. PRAWORZĄDNOŚCI ZAGADNIENIA BEZPIECZENSTWA I HIGIENY PRACY 1091 Jak widać z powyższych zestawień i wykresów, przedmiot wystąpień i poleceń zdominowały zagadnienia stosunku pracy, czasu pracy, przygotowania do pracy i świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy (łącznie stanowią ok. 74%). I tak: W 2256 wnioskach i poleceniach pokontrolnych (dot. ponad 14 tys. pracowników) inspektorzy występowali przede wszystkim o wyeliminowanie uchybień dot. m.in. informowania pracowników o warunkach zatrudnienia, akt osobowych pracowników, nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy, wydawania i treści świadectw pracy, zapisów w regulaminach pracy, stosowania kar porządkowych, treści umów o pracę; W ramach 1392 wniosków (ok. 6 tys. osób) inspektorzy pracy wnosili o przestrzeganie przepisów dot. szkolenia pracowników w zakresie bhp, profilaktycznych badań lekarskich pracowników oraz dodatkowych uprawnień kwalifikacyjnych; Problematykę objętą 1123 wnioskami (ok. 5,2 tys. osób) wyczerpały głównie nieprawidłowości w zakresie czasu pracy dot. m.in. określenia norm czasu pracy, w tym długości okresu rozliczeniowego, ewidencji czasu pracy, zatrudniania z naruszeniem przepisów o odpoczynku, w czasie przekraczającym ustalony wymiar, powyżej przeciętnie 5 dni w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym, czasu pracy osób niepełnosprawnych. W 834 wnioskach (ok. 9,6 tys. osób) inspektorzy występowali głównie w sprawach terminowości wypłat oraz wyeliminowania innych nieprawidłowości przy wypłacie przysługujących pracownikom świadczeń pieniężnych i braków w regulaminach wynagradzania. Ponadto, w drodze wystąpień, likwidowano uchybienia w zakresie m.in. oceny ryzyka zawodowego, ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, urlopów pracowniczych, legalności zatrudnienia, kart ewidencyjnych środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 15

roboczego, wypełniania zadań przez służbę bhp, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, itp. Do czasu sporządzanie niniejszego opracowania pracodawcy, odpowiadając na wystąpienia, poinformowali o wykonaniu 5423 wniosków i poleceń ustnych (ok. 72%), które bezpośrednio dotyczyły 45,6 tys. pracowników. II.6. Wykroczenia przeciwko prawom pracownika oraz powiadomienia prokuratury. a) Postępowania w sprawach o wykroczenia. Konsekwencją stwierdzenia przez inspektorów pracy nieprawidłowości wyczerpujących znamiona 2518 wykroczeń (wzrost o 1,4%) było wszczęcie postępowań wobec 1134 osób. W stosunku do obwinionych zastosowano: 150 wniosków do sądu o ukaranie, w związku z popełnieniem 398 wykroczeń, 590 postępowań mandatowych, w związku z popełnieniem 1492 wykroczeń, 394 środki wychowawcze, w związku z popełnieniem 628 wykroczeń. Sądy rozpatrując wnioski inspektorów pracy w 2013 roku rozpoznały 127 spraw. Orzeczono w 122 przypadkach grzywny w kwocie od 50 do 5 000 złotych. W drodze 590 postępowań mandatowych nałożono grzywny w łącznej kwocie 677,9 tys. złotych (przeciętna kwota grzywny 1149 złotych). Nie zanotowano przypadku uchylenia przez sąd orzeczonej mandatem grzywny. Środki wychowawcze zastosowane wobec 394 osób (obejmujących 628 wykroczeń) wydane zostały w sytuacji, gdzie zdaniem inspektora pracy bardziej rygorystyczne postępowanie byłoby przedwczesne, albo stanowiłoby nadmierną dolegliwość wobec wagi ujawnionych wykroczeń. b) Postępowania karne. Inspektorzy pracy w roku 2013 złożyli w Prokuraturze 29 zawiadomień (wzrost o 26%) o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw. Ponieważ w wielu z nich zastosowano kumulatywną kwalifikację, zawiadomienia obejmowały łącznie 31 naruszeń prawa, w tym: 12 dot. popełnienia przestępstw przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową i 19 innych przestępstw ujawnionych w trakcie kontroli. Dotyczy to m.in 14 przypadków zgłoszonych przestępstw z art. 225 2 kk (udaremnienie przeprowadzenia kontroli) i 6 z art. 218 1 kk (uporczywe naruszanie praw pracowniczych). Na dzień sporządzenia sprawozdania wszczęto 28 postępowań. W 10. przypadkach prokurator zdecydował się na wniesienie aktu oskarżenia do sądu, co stanowi 34,8% (poprzednio 21,7%). W tym czasie 8 postępowań przed sądem zakończyło się wyrokiem skazującym. II.7. Egzekucja administracyjna Rekontrole w zakładach ujawniły brak postępów w realizacji prawomocnych decyzji. Wyczerpując kroki przedegzekucyjne inspektorzy pracy wydali 43 upomnienia dla 32 pracodawców dot. 60 decyzji z zakresu bhp i 102 płatniczych (na kwotę ok. 3,5 mln złotych). W wyniku upomnień wykonano 53 decyzje, w tym: 45 dotyczących bhp i 8 płacowych. 16 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

W stosunku do tych pracodawców, gdzie nie poskutkowały upomnienia, wszczęto postępowania egzekucyjne. W ramach postępowań egzekucyjnych, celem przymuszenia do wykonania obowiązków objętych decyzjami, wydano 7 tytułów wykonawczych i nałożono 8 grzywien w łącznej kwocie 41 tys. zł. II.8. Badanie wypadków przy pracy. W 2013 roku inspektorzy pracy zbadali okoliczności i przyczyny 47 tragicznych w skutkach wypadków przy pracy, w tym 2 zbiorowych. W ww. zdarzeniach poszkodowanych zostało łącznie 47 osób, z których 4 poniosło śmierć, a 28 doznało ciężkich obrażeń ciała. Tab. Liczba zgłoszonych do OIP i zbadanych wypadków przy pracy w latach 2011-2013. Liczba wypadków zgłoszonych Liczba wypadków zbadanych 2011 2012 2013 2011 2012 2013 Ogółem 78 78 65 63 45 47 w tym: śmiertelnych 19 4 8 ciężkich 35 26 21 zbiorowych 5 2 7 Rozbieżność liczby zgłoszonych i zbadanych wypadków wynika z faktu, że w okresie sprawozdawczym nie badano większości zgłoszonych wypadków lekkich, niektórych wypadków komunikacyjnych i nagłych przypadków medycznych, a część spośród zgłoszonych wypadków jest jeszcze w trakcie badania. a) Zbadane wypadki śmiertelne, ciężkie i zbiorowe. W ostatnich latach ogólna liczba zbadanych wypadków śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych systematycznie się zmniejszała, lecz w roku sprawozdawczym znowu się zwiększyła. Tendencje malejące można zauważyć w grupie wypadków ciężkich, a w zakresie wypadków śmiertelnych i zbiorowych rosnące. Tab. Osoby poszkodowane w wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych zbadanych przez inspektorów pracy w 2013r. Liczba wypadków Liczba poszkodowanych w wypadkach ogółem śmiertelnych w tym: ciężkich Ogółem 36 45 9 24 w tym: zbiorowych 7 16 1 3 Jak widać, w zbadanych wypadkach śmiertelnych, ciężkich i zbiorowych poszkodowanych zostało 45 osób, w tym 9 ze skutkiem śmiertelnym. Natomiast w 7 wypadkach zbiorowych poszkodowanych zostało 16 osób (3 ciężko i 12 lekko, a jedna osoba poniosła śmierć). Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 17

Najliczniej reprezentowane grupy zawodowe poszkodowanych nie ulegają większym zmianom od kilku lat. W roku sprawozdawczym byli to głównie: robotnicy obróbki metali, operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń, kierowcy pojazdów, robotnicy budowlani. Struktura osób poszkodowanych w wypadkach z uwagi na staż pracy w porównaniu do lat poprzednich jeszcze dobitniej wskazuje pracowników o małym doświadczeniu w pracy. Większość wypadków odnotowano w grupie osób, których staż pracy w zakładzie nie przekroczył 1 roku (prawie 48 % ogółu poszkodowanych), a ponad 63 % osób poszkodowanych miało staż krótszy niż 3 lata. Świadczy to o niedostatecznym przygotowaniu pracowników do wykonywania pracy oraz może wskazywać na niewłaściwe efekty szkoleń pracowników w zakresie bhp. Podobnie jak w latach ubiegłych wśród przyczyn zaistniałych wypadków znacznie przeważały przyczyny wynikające ze stanu fizycznego i zachowań pracownika ponad 55 % ogółu ww. zdarzeń oraz przyczyny związane z niewłaściwą organizacją pracy (blisko 36 %). Natomiast zdecydowanie najmniejszy był udział przyczyn technicznych (nieco ponad 9%). Z uwagi na niewielką liczbę zbadanych wypadków, nie stwierdzono cech powtarzalności grupy zdarzeń bądź zawodów. Liczbowy i procentowy udział podmiotów oraz zdarzeń, podczas których uzyskano informacje o zaistniałych wypadkach przedstawia się następująco: pracodawcy 35 (78%), policja 9 (20%), podczas kontroli 1 (6%) Zaniechanie zgłoszenia przez pracodawcę informacji o wypadku stwierdzono w 1 przypadku. Zdecydowana większość osób poszkodowanych, podobnie jak w latach ubiegłych, zatrudniona była w sektorze prywatnym (98% ogólnej liczby poszkodowanych) i w zakładach stanowiących własność prywatną krajową (70% poszkodowanych). Największy udział liczby osób poszkodowanych odnotowano w przetwórstwie przemysłowym (ok.52% - poprzednio 71%), w tym w sekcji produkcja wyrobów z drewna (ok.14% - poprzednio 18%). Wzrosty w stosunku do poprzedniego okresu zanotowano w sekcjach: handel i naprawy (16%), budownictwo (16%) oraz transport (5%), natomiast w pozostałych sekcjach gospodarki liczba osób poszkodowanych kształtowała się na zbliżonym poziomie lub niżej. Zestawienie liczbowe i krótka analiza wszystkich wypadków przy pracy, które zaistniały w okresie sprawozdawczym w województwie lubuskim (wg danych GUS) znajduje się w dalszej części niniejszego opracowania. II.9. Kontrola legalności zatrudnienia W okresie sprawozdawczym, w ramach realizacji zadań z zakresu legalności zatrudnienia inspektorzy pracy Okręgowego Inspektoratu Pracy w Zielonej Górze przeprowadzili 842 kontrole, którymi objęto 6121 osób (w tym 5478 osób obywateli polskich świadczących pracę na podstawie umowy o pracę i umowy cywilnoprawnej oraz 643 cudzoziemców), 18 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

20 agencji zatrudnienia oraz 251 osób wykonujących pracę tymczasową (w tym 134 osoby na podstawie umowy o pracę tymczasową i 117 osób na podstawie umowy cywilnoprawnej). Do kontroli wytypowane były głównie małe zakłady pracy, w których pracę wykonywała niewielka liczba osób. Najwięcej kontroli przy podziale dokonanym wg klasyfikacji PKD, zrealizowanych zostało w handlu i naprawach (308), działalności produkcyjnej (166), budownictwie (118), rolnictwie i łowiectwie (68) oraz w hotelach i restauracjach (59). W ich wyniku inspektorzy stwierdzili szereg naruszeń przepisów prawa pracy w zakresie zawierania umów o pracę oraz przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Dla przywrócenia stanu zgodnego z prawem inspektorzy skierowali 358 wniosków w wystąpieniach. W stosunku do 134 osób naruszających przepisy w zakresie legalności zatrudnienia wszczęto 35 postępowań mandatowych na łączną kwotę 38300,00 zł, skierowano do sądów 73 wnioski o ukaranie oraz zastosowano wobec 26 osób środki oddziaływania wychowawczego. W trakcie kontroli inspektorzy najczęściej stwierdzali nieprawidłowości w zakresie: niezawarcia umowy o pracę w formie pisemnej lub zawarcia jej z uchybieniem terminu, niezgłoszenia osób zatrudnionych i wykonujących pracę do ubezpieczenia społecznego lub nieterminowego ich zgłoszenia, nieopłacania składek na Fundusz Pracy lub nieterminowego ich opłacania, nieopłacania składek na ubezpieczenie społeczne, niepowiadomienia przez bezrobotnych PUP o podjęciu pracy zarobkowej. W wyniku dokonanych ustaleń podczas przeprowadzonych kontroli zostały skierowane pisma z informacjami o tematyce, zakresie lub wynikach kontroli do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Departamentu Funduszy Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Straży Granicznej, Powiatowego Urzędu Pracy, Wojewody Lubuskiego, Wojewódzkiego Urzędu Pracy, Starosty, Policji, Prokuratury, Urzędu Skarbowego oraz Związków Zawodowych. Należy podkreślić dobrą współpracę z Powiatowymi Urzędami Pracy w zakresie szybkiego dostępu do informacji z rejestru osób bezrobotnych. W ostatnim okresie nadal utrzymuje się wzrost liczby zawieranych umów cywilnoprawnych zamiast umów o pracę. W kontrolowanych zakładach w ostatnich 5 latach odsetek umów cywilnoprawnych w stosunku do wszystkich badanych wynosił w 2009 r. 0,07%, 2010 r. 6,7%, 2011 r. 14%, 2012 r. 18%, 2013 r. 19 %. W roku 2013 odsetek ujawnionych pracodawców nieopłacających składek na fundusz pracy wyniósł ok. 28%, wobec ok. 9% w roku poprzednim. W wyniku przeprowadzonych kontroli inspektorzy pracy wydali środki prawne dot. opłacania należnych składek na fundusz pracy za 2403 osoby na łączną kwotę 191 134 złotych. W efekcie podjętych działań: wyegzekwowano odprowadzenie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zaległych składek na Fundusz Pracy w wysokości 143 751zł za 2054 osoby wyegzekwowano odprowadzenie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zaległych składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 109 484zł dotyczących 73 osób; Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 19

potwierdzono i zawarto z 27 osobami umowy o pracę; 44 osoby zostały zgłoszone do ubezpieczenia społecznego; ujawniono 27 przypadków niezgłoszenia do powiatowego urzędu pracy podjęcia pracy zarobkowej przez bezrobotnych (w tym ujawniono 17 bezrobotnych pobierających zasiłek); ujawniono nieprawidłowe dane zgłoszone do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych mające wpływ na obniżenie podstawy wymiaru składki na Fundusz Pracy w łącznej kwocie 10 036 zł; ujawniono 12 cudzoziemców, którzy nielegalnie wykonywali pracę, w tym 10 bez zezwolenia na pracę i 2 na warunkach innych niż określone w zezwoleniu; skierowano powiadomienie o nieprawidłowościach, wyniku którego wojewoda wydał decyzje o uchyleniu zezwoleń na pracę dla 2 cudzoziemców; agencja zatrudnienia, została decyzją marszałka wykreślona z rejestru podmiotów prowadzących agencje zatrudnienia w wyniku powiadomienia o stwierdzonych nieprawidłowościach. Należy podkreślić, że w okresie sprawozdawczym w porównaniu do roku poprzedniego stwierdzono znaczny wzrost ujawnionych przypadków i kwot wyegzekwowanych przez inspektorów w trakcie kontroli z tytułu zaległych składek na Fundusz Pracy: przypadki opłacenia w trakcie kontroli składek na Fundusz Pracy w 2013 r. 2054 przypadki (w 2012 r. 284 przypadki) kwota opłaconych w trakcie kontroli składek na Fundusz Pracy w 2013 r. 143 751 zł (w 2012 r. 34 491zł). II.10. Działalność interwencyjna - rozpatrywanie skarg pracowniczych W roku sprawozdawczym wpłynęło do Okręgu 1 048 skarg (spadek o 9,5% wobec 2012r.), zawierających łącznie 1 616 problemów (spadek o 26%). Zasadność skarg utrzymuje się od kilku lat na poziomie ok. 70%. Tab. Przykładowe wskaźniki liczbowe dot. skarg w latach 2006-2012 20 Liczba skarg w tym % skarg: -dot. wynagrodzeń - od byłych pracowników i anonimowe -dot. warunków pracy Odsetek skarg niezasadnych 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 864 940 969 984 1066 1080 1158 1048 43% 42,5% 42% 47,8% 42,6% 39,5% 41,4% 50,4% 51% 67,7% 65% 65,8% 65,3% 62% 65,2% 69,6% 19% 14% 18,8% 13,7% 18,7% 18% 14,5% 12% 19,5% 24% 30% 30% 30% 30% 27% 30% Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

a) skargi ogółem W 2013r. odnotowano wpływ 1 048 skarg. Wycofano 31spraw, 29 przekazano do innych organów właściwych rzeczowo lub miejscowo, a 223 pozostawiono bez rozpoznania z uwagi na braki formalne. Ostatecznie rozpatrzono w drodze czynności kontrolnych i profilaktycznego rozpoznania 731 skarg i wniosków, a 34 przeniesiono do załatwienia w 2014r. Podmioty inspirujące podjęcie interwencji: Lp Wyszczególnienie Liczba Odsetek 1. Pracownicy - imiennie 242 23,1% 2. Związki zawodowe 31 3% 3. Byli pracownicy 515 49,1% 4. Anonimy 215 20,5% 5. Niepełnosprawni 13 1,2% Problematyka skarg: Lp Wyszczególnienie Liczba Odsetek 1. Problemy ogółem, 1616 100% w tym: 2 Wynagrodzenia za pracę i inne świadczenia pieniężne ze stosunku pracy 815 50,4% 3 Nawiązywanie i rozwiązywanie stosunków pracy 320 19,8% 4 Warunki pracy * 195 12% 5 Czas pracy 117 7,3 % 6. Wypadki przy pracy **) 25 1,6% 7 Inne***) 144 8,9% *) nieprawidłowy stan obiektów i pomieszczeń pracy, brak wyposażenia w środki ochrony indywidualnej oraz obuwie i odzież roboczą, warunki stanowisk pracy odbiegające od wymaganych, brak szkoleń bhp pracowników, badań lekarskich, oceny ryzyka zawodowego. **) odmowa sporządzenia dokumentacji powypadkowej i nieprawidłowości przy jej sporządzaniu; ***) zagadnienia m.in. urlopów pracowniczych, zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, układów zbiorowych pracy, mobbingu, nierównego traktowania w zatrudnieniu, ochrony pracy kobiet i młodocianych. W 14 przypadkach (ok. 1,5 %) przeszkodą do przeprowadzenia działań kontrolnych była niemożność nawiązania kontaktu z pracodawcami. W związku z utrudnianiem działalności organom Inspekcji Pracy do Prokuratury skierowano 12 zawiadomień o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw z art. 225 2 kk. Dane statystyczne potwierdzają nieznaczny wzrost interwencji bezzasadnych, których skala w okresie sprawozdawczym ukształtowała się na poziomie ok. 30% ogółem rozpatrzonych. Dla rozpoznania trafności skarg przeprowadzono 646 kontroli (spadek o 13,9% wobec 2012r.) w zakładach zatrudniających ponad 68,4 tys. pracowników. Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 21

Skala interwencji w zakładach wg: a) podmiotu inspirującego ingerencję: Sprawozdanie z działalności w 2013 roku byli pracownicy - 359 interwencji (55,6% ogółu) pracownicy (z wyjątkiem pracowników niepełnosprawnych) - 151 pozostali - 61 nadawcy anonimowi - 52 związki zawodowe - 26 pracownicy niepełnosprawni - 6 cudzoziemcy - 2 pracownicy agencji ochrony osób i mienia - 1 b) charakteru działalności: działalność produkcyjna - 153 interwencji (23,7% ogółu) handel i naprawy - 107 transport, składowanie - 104 budownictwo - 78 usługi administrowania - 45 edukacja - 30 hotele i restauracje - 26 ochrona zdrowia - 21 rolnictwo - 18 działalność profesjonalna - 14 administracja publiczna - 13 pozostała działalność usługowa - 11 pośrednictwo finansowe - 10 W okresie sprawozdawczym inspektorzy częściej (w porównaniu z 2012r.) interweniowali w sektorze działalności produkcyjnej (11,7%), transportu (10,6%), budownictwa (8,3%) i edukacji (3,4%), rzadziej handlu (23,6%), ochrony zdrowia (16%), rolnictwa (10%). c) stanu zatrudnienia: do 9 pracowników - 306 interwencji (47,4% ogółu) od 10 do 49-173 od 50 do 249-97 powyżej 249-70 22 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

W analizowanym okresie odnotowano wzrost (wobec 2012r.) interwencji w zakładach zatrudniających powyżej 249 pracowników (20,7%). Spadki w pozostałych grupach wyniosły odpowiednio 16,4% 3,9% i 34% Dalej niemal połowę stanowiły interwencje w zakładach zatrudniających do 9 pracowników (47,4%). d) formy własności: prywatna - 585 interwencji (90,5% ogółu) publiczna - 61 Celem wyeliminowania nieprawidłowości inspektorzy pracy wydali 287 decyzji, 554 wnioski wystąpień i 72 polecenia. Ujawniono 487 wykroczeń, w tym z art. 282 Kodeksu pracy 326 (67%), 281 Kp 71 (14,6%), 283 Kp 73 (15%), ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 10, ustawy o społecznej inspekcji pracy 7. Do sądów skierowano 49 wniosków o ukaranie, a 159 osobom wymierzono, w drodze mandatów karnych, grzywny w łącznej kwocie 188 350 zł. (przeciętna kwota grzywny 1 184zł). Ponadto zastosowano 54 środki wychowawcze oraz złożono 16 zawiadomień o uzasadnionym podejrzeniu popełnienia przestępstw, w tym 12 z art. 225 2 kk i 4 z art. 189 1, 218 1, 219, 226 1 kk. Przedmiot wystąpień zdominowały (80%) zagadnienia wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń pieniężnych, stosunku pracy i czasu pracy. W 227 wnioskach pokontrolnych (41%) inspektorzy występowali o terminowość wypłat (64 wnioski tj. 28,2% ogółem wydanych w tej grupie) oraz wyeliminowanie innych nieprawidłowości (niewypłacenie, bezpodstawne obniżenie lub potrącenie) przy wypłacie przysługujących pracownikom świadczeń pieniężnych (wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, dodatku nocnego, premii regulaminowej, wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, ekwiwalentów za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, używanie odzieży własnej i pranie oraz należności z tytułu podróży służbowej) i braków w regulaminach wynagradzania. W ramach 123 wniosków (22,2%) znoszono uchybienia dot. m.in. wydawania i treści świadectw pracy (49 wniosków 39,8% ogółem wydanych w tej grupie), nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy, treści umów o pracę, akt osobowych pracowników, zapisów w regulaminach pracy, stosowania kar porządkowych, informowania pracowników o warunkach zatrudnienia. Problematykę objętą 93 wnioskami (16,8%) wyczerpały nieprawidłowości w zakresie czasu pracy dot. m.in. ewidencji czasu pracy (33 wnioski 35,5% ogółem wydanych w tej grupie), zatrudniania z naruszeniem przepisów o odpoczynku, w czasie przekraczającym ustalony wymiar, powyżej przeciętnie 5 dni w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym, bez zapewnienia dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy. Ponadto, w drodze wystąpień, eliminowano m.in. wadliwości w zakresie przygotowania do pracy (5,8%), urlopów pracowniczych (2,3%), ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (1,4%) ustalania i ewidencji środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego (1,3%), legalności zatrudnienia (1,1%), społecznej inspekcji pracy (0,7%). Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 23

Pracodawcy odpowiadając na wystąpienia poinformowali o sposobach wykonania 58% wniosków. Polecenia zdominowała problematyka świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy (75%) i świadectw pracy (11,1%). Sygnalizowaną w skargach, wypłatę zaległych wynagrodzeń za pracę i innych świadczeń pieniężnych na rzecz 1677 pracowników (spadek o 15,5% wobec 2012r.) w łącznej kwocie 2698,5 tys. zł (wzrost o 39%) nakazano w drodze 138 decyzji płatniczych (48% ogółem wydanych). Przypadki zaległości w płatnościach lub uszczupleń należnych świadczeń ujawniono w 50 zakładach (wzrost o 42,8% wobec 2012r.). Konieczność ingerencji nakazami płatniczymi stanowiły przypadki niewypłacenia lub obniżenia: wynagrodzenia za pracę w kwocie 2478,1 tys. zł wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych 71,2 tys. zł dodatkowego wynagrodzenia rocznego 68,3 tys. zł odprawy pieniężnej z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika 21,2 tys. zł ekwiwalentu pieniężnego za urlop wypoczynkowy 17,4 tys. zł odprawy pośmiertnej 11 tys. zł wynagrodzenia za czas choroby 8 tys. zł nagrody jubileuszowej 5 tys. zł odprawy rentowej 4,2 tys. zł wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy 3 tys. zł Dodatkowo nakazano wyeliminowanie nieprawidłowości, dot. 1016 tys. pracowników, w zakresie innych zagadnień bhp, w tym dot. ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy, rodzajów środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego, wyposażenia i stosowania przez pracowników odzieży i obuwia roboczego, oceny ryzyka zawodowego, wydawania posiłków i napojów (11,1% decyzji), maszyn i urządzeń technicznych (9%), przygotowania pracowników do pracy (8,7%), urządzeń i instalacji energetycznych (5,6%), obiektów i pomieszczeń pracy (4,9%), zaplecza higieniczno sanitarnego i środków higieny osobistej (4,5%), Pełne dane dotyczące decyzji płacowych wydanych przez inspektorów pracy (w tym ich realizacja) zawarte są w rozdziale poświęconym tej problematyce w niniejszym opracowaniu. Z uwagi na odbiegający od pożądanego stan wiedzy o realizacji środków prawnych, wydanych przez inspektorów pracy, zaplanowano rekontrole. Uwagi i spostrzeżenia Z przytoczonych danych wynika, że przy 9,5% spadku (wobec 2012r.) wniosków interwencyjnych odnotowano ok. 26% spadek problemów poruszanych w skargach. Udział anonimowych nadawców kształtował się na poziomie 20,5% (w 2012r. 24,2%), a tradycyjnie dominowały skargi byłych pracowników (w porównaniu z 2012r, wzrost z 41% 24 Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze

do 49%). Podkreślenia wymaga 34% spadek wniosków interwencyjnych związków zawodowych. Częściej, pomimo ok. 14% spadku ogółem, inspektorzy pracy stawali przed koniecznością interwencji w przedsiębiorstwach produkcyjnych (wzrost o 11,7%), transporcie (10,6), budownictwie (8,3%) i edukacji (3,4%). Spadek dot. handlu (23,6%), ochrony zdrowia (16%), rolnictwa (10%). Utrzymał się ok. 48% poziom kontroli w zakładach zatrudniających do 9 pracowników, a 20,7% wzrost dot. podmiotów o zatrudnieniu powyżej 249 pracowników. Na odnotowanie zasługuje 19,7% spadek interwencji w sektorze publicznym. W zakresie stanu regulowania zobowiązań finansowych wobec pracowników należy podkreślić, że pomimo 39% wzrostu poziomu kwoty objętej nakazami płatniczymi inspektorów pracy jej wysokość na 1 uprawnionego wzrosła z 0,97 tys. zł do 1,6 tys. zł. (64,9%). Uwzględniając fakt, że ok. 74,1% kwoty nakazanej stanowiły zaległości płacowe wobec pracowników 7 przedsiębiorstw, sytuacja wydaje się porównywalna z 2012r. Od lat nie zmienia się lista przyczyn inspirujących występowanie ze skargami na działanie pracodawców. Za podstawowe należy przyjąć: zmiany przepisów prawa pracy, ich nieznajomość przez pracodawców; wadliwa interpretacja i niewłaściwe stosowanie przepisów w praktyce. świadome działanie pracodawców na niekorzyść osób zatrudnionych. trudna sytuacja ekonomiczna niektórych firm; Mimo poważnej skali naruszeń w dziedzinie prawa pracy zatrudnieni powściągliwie zwracają się do PIP ze skargami na postępowanie swoich pracodawców z obawy przed utratą miejsca pracy i niemożliwością znalezienia innego zatrudnienia w związku z sytuacją na rynku pracy daleką od pożądanej. Potwierdzeniem takiej tezy wydaje się dominacja (49%) skarg byłych pracowników. W działalności inspektorskiej niedogodność w szybkim i kompleksowym rozpatrywaniu skarg stanowią zmiany adresów siedzib firm, lokowanie firm w mieszkaniach prywatnych, brak dokumentacji pracowniczej, w tym umów o pracę, list płac, ewidencji czasu pracy, a niekiedy wręcz arogancja i poczucie bezkarności przedsiębiorców zatrudniających pracowników. b) skargi związków zawodowych W 2013r. związki zawodowe złożyły 31 skarg/wniosków (spadek o 34% wobec roku poprzedniego) o podjęcie interwencji w kierunku wyeliminowania sygnalizowanych naruszeń prawa w zakładach pracy. Wśród podmiotów inspirujących wizytacje dominowały NSZZ Solidarność (16 wniosków 51,6%) i OPZZ (14 45,2%). Wnioskami o interwencję objęto m.in. problematykę warunków pracy (31,8%) wynagrodzenia za pracę i in. świadczeń pieniężnych (22,7%), zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, czasu pracy, uprawnień związków zawodowych, urlopów pracowniczych. Skargi zasadne w całości lub części stanowiły ok.71% ogółem zbadanych. Okręgowy Inspektorat Pracy w Zielonej Górze 25