ANALIZA I OCENA SPOŻYCIA WYBRANEJ GRUPY SUPLEMENTÓW DIETY NA POLSKIM RYNKU opracowanie Kinga Majchrowska
Historia suplementacji w Polsce Lata 80-te -pojawiły się pierwsze odżywki przeznaczone typowo dla sportowców produkowane przez państwowy zakład farmaceutyczny "Polfa" w Kutnie - Polvita OV, OC oraz Rapid Pierwszą odżywką oferowaną przez zakład niepaństwowy była wysokobiałkowa Vitamaxima, dostępna w niektórych sklepach spożywczych. Rok 1993- Krajowy producent firma Olimp z Dębicy - odżywka proteinowa. Rok 1994- pojawiły się odżywki marki MEGABOL - proteiny, gainer oraz potreningowy Anabolic. Megabol. W połowie lat 90-tych ruszył jeszcze jeden polski producent Krynica-Vitamin, oferował serię białek konfekcjonowanych w zakładzie kutnowskiej Polfy.
Definicja suplementu diety określa go jako produkt, który jest złożony z substancji odżywczych i traktowany jako uzupełnienie normalnej żywności. Jest to skoncentrowane źródło witamin, minerałów lub innych substancji, produkt ten jest wytworzony i wprowadzony do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie (w tabletkach, kapsułkach, proszku czy płynie).
definicja W świetle ustawodawstwa Unii Europejskiej, suplementy diety nie były i nie są traktowane jak leki! W Polsce dopuszczeniem do obrotu suplementów diety zajmuje się Główny Inspektor Sanitarny i podległe mu urzędy (a nie Główny Inspektor Farmaceutyczny i Urząd Rejestracji Leków i Produktów Biobójczych). Celem stosowania suplementów diety nie jest leczenie chorób, powinni z nich korzystać przede wszystkim ludzie zdrowi. Suplementy diety pozwalają konsumentowi na zmniejszenie skutków działania takich czynników ryzyka, które wpływają na niego każdego dnia i mogą spowodować powstanie choroby.
ZAPOTRZEBOWANIE NA SUPLEMENTY w okresie jesienno-zimowym spożycie witaminy C pokrywa zaledwie 40-60% pożądanej dziennej ilości. Jest to argument za zwiększeniem spożycia owoców, ale patrząc realistycznie - lepiej zastosować suplement z witaminą C niż ponosić konsekwencje obniżonej odporności organizmu. W typowej zachodniej diecie brak błonnika, jest to jedną z przyczyn wzrostu zachorowań na nowotwory przewodu pokarmowego oraz epidemii otyłości. WHO poleca aby dziennie spożywać 20-40 g błonnika; w Europie, w tym w Polsce, jego spożycie to tylko 12-15 g. W zgodzie z tymi zaleceniami, przemysł opracowuje suplementy diety i produkty funkcjonalne zawierające błonniki.
PRODUKCJA Suplementy diety są produkowane z koncentratów substancji, które są obecne w normalnej żywności. Oprócz witamin i składników mineralnych mogą zawierać w swoim składzie: aminokwasy, kwasy tłuszczowe, błonnik i ekstrakty roślinne.
ZAINTERESOWANIE ROŚNIE Przyczyną zainteresowania suplementami diety jest coraz powszechniejsza świadomość, że stosowanie leków syntetycznych szczególnie długotrwałe niesie za sobą ryzyko działań niepożądanych, możliwe do pełnego oszacowania dopiero wtedy, gdy są już one stosowane na szeroką skalę. Większość składników żywności jest natomiast stosowana od lat (wyjątkiem jest tzw. nowa żywność ), stąd ich bezpieczeństwo jest zwykle wyższe, a przynajmniej łatwiejsze do oszacowania (np. ryzyko wystąpienia alergii).
ZAINTERESOWANIE ROŚNIE Na całym świecie rośnie sprzedaż suplementów diety. W Polsce w ciągu ostatnich pięciu lat wzrosła ona dwukrotnie; obecnie obroty są równe 50% obrotów na rynku leków bez recepty. Wynika to z szybkiego tempa życia, spożywania coraz większej ilości żywności przetworzonej, zmniejszania się jakości odżywczej warzyw i owoców hodowanych, często w nienaturalnych warunkach i przy podwyższonym zanieczyszczeniu środowiska. Stwierdzono, że obecnie warzywa zawierają znacznie mniej witamin niż kilkadziesiąt lat temu, przed okresem intensyfikacji rolnictwa i industrializacji. Zmiany są istotne, w niektórych przypadkach nawet o kilkadziesiąt procent w dół. Jednocześnie rośnie świadomość lekarzy i konsumentów co do roli diety w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym.
ŻYWNOŚĆ PROZDROWOTNA Żywność od wieków służy nie tylko zaspokojeniu głodu i dostarczeniu organizmowi substancji budulcowych i energetycznych. Od pradawna była stosowana w celach leczniczych, najczęściej pod postacią soków, wywarów, nalewek i temu podobnych specyfików. Często dopiero teraz udaje się potwierdzić skuteczność pewnych znanych od wieków tradycyjnych receptur. W medycynie ludowej stosowano np. sok z żurawiny przy problemach z drogami moczowymi. Dopiero ostatnio udało się zidentyfikować substancje, które odpowiadają za taki efekt i wykonano pierwsze badania kliniczne w tym zakresie. W wyniku postępu naukowego część składników żywności pod postacią wyciągów zaczęła być stosowana jako uznane leki, inne są stosowane jako suplementy diety. Są to preparaty w formie takiej samej jak leki (kapsułki, tabletki, toniki), ale zawierające wyłącznie składniki występujące w żywności i w dawkach poniżej dawek terapeutycznych.
ŻYWNOŚĆ PROZDROWOTNA Leki lekom są jednak nierówne. Duża część leków roślinnych jest stosowana, mimo że nie ma zadowalających badań naukowych na temat ich skuteczności. Zioła i inne substancje pochodzenia naturalnego są mieszaninami tysięcy substancji chemicznych. Ich dokładne składy i proporcje składników zależą nie tylko od odmiany rośliny, ale i miejsca uprawy. I tak np. waleriana uprawiana w Europie może mieć zupełnie inne właściwości lecznicze niż ta sama odmiana hodowana w Chinach. Większość tradycyjnych leków roślinnych nie posiada potwierdzenia skuteczności leczniczej w nowoczesnych, randomizowanych badaniach klinicznych.
BADANIA W PRAKTYCE I TEORII Rzadko bada się żywność w badaniach klinicznych. Z powodu komplikacji metodologicznych (trudno narzucić wszystkim dokładnie taką samą dietę i to przez miesiące czy lata) oraz etycznych (trudno wyeliminować niektóre istotne życiowo składniki w celu sprawdzenia, jakie to spowoduje skutki zdrowotne) badania takie wykonuje się jedynie, gdy wstępne, poważne dowody wskazują, że wyizolowane z żywności substancje mogą być skuteczne terapeutycznie podobne do typowych leków syntetycznych.. Zwykle dotyczy to poważnych chorób, szczególnie takich, na które nie ma jeszcze skutecznych leków lub są one obarczone poważnymi działaniami ubocznymi np. cukrzycy, miażdżycy i związanych z nią chorób serca, AMD (choroba zwyrodnieniowa oczu), chorób reumatycznych. Najlepiej znane są wyniki badań nad kwasami tłuszczowymi omega-3 (obniżanie poziomu cholesterolu i ryzyka zawału), glukozaminą (choroby reumatyczne) i luteiną (zapobieganie AMD).
INFORMACJE NA OPAKOWANIACH Producenci suplementów diety powinni podawać na swoich opakowaniach informacje poparte jedynie rzetelnymi danymi naukowymi, najlepiej potwierdzonymi przez niezależnych ekspertów. Informacje o składnikach suplementów diety podawane na ich opakowaniach są często niepełne, co wprowadza konsumentów w błąd przy wyborze produktu. Szczególnie odnosi się to do wyciągów roślinnych, co wprowadza konsumentów w błąd przy wyborze produktu. Co z tego, że w składzie znajduje się nominalnie 100 mg jakiegoś ekstraktu, jeśli jest on uzyskany nie ze 1000 mg rośliny (jak to zaleca literatura), a ze 100 mg surowca. Różnica jest 10-krotna!
PRZYGOTOWANIA DO REWOLUCJI Aby zapewnić konsumentom lepszą ochronę i dostęp do rzetelnej informacji, od paru lat trwają prace w Unii Europejskiej nad opracowaniem jednolitej listy oświadczeń zdrowotnych, jakie będzie można stosować na opakowaniach i w reklamie. Chodzi o oświadczenia typu wpływa na prawidłową pracę układu nerwowego lub wzmacnia stawy. Główną pracę ma do wykonania Europejski Urząd do spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).. Naukowcy z EFSA po kolei odrzucają kolejne oświadczenia zdrowotne dotyczące składników naturalnych. Wśród substancji, jakie niedługo znajdą się na cenzurowanym, znalazły się: suplementy dla diabetyków, glukozamina i chondroityna, luteina, lecytyna, skrzyp, zielona herbata, wiesiołek i ogórecznik, miód. A oceniono dotąd zaledwie ok. 1/3 wnioskowanych oświadczeń. Dopuszczono z kolei stosowanie melatoniny, hormonu (stosowanego na problemy z zasypianiem), który nie występuje normalnie w diecie, natomiast jest stosowana w lekach i wykazuje znaczne działania niepożądane.
CENZURA ANTYZDROWOTNA Z powodów formalnych odrzucono korzyści zdrowotne probiotyków (bakterii jelitowych), szeroko polecanych przez lekarzy. Na szczęście są też na rynku probiotyki zarejestrowane jako leki. Problem w tym, że takich leków na rynku polskim jest kilka. Są to też zwykle produkty znacznie droższe. Cała sytuacja może w niedługim czasie spowodować znaczne zamieszanie na rynku, bowiem pacjenci, którzy przyzwyczaili się do stosowania pewnych produktów, nie będą mogli ich znaleźć na półkach, bo będą one oznakowane inną nazwą (nazwa nie może wskazywać na ich działanie) lub gruntownie zmieni się opis produktu (oświadczenie zdrowotne), a niekiedy nawet dawkowanie. Jeśli jednak nazwa się nie zmieni, to zmieni się z pewnością opis produktu, a często nawet dawkowanie.
CENZURA ANTYZDROWOTNA Eksperci zalecają osobom zagrożonym chorobą wieńcową lub nadciśnieniem spożywanie większej ilości ryb morskich. W Polsce spożywa się drastycznie mało ryb. Przy czym najcenniejsze są ryby z mórz arktycznych, a te nie są szeroko dostępne, a na dodatek drogie (np. łosoś norweski świeży: 40 zł/kg). Dodatkowo, Polacy nie są przyzwyczajeni do spożywania ryb. Nawet gdy lekarz zaleca im zmianę diety z poważnych powodów medycznych, wielu pacjentów nie potrafi się przemóc i woli łykać pigułki. Lekarze zalecają w takich przypadkach uzupełnianie diety kapsułkami zawierającymi oleje rybie, które mogą skutecznie pomóc w walce z trójglicerydami, a nawet zapobiec następnemu zawałowi. Problem w tym, że o ile dotąd lekarze rekomendowali suplementację na poziomie 250-1000 mg kwasów DHA/EPA (2 najbardziej korzystne dla serca typy kwasów omega-3), to zalecenia EFSA są już kilkukrotnie wyższe (2000-3000 mg). W praktyce oznacza to 5-10 dużych kapsułek dziennie, co będzie trudne do zastosowania w praktyce przez większość pacjentów. Suplementy diety są stosowane głównie przez zdrowych (takie założenia w swoich opiniach przyjmuje EFSA) w praktyce najczęściej stosowane przez osoby chore. Szczególnie w Polsce, gdzie brak jeszcze silnych nawyków dbania o swoje zdrowie, zanim jeszcze wystąpi problem. Wydaje się, że restrykcyjne cenzurowanie żywności nie poprawi tej sytuacji.
NOWE REGULACJE PRAWNE Spożywanie niektórych produktów spożywczych rzeczywiście może przyczyniać się do bardziej zbilansowanej diety, a tym samym do prewencji niektórych chorób takich jak choroba niedokrwienna serca, cukrzyca typu II czy choroby nowotworowe. Niemniej łatwo w tej dziedzinie o nadużycia. Konieczność zapobiegania takim sytuacjom zmusiła Komisję do wydania rozporządzenia nr 1924/2006 w sprawie oświadczeń żywieniowych i zdrowotnych dotyczącego informacji o wartościach odżywczych i właściwościach zdrowotnych środków spożywczych.
FORMY CHEMICZNE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH, KTÓRE MOGĄ BYĆ STOSOWANE DO PRODYKCJI SUPLEMENTÓW DIETY Wapń (mg) Magnez (mg) Żelazo (mg) Miedź (mg) Jod (mg) Cynk (mg) Mangan (mg) Potas (mg) Selen (mg) Chrom (mg) Molibden (mg) Fluorek (mg) Brom (mg) Krzem (mg) Sód (mg)
DZIENNE SPOŻYCIE SKŁADNIKÓW MINERALNYCH Składniki mineralne Potas Chlorek Wapń Fosfor Magnez Żelazo Cynk Miedź Mangan Fluorek Selen Chrom Molibden Jod Zalecane dzienne spożycie 2000 mg 800 mg 800 mg 700 mg 375 mg 14 mg 10 mg 1 μg 2 mg 3,5 mg 55 μg 40 μg 50 μg 150 μg
WYBRANE ZAPOTRZEBOWANIE NA SUPLEMENTY Piękne włosy Suplementy diety zaprojektowane na piękne włosy" oprócz krzemu zawierają zestaw potrzebnych pierwiastków (wapń, magnez, cynk, żelazo, miedź, mangan, chrom, selen), ich niedobory występują w typowej polskiej diecie. Najlepiej jeśli są podawane w postaci soli organicznych, dobrze wchłaniane są też związki chelatowe (połączenia z aminokwasami, np. z glicyną). Piękna cera W pielęgnacji skóry niezwykle ważne jest wzbogacenie diety w odpowiednie witaminy, minerały i składniki odżywcze. Skuteczny preparat wpływający na poprawę kondycji skóry powinien zawierać przede wszystkim niezbędną do prawidłowego funkcjonowania witaminę A (retinol) oraz E. Piękne paznokcie Do podstawowych witamin i składników mineralnych, wzmacniających i odżywiających paznokcie, zalicza się: wapń, żelazo, witaminy z grupy B, witaminę A, biotynę, kwas foliowy oraz krzem, cynk i magnez, a także nienasycone kwasy tłuszczowe.
Suplementy diety na odchudzanie żadne tabletki na odchudzanie bez recepty nie okazały się, według eksperymentów badawczych, w stu procentach skuteczne. Odchudzające magiczne pigułki czy spalacze tłuszczu nigdy nie są rozwiązaniem, jeśli osoba otyła nie stosuje na co dzień prawidłowej diety i aktywności fizycznej. Zielona herbata i guarana na odchudzanie Zielona herbata to jeden z suplementów diety wspomagających odchudzanie. Dietetycy zastanawiają się jednak, czy nie jest to działanie wynikające z zawartości kofeiny w tym rodzaju herbaty. Badania sugerują, że zielona herbata pomaga zrzucić niepotrzebny tłuszcz z brzucha. Badane osoby zauważyły, że wraz ze stosowaniem zielonej herbaty zmniejsza się ich obwód w pasie. Istnieją także negatywne efekty uboczne stosowania zielonej herbaty: zmniejsza wchłanianie kwasu foliowego, zmniejsza wchłanianie żelaza.
Suplementy diety na odchudzanie Naturalne suplementy diety często zawierają stymulującą organizm guaranę. Guarana zawiera kofeinę, stąd jej działanie pobudzające. Ogranicza także apetyt. Stosowana równocześnie z dietą i ćwiczeniami może pobudzić metabolizm i wspomóc zrzucanie wagi. Ale u niektórych osób wywołuje także bezsenność, bóle w klatce piersiowej, biegunki, zaparcia, bóle głowy i nerwowość. Chrom i białko na odchudzanie Chrom można przyjmować w dawkach 25 mcg dziennie dla kobiet i 35 mcg dla mężczyzn. W takich dawkach chrom nie jest toksyczny. Jednak nie potwierdzono także w 100% jego skuteczności. Udowodniono natomiast: że chrom wpływa na metabolizm glukozy, w części badań potwierdzono wpływ chromu i biotyny na profil lipidowy pacjentów, że przy dawce 200-400 mcg chromu dziennie, osoby otyłe zrzucały 1,1-1,2 kg w ciągu 10-13 tygodni.
Suplementy diety na odchudzanie Niebezpieczne suplementy diety na odchudzanie sibutramina, chitozan, johimbina, efedryna, kwas linolowy (CLA), zbyt duże dawki kofeiny. Oprócz tego, że mogą się okazać zwyczajnie nieskuteczne, takie suplementy diety na odchudzanie mogą wywołać: bezsenność, nadmierne pobudzenie, zaburzenia rytmu serca, uzależnienie, biegunkę i wymioty, zwiększone ciśnienie, udar mózgu, zawał serca.
Suplementy nasenne i uspokajające Suplementy ziołowe to preparaty lecznicze, które stosuje się jako kurację pomocniczą w chorobach lub jako środek wzmacniający kondycję zdrowego organizmu. występują w różnych postaciach - dostępne są jako kropelki, herbatki ziołowe, olejki, pigułki czy nalewki. Mają dużo mniej intensywne działanie uspokajające niż leki farmakologiczne, ale wiążą się także z mniejszym ryzykiem efektów ubocznych i są ogólnie bezpieczniejsze.
Stosowanie naturalnych suplementów Bardzo młody organizm lub starszy inaczej metabolizuje leki i wszystkie preparaty lecznicze, dlatego należy zachować dużą ostrożność przy przyjmowaniu jakichkolwiek środków. Naturalne suplementy diety są skuteczne przy zwalczaniu licznych dolegliwości. Dlatego ich popularność nie maleje wśród zdrowych i chorych ludzi, a firmy farmaceutyczne oferują coraz większy ich wybór. ZAPAMIĘTAJ! Zawsze dokładnie czytaj ulotkę. w dużych dawkach mogą być niebezpieczne. Stale obserwuj, jakie działanie mają stosowane suplementy diety. Zrezygnuj ze stosowania suplementów o nieznanym pochodzeniu. Poszukaj opinii o danym suplemencie, np. u znajomych, którzy stosowali suplement lub w internecie.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ KINGA MAJCHROWSKA V 2013