WYCIECZKA Z KLASĄ SCENARIUSZ WYCIECZKI SZKOLNEJ TEMAT: POLODOWCOWA PEREŁKA DOMEM WIELU RZADKICH ROŚLIN OPRACOWAŁA: mgr Marta Teresa Kędzierska nauczyciel przyrody Szkoła Podstawowa w Kaliszu Pomorskim
CZAS: maj-czerwiec 6 godzin KLASA: VI MIEJSCE: Ścieżka edukacyjna - jeziorko śródleśne Perełka (koło Kalisza Pomorskiego) RODZAJ WYCIECZKI: wycieczka piesza CELE GŁÓWNE WYCIECZKI: - wykorzystywanie naturalnego piękna jeziorek śródleśnych do rozbudzania oraz rozwijania wrażliwości estetycznej i moralnej, - rozbudzanie i rozwijanie indywidualnej aktywności twórczej, - kształtowanie pozytywnych postaw wobec tego, co stworzyła natura, - kształtowanie właściwych zachowań młodzieży dotyczących poszanowania każdej formy życia, - zapoznanie z genezą powstania jeziorka Perełka, - wzbogacanie swojej wiedzy o najbliższej okolicy i jej bogactwach- patriotyzm lokalny. CELE OPERACYJNE (UCZEŃ): - stosuje poznane zasady zachowania się w lesie, - czyta mapę topograficzną, - orientuje mapę i określa kierunek świata, w jakim należy się udać, by dojść do jeziorka, - maszeruje na azymut, - wyszukuje i dobiera fakty, dane potrzebne do opisu wybranej rośliny, - skutecznie rozwiązuje zagadki, - skutecznie wykorzystuje dane zawarte w broszurce, - wskazuje gatunki roślin, - opowiada o wybranym gatunku rośliny, będącym przedmiotem zagadki, 2
- wyjaśnia potrzebę ochrony lasu, oczek śródleśnych jako domu roślin i zwierząt, - określa, co jest zagrożeniem dla oczek śródleśnych, - kulturalnie prowadzi dyskusję, - szkicuje roślinę, która była przedmiotem jego poszukiwań, - planuje, w jaki sposób wykorzystać wypracowane na wycieczce materiały, - prowadzi obserwacje bezpośrednie z wykorzystaniem lornetki, - występuje przed grupą, wypowiada się stosując wszelkie prawidła polskiej mowy. POMOCE: - kontrakt z Prawem lasu (fragmenty), - lornetki, - kompasy, - mapa terenu (z Nadleśnictwa Kalisz Pomorski), - lupy (przynajmniej 2 sztuki) - kartki z bloku rysunkowego (format A4), - ołówki, - teczka na wypracowane materiały, - opracowania wykonane na podstawie literatury fachowej spięte w broszurę (10 sztuk), - zadania - zagadki dla zespołów (10 sztuk), - Zielony liść - przypinka w formie broszki dla najaktywniejszych uczestników wycieczki. PRZEBIEG WYCIECZKI: I. Prace porządkowe: - zbiórka przy szkole, - sprawdzenie obecności, - podane celu i zadań wycieczki, 3
- przedstawienie leśnika- osoby wspierającej opiekuńczo i merytorycznie wycieczkę, - sprawdzenie przygotowania się do wycieczki pieszej (ubiór, drugie śniadanie, środki do szkicowania i obserwacji), - przydzielenie kompasów, - krótkie przypomnienie o zachowaniu zasad bezpieczeństwa podczas marszu ulicą i w terenie, - wymarsz zorganizowaną grupą (parami). II. Wycieczka na obrzeżach lasu: 1. Odczytanie przez leśnika kontraktu z Prawami lasu : - krótka dyskusja nad zakazami i nakazami w prawie leśnym, tłumaczenie ich potrzeby, - złożenie pieczęci palcem maczanym w glebie ścieżki na znak przyjęcia kontraktu. 2. Czytanie mapy - odnalezienie miejsca, gdzie leży Perełka. 3. Orientowanie mapy przez chętnego uczestnika wycieczki - przypomnienie, jak należy zorientować mapę. 4. Ustalenie, w jakim kierunku w terenie należy maszerować (SW): - odblokowanie kompasów - kontrolowanie na kompasie trasy wycieczki. 5. Przejście nad oczko śródleśne Perełka. 6. Odczytanie przez ucznia z tablicy informacyjnej opracowanej przez Nadleśnictwo Kalisz Pomorski informacji o genezie jeziorka (oczko polodowcowe) - dyskusja, zapytania uczniów, wymiana informacji. III. Poszukujemy skarbów flory jeziorka Perełka : 1. Podział klasy na 10 trzyosobowych zespołów. 2. Przydział broszur i losowo wybranych zagadek - zadań dla grup. 3. Praca w grupach Nazwa jakiej rośliny jest rozwiązaniem zagadki? Znajdź ją i przygotuj się do zdania krótkiej relacji o niej przed całą grupą. 4
IV. Prezentacja najcenniejszych gatunków roślin otoczenia i toni jeziorka Perełka Prowadzący czuwają nad prawidłowością i formą przekazu-odbioru. V. Podsumowanie wyników obserwacji i poszukiwań: - wymienianie gatunków poznanych roślin (o pięknych kwiatach, o ciekawie wykształconych liściach, trujących ), - podawanie miejsc, gdzie w okolicy Kalisza Pomorskiego można oglądać poznane gatunki roślin, - wymiana poglądów na temat realnych zagrożeń mogących doprowadzić do unicestwienia tego miejsca. VI. Relaks i planowanie: 1. Posiłek w terenie 2. Obserwacje z użyciem lupy (zapytania do prowadzących) 3. Obserwacje przez lornetkę niedostępnej w okresie lata wysepki - opowiadanie leśnika o gatunkach roślin tam występujących i ich przystosowaniach. 4. Wykonanie szkicu opisywanej wcześniej rośliny z zachowaniem zasad szkicowania. 5. Zebranie szkiców jako pamiątki - dokumentu z wycieczki. 6. Podawanie pomysłów na wykorzystanie szkiców, broszury i zagadek: - sporządzenie albumu flory Perełki - zatrzymanie go w gabinecie przyrodniczym, oddanie do biblioteki szkolnej i miejskiej, - skanowanie szkiców na lekcjach informatyki - stworzenie bazy danych o jeziorku Perełka na potrzeby szkoły, miasta - w formie reklamy, - stworzenie prezentacji multimedialnej tego miejsca i szersze rozreklamowanie Perełki, np. przesyłając ją do innych szkół, gmin, drużyn harcerskich, przyrodników. VI. Podsumowanie pracy zespołowej i indywidualnej na zajęciach w terenie - wyróżnienie najaktywniejszych Zielonym liściem. 5
VII. Uporządkowanie terenu ścieżki edukacyjnej wokół jeziorka Perełka. Zbiórka i powrót. ANEKS I. ZAGADKI DLA GRUP: 1. Liście moje okrągławe pływają po wodzie, a wśród nich niby gwiazdy uśmiechają się kwiaty (Grążel żółty) 2. Liście moje, jak dłonie wystają z brzegów Perełki, lecz ja mam siedem palców, a ty pięć u jednej ręki (Siedmiopalecznik błotny) 3. Liście moje, jak serca u brzegów Perełki. Przyjrzyj się uważnie, bo jestem niewielki Patrzę na Cię kwiatem bladofioletowym, z pięciu płatków złożonym (Fiołek błotny) 4. Liście moje niczym koniczyna, z trzech serc złożone, blisko do Perełki seledynowo przytulone. Zakwitłem w kwietniu, maju, jestem częstym mieszkańcem cienistych i wilgotnych gajów (Szczawik zajęczy) 5. Liście moje pierzaste i duże trzymają się mocno kłącza. Nie bierz mnie przypadkiem do ręki, bo jestem silnie trujący (Szalej jadowity) 6. Liście moje jak trzy palce, na tęgiej, zielonej łodydze, a wśród nich ujrzysz kwiaty z białymi rzęskami. Nie chwalę się wcale, ale tylko z nazwy 6
mama coś wspólnego z bobrami (Bobrek trójlistkowy) 7. Liście moje jak serca błyszczą na długiej, mięsistej łodydze. Wśród nich ujrzysz biały kwiat, jak dłoń Twoja, gdy przeglądasz się w lusterku. Zmień trochę czerwień, a otrzymasz (Czerwień błotna) 8. Łodyga ma ozdobiona liśćmi niebieskozielonymi, szable trochę przypominającymi. Ostrożnie dotykaj ich krawędzi, bo krew z palca poleci (Pałka szerokolistna) 9. Nie szukaj olbrzymiej rośliny, lecz zielonej drobiny. Wokół Perełki poduchą rozłożony czekam na człowieka, który doceni me walory w zakresie gromadzenia wody. Jeśli jesteś ogrodnikiem, jest u Ciebie w domu coś, czym będę (Torfowiec) 10. Jestem turzycą, nie trawą, w biały puszek, niczym kozie futerko ubraną (Wełnianka) II. Broszura Zawiera opisy roślin, które są przedmiotem poszukiwań i pracy młodzieży na wycieczce. Zamieściłam w niej również nazwy łacińskie, być może niektóre z nich zostaną zapamiętane. Pałka szerokolistna (Typha latifolia) Wygląd: Roślina 100-250 cm wysokości. Niebieskozielone liście 1-2 cm szerokie (nazwa!), równowąskie. Bardzo małe męskie i żeńskie kwiatki w 7
długich, walcowatych kolbach. Cieńsza i jaśniejsza kolba męska znajduje się bezpośrednio na grubszą, później czarno-brązową kolbą żeńską. Siedlisko: Przede wszystkim na bagnistym dnie w strefie zarastania stojących wód. Lubi żyzne podłoże. Czermień błotna (Calla Palustris) Wygląd: Wieloletnia roślina 15-30 cm wysokości. Liście o błyszczącej powierzchni, prawie skórzaste, sercowatookrągławe, wyrastające wraz z łodygą z płożącego się, nadziemnego lub podziemnego kłącza. Gruba kolba kwiatowa 2-4 cm długości, u nasady z kwiatami obupłciowymi, u góry z męskimi. Kolba podparta białą podsadką. Siedlisko: Olsy, bagna leśne, torfowiska, rowy. Wełnianka delikatna (Eriophorum gracie) Wygląd: Roślina trwała. Wysokość od 10-50 cm, luźno-darniowa, z rozłogami. Łodyga wzniesiona lub podnosząca się, tępo trójkanciasta. Pochwy nie rozdęte. Blaszki liściowe wydłużone, dolne płaskie, górne prawie od podstawy trójkanciaste. Liściowate podsadki nie przewyższają kwiatostanu. Kwiatostan z 2-4 (do 5) kłoskami siedzącymi lub na szypułkach, często prawie wzniesionych. Kłoski o długości od 5-10 mm, 12-30-kwiatowe, z szorstko owłosioną szypułą. Nitki okrywy kwiatowej do 2,5 cm. Okres kwitnienia od maja do czerwca. Siedlisko: Torfowiska niskie, przejściowe i wysokie; na glebach torfowych, mokrych, umiarkowanie kwaśnych. Szalej jadowity (Cicuta virosa) Wygląd: Roślina wieloletnia, wysokości od 60-120 cm, naga. Ważną cechę rozpoznawczą stanowi zgrubiałe bulwiaste kłącze, wewnątrz puste z poprzecznymi przegrodami. Bardzo durze 2- lub 3-krotnie pierzaste liście o wąsko lancetowatych, ostro piłkowanych odcinkach do 8 cm długich. Szczytowe baldachy z licznymi białymi kwiatami od 7-13 cm. Siedlisko: Rowy, sadzawki, starorzecza, bagna. 8
Uwagi: Szalej jadowity i szczywół plamisty są najbardziej trującymi roślinami baldaszkowymi. Zwłaszcza korzeń zawiera tyle substancji trujących, że mogą one zabić człowieka w ciągu jednej godziny. Szczawik zajęczy (Oxalis acetosella) Wygląd: Delikatna, niska roślina nie przekraczająca 15 cm wysokości. Liście przypominające koniczynę, odziomkowe, na długich ogonkach, odwrotnie sercowate o kwaskowatym smaku. Kwiaty białe rzadko różowe, z czerwonymi żyłkami, składające się z 5 płatków korony, 5 działek kielicha i 10 pręcików oraz zarodni o 5 szyjkach. Wieloletnia roślina o pełzającym kłączu. Siedlisko: Lasy iglaste i liściaste z bogatym podszyciem, na glebie próchniczej; w miejscach cienistych i nieco wilgotnych. Okres kwitnienia od kwietnia do maja. Fiołek błotny (Viola palustris) Wygląd: Roślina wieloletnia do 15 cm wysokości o białawych, podziemnych rozłogach. Rozetka liści odziomkowych składa się od 2-6, a przeważnie z 4 błyszczących żółtozielonych, nagich liści; blaszki liściowe okrągławe, szeroko sercowate lub nerkowate, przeważnie szersze niż dłuższe, od 2-6 cm. Szypułki kwiatowe wyrastają z kłącza pojedynczo, nieco powyżej połowy ich długości znajdują się dwa podkwiatki. Kwiaty do 1,5 cm szerokie, czerwonawolila, bladofioletowe lub białe; dolny płatek korony fioletowo żyłkowany. Siedlisko: Bagna, torfowiska wysokie i niskie, turzycowiska, olsy. Siedmiopalecznik błotny (Comarum palustre) Wygląd: Roślina wieloletnia o pełzającym kłączu i leżącej lub łukowato podnoszącej się łodydze, do 60 cm długiej, z grubo piłkowanymi, prawie dłoniastodzielnymi liśćmi. Wierzchnia strona liścia ciemnozielona i błyszcząca, spodnia srebrzyście owłosiona, szarozielona lub niebieskawozielona. Ciemnopurpurowe kwiaty od 2-3 cm średnicy, w luźnych 9
kwiatostanach, działki kielicha jajowate, zaostrzone, gwiaździsto rozpostarte, przypominające płatki korony, które są znacznie mniejsze. Siedlisko: Mokradła, torfowiska, brzegi rowów, na glebach kwaśnych, unika wapnia. Bobrek trójlistkowy (Menyanthes trifoliata) Wygląd: Roślina wieloletnia, od 10-30 cm wysokości. Tęga łodyga wyrasta z płożącego się i rozgałęzionego kłącza, podobnie jak i długoogonkowe liście, z pochwą u nasady. Liście trójpalczaste (nazwa!) i nieco podobne do koniczyny, ale dużo większe i mięsiste. Kwiaty białe, rzadko różowe, w stożkowatym wzniesionym gronie. Pięć odgiętych łatek korony z białymi włoskami na powierzchni i rzęskami po bokach. Siedlisko: Strefy lądowienia stojących wód, bagna, torfowiska, rowy, stawy. Grążel żółty (Nuphar lutea) Wygląd: Poza okresem kwitnienia można go pomylić z grzybieniem białym, ponieważ liście obu tych gatunków są bardzo podobne, różnią się jednak nerwacją. U grążela żółtego nerwy rozgałęziają się widlasto trzy razy i promieniście biegną ku brzegowi, gdzie się nieco łączą. Kwiaty do 5 cm średnicy, żółtej barwy. Kwiaty i liście pływające. Siedlisko: W uboższych wodach, przeważnie w wodach stojących, lecz również w wolno płynących zakolach rzek. Mech torfowiec (Sphagnum squarrosum) Wygląd: Rośliny duże, do 20 cm długie; liście łodygowate, szerokie, języczkowate, liście gałązkowe z szerokojajowatej nasady nagle zwężają się w kończyk odgięty ku tyłowi, zielone lub brązowawe; Siedlisko: Na mokrych łąkach i w lasach (olszyny), na torfowiskach zasobnych w sole mineralne, także w wykopach. Opracowała: mgr Marta Kędzierska 10