Mikroekonomia Opracowały: Dr Katarzyna Nagel, Dr Bożena Sroka
I. Ogólne informacje o przedmiocie: Cel przedmiotu: Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z podstawowymi narzędziami analizy ekonomicznej wykorzystywanymi w badaniach zachowań poszczególnych podmiotów gospodarczych oraz wyodrębnionych rynków towarowych i czynników produkcji. Wprowadzenie w mechanizm funkcjonowania systemu rynkowego oraz podejmowania decyzji ekonomicznych mikropodmiotów w warunkach ograniczoności zasobów ułatwi studentom poznanie zależności występujących we współczesnej gospodarce. Ramowy program: 1. Proces gospodarowania. Definiowanie podstawowych pojęć ekonomicznych. 62 1.1 Przedmiot zainteresowań ekonomii jako nauki. 1.2 Potrzeby ludzkie - pojęcie, rodzaje. 1.3 Dobra jako środki zaspokojenia potrzeb. 1.4 Zasoby, czynniki produkcji. 1.5 Rzadkość w ujęciu ekonomicznym. 1.6 Ogólne właściwości procesu gospodarowania. 2. Podstawowe problemy wyboru ekonomicznego. 2.1 Wybory ekonomiczne jako konsekwencja rzadkości dóbr i zasobów w gospodarce. 2.2 Metody dokonywania wyborów ekonomicznych (działalność zwyczajowa, nakazowa, działalność
w gospodarce rynkowej homoeconomicus, działalność intuicyjna). 2.3 Racjonalność gospodarowania ( zasady, racjonalność rzeczowa i metodologiczna). 2.4. Rachunek ekonomiczny. 2.5. Niepewność i ryzyko działań gospodarczych. 2.6. Krzywa możliwości produkcyjnych (w krótkim i w długim okresie czasu; granica indywidualnych możliwości produkcyjnych, społeczna granica możliwości produkcyjnych, granica możliwości podziału). 2.7 Czynniki umożliwiające przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych. 3. Identyfikacja podstawowych powiązań pomiędzy podmiotami w gospodarce rynkowej. 3.1 Podmiot gospodarczy- pojęcie, istota i rodzaje oraz klasyfikacje wg różnych kryteriów. 3.2 Charakterystyka podstawowych podmiotów w gospodarce rynkowej - gospodarstwo domowe - przedsiębiorstwo - banki - giełda - instytucje państwowe 3.3 Cele podmiotów gospodarczych- określenie celów, możliwości ich integracji. 4. Pieniądz- istota, powstanie i rozwój. 4.1. Powstanie pieniądza, rozwój jego form. 63
4.2. Systemy pieniężne w gospodarce światowej. 4.3. Rozwój funkcji pieniądza. 4.4. Formy pieniądza światowego (SDR, EURO, złoto, waluty narodowe). 5. Rynek i jego elementy. 5.1 Proces wymiany w ujęciu historycznym. 5.2 Model gospodarki rynkowej- założenia i charakterystyka powiązań pomiędzy podmiotami gospodarczymi. 5.3 Rynek- definicje, klasyfikacje wg różnych kryteriów. 5.4 Cena jako kategoria rynkowa- struktura, rodzaje i funkcje cen oraz dyferencjacja cen. 5.5 Konkurencja- pojęcie i rodzaje. 5.6 Funkcje mechanizmu rynkowego. 6. Rynkowy mechanizm kształtowania cen w gospodarce. 6.1 Popyt- pojęcie, prawo popytu. 6.2 Determinanty popytu. 6.3 Nietypowe zachowania konsumentów (paradoks Giffena, efekt spekulacyjny, efekt Veblena, efekt snobizmu). 6.4 Podaż- pojęcie i prawo podaży. 6.5 Determinanty podaży. 6.6 Nietypowe zachowania producentów (efekt zadłużenia, efekt spekulacyjny). 6.7 Wyznaczanie stanu równowagi: analiza statyczna i dynamiczna- model pajęczyny. 6.8 Cena równowagi a cena maksymalna i minimalna. 64
7. Elastyczność popytu i podaży. 7.1 Elastyczność- pojęcie, rodzaje, sposoby obliczania: - - cenowa elastyczność popytu - - dochodowa elastyczność popytu - - mieszana elastyczność popytu 7.2 Determinanty elastyczności popytu. 7.3 Wykorzystanie elastyczności popytu. 7.4 Elastyczność podaży- pojęcie, mierzenie. 8. Teoria wyboru konsumenta. 8.1 Konsument jako podmiot gospodarujący. 8.2 Pojęcie użyteczności (użyteczność całkowita i marginalna). 8.3 Prawo malejącej użyteczności marginalnej. 8.4 System preferencji konsumenta- krzywa obojętności. 8.5 Równowaga konsumenta przy ograniczeniach budżetowych. 8.6 Wpływ zmian dochodu na równowagę konsumenta. 8.7 Zmiana cen dóbr a równowaga konsumenta. 9. Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy. 9.1. Istota i cechy przedsiębiorstwa rynkowego. 9.2. Cele działalności przedsiębiorstwa. 9.3. Majątek przedsiębiorstwa. 9.4 Ewolucja organizacyjno- prawnych form przedsiębiorstwa. - geneza i cechy przedsiębiorstwa indywidualnego właściciela - koncentracja i centralizacja kapitału 65
Literatura: - powstanie i rozwój spółek jako formy przedsiębiorstwa- spółki osobowe i kapitałowe - spółka akcyjna- geneza, istota i zasady funkcjonowania Begg D., Fischer S., Dornbusch R. Mikroekonomia PWN, Warszawa 2003 red. Dach. Z. Podstawy mikroekonomii. Wydawnictwo Naukowe Synaba, Kraków 2001 Dach. Z. Wprowadzenie do ekonomii. Wydawnictwo Naukowe Synaba, Kraków 2001 Klimczak. B. Mikroekonomia. Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2001 Milewski. R.,Elementarne zagadnienia ekonomii. PWN, Warszawa 2002 Rekowski M. Wprowadzenie do mikroekonomii. Wydawnictwo AE Poznań, 2002 Samuelson P. A., Nordhaus W. D. Ekonomia. T.1, t.2, PWN, Warszawa 1995, 1996 Red. Milewski R. Podstawy ekonomii. Ćwiczenia zadania problemy; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003 Dach Z., Polok A., Przybulska K. Zbiór zadań z mikroekonomii; Wydawnictwo Naukowe Synaba, Kraków 2002 Warunki zaliczenia przedmiotu: Egzamin pisemny. Pytania egzaminacyjne w postaci pytań testowych oraz pytań opisowych. 66
II. Problematyka zajęć dydaktycznych (z podziałem na poszczególne jednostki dydaktyczne): 1. Proces gospodarowania. Definiowanie podstawowych pojęć ekonomicznych. Słowa kluczowe: Ekonomia, potrzeby, piramida Maslowa, dobra wolne i gospodarcze, dobra produkcyjne i konsumpcyjne, dobra prywatne, publiczne, zasoby( czynniki produkcji), środki pracy, przedmioty pracy, środki produkcji, praca, ziemia kapitał, przedsiębiorczość, informacja, rzadkość w ujęciu ekonomicznym, gospodarowanie, produkcja, podział wymiana, konsumpcja. Co stanowi przedmiot zainteresowań ekonomii jako nauki? Co jest bodźcem skłaniającym ludzi do podejmowania działań gospodarczych? Charakterystyka dóbr jako środków zaspokojenia potrzeb. Czym różnią się dobra wolne od dóbr gospodarczych? Na czym polega różnica pomiędzy rzadkością w ujęciu ekonomicznym i potocznym. Na czym polega i jakie etapy obejmuje proces gospodarowania. Charakterystyka środków pracy i przedmiotów pracy. 2. Podstawowe problemy wyboru ekonomicznego. Słowa kluczowe: koszt alternatywny, zasady racjonalnego gospodarowania, racjonalność rzeczowa i metodologiczna, rachunek ekonomiczny, Krzywa możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji), alokacja zasobów 67
Z czego wynika konieczność dokonywania wyborów ekonomicznych? Rzadkość w ujęciu potocznym i ekonomicznym. Podaj przykłady społeczności prowadzących w przeszłości lub obecnie działalność tradycyjną, działalność nakazową. Wyjaśnij na przykładach pojęcie kosztu alternatywnego Co przedstawia krzywa możliwości produkcyjnych ( krzywa transformacji) Jakie czynniki decydują o zwiększeniu ( zmniejszeniu) zdolności produkcyjnych Wskaż różnice pomiędzy indywidualną a społeczną granicą możliwości produkcyjnych. Przedstaw pojecie i cechy rachunku ekonomicznego. Zasada racjonalnego gospodarowania głosi, że należy użyć jak najmniejszych nakładów, aby osiągnąć jak największe korzyści - zajmij stanowisko wobec tego stwierdzenia. Na czym polega różnica pomiędzy działaniem racjonalnym w ujęciu metodologicznym i rzeczowym. 3. Identyfikacja podstawowych powiązań pomiędzy podmiotami w gospodarce rynkowej. Słowa kluczowe: podmiot gospodarczy, podmioty mikroekonomiczne i makroekonomiczne, podmioty sfery realnej i regulacji, gospodarstwo domowe, przedsiębiorstwo, bank, państwo Podaj przykłady podmiotów funkcjonujących w sferze realnej, regulacyjnej, mikroekonomicznej, makroekonomicznej. 68
Czy cele działalności gospodarstwa domowego i przedsiębiorstwa są sprzeczne, czy też każdy z nich dąży do tego samego celu? Przedstaw powiązania pomiędzy podmiotami gospodarczymi wykorzystują uproszczony model gospodarki rynkowe. Jakie funkcje pełnią w nim poszczególne podmioty? 4. Pieniądz- istota, powstanie i rozwój. Słowa kluczowe: pieniądz, gospodarka naturalna, gospodarka towarowa, społeczny podział pracy, własność prywatna, pieniądz jako miernik wartości, pieniądz jako środek płatniczy, pieniądz jako środek wymiany, tezauryzacja, pieniądz międzynarodowy, SDR, EURO Jakie warunki musiały być spełnione, aby powstał gospodarka towarowa? Kiedy pieniądz pełni funkcję środka wymiany, a kiedy środka płatniczego wyjaśnij na przykładach. Jakie czynniki określają ilość pieniądza niezbędną w obiegu? W jakich formach występuję pieniądz międzynarodowy? 5. Rynek i jego elementy. Słowa kluczowe: rynek, cena relatywna, cena absolutna, dyferencjacja (zróżnicowanie) cen, konkurencja, mechanizm rynkowy Funkcje podmiotów gospodarczych w uproszczonym modelu gospodarki rynkowej. Co jest elementem łączącym podmioty gospodarcze? 69
Co to jest rynek i jakie rodzaje rynków można wyodrębnić w gospodarce? Jakie mogą występować formy dyferencjacji cen w gospodarce? Omów istotę procesu konkurencji w gospodarce rynkowej. Jakie funkcje pełni mechanizm rynkowy? 6. Rynkowy mechanizm kształtowania cen w gospodarce. Słowa kluczowe: Popyt, prawo popytu, podaż, prawo podaży, równowaga rynkow, niedobór rynkowy, nadwyżka rynkowa, cena równowagi rynkowej, rynek producenta, rynek konsumenta, cena minimalna, cena maksymalna, model pajęczyny. Omów kategorię popytu i jego rodzaje. Jakie czynniki wpływają na zmianę popytu ( wzrost, spadek)? Omów nietypowe zachowania konsumentów niezgodne z prawem popytu. Podaż, prawo podaży, determinanty. Omów nietypowe zachowania producentów niezgodne z prawem podaży. Równowaga rynkowa i przejawy jej braku w warunkach gospodarki rynkowej. Jakie procesy dostosowawcze uruchamia mechanizm rynkowy w warunkach nierównowagi. W jakim celu wykorzystujemy model pajęczyny? 7. Elastyczność popytu i podaży. Słowa kluczowe: elastyczność popytu, popyt elastyczny, nieelastyczny, sztywny, doskonale elastyczny, jednostkowy, elastyczność punktowa, elastyczność łukowa, dobro normalne, 70
podrzędne, podstawowe, luksusowe, dobra substytucyjne, komplementarne, niezależne elastyczność podaży Jaki związek występuje pomiędzy elastycznością cenową popytu a dochodami producentów? Jaka jest różnica pomiędzy elastycznością łukową a elastycznością punktową popytu? Jakie czynniki determinują elastyczność popytu? Porównaj elastyczność cenową podaży w okresie ultrakrótkim, krótkim i długim. Jakie czynniki determinują elastyczność cenową podaży? Czy znając wartość elastyczności dochodowej popytu można określić rodzaj dobra? Jakie wartości przyjmuje elastyczność mieszana popytu dla dóbr substytucyjnych a jakie dla dóbr komplementarnych? 8. Teoria wyboru konsumenta. Słowa kluczowe: konsument, gospodarstwo domowe, użyteczność, krzywa obojętności, marginalna stopa substytucji, Prawo Engla, linia budżetowa, I prawo Gossena, równowaga konsumenta, Jakie są główne funkcje ekonomiczne gospodarstwa domowego? Kiedy system preferencji konsumenta można określić jako uporządkowany? Przy pomocy, jakiej funkcji przedstawiamy w ekonomi różne kombinacje dwóch dóbr obojętne dla konsumenta? Przedstaw znane Ci źródła dochodów konsumenta. Jakie czynniki determinują linię budżetową? 71
Czy wzrost cen i dochodów w tym samym stopniu ( np. o 10 %) spowoduje przesunięcie linii budżetowej. Co oznacza stwierdzenie konsument znajduje się w równowadze? Jakie czynniki powodują naruszenie (zmianę) stanu równowagi konsumenta? 9. Przedsiębiorstwo jako podmiot gospodarczy. Słowa kluczowe: przedsiębiorstwo, odrębność ekonomiczna, prawna, organizacyjna, koncentracja kapitału, centralizacja kapitału, przedsiębiorstwo państwo, spółka, przedsiębiorstwo spółdzielcze, przedsiębiorstwo państwowe, Jaką rolę pełni producent w gospodarce rynkowej omów wykorzystując znany model gospodarki rynkowe? Jakie ograniczenia rozwoju napotyka przedsiębiorstwo indywidualnego właściciela na przełomie XIX i XX wieku? Na czym polega różnica pomiędzy procesem koncentracji i centralizacji kapitału? W jakich formach organizacyjno prawnych mogą funkcjonować przedsiębiorstwa w gospodarce polskiej? Co jest podstawowym celem działania przedsiębiorstwa prywatnego? Dlaczego zysk jest specyficzną kategoria ekonomiczną? III. Program pracy samodzielnej Rozwój ekonomii jako nauki główne nurty ekonomiczne. 72 1. Wybrane zagadnienia z historii myśli ekonomicznej.
a) Merkantylizm i Fizjokratyzm. b) Ekonomia klasyczna ( A. Smith, D. Ricardo, J.B. Say, T. Malthus. c) Ekonomia neoklasyczna ( A. Marshall, W.S. Jevons, J.B. Clark, L. Walras, V. Pareto). d) Keynesizm i jego ewolucja (neokeynesizm, postkeynesizm). e) Wybrane nurty współczesnej ekonomii (monetaryzm, nowa ekonomia klasyczna, teoria racjonalnych oczekiwań, nowa szkoła austryjacka, ekonomia podaży, instytucjonalizm). 2. Wybitni polscy ekonomiści (M. Kalecki, O. Lange, E. Lipiński). 3. Sposoby podchodzenia do badań ekonomicznych. a) Mikroekonomia i makroekonomia. b) Ekonomia normatywna i pozytywna. 4. Metody badań ekonomicznych. a) Kategorie, prawa i teorie ekonomiczne. b) Charakter praw ekonomicznych ( statystyczny, obiektywny, historyczny). c) Modele ekonomiczne ( myślenie abstrakcyjne, sposoby wnioskowania, eksperyment w ekonomii). Literatura: Milewski R., Elementarne zagadnienia ekonomii. PWN, Warszawa 2002, roz. 3 Klimczak B., Mikroekonomia. Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław, roz. 1.1 73
Dach Z., Wprowadzenie do ekonomii Wydawnictwo Naukowe Synaba, Kraków 2001, rozdz. 1,2 Słowa kluczowe: Ekonomia, ekonomia pozytywna, normatywna, mikroekonomia, makroekonomia, Homooeconomicus, laissezfaire (Leseferyzm), niewidzialna ręka rynku, Model ekonomiczny, indukcja, dedukcja, abstrakcja, stopniowa konkretyzacja, weryfikacja, falsyfikacja, prawo ekonomiczne, kategoria ekonomiczna, teoria ekonomiczna. Dlaczego ekonomia należy do nauk społecznych? Omów różnice w poglądach merkantylistów i fizjokratów. Co to jest model ekonomiczny i w jakim celu jest tworzony? Jakie są etapy budowania teorii ekonomicznych? Co przedstawiają prawa ekonomiczne i jaki mają charakter. Na czym polegają trudności myślenia abstrakcyjnego? Przedstaw na przykładach. Czy w ekonomii jest dopuszczony eksperyment jako sposób weryfikacji? Czym różni się podejście mikroekonomiczne od podejścia makroekonomicznego? Co stanowi kryterium podziału ekonomii na ekonomię pozytywną i normatywną? Systemy gospodarcze. 74 1. Pojęcie i istota systemu społecznego. 2. System ekonomiczny i jego elementy. a) struktura systemu ekonomicznego (ład gospodarczyustrój gospodarczy, zasoby).
b) ustrój gospodarczy (demokratyczny, dyktatorski, liberalny, etatystyczny, indeks wolności gospodarczej). c) subsystemy systemu ekonomicznego i ich determinanty ( podsystem decyzyjny, kontrolny, koordynacyjny i motywacyjny). 3. Modele współczesnej gospodarki rynkowej. 4. System gospodarki centralnie kierowanej. a) geneza i początki gospodarki centralnie planowanej. b) główne cechy i reguły funkcjonowania. c) zalety i wady gospodarki centralnie planowanej. Literatura: Milewski R., Elementarne zagadnienia ekonomii. PWN, Warszawa 2002, Roz. 2 Słowa kluczowe: System, system społeczny, system ekonomiczny, gospodarka rynkowa, gospodarka centralnie planowana. Co to jest system gospodarczy i z jakich elementów się składa? Jakie czynniki determinują podsystem decyzyjny? Wskaż różnice pomiędzy ustrojem gospodarczym demokratycznym a dyktatorskim oraz liberalnym i etatystycznym. Przedstaw słabości systemu gospodarki centralnie planowanej. Przedstaw różnice w funkcjonowaniu gospodarki rynkowej i centralnie planowanej. Teoria wyboru konsumenta rozwinięcie 1. Konstrukcja graficzna ścieżki ekspansji cenowej. 75
76 2. Wykorzystanie w ekonomii krzywej cena konsumpcja konstrukcja funkcji popytu indywidualnego konsumenta i funkcji popytu rynkowego. 3. Zmiany dochodu konsumenta a popyt.(ścieżka ekspansji dochodowej konstrukcja graficzna). a) Wykorzystanie w ekonomi krzywej dochód konsumpcja. - prawo Engla - krzywe Engla dla dóbr podstawowych, luksusowych i podrzędnych - efekt rygla 4. Efekt substytucji i efekt dochodowy zmian cen. 5. Alternatywne teorie wyborów konsumenta. a) koncepcja preferencji ujawnionych P.A. Samuelssona b) koncepcja zadawalającego minimum H. Simona Słowa kluczowe: Ścieżka ekspansji cenowej, ścieżka ekspansji dochodowej, efekt dochodowy zmiany ceny, efekt substytucyjny zmiany ceny Przedstaw konstrukcję graficzną krzywej cena konsumpcja. W jaki sposób na podstawie krzywej cena-konsumpcja można wyznaczyć krzywą popytu indywidualnego konsumenta odpowiedź zilustruj przykładem? W jaki sposób zmiana dochodów wpływa na równowagę konsumenta? Jak na podstawie krzywej dochód konsumpcja można wyznaczyć krzywe Engla dla dóbr podstawowych, podrzędnych i luksusowych?
Przedstaw graficzną analizę efektu dochodowego i substytucyjnego. Kiedy konsument spotyka się z efektem dochodowym i substytucyjnym?. Uzasadnij na przykładach. Scharakteryzuj wybraną alternatywną teorię wyborów konsumenta. Literatura: Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia. PWN, Warszawa 2003 rozdz. 6. Klimczak B., Mikroekonomia. Wydawnictwo AE we Wrocławiu, Wrocław 2001,rozdz. 11 Dach Z., Podstawy mikroekonomii. Wydawnictwo Naukowe Synaba, Kraków 2001, rozdz.3 77