1. STESZCZENIE Wprowadzenie: Przewlekła niewydolność serca (PNS) stanowi nie tylko problem medyczny, ale także społeczny, ponieważ prowadzi do zmniejszenia tolerancji wysiłkowej, zwiększenia częstości hospitalizacji, poważnego obniżenia jakości życia, inwalidztwa i izolacji społecznej. Współczesne badania nad patofizjologią PNS coraz częściej wskazują na udział zaburzeń równowagi pomiędzy czynnikami anabolicznymi (hormon wzrostu i insulinopodobny czynnik wzrostu typu 1) a czynnikami katabolicznymi (cytokiny prozapalne) w uszkodzeniu serca i mięśni szkieletowych, które są odpowiedzialne za progresję objawów klinicznych tej choroby. Trening fizyczny jest powszechnie uznaną formą postępowania w rehabilitacji kardiologicznej chorych z przewlekłą niewydolnością serca, bowiem pod jego wpływem dochodzi do zwiększenia tolerancji wysiłku fizycznego i poprawy jakości życia. Nową formą treningu, która wydaje się poprawić wydolność fizyczną u osób z PNS jest elektrostymulacja nerwowo-mięśniowa (NMES). Cel: Głównym celem badania było porównanie wpływu połączenia klasycznej rehabilitacji z dwoma typami elektrostymulacji nerwowo-mięśniowej (NMES) o częstotliwości pobudzania 35 Hz (średnia częstotliwość) i 10 Hz (niska częstotliwość) z samą rehabilitacją kardiologiczną na stężenie hormonu wzrostu (GH), insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1 (IGF-1) i interleukiny-6 (IL-6) we krwi pacjentów z PNS. Z kolei, drugorzędnym celem była weryfikacja czy pod wpływem stosowanych różnych form leczenia rehabilitacyjnego zachodzą istotne korzystne zmiany w tolerancji wysiłkowej, wybranych wskaźników hemodynamicznych pracy serca (frakcja wyrzutowa, wymiary późnoskurczowy i późnorozkurczowy lewej komory serca) i wskaźników gospodarki lipidowej przed i po zakończeniu tradycyjnej rehabilitacji kardiologicznej lub połączonej z NMES. Materiał i metody: Do badania zakwalifikowano 80. pacjentów (13 kobiet, 67 mężczyzn) z PNS w II-III klasie NYHA. Pacjenci z randomizowaną kolejnością byli przydzieleni do jednej z czterech grup: grupa I (n=20) stanowiła połączenie NMES o częstotliwości 35 Hz z standardową rehabilitacją kardiologiczną (NMES35+RK), grupa II (n=20) stanowiła połączenie NMES o
częstotliwości 10 Hz z standardową rehabilitacją kardiologiczną (NMES10+RK), grupa III (n=20) stanowiła połączenie rzekomej NMES z rehabilitacją kardiologiczną (rzekoma NMES+RK) natomiast grupa IV (n=20) stanowiła chorych poddanych wyłącznie rehabilitacji kardiologicznej. U każdego pacjenta wykonano przed i po zakończeniu 3-tygodniowej rehabilitacji kardiologicznej badanie EKG, UKG, test 6MWT oraz oznaczano stężenie GH, IGF-1, IL-6, cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL i HDL oraz tri glicerydów we krwi. Badanie ukończyło 72. chorych. Powodem nieukończenia badania było zaostrzenie PNS u 3. osób, złamanie kończyny dolnej u 1. chorego oraz rezygnacja u 4. pacjentów. Wyniki: Po zakończeniu 3-tygodiowej rehabilitacji kardiologicznej zaobserwowano w każdej z czterech badanych grup obniżenie w surowicy stężenia GH i IL-6. Natomiast wartości stężeń IGF-1 we krwi nie zmieniały się znamiennie pod wpływem stosowanego leczenia rehabilitacyjnego i różniły się istotnie między badanymi grupami zarówno przed jak i po zakończeniu eksperymentu. W przeprowadzonym badaniu stwierdzono u wszystkich pacjentów z PNS na podstawie testu 6MWT poprawę na tolerancji wysiłkowej niezależnie od rodzaju stosowanej rehabilitacji kardiologicznej. Natomiast nie obserwowano znamiennego statystycznie wpływu stosowanego leczenia rehabilitacyjnego na wybrane wskaźniki hemodynamiczne i lipidowe. Wnioski: 1. Połączenie tradycyjnej rehabilitacji kardiologicznej z elektrostymulacją nerwowomięśniową (NMES) mięśni szkieletowych kończyn dolnych nie wpływa w istotny sposób na zmniejszenie się stężeń hormonu wzrostu (GH) i interleukiny 6. (IL-6) we krwi w porównaniu z samą rehabilitacją kardiologiczną pacjentów z przewlekłą niewydolnością serca. 2. Połączenie rehabilitacji kardiologicznej z NMES mięśni szkieletowych kończyn dolnych oraz sama tradycyjna rehabilitacja kardiologiczna nie zmniejsza istotnie stężeń insulinopodobnego czynnika wzrostu typu 1. (IGF-1) we krwi u pacjentów z PNS. 3. Brak jest istotnych różnic w polepszeniu tolerancji wysiłkowej, wybranych wskaźników hemodynamicznych (frakcja wyrzutowa oraz wymiary późnoskurczowy i późnorozkurczowy lewej komory serca) i parametrów gospodarki lipidowej (stężenia
cholesterolu całkowitego i jego frakcji LDL i HDL oraz triglicerydów we krwi) między samą rehabilitacją kardiologiczną a rehabilitacją połączoną z NMES (o częstotliwości 35 Hz i 10 Hz). 4. Brak jest znamiennych różnic pomiędzy NMES o średniej częstotliwości pobudzania (35 Hz) a NMES o niskiej częstotliwości pobudzania (10 Hz) w oddziaływaniu na stężenia GH, IGF-1 i IL-6 we krwi oraz na tolerancję wysiłkową, wybrane wskaźniki hemodynamiczne i lipidowe u pacjentów z PNS rehabilitowanych kardiologicznie. Słowa kluczowe: przewlekła niewydolność serca, rehabilitacja kardiologiczna, elektrostymulacja nerwowo-mięśniowa, GH, IGF-1, IL-6
2. SUMMARY INTRODUCTION: Chronic heart failure (CHF) is not only a medical problem but also a social, because it leads to reduce exercise tolerance, increased incidence of hospitalization, serious reduction in the life quality, disability and social isolation. Modern studies on the CHF pathophysiology increasingly indicate the imbalance involvement between the anabolic agents (growth hormone and insulin-like growth factor type 1) and catabolic agents (pro-inflammatory cytokines) to heart damage and skeletal muscles, which are responsible for the clinical symptoms progression of the disease. Physical training is widely recognized proceedings form in the cardiac rehabilitation of patients with chronic heart failure, because under its influence comes to increase exercise tolerance and improve life quality. A new form of training, which seems to improve exercise capacity in patients with CHF is a Neuromuscular Electrical Stimulation (NMES). AIM: The main aim of the study was to compare the effect of combining classical rehabilitation with two types of neuromuscular electrical stimulation (NMES) at the stimulation frequency of 35 Hz (medium frequency) and 10 Hz (low frequency) to the same cardiac rehabilitation on growth hormone (GH) concentration, insulin-like growth factor type 1 (IGF-1) and interleukin-6 (IL-6) in blood of patients with CHF. In turn, the secondary priority was to verify whether under the influence of applied various forms of rehabilitation treatment there are significant beneficial changes in exercise tolerance, selected cardiac hemodynamic indicators (ejection fraction, end-systolic and end-diastolic dimensions in the left ventricular) and lipid metabolism indicators, before and after the traditional cardiac rehabilitation or combined with NMES. MATERIAL AND METHODS: The study included 80 patients (13 women, 67 men) with CHF II-III NYHA class. Patients with randomized sequence were assigned to one of four groups: group I (n = 20) was a combination of NMES with a frequency of 35 Hz with standard cardiac rehabilitation
(NMES35 + CR), group II (n = 20) was a combination of NMES with a frequency of 10 Hz with standard cardiac rehabilitation (NMES10 + CR), group III (n = 20) was the connection of alleged NMES with cardiac rehabilitation (alleged NMES + CR), while group IV (n = 20) accounted patients who underwent only cardiac rehabilitation. In each patient was performed, before and after the 3-weeks cardiac rehabilitation, ECG, UKG, 6MWT test and the concentrations of GH, IGF-1, IL-6, total cholesterol and its fractions LDL and HDL, and triglycerides in the blood was determined. 72 patients completed the study. The reason for non-completion of the study was the tightening of the CHF in 3 patients, lower limb fracture in 1 patient and resignation in 4 patients. RESULTS: After completion of 3-weeks cardiac rehabilitation has been observed, in each of the four treatment groups, decrease of GH and IL-6 concentrations in serum. Whereas, the IGF-1 concentrations levels in the blood did not change significantly under the influence of the rehabilitation treatment and differed significantly between the treatment groups, both before and after the experiment. In performed studies was observed in all patients with CHF, on the basis of 6MWT test, improvement in exercise tolerance irrespective of the kind used for cardiac rehabilitation. Whereas, there was no statistically significant effect of the rehabilitation treatment for selected indicators of hemodynamic and lipid. CONCLUSIONS: 1. The combination of traditional cardiac rehabilitation with Neuromuscular Electrical Stimulation (NMES) of the lower limbs skeletal muscles does not affect significantly on reduce the concentrations of growth hormone (GH) and interleukin 6 (IL-6) in the blood compared to the same cardiac rehabilitation patients with chronic heart failure. 2. The combination of cardiac rehabilitation with NMES skeletal muscle of the lower limbs and the very traditional cardiac rehabilitation does not significantly reduce the concentrations of insulin-like growth factor 1 (IGF-1) in the blood, in patients with CHF. 3. There is no significant difference in improving exercise tolerance, selected hemodynamic indicators (ejection fraction, end-systolic and end-diastolic dimensions in the left ventricular) and lipid parameters (total cholesterol and its fractions LDL and
HDL, and triglycerides in the blood) between the same cardiac rehabilitation and rehabilitation combined with NMES (at a frequency of 35 Hz and 10 Hz). 4. There is no significant difference between NMES medium frequency stimulation (35 Hz) and NMES low frequency stimulation (10 Hz) in its effect on GH, IGF-1 and IL-6 concentrations in the blood and exercise tolerance, selected indicators of haemodynamic and lipid in cardiac rehabilitation of patients with CHF. KEYWORDS: chronic heart failure, cardiac rehabilitation, neuromuscular electrical stimulation, GH, IGF-1, IL-6