LOGISTYKA W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH ORGANIZACJA USŁUG LOGISTYCZNYCH DLA LUDNOŚCI POSZKODOWANEJ Andrzej Marjański Andrzej Marjański ( ) 2 R e f l e k s y j n i e Bezpieczeństwa nie dają prawa natury ani zjednoczenie nielicznych ludzi czy rodzin, ani wielka mnogość, o ile nie kieruje nią jedna wola. Thomas Hobbes 1
Organizacja usług logistycznych dla ludności poszkodowanej Organizacja usług transportowych W sytuacjach kryzysowych zwykle obowiązuje kompleksowe wykorzystanie wszystkich dostępnych rodzajów transportu. Kompleksowość tę należy rozumieć zarówno jako dążenie do jednoczesnego wyzyskania wszystkich (znajdujących się w dyspozycji organów logistycznych) rodzajów środków transportowych, a także jako ich racjonalne zastosowanie w zależności od rodzaju zadania przewozowego (czasu realizacji przewozu, rodzaju przewożonego ładunku, odległości przewozu, skali zadania transportowego itp.). 4 2
Organizacja usług transportowych W warunkach naszego kraju (RP), do zadań przewozowych na rzecz ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych, a także innych przewozów może być użyty transport: samochodowy, kolejowy, powietrzny i wodny (śródlądowy i morski), także inne rodzaje transportu * 5 Transport samochodowy Należy do mobilnych i bardzo funkcjonalnych(użytecznych) rodzajów transportu. Dysponują nim: różnego rodzaju przedsiębiorstwa przewozowe (transportowe, transportowo-spedycyjne), inne firmy prowadzące działalność gospodarczą, organizacje i instytucje państwowe i pozarządowe, osoby prywatne, instytucje mundurowe (siły zbrojne, Policja, straż pożarna, Straż Graniczna itp.) 6 3
Transport samochodowy Jest szczególnie przydatny do realizacji usług transportowych w sytuacjach kryzysowych. W zależności od specyfiki realizowanych zadań przewozowych w transporcie samochodowym stosowane są różnego rodzaju środki transportowe, np.: samochody ciężarowe, autobusy, samochody dostawcze, samochody osobowe, pojazdy specjalistyczne takie jak: samochody sanitarne, autocysterny (do przewozu wody, do przewozu paliw płynnych), warsztaty samochodowe, samochody chłodnie, samochody wysoko specjalistyczne (pralnie, łaźnie, kantyny itp.) Dla zwiększenia zdolności przewozowych, w transporcie samochodowym stosowane są różnego rodzaju przyczepy, od przyczep ogólnego przeznaczenia do przyczep specjalistycznych (specjalnych). 7 Jednostki ładunkowe Współczesny transport samochodowy nierozerwalnie związany jest ze stosowaniem jednostek ładunkowych. Są nimi obecnie przede wszystkim kontenery oraz nadwozia wymienne(w formie skrzyni samochodowej). Kontenery mają zwykle wymiary zgodne ze standardami ISO (ang. International Standarization Organization). Ich długość przedstawiana jest w stopach (ang. footto 0,3048 m) i wynosi 10, 20, 30, 40 a czasami nawet 45 stóp. Mniejszą od kontenera jednostką ładunkową jest paleta. Zwykle kontenery załadowane są towarem (ładunkiem) umieszczonym na paletach. Z kolei nadwozia wymienne, zamontowane na przyczepie bądź naczepie są dużą jednostką ładunkową (pełnią podobną funkcję ładunkową jak kontener) zwiększającą manewrowość (liczbę wykonywanych rejsów) pojazdów ciągnikowych (samochodów ciężarowych, ciągników siodłowych). 8 4
Transport kolejowy W sytuacjach kryzysowych może być szczególnie przydatny podczas realizacji przewozów masowych (na duża skalę) oraz na dużą odległość (zwykle powyżej 100 km). Może być wyzyskany zarówno do przewozu ludzi i ich mienia (podczas ich ewakuacji), dowozu środków zaopatrzenia, a szczególnie przewozu sprzętu specjalistycznego i pojazdów samochodowych wykorzystywanych m.in. do realizacji zadań logistycznych na rzecz ludności poszkodowanej. W zależności od rodzaju przewożonych ładunków używane mogą być wagony osobowe bądź towarowe (wagony platformy, wagony kryte, wagony cysterny, wagony chłodnie i inne). 9 Transport kolejowy Do przewozu ludzi wykorzystywane są przede wszystkim wagony osobowe. Mogą być użyte również wagony towarowe kryte wyposażone w specjalne wyposażenie (tzw. umeblowanie ) stosowane podczas przewozu wojsk koleją. Z logistycznego punktu widzenia mankamentem transportu kolejowego w sytuacjach kryzysowych jest to, że nie może realizować przewozów samodzielnie (załadunek i wyładunek wagonów odbywa się na stacjach kolejowych wyposażonych w rampy ładunkowe, do których ładunki muszą być dostarczane innym rodzajem transportu, np. transportem samochodowym) oraz jest przywiązany do linii kolejowych, czyli może realizować przewozy tylko w obrębie sieci kolejowej. 10 5
Transport powietrzny W sytuacjach kryzysowych reprezentowany jest przede wszystkim przez śmigłowce, w tym głównie śmigłowce transportowe. Szczególnie cenne usługi przewozowe, a także podczas rekonesansów logistycznych, mogą one świadczyć w sytuacji wystąpienia zniszczeń obiektów sieci drogowej i sieci kolejowej (transportowej infrastruktury lądowej). 11 Transport powietrzny Jednak mała dostępność tych środków transportu, ich stosunkowo mała ładowność, a także bardzo duże koszty eksploatacji powodują, że wykorzystywane będą (są) głównie do realizacji pilnych zadań przewozowych, takich jak np.: ewakuacja ciężko rannych i chorych, dowóz leków i innych materiałów medycznych, dowóz deficytowych środków zaopatrzenia, przerzut zespołów ratunkowych, itp. 12 6
Transport powietrzny Oczywiście do zadań logistycznych na rzecz ludności poszkodowanej nie wyklucza się użycia również samolotów transportowych, szczególnie gdy w pobliżu rejonów, w których wystąpiła sytuacja kryzysowa znajdują się lotniska. Jednak użycie samolotów transportowych wymaga: zapewnienia ich obsługi przez transport samochodowy (dowóz i odbiór ładunków z lotniska), stosowania specjalnych opakowań przewożonego zaopatrzenia (szczególnie gdy jest ono np. zrzucane odbiorcom na spadochronach) zastosowania specjalnych jednostek ładunkowych, sprzętu przeładunkowego, itp. 13 14 Samoolotytransportowe 7
Wodny śródlądowy Morski Transport wodny 15 Transport wodny śródlądowy Może być wykorzystany podczas organizacji przepraw promowych, przewozów międzybrzegowych oraz budowy mostów tymczasowych (pływających). Nie wyklucza się oczywiście wykorzystania do dowozu zaopatrzenia oraz ewakuacji ludzi i mienia. Jednak jest to transport osiągający małe (bardzo małe) prędkości, uzależniony od warunków atmosferycznych (poziomu wody w rzekach i kanałach), wymagający obsługi przez transport samochodowy (dowóz i odbiór ładunków z portów i przystani rzecznych). 16 8
Transport wodny Z uwagi na dużą ładowność, w tym szczególnie statków pasażerskich, może być użyty do organizowania tymczasowych miejsc zakwaterowania. Transport morski natomiast może być użyty do różnego rodzaju zadań transportowych jedynie w rejonie wybrzeża morskiego. Bardzo duża ładowność statków morskich powoduje, że może być on szczególnie przydatny podczas organizacji przewozów masowych, zarówno ludzi, mienia, jak i sprzętu technicznego, w tym pojazdów samochodowych. 17 Transport wodny W sytuacjach kryzysowych szczególnie przydatne mogą być środki pływające transportu morskiego przystosowane do prac ładunkowych (przeładunkowych) wykonywanych w poziomie, tzn. w systemie ro-ro (ang. rollon rolloff). System ten nie wymaga stosowania sprzętu do mechanizacji prac przeładunkowych, bowiem załadunek i wyładunek statków odbywa się poprzez wjazd i zjazd przewożonych z ładunkiem pojazdów (samochodów ciężarowych, wagonów kolejowych). 18 9
Inne rodzaje transportu W sytuacjach kryzysowych do realizacji usług transportowych to przede wszystkim: transport zaprzęgowy (konny), transport juczny, nosiciele-tragarze. Ich użycie przewiduje się w skrajnie trudnych sytuacjach transportowych, tzn. kiedy nie będzie możliwe użycie innych środków transportu. Zwykle będzie miało to miejsce bezpośrednio w rejonie zdarzeń (katastrof naturalnych, awarii technicznych) oraz kiedy ilość przemieszczanych ładunków będzie niewielka. 19 Procedury i technologie Organizując usługi transportowe w sytuacjach kryzysowych, należy pamiętać o różnych towarzyszących im procedurach i technologiach. Najważniejsze z nich to: konieczność stosowania środków do mechanizacji prac przeładunkowych; ładunki skompletowane (przewożone) są w jednostkach ładunkowych; konieczność organizacji zintegrowanego dowozu zaopatrzenia; środki transportu, w zależności od rodzaju przewożonego ładunku, mają różne współczynniki ładowności; Zadanie transportowe najczęściej jest realizowane dwoma i więcej rodzajami transportu itp. 20 10
Środki do mechanizacji prac przeładunkowych Urządzenia techniczne wspomagające załadunek i wyładunek ładunków ze środków transportowych. Są to różnego rodzaju: wózki widłowe (w sytuacjach kryzysowych pożądane są: wózki widłowe na podwoziu umożliwiającym pracę w terenie na nieutwardzonej nawierzchni); żurawie samochodowe i samojezdne; przenośniki łańcuchowe i taśmowe; suwnice bramowe; wózki paletowe, pojazdy samochodowe odpowiednio wyposażone w dodatkowe urządzenia takie jak np. żurawie hydrauliczne (tzw. HDS), mechaniczne klapy tylne itp. Każdy z wymienionych środków do mechanizacji prac przeładunkowych wymaga odpowiedniego przygotowania ładunku (jednostki ładunkowej). 21 22 Środki zaopatrzenia skompletowane (załadowane) w formie jednostki ładunkowej wymagają stosowania środków do mechanizacji prac przeładunkowych, bądź przy ich braku, muszą być rozkompletowane( rozpaletyzowane ) na części, umożliwiające ich przeładunek sposobem ręcznym. 11
Organizacja zintegrowanego dowozu zaopatrzenia Polega na dostarczeniu wszystkich niezbędnych (potrzebnych) środków zaopatrzenia w jednym rejsie (podczas jednego dowozu). Wobec tego istnieje konieczność kompletowania takich dostaw z wielu rodzajów zaopatrzenia. Operacji tej towarzyszy wcześniej rozkompletowanie jednorodnych jednostek ładunkowych i tworzenia nowych. Może być przy tym konieczne dodatkowe zapakowanie w specjalne opakowania uwzględniające warunki transportu, np. dużą wilgoć podczas powodzi i ulewnych deszczów; duże wstrząsy podczas przewozu transportem samochodowym itp. 23 Funkcje opakowań Zastosowany system (rodzaj) opakowań musi spełniać co najmniej kilka funkcji. Są to: funkcja transportowa, która uwzględnia wymiary (gabaryty) zapakowanego ładunku oraz jego zabezpieczenie przed czynnikami mechanicznymi, klimatycznymi, biologicznymi i chemicznymi; funkcja kompletacyjna (zapewnia tworzenie zestawów zaopatrzeniowych), funkcja informacyjna (zapewnia dobre oznakowanie ładunku i jego dotarcie do właściwego odbiorcy). 24 12
Współczynnik ładowności Wszystkie środki transportowe charakteryzują się tzw. nominalną ładownością, która wskazuje maksymalną dopuszczalną masę przewożonego ładunku. Jednak w pojazdach ogólnego przeznaczenia zwykle trudno ją osiągnąć, bowiem masa (ciężar) właściwa przewożonych ładunków jest różna. Relacja pomiędzy tą masą a ładownością nominalną pojazdu wyrażana jest współczynnikiem ładowności. 25 Prace przeładunkowe Stosowanie dwóch i więcej rodzajów transportu podczas realizacji zadań przewozowych w sytuacjach kryzysowych jest rozwiązaniem bardzo częstym. Wynika to z tego, że większość rodzajów transportu (właściwie wszystkie poza transportem samochodowym) nie posiada autonomiczności, tzn. wymaga wspomagania ( obsługi ) innym rodzajem transportu, którym najczęściej jest transport samochodowy. W tzw. miejscu (punkcie) zmiany rodzaju transportu następuje przeładunek przewożonych ładunków. Z uwagi na bardzo dużą pracochłonność prac przeładunkowych należy dążyć do ograniczenia liczby takich miejsc. 26 13
Kluczowa rola transportu samochodowego W związku z tym transport samochodowy, ze względu na swoją autonomiczność, stał się dominującym rodzajem transportu wykorzystywanym w sytuacjach kryzysowych. 27 Specyfika usług transportowych Usługa transportowa organizowana na rzecz ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych polega na dowozie bądź ewakuacji określonych ładunków. Sposób dostawy lub ewakuacji zależy od rodzaju transportu. W przypadku użycia transportu samochodowego mogą być organizowane kolumny transportowe bądź przewóz ładunków i ludzi może odbywać się pojedynczymi samochodami. Do przewozu ładunków mogą być używane samochody ciężarowe bądź samochody ciężarowe z przyczepami. Często stosowane są ciągniki siodłowe z naczepami. Organizacja kolumn transportowych umożliwia dostarczanie w jednym rejsie znacznej ilości ładunków. Ułatwia ochronę przewożonych ładunków (np. przez konwój) oraz w znacznej mierze ogranicza błądzenie kolumny, która zwykle jest pilotowana. 28 14
Kolumny transportowe a transport pojedynczy To rozwiązanie ma również niedostatki takie jak: niska prędkość jazdy kolumny, znaczne straty czasu na organizowanie kolumny, duża ilość przewożonych ładunków, trudność pełnego wykorzystania pojazdów w rejsie powrotnym itp. Przewóz ładunków pojedynczymi pojazdami samochodowymi przyspiesza przede wszystkim czas dostarczenia zaopatrzenia (pojazdy pojedyncze osiągają znacznie większą prędkość niż kolumny samochodowe) oraz zwiększa elastyczność wykorzystania posiadanych środków transportowych. 29 Kolumny transportowe a transport pojedynczy Mankamentem jest: zagrożenie błądzeniem pojazdów (konieczna jest organizacja regulacji ruchu) oraz zmniejszenie bezpieczeństwa przewożonych ładunków. W przypadku użycia transportu kolejowego i transportu wodnego do realizacji zadań logistycznych konieczna staje się organizacja prac przeładunkowych na stacjach kolejowych (portach rzecznych i morskich) oraz dodatkowe użycie innych rodzajów transportu (zwykle transportu samochodowego) do ich obsługi. 30 15
Użycie śmigłowców transportowych W przypadku użycia śmigłowców transportowych do realizacji zadań logistycznych zwykle konieczne jest przepakowanie jednostek ładunkowych najczęściej stosowane jednostki ładunkowe nie mieszczą się w ładowni śmigłowca, bądź też ich użycie w sposób zasadniczy zmniejsza jego współczynnik ładowności). 31 Użycie śmigłowców transportowych Ponadto konieczne jest tzw. uszczelnianie ładunku w ładowni, tj. zabezpieczenie przed jego niekontrolowanym przemieszczeniem podczas transportu drogą powietrzną. W przypadku podwieszenia ładunku do śmigłowca konieczne staje się pozyskanie dodatkowych opakowań oraz środków (wyposażenia) do mocowania ładunków. Bezpieczna praca śmigłowców wymaga posiadania dobrze oznakowanych i obsługiwanych lądowisk. 32 16
Użycie samolotów transportowych Użycie samolotów transportowych do realizacji zadań logistycznych w sytuacjach kryzysowych zwykle wymaga dowiezienia ładunków, a następnie ich odbioru z odległych (czasami znacznie odległych) lotnisk. Ocenia się, że czas przygotowania przewozu środków zaopatrzenia samolotem jest aż ok. 10 krotnie dłuższy od czasu jego przewozu. W przypadku organizacji zrzutów ładunków (bez spadochronu) z samolotu, oprócz zachowania precyzyjnych procedur lotu, wymagane jest stosowanie dodatkowych, wzmocnionych opakowań. 33 Ewakuacja ludności Typową, a zarazem specyficzną (m.in. z uwagi na skomplikowany przebieg) usługą transportową realizowaną w sytuacjach kryzysowych jest ewakuacja ludności z rejonu zdarzenia (zagrożenia). Jest to oczywiście nie tylko przedsięwzięcie logistyczne. Należy ono przede wszystkim do zadań grupy operacji i organizacji działań ZZK, natomiast grupy logistyczne (grupa zabezpieczenia logistycznego oraz grupa opieki zdrowotnej i pomocy socjalno-bytowej) tylko to przedsięwzięcie wspierają. 34 17
Wsparcie obejmuje: Zakres wsparcia dostarczenie środków transportu, zabezpieczenie materiałowe (w wodę do picia i żywność) zabezpieczenie medyczne ludności podczas przewozu oraz jej odbiór w tymczasowych miejscach (rejonach) zakwaterowania. 35 Zakres wsparcia Ewakuacja ludności poszkodowanej może być planowania bądź doraźna. Z logistycznego punktu widzenia, zresztą nie tylko, zdecydowanie prostszą pod względem organizacji jest ewakuacja planowana. Zwykle ma ona miejsce w czasie, kiedy nie ma jeszcze sytuacji kryzysowej, która jest dopiero tylko prognozowana i prawdopodobna. Może być ona podzielona na etapy. Zwykle są to etapy: wstępny, etap zasadniczy i etap końcowy. 36 18
Etap wstępny Prowadzone jest: rozpoznanie potrzeb przewozowych, ustalane są środki ewakuacji i ich liczba, ustalane są priorytety ewakuacji, wyznaczane i oznakowywane są miejsca zbiórki osób ewakuowanych, organizowane są kolumny transportowe, Rozpoznawane są drogi ewakuacji (powinny to być drogi z możliwie jak najmniejszą liczbą tzw. wąskich gardeł ) organizowana jest regulacja ruchu oraz pilotowanie kolumn ewakuacyjnych, ustalane są miejsca (rejony) odbioru osób ewakuowanych, itp. 37 Etap zasadniczy Polega na sprawowaniu nadzoru nad realizacją procesu przemieszczenia ludności do wyznaczonych tymczasowych rejonów (miejsc) zakwaterowania. Istotną sprawą jest zapewnienie ciągłości i intensywności ewakuacji. W razie potrzeby prowadzona jest ona w sposób ciągły przez całą dobę. 38 19
Etap końcowy ewakuacji ludności Polega głównie na zapewnieniu (zorganizowaniu): dobrych warunków bytowania ewakuowanych osób w tymczasowych miejscach zakwaterowania ochronie pozostawionego przez nie (w miejscu stałego miejsca zamieszkania) mienia. 39 Ewakuacja doraźna Zdecydowanie trudniejsza (od planowanej) Towarzyszą jej zwykle dodatkowo ekstremalne warunki (np. powódź, pożary, skażenia, wysokie bądź niskie temperatury) oraz ma miejsce nagromadzenie się w jednym czasie wielu różnorodnych przedsięwzięć, a także często występuje improwizacja wielu przedsięwzięć. Mimo tego powinna (musi) być realizowana według wcześniej przygotowanych (na tę ewentualność) planów. Szczególny wysiłek organizatorów ewakuacji oraz wspierających ich organów logistycznych powinien być skierowany na zapewnienie bezpieczeństwa podczas przewozu, w tym zapobieganie nieszczęśliwym wypadkom. 40 20
Bagaż podręczny Niezależnie od rodzaju ewakuacji (czy jest ona planowa czy też doraźna) ludności poszkodowanej do tymczasowych miejsc zakwaterowania, podczas kalkulacji liczby środków transportowych należy uwzględnić możliwość zabrania przez ewakuowanych bagażu podręcznego. 41 Ewakuacja piesza Organizując ewakuację ludności poszkodowanej do tymczasowych miejsc (rejonów) zakwaterowania nie można wykluczyć sytuacji, w których może zajść konieczność (z różnych powodów) zarządzenie ewakuacji pieszej. W takich wypadkach należy (konieczne jest) zapewnić transport (przewóz) osobom chorym, w podeszłym wieku, matkom z małymi dziećmi, osobom niepełnosprawnym ruchowo itp. Ponadto w miarę możliwości powinien być zapewniony przewóz bagażu podręcznego. W czasie takiego przemieszczenia ludności organizowane są postoje i odpoczynki. Wykorzystuje się je do wydawania wody (napojów), żywności, udzielania pomocy medycznej itp. 42 21
Organizacja usług remontowych W sytuacjach kryzysowych usługi remontowe realizowane na rzecz ludności poszkodowanej mają zwykle charakter doraźny i raczej mają formę napraw instalacji (urządzeń) dostarczających media komunalne (wodę, energię elektryczną, gaz, ciepło) i sieci łączności oraz różnego rodzaju sprzętu technicznego gospodarstwa domowego. Są one realizowane na ogólnych zasadach, tzn. tak samo jak przed wystąpieniem sytuacji kryzysowej przez odpowiednie zespoły remontowo-awaryjne. 43 44 Organizacja usług remontowych Do usług remontowych, realizowanych na rzecz ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych, należy również odbudowa (odtworzenie) obiektów infrastruktury krytycznej, obiektów inżynierskich na sieci komunikacyjnej (drogowej, kolejowej, wodnej, na lotniskach i lądowiskach), w tym zniszczonych jej odcinków. Specyfiką w realizacji usług remontowych w sytuacjach kryzysowych jest to, że ukierunkowane są one przede wszystkim na odtworzenie zdatności (użyteczności) technicznej naprawianych urządzeń i sprzętu technicznego. Zdatność -poziom niższy od pełnej sprawności technicznej, jednak spełniający podstawowe wymagania eksploatacyjne oraz z zakresu bezpieczeństwa eksploatacji. Dzięki takiemu podejściu do problemu remontu przyspiesza się jego realizację oraz ogranicza jego pracochłonność. 22
Organizacja usług gospodarczo-bytowych Usługi gospodarczo-bytowe realizowane w sytuacjach kryzysowych obejmują szeroki wachlarz świadczeń sprzyjających przetrwaniu ludności poszkodowanej. Są to głównie usługi: gastronomiczne, kwaterunkowe, kąpielowe i pralnicze, szewsko-krawieckie, fryzjerskie handlowe. 45 Usługi gastronomiczne Usługi gastronomiczne dla ludności poszkodowanej należy postrzegać głównie jako przygotowanie i dostarczanie gotowanych (gorących) posiłków. Zwykle organizowane są na bazie istniejących stołówek, jadłodajni, restauracji, barów gastronomicznych, a czasami kuchni polowych. Należy dążyć by posiłki przygotowywane były bezpośrednio (lub w pobliżu) zakwaterowania (zamieszkiwania) żywionej ludności. Gotowe posiłki mogą być wydawane bezpośrednio w miejscu ich przygotowania bądź rozwożone (dostarczane) w termosach lub kuchniach polowych. Nie wyklucza się również możliwości dostarczania ludności poszkodowanej produktów (półproduktów), z których ona sama przygotowują sobie gotowane posiłki, pod warunkiem, że istnieją do tego odpowiednie warunki. 46 23
Usługi gastronomiczne Do przygotowania oraz dystrybucji gotowanych posiłków mogą i powinny być angażowane osoby bezpośrednio zainteresowane, tzn. poszkodowani. W tym wypadku muszą być one poddane wcześniej badaniom lekarskim. Przygotowanie posiłków, szczególnie podczas organizacji żywienia zbiorowego, musi być realizowane przy przestrzeganiu przepisów sanitarnych dotyczących obróbki produktów spożywczych. Wymagają one m.in. maksymalnego skracania czasu przechowywania produktów w pomieszczeniach kuchennych; przygotowywania posiłków w dokładnie wyznaczonych terminach; wydawania posiłków nie później niż 15 30 min. po ich ugotowaniu, a kończyć nie później niż 2 godziny; Przy sporządzaniu potraw z konserw puszki należy otwierać bezpośrednio przed wrzuceniem ich zawartości do kotła. Rygorystyczne wymagania obowiązują również personel kuchenny, który musi przestrzegać zasad higieny osobistej, być ubrany w czystą odzież ochronną, myć ręce przed przystąpieniem do pracy itp. 47 Usługi kwaterunkowe Usługi kwaterunkowe dla ludności poszkodowanej w sytuacjach kryzysowych organizowane są głównie w przypadku zarządzenia jej ewakuacji, a także, kiedy ludzie utracą swoje stałe miejsca zakwaterowania (domy, mieszkania). Podczas planowej ewakuacji ludności poszkodowanej prowadzi się ją do przygotowanych (wyznaczonych) wcześniej tymczasowych miejsc (rejonów) zakwaterowania. Należy je organizować przede wszystkim w obiektach stałych, które są wyposażone przynajmniej podstawowe media komunalne (woda bieżąca, energia elektryczna, kanalizacja, ciepło itp.). 48 24
Miasteczka namiotowe W przypadku braku dostatecznej liczby miejsc do zakwaterowania ludzi w obiektach stacjonarnych, organizuje się tzw. miasteczka namiotowe. W miarę możliwości powinno się je rozwijać w pobliżu stałych obiektów, w których zakwaterowano ewakuowaną ludność. Dzięki temu możliwe będzie wspólne korzystanie z istniejących (w tych obiektach) urządzeń sanitarnych, stołówek, świetlic, pralni oraz innych urządzeń. W przypadku, gdy tymczasowe miejsca zakwaterowania organizowane są np. w szkołach, magazynach, halach fabrycznych itp. konieczne jest ich wyposażenie w sprzęt kwaterunkowy (łóżka, stoły, krzesła, szafki) oraz urządzenie pomieszczeń sanitarnych (ubikacji, łazienek, umywalni, pralni), punktów zbiórki odpadów (śmieci). 49 Miasteczka namiotowe Dodatkowo jest konieczne wydanie pościeli, środków higieny osobistej (ręczników, mydła, pasty do zębów itp.) oraz środków czystości (sprzętu i materiałów do sprzątania). Przygotowując tymczasowe miejsca zakwaterowania, należy zadbać o ich precyzyjne rozplanowanie, w tym w miarę możliwości o kwaterowanie całych rodzin. Zapobiega to konfliktom podczas rozmieszczania osób ewakuowanych. Ważnym jest ponadto, aby wyznaczani byli komisarze rejonów zakwaterowania, którym z kolei powinni być podporządkowani starsi bądź opiekunowie poszczególnych sektorów zamieszkania. Najlepiej, aby ci ostatni wyznaczani byli spośród osób ewakuowanych. Organizując usługi kwaterunkowe dla ludności poszkodowanej należy pamiętać, żeby umożliwić jej również indywidualny wyjazd do rodzin i znajomych. Dzięki temu w znacznym stopniu można zmniejszyć skalę tych usług. 50 25
Usługi kąpielowo-pralnicze dla ludności poszkodowanej Zwykle organizowane są łącznie, tj. po kąpieli wydawana jest czysta bielizna (czasami również pościel), a bielizna brudna przekazywana jest do prania. Głównie ma to miejsce w stosunku do osób ewakuowanych do tymczasowych miejsc zakwaterowania. Kąpiel najprościej jest organizować na bazie istniejących stacjonarnych łazienek i miejsc kąpielowych, w których jest bieżąca ciepła i zimna woda. Zdecydowanie trudniej jest ją organizować na bazie mobilnych (samochodowych, wagonowych-kolejowych) łaźni, do których trzeba dowozić wodę oraz z których trzeba wywozić wodę zużytą. 51 Usługi kąpielowo-pralnicze dla ludności poszkodowanej W tym wypadku często zachodzi potrzeba ograniczenia częstotliwości kąpieli, limitowania wody (ograniczenia jej zużycia) itp. Organizując kąpiele, urządza się albo oddzielne łaźnie dla mężczyzn i oddzielne łaźnie dla kobiet, bądź też ustala się różne godziny kąpieli dla mężczyzn i dla kobiet. Pranie bielizny osobistej powinno być organizowane w trybie indywidualnym. W tym przypadku organizatorzy zapewniają niezbędną liczbę pralek i środków piorących. Pranie pościeli zwykle odbywa się w sposób zbiorowy w profesjonalnych pralniach. 52 26
Usługi szewsko-krawieckie Mają charakter doraźny. Wykonywane są zwykle podczas wydawania nowych ubrań, obuwia i odzieży ochronnej, kiedy zachodzi potrzeba dokonywania poprawek (dopasowywania) wydawanych przedmiotów, a także jako naprawy użytkowanej odzieży i obuwia. Najprościej jest je zlecać profesjonalnym zakładom krawieckim i zakładom szewskim. 53 Usługi fryzjerskie dla ludności Mogą być zlecane profesjonalnym fryzjerom. Przyjeżdżają oni do tymczasowych miejsc (rejonów) zakwaterowania i wykonują je w doraźnie urządzonych punktach fryzjerskich Usługi fryzjerskie mogą być wykonywane na zasadzie usług wzajemnych (przez osoby przyuczone). Jednak, rannym i chorym leczonym w szpitalach wykonywane są tylko profesjonalne usługi fryzjerskie. 54 27
Usługi handlowe dla ludności poszkodowanej Organizowane są jako uzupełnienie dostaw zaopatrzenia organizowanego w naturze. Świadczone są w stacjonarnych punktach handlowych urządzanych m.in. w tymczasowych miejscach zakwaterowania lub w kantynach urządzonych na samochodach. Kantyna może obsługiwać klientów w systemie objazdowym, obsługując kilka tymczasowych rejonów (miejsc) zakwaterowania. Usługi handlowe są szczególnie konieczne, kiedy dla ludności poszkodowanej, zamiast produktów w naturze wypłacany jest ekwiwalent (zasiłek) pieniężny. 55 Organizacja innych usług logistycznych Organizacja w sytuacjach kryzysowych innych usług logistycznych, do których należą m.in.: zbiórka i przewóz osób zmarłych i zabitych, usługi pogrzebowe, wywóz odpadów stałych i śmieci, Odwadnianie (osuszanie) terenu, zabiegi dezynfekcyjne, zabiegi dezynsekcyjne, Zabiegi deratyzacyjne, zabiegi specjalne podczas skażeń chemicznych i promieniotwórczych, utylizacja martwych zwierząt itp., W większości przypadków wymaga pełnej profesjonalizacji, tzn. zatrudnienia wyspecjalizowanych firm. 56 28
Zbiórka i przewóz osób zmarłych i zabitych Powinna być powierzona zakładom pogrzebowym. Jest to konieczne z uwagi na zagrożenie chorobami zakaźnymi oraz ze względów społecznych, religijnych (etycznych) itp. Przewóz osób zmarłych i zabitych może odbywać się wyłącznie specjalnie do tego przeznaczonymi pojazdami. W przypadku wykrycia chorób zakaźnych wymóg ten musi być rygorystycznie przestrzegany, ponadto obowiązuje rozdzielenie miejsc składowania zwłok osób zmarłych na choroby zakaźne od pozostałych. 57 Usługi pogrzebowe Muszą być realizowane zgodnie z życzeniami rodzin osób zmarłych i zabitych. W przypadku zmarłych na choroby zakaźne realizuje się dodatkowo zabiegi przeciwepidemiczne pod nadzorem specjalistów służby zdrowia. Podczas wystąpienia epidemii choroby zakaźnej, pochówek zmarłych na nią osób organizowany jest na specjalnych kwaterach (cmentarzach). 58 29
Wywóz odpadków stałych Wymaga zwykle specjalnych środków transportowych, m.in. pojemników do wywozu tzw. gabarytów. Pion logistyki w tym wypadku: wyznacza miejsca ustawienia takich pojemników, instruuje mieszkańców o rodzaju wywożonych odpadów o okresie (czasie) podstawiania pojemników, organizuje ich wywóz do wyznaczonych wysypisk, miejsc składowania, zakładów utylizacji lub recyklingu. 59 Odwadnianie (osuszanie) terenu Odwadnianie (osuszanie) terenu ma miejsce zwykle podczas usuwania skutków powodzi. Wykorzystuje się w tym celu pompy do wody i szlamu. 60 30
Zabiegi dezynfekcyjne Niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych poza organizmem chorego prowadzone mogą być przy użyciu środków chemicznych i fizycznych. W sytuacjach kryzysowych czasami organizowane są na dużą skalę W tym wypadku, konieczne jest użycie firm specjalistycznych. Natomiast w innych sytuacjach, tzn. gdy ich skala jest niewielka, mogą być również wykonywane przez miejscową ludność. Wydaje się jej w tym celu odpowiednie środki dezynfekcyjne, sprzęt, udziela niezbędnego instruktażu (przeszkolenia) oraz prowadzi nadzór sanitarny. 61 Zabiegi dezynsekcyjne Likwidacja przynoszących choroby zakaźne insektów lub dokuczliwych dla człowieka innych owadów) w sytuacjach kryzysowych mogą być prowadzone metodami: mechanicznymi (np. muchołapki, lepy), fizycznymi (przez stosowanie wysokich temperatur: ogień, suche i gorące powietrze, para wodna), chemicznymi (przez stosowanie pestycydów) oraz biologicznymi. W przypadku wystąpienia szkodliwych owadów konieczne jest zatrudnienie firm specjalistycznych, np. do prowadzenia masowych oprysków chemicznych z powietrza. Ze względów bezpieczeństwa i higieny oraz ochrony środowiska konieczny jest nadzór sanitarny. 62 31
Zabiegi deratyzacyjne Likwidacja szkodliwych gryzoni w sytuacjach kryzysowych powinny być zlecane specjalistycznym firmom, bowiem tylko one dają gwarancję na skuteczność tych zabiegów. Mogą być ponadto dodatkowo wydawane ludności miejscowej specjalne środki (trutki) i pułapki. W tym wypadku konieczny jest instruktaż w sprawie sposobów stosowania tych środków oraz zasad bezpieczeństwa i higieny, a także stały nadzór nad sposobami stosowania wydanych środków oraz utylizacją martwych gryzoni. 63 Zabiegi specjalne Zabiegi specjalne podczas skażeń chemicznych i promieniotwórczych wymagają stosowania specjalistycznych procedur, z uwagi na bezpieczeństwo mieszkańców, osób prowadzących te zabiegi oraz ochronę środowiska. Do ich realizacji muszą być wynajmowane firmy specjalistyczne. W przypadku skażeń chemicznych mogą je realizować zespoły ratownictwa chemicznego straży pożarnej (PSP). 64 32
Utylizacja martwych zwierząt Utylizacja martwych zwierząt prowadzona jest przede wszystkim w celach prewencyjnych, tj. zapobiegania epidemii chorób zakaźnych. Prowadzą ją wyspecjalizowane zespoły w specjalnie do tego wyznaczonych miejscach. Nadzór nad utylizacją prowadzi pion służby zdrowia. 65 66 Podsumowanie 33
67 Zagadnienia do dyskusji Literatura do wykładu 68 34
Andrzej Marjański ( ) Pytania? 69 www.amarjanski.spoleczna.pl 35