ECON(15)10528:1 KT/ey grudnia 2015 r. Międzynarodowy wskaźnik zaufania rolników wyniki za III kw. 2015 r. NASTROJE ROLNIKÓW WZGLĘDEM ICH SYTUACJI EKONOMICZNEJ POGARSZAJĄ SIĘ I. Zmiany poziomu zaufania podsumowanie Wyniki ankiety przeprowadzonej w dziesięciu państwach członkowskich 1 pomiędzy wrześniem a listopadem 2015 r. wskazują, że w od wiosny 2015 r. można było zaobserwować znaczną tendencję spadkową zaufania w sektorze rolnym (wykres 1). Niemniej jednak, nadal utrzymują się różnice pomiędzy państwami i sektorami (patrz poniżej). Ceny produktów rolnych spadły w 2015 r. Ceny prawie wszystkich ważnych towarów spadły, uginając się pod presją niewielkiego popytu na świecie i wysokiej podaży. Jeśli porównamy ceny z listopada do cen z roku ubiegłego to zauważymy, że największy spadek nastąpił w przypadku mięsa (23%), zbóż i olejów (16%) oraz produktów mlecznych (15%) 2. Rolnicy z pesymizmem spoglądają w przyszłość ze względu na niskie ceny zbytu, rosnące koszty produkcji i prawdopodobne utrzymanie rosyjskiego embarga nałożonego na produkty rolne. Wskaźnik zaufania Copa-Cogeca jest wyliczany dwa razy w roku wiosną i jesienią na podstawie wyników ankiet krajowych, przeprowadzanych wśród ponad 8000 rolników, w których znajdują się dwa pytania dotyczące nastrojów rolników w kontekście aktualnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej gospodarstw 3. Wykres 1 zmiany wskaźnika zaufania w UE-10 1 Belgia (Flandria), Niemcy, Francja, Włochy, Węgry, Holandia, Polska, Rumunia, Szwecja i Zjednoczone Królestwo (Anglia i Walia). 2 Indeks cen żywności FAO, grudzień 2015 r. 3 Informacje na temat zastosowanej metody znajdują się w dokumencie ECON(11)576 (rev.6). Informujemy, że metoda Copa-Cogeca może różnić się od metod wykorzystywanych w barometrach krajowych, dlatego też bezpośrednie porównanie danych liczbowych zawartych w niniejszym dokumencie z danymi krajowymi może okazać się niemożliwe. Copa - Cogeca European Farmers European Agri-Cooperatives 61, Rue de Trèves B - 1040 Bruxelles www.copa-cogeca.eu EU Transparency Register Number Copa 44856881231-49 Cogeca 09586631237-74
II. Prognozy dla poszczególnych krajów Belgia (Flandria) Flandryjscy rolnicy od sześciu miesięcy nie są zadowoleni ze swojej sytuacji, ich odczucia się nie zmieniły. Z mniejszym optymizmem spoglądają również w przyszłość, ze względu na spadek cen zbytu w ciągu ostatnich sześciu miesięcy i prawdopodobne utrzymanie się tej tendencji jeszcze przez pół roku. Ponadto, ze względu na suszę poziom zaufania rolników nadal jest niski. Poziom zadowolenia rolników prowadzących uprawy lekko spada, a nastroje producentów mleka się pogorszyły. Tendencja ta raczej nie odwróci się w przyszłości. W sektorze wołowiny nastroje również się pogorszyły, są jednak najlepsze w porównaniu do innych sektorów. Ceny wieprzowiny znacznie spadły i tendencja ta ma się utrzymać, przez co opłacalność produkcji pozostaje najważniejszym problemem. Wszystkie sektory ogrodnicze się znowu cofnęły, z wyjątkiem produkcji owoców. Odnowiono wiele unijnych środków wsparcia dla sektora warzyw i owoców, wprowadzonych w związku z rosyjskim embargiem. Ze względu na trudności w prowadzeniu gospodarstwa, większość (64%) rolników i ogrodników borykała się z nieznacznymi lub poważnymi utrudnieniami, co oznacza, że coraz więcej z nich odczuwa lęk. Najczęściej wspominanym problemem są ograniczenia rządowe (32%). Pozostałe trudności były związane z pogodą (susza na wiosnę i lokalne opady gradu w sierpniu). Wykres 2 Belgia (Flandria) Niemcy Niemieccy rolnicy wyrazili niezadowolenie z aktualnej sytuacji ze względu na spadające ceny, niskie przychody w rolnictwie, rosyjskie embargo oraz spadek popytu spowodowany wysoką podażą na rynkach międzynarodowych. Spadek przychodów przypomina kryzys z lat 2008-2009. Ocena aktualnej sytuacji w porównaniu do wiosny 2015 r. pogorszyła się szczególnie w gospodarstwach produkcji mleka i wieprzowiny. Ceny produktów mlecznych, wołowiny i wieprzowiny odcisnęły piętno na rynkach. Względnie niskie ceny zbóż również pogarszają nastroje w gospodarstwach produkcji roślinnej. Oczekiwania Niemców co do przyszłości poprawiły się w stosunku do wiosennej ankiety. Wśród producentów mleka można odczuć pewien optymizm, co jest zrozumiałe ( już gorzej być nie może ). Aktualna napięta sytuacja finansowa w wielu gospodarstwach ogranicza gotowość do inwestycji. 2 9
Wykres 3 Niemcy Francja Respondenci z Francji ocenili swoją sytuację ekonomiczną jako niekorzystną i prawdopodobnie liczba osób o podobnych poglądach zwiększy się (najwyższy poziom od pięciu lat). Tylko jeden na pięciu rolników pewnie spogląda w przyszłość i spodziewa się poprawy sytuacji ekonomicznej. Ponadto, odsetek rolników, których sytuacja ekonomiczna się pogorszyła jest ciągle wysoki. Nastąpił gwałtowny wzrost pesymizmu co do oczekiwań na przyszłość, przede wszystkim wśród producentów mleka. Ogólnie rzecz biorąc, większość rolników negatywnie postrzega atmosferę w ich sektorze. Aktualne trudności na rynku krajowym i debata na temat polityki rolnej obejmująca redystrybucję płatności bezpośrednich doprowadziły do tego, że wielu rolników nie spodziewa się niczego dobrego w przyszłości. Co więcej, francuscy hodowcy zmagają się ze spadkiem pogłowia świń. Nie tylko ceny produktów rolnych wpłynęły na aktualną sytuację. Poważną rolę odegrały również zasady wprowadzone wspólną polityką rolną. Ponad 40% rolników twierdzi, że doświadcza trudności. Spadek cen został uznany za największy problem. Wskaźnik ten rośnie od czerwca 2014 r. Respondenci trzeciej edycji barometru w 2015 r. określili koszty użytkowania, warunki meteorologiczne oraz przepisy w zakresie zdrowia i środowiska jako poważne problemy. Wykres 4 Francja 3 9
Węgry Węgry to jeden z niewielu krajów, gdzie poziom zaufania rolników rośnie, utrzymuje się on jednak poniżej długoterminowej średniej. Co więcej, optymizm węgierskich rolników względem przyszłości również się zwiększył od wiosny 2015 r. Najważniejsze czynniki wpływające na zadowolenie rolników z Węgier to: członkostwo w UE, wzrost przychodów gospodarstw rolnych (od 2004 do 2012 r.), wysoki poziom produkcji roślin uprawnych i owoców oraz rekordowe zbiory kukurydzy, słonecznika i rzepaku. Co więcej, również produkcja zwierzęca się znacznie zwiększyła (zwłaszcza w sektorze wieprzowiny, drobiu, owiec i mleka), a zapasy świń, kurczaków, kaczek i indyków także wzrastają. Węgierski handel zagraniczny obejmuje coraz więcej produktów rolnych. Eksport jednak spadł, ze względu na spadek cen. 93% węgierskich rolników nie odnotowało żadnych problemów. Wykres 5 Węgry 4 Włochy W trzecim kwartale 2015 r. włoscy rolnicy zyskali na pewności siebie w stosunku do wiosny 2015 r. Wskaźnik ten poprawił się o prawie dziesięć punktów od września 2014 r. We wrześniu 2015 r. rolnicy wykazali się większym optymizmem względem ich aktualnej i przyszłej sytuacji ekonomicznej. Ogólnie rzecz biorąc, gospodarka Włoch się odradza. Wzrasta zaufanie konsumentów i przedsiębiorstw (w sektorach przemysłu i usług). Popyt na żywność na rynku krajowym nadal utrzymuje się na niskim poziomie, lecz ceny produktów rolnych powoli idą w górę. Co więcej, koszty środków produkcji spadają. Nastroje rolników się poprawiają przede wszystkim w sektorze upraw i sadownictwa, oliwy z oliwek i winogron, a także w sektorze produkcji mięsa. Wskaźnik zaufania jednak spada w sektorze mleczarskim ze względu na niskie ceny i niewielki popyt na mleko. Jedynie 15% rolników zgłosiło lekkie lub dość poważne problemy w trzecim kwartale tego roku, związane głównie z warunkami meteorologicznymi, wysokimi kosztami użytkowania i biurokracją. 4 Na Węgrzech ankietę przeprowadzono wśród rolników prowadzących gospodarstwa o powierzchni powyżej 200 ha. 4 9
Wykres 6 Włochy Holandia Poziom zaufania holenderskich rolników spadł w stosunku do poprzedniego kwartału. W czterech sektorach nastroje jednak się poprawiły - w sektorze mleka, drobiu, wieprzowiny i ogrodnictwa na wolnym powietrzu. W sektorze roślin uprawnych nie odnotowano zmian, jednak pojawiła się niewielka tendencja spadkowa w sektorze upraw szklarniowych. Rolnikom udało się częściowo ograniczyć pewne wydatki, jednak niektóre wydatki przesunięte na późniejszy okres wpłyną na długoterminową rentowność. Sytuacja ta, wraz ze spadkiem przychodów, oznacza, że rolnicy będą potrzebowali dodatkowych funduszy, by przetrwać ten sezon. W trzecim kwartale 2015 r. okazało się, że rolnicy we wszystkich sektorach z większym optymizmem spoglądają w przyszłość niż w kwartale ubiegłym. Jest to w znacznym stopniu związane z perspektywami w sektorze mleka i wieprzowiny. Priorytetem holenderskiego sektora ogrodnictwa (upraw szklarniowych) będzie oszczędzanie energii. Sektor produkcji zwierzęcej będzie musiał skupić się na dobrostanie zwierząt i środowisku w ciągu najbliższych lat. Rolnicy coraz częściej decydują się na produkcję przyjazną dobrostanowi i zrównoważoną. Wykres 7 Holandia 5 9
Polska Nastroje polskich rolników trochę się pogorszyły w stosunku do ubiegłego roku ze względu na niskie ceny i niepokoje związane z sytuacją sektora wieprzowiny. Producenci drobiu i wieprzowiny wykazują jednak większy optymizm ze względu na wzrost eksportu. Polscy rolnicy spodziewają się wzrostu optymizmu w przyszłości. Zatrzymanie spadku pogłowia świń w Polsce poprawiło sytuację producentów wieprzowiny. Sytuacja sektora mleka jest również pozytywna, ze względu na wysoki poziom produkcji mimo coraz mniej licznego pogłowia. Spoglądając w przyszłość, wielu producentów mleka rozszerza produkcję i zwiększa produktywność. Oczekuje się wzrostu produkcji kurczaków w Polsce, gdyż sektor skorzystał ze spadku cen paszy i niewielkiego wzrostu popytu w kraju. Ceny mleka nadal utrzymują się na niskim poziomie, produkcja jednak mimo wszystko wzrosła, gdyż producenci mleka wykorzystali zniesienie kwot. Zbiory zboża znacznie spadną ze względu na suszę, która wystąpiła tego lata. Sektor hodowli dostosowuje się do rosyjskiego embarga i pojawienia się afrykańskiego pomoru świń. Ok. 70% respondentów nie doświadcza żadnych trudności w gospodarstwie. Pozostałe 30% wskazało na problemy związane ze spadkiem cen produktów rolnych i warunkami meteorologicznymi. Wykres 8 Polska 5 Rumunia W Rumunii w trzecim kwartale 2015 r. poziom zaufania nadal spadał, ponieważ wśród rolników zdecydowanie przeważały ponure nastroje, które dotyczyły przyszłej sytuacji ekonomicznej. Na chwilę obecną można jednak zaobserwować powolną odbudowę zaufania. Produkcja zbóż wzrosła o 3,4% w stosunku do roku ubiegłego, dzięki większemu uzyskowi z hektara następujących upraw: kukurydzy, jęczmienia, pszenicy i owsa. Po uwzględnieniu spadku cen mleka, wołowiny i wieprzowiny nastroje rumuńskich rolników się pogorszyły. Ogólnie rzecz biorąc, eksport produktów rolnych idzie w górę. Do głównych trudności z jakimi zmagają się rumuńscy rolnicy, należy spadek cen produktów rolnych, warunki meteorologiczne, konkurencja zagraniczna, ograniczenia rządowe, bariery finansowe i brak maszyn rolniczych oraz niska produktywność i brak silosów. Rumuńscy rolnicy są zadowoleni z przeznaczenia znacznych funduszy unijnych na projekty takie jak modernizacja gospodarstw, zakładów przetwórstwa i infrastruktury, rozwój gospodarstw rolnych i zachęty dla podejmowania działalności rolniczej. 5 W Polsce ankietę przeprowadzono wśród rolników prowadzących gospodarstwa o powierzchni powyżej 200 ha. 6 9
Wykres 9 Rumunia 6 Szwecja Po tym jak zaufanie szwedzkich rolników osiągnęło swój najniższy poziom w trzecim kwartale 2014 r., jego poziom ponownie spadł w trzecim kwartale 2015 r. Ponad trzy czwarte rolników uważa, że rentowność jest niska. Odczucia co do rentowności różnią się jednak w zależności od sektora. Nastroje poprawiły się wśród producentów wołowiny, podczas gdy producenci mleka spodziewają się, że za rok rentowność wzrośnie, nadal jednak będzie kiepska. Poziom zaufania producentów roślin utrzymuje się na względnie stałym poziomie. Nie spodziewają się żadnych poważnych zmian w rentowności w najbliższym roku. W szczególności, krajowy popyt na wieprzowinę idzie w górę. Trochę więcej szwedzkich rolników ma jednak negatywne odczucia co do przyszłości. Prawie 68% respondentów twierdzi, że w przyszłości znajdzie się w trudnej lub bardzo trudnej sytuacji. Wykres 10 Szwecja 6 W Rumunii ankietę przeprowadzono wśród rolników prowadzących gospodarstwa o powierzchni powyżej 60 ha. Ok. 85% ankietowanych prowadzi produkcję roślinną, a 15% produkuje mleko. 7 9
Zjednoczone Królestwo Coraz większe wahania i spadające ceny towarów rolnych we wszystkich sektorach doprowadziły do spadku zaufania angielskich i walijskich rolników w stosunku do ubiegłego roku. Szczególny spadek odnotowano w sektorze upraw i mleka w porównaniu do sytuacji sprzed roku. W 2015 r. ceny mleka w Zjednoczonym Królestwie były o 7 pensów lub 23% niższe niż w roku ubiegłym ze względu na większą podaż na rynku UK i światowym. Rolnicy spodziewają się, że regulacje i przepisy (69%), reforma WPR (51%), ceny zbytu (56%) i ceny środków produkcji (46%) negatywnie wpłyną na sytuację ich gospodarstw w nadchodzącym roku. To właśnie regulacje wpływają przede wszystkim na nastroje angielskich i walijskich rolników. Ceny zbytu są drugim najważniejszym czynnikiem wpływającym na ich poziom zaufania, gdyż marże spadają ze względu na spadek cen przewyższający cięcia kosztów produkcji. Z ankiety wynika, że w ciągu ostatnich dwóch lat dwukrotnie więcej rolników doświadczyło spadku przychodów. 49% respondentów zgłosiło spadek przychodów (42%) lub jest zdania, że ich gospodarstwo nie przetrwa (7%) - jest to najwyższy wynik w historii barometru. Wyniki te są jeszcze bardziej niepokojące w sektorze mleka, gdzie prawie 20% respondentów zadeklarowało, że ich gospodarstwo może nie przetrwać - 3%-owy wzrost w stosunku do 2014 r. W perspektywie średnioterminowej angielscy i walijscy rolnicy wykazują się jednak mniejszym pesymizmem. Więcej rolników stwierdziło, że planuje inwestycje w zróżnicowanie gospodarstw, szkolenia i zwiększenie wydajności energetycznej w ciągu najbliższych trzech lat. Intencje te znajdują odzwierciedlenie we wzroście pożyczek zaciąganych w sektorze rolnym, odnotowanym w ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy tego roku. Wykres 11 - Zjednoczone Królestwo 8 9
Wykres 12 Odpowiedzi na pytanie Czy doświadczył Pan/Pani problemów/trudności podczas prowadzenia gospodarstwa w ciągu ostatnich trzech miesięcy? *2 opcje: tak/nie Oświadczenie Copa-Cogeca pragnie podziękować za udostępnienie danych Wydziałowi ds. Rolnictwa i Rybołówstwa Rządu Flamandzkiego, Niemieckiemu Stowarzyszeniu Rolników (Deutscher Bauernverband e.v. DBV), Fédération Nationale des Syndicats d'exploitants Agricoles (FNSEA), Istituto di Servizi per il Mercato Agricolo Alimentare (ISMEA), Verband Deutscher Maschinen- und Anlagenbau (VDMA), LEI Wageningen UR, LTO z Holandii oraz Lantbrukarnas Riksförbund (LRF Konsult). Tym niemniej, jedynie Copa-Cogeca ponosi odpowiedzialność za przetwarzanie danych. 9 9