II. DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA

II. DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA SWERRE SIGURDSSON (S. 81) HAAKON III (S. 84) GUTTORM SIGURDSSON (S. 85) INGE II BAARDSSON (S. 85) HAAKON IV STARY (S. 90) MAGNUS VI PRAWODAWCA (S. 94) ERYK II WRÓG KSIĘŻY (S. 95) HAAKON V DŁUGONOGI (S. 98) 79

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 80

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA SWERRE SIGURDSSON O J C I E C: być może Sigurd II Gęba (zob. s. 69). M A T K A: jego nałożnica Gunhilda (zob. s. 70 w biogr. Sigurda II). R O DZ E Ń S T WO: przyrodnie (zob. s. 70 w biogr. Sigurda II). SWERRE SIGURDSSON Urodził się przypuszczalnie ok. 1152 r. w Norwegii, oficjalnie jako syn Unasa Kambare, małżonka Gunhildy. W wieku pięciu lat został przez rodziców zabrany na Wyspy Owcze i tam wychowywany na dworze biskupa Hroi brata Unasa. Przeznaczony początkowo do służby kościelnej, został wyświęcony (stąd jego późniejszy przydomek: Ksiądz), jednak dowiedziawszy się od matki o swoim królewskim pochodzeniu, w wieku 24 lat porzucił stan duchowny i przeniósł się do Norwegii. Po śmierci Eysteina Dzieweczki (zob. s. 78) stanął na czele stronnictwa Birkebeinerów i zająwszy przejściowo Tønsberg został w czerwcu 1177 r. ogłoszony królem przez ting. 19 VI 1179 r. pokonał pod Nidaros (bitwa zwana w norweskiej historiografii bitwą pod Kalvskinnet) armię królewską, a w 1180 r. zmusił Magnusa V do ucieczki za granicę. Pod kontrolą zwolenników Erlingssona pozostała jednak zachodnia część kraju z Bergen, gdzie po powrocie z Danii Magnus V ustanowił swoją główną siedzibę. 15 VI 1184 r. pod Fimreite (Fimreiti) w Sognefjordzie Swerre rozgromił flotę przeciwnika, co pozwoliło mu zaprowadzić swoje rządy w całej Norwegii. 29 VI 1194 r. w kościele Chrystusa Pana (Kristkire) w Bergen został koronowany przez Nielsa (Mikołaja), biskupa Oslo, krewnego norweskiej rodziny królewskiej (syna królowej Ingrydy, zob. s. 64 w biogr. Haralda IV). Żoną Swerrego została prawdopodobnie w 1185 r. (według Sverris Saga rok po śmierci króla Magnusa [V] ): Małgorzata Była córką Eryka Świętego, króla Szwecji z dynastii Erykidów, i jego żony Krystyny, córki Björna zwanego Żelaznobokim, księcia 81

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII duńskiego. Urodziła się zapewne ok. 1155 r. W styczniu 1204 r. została oskarżona o otrucie pasierba, króla Haakona III, i po przegranym procesie wydalona do Szwecji. Powróciła po zaślubinach jedynej córki w 1209 r. i zmarła jeszcze w tym samym roku. Córka: 1 Krystyna Urodziła się zapewne ok. 1190 r. Jej mężem został w 1209 r. Filip Simonsson, syn Szymona Kaaressona i Małgorzaty Arnesdatter, córki królowej Ingrydy, wdowy po Haraldzie IV Gille (zob. s. 64 w jego biogr.). Po śmierci w 1204 r. króla Guttorma Sigurdssona i objęciu władzy przez Inge II Baardssona Filip był jednym z kandydatów stronnictwa Baglerów do tronu Norwegii, popieranym przez swojego wuja Nielsa, biskupa Oslo, ponieważ jednak w jego żyłach nie płynęła krew dynastii norweskiej, królem (w opozycji do Inge II) został wybrany Erling Kamienna Ściana (zob. s. 77 w biogr. Magnusa V), zaś Filip otrzymał tytuł jarla. Śmierć Kamiennej Ściany w 1207 r. uczyniła Filipa przywódcą partii Baglerów, która w tym samym roku w Sarpsborgu obwołała go królem. Na mocy porozumienia zawartego jesienią 1208 r. w Kvitsøy z Inge II oraz jego przyrodnim bratem, jarlem Haakonem Galinem, Filip zachował władzę we wschodniej części kraju (Viken oraz Oppland) z Oslo, jednak pod warunkiem zrzeczenia się tytułu królewskiego i uznania zwierzchności Inge (niemniej, wbrew tym ustaleniom, do końca życia używał tytułu króla); ślub z księżniczką Krystyną pieczętował ów układ, z ich małżeństwa przyszedł na świat: 1 Syn (ur. 1213, zm. wkrótce potem). Krystyna Sigurdsdatter zmarła w połogu w 1213 r., a owdowiały Filip zakończył życie jesienią 1217 r. Swerre Sigurdsson miał następujące potomstwo naturalne {1 5}: z Astrydą Roesdatter (ur. Wyspy Owcze ok. 1150, zm.?), córką Roe, biskupa Kirkjubøur na Wyspach Owczych, oraz jego nieznanej bliżej żony (ojcostwo króla nie zostało potwierdzone): 1 Cecylia Urodziła się ok. 1170/75 r. na Wyspach Owczych (w Kirkjubøur). Poślubiła (co nie jest potwierdzone) Einara zwanego Szwagrem Króla lub Księdzem (zm. 1203), który mógł alternatywnie być drugim małżonkiem jej siostry Ingeborgi, wdowy po księciu szwedzkim Karolu (zob. s. 83). Według części autorów drugim mężem Cecylii został Grzegorz Kik (zm. 1223), jednak i ta informacja jest wysoce niepewna. 82

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA 2 Ingeborga Urodziła się ok. 1170/75 r. na Wyspach Owczych (w Kirkjubøur). Jej mężem został zapewne w latach 90. XII w. Karol Sverkersson, książę szwedzki (ur. ok. 1170/80 (?), zamordowany w górach nieopodal Nidaros 1198), syn Swerkera II, króla Szwecji z dynastii Swerkerydów, i jego pierwszej żony Benedykty (Bengty), córki Ebbe Suensena z Knardrup na Zelandii. Nic nie wiadomo o dzieciach z tego małżeństwa. Być może drugim mężem Ingeborgi był Einar zwany Szwagrem Króla lub Księdzem (zm. 1203), alternatywnie małżonek jej siostry Cecylii. 3 Sigurd Zwany był Lawardem (Lavard) czyli Panem. Na świat przyszedł ok. 1170/75 r. na Wyspach Owczych (w Kirkjubøur) i na cześć oficjalnego dziada (zob. s. 81) otrzymał imię Unas. Kiedy jego ojciec ogłosił się potomkiem Sigurda II Gęby (1176) zmienił imię Unasa na cześć tego króla. W 1177 r. Sigurd przybył wraz z ojcem do Norwegii. W drugiej połowie lat 90. podczas walk ze stronnictwem Baglerów dowodził z ramienia ojca wojskami Birkebeinerów. Zapewne w trakcie jednej z potyczek otrzymał śmiertelną ranę i zmarł w 1200 lub 1201 r. Sigurd Laward nie był żonaty, jednak z nieznaną kobietą pozostawił naturalnego syna: (i) GUTTORM SIGURDSSON (zob. s. 85). 4 HAAKON III (zob. s. 84). 5 (?) Erling Urodził się na Wyspach Owczych, gdzie podając się za syna Swerrego i Astrydy Roesdatter, wywołał zamieszki. Następnie przybył do Norwegii i tam w nieokreślonym bliżej czasie zmarł. SWERRE SIGURDSSON Zmarł 9 III 1202 r. w Bergen i został pochowany w tamtejszym kościele Chrystusa Pana (Kristkirke). Na tronie norweskim zasiadł jego nieślubny syn Haakon. 83

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII HAAKON III O J C I E C: Swerre Sigurdsson (zob. s. 81). M A T K A: Astryda Roesdatter (zob. s. 82 w biogr. Swerrego Sigurdssona). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 82 w biogr. Swerrego Sigurdssona. HAAKON III Urodził się ok. 1170/80 r. (być może w 1182 r. w Nidaros). Po śmierci ojca 9 III 1202 r. został królem Norwegii i przywódcą narodowego stronnictwa Birkebeinerów. Haakon III pozostawił naturalnego syna: ze związku z Ingą z Varteig (zm. 1235), poddaną w 1218 r. w Bergen próbie ognia, celem potwierdzenia ojcostwa swojego syna: 1 HAAKON IV STARY (zob. s. 90). HAAKON III Zmarł nagle 1 I 1204 r. w Bergen, możliwe że otruty z polecenia królowej-wdowy Małgorzaty Eriksdatter (zob. s. 81). Został pochowany u boku ojca w kościele Chrystusa Pana (Kristkirke) w Bergen. Jego następcą został wybrany Guttorm, jak się wówczas zdawało jedyny męski potomek króla Swerrego Sigurdssona. 84

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA GUTTORM SIGURDSSON O J C I E C : Sigurd Laward (zob. s. 83 w biogr. Swerrego Sigurdssona). M A T K A : nieznana. R O D Z E Ń S T W O : Guttorm Sigurdsson nie miał rodzeństwa. GUTTORM SIGURDSSON Urodził się zapewne w 1200 r. i po śmierci króla Haakona III 3 I 1204 r. został wybrany królem Norwegii przez narodowe stronnictwo Birkebeinerów, kontrolujące podówczas większą część kraju. Regencję w imieniu małoletniego monarchy sprawował jarl Haakon Galin, siostrzeniec króla Swerrego (szczegóły zob. s. 86 w biogr. Inge II). Zmarł 11 VIII 1204 r. w Nidaros i został pochowany w tamtejszej katedrze (obecnie katedra Nidaros w Trondheim). Po śmierci Guttorma na tron Norwegii został powołany Inge Baardsson, po matce wnuk króla Sigurda II Gęby. INGE II BAARDSSON O J C I E C : Baard Guttormsson Wywodził się on po kądzieli z dynastii Ynglingów, jako że jego ojciec, Guttorm Asulfsson z Rein (w Trøndelagu), był synem Asulfa Skulessona z Rein i wnukiem Skulego (Tostessona?) oraz Gudrun, córki Ingerydy (Ingeborgi) Sigurdsdatter (zob. s. 22 85

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII w biogr. Haralda I Pięknowłosego); natomiast matka Baarda Guttormssona nie jest ustalona, mogłą nią być jedna z trzech żon Guttorma Asulfssona: Eldred Jonsdotter, nieznana bliżej Bergljot lub Sygryda Thorkilsdotter (przypuszczalnie ostatnia z wymienionych). Urodził się zapewne ok. 1150 r. Po raz pierwszy wzmiankowany jest przez źródła pod rokiem 1181 jako uczestnik bitwy pod Bergen (zwana także bitwą pod Nordnes), gdzie walczył pod wodzą króla Swerrego Sigurdssona po stronie narodowej partii Birkebeinerów; w późniejszym okresie był jednym z przywódców tego stronnictwa. Zmarł (3 IV) 1194 r. od ran poniesionych podczas kolejnej bitwy pod Bergen i został pochowany w kościele Chrystusa Pana (Kristkirke) tamże. Pierwszą żoną Baarda została Ulfhilda Palsdatter (bezdzietna), w 1184 r. (po bitwie pod Fimreite 15 VI) ożenił się z księżniczką Cecylią Sigurdsdatter (o niej poniżej), zaś trzecią żoną była Ragnhilda Erlingsdatter, z którą miał sześcioro dzieci (zob. s. 87). M A T K A: Cecylia Sigurdsdatter Była naturalną córką króla Sigurda II Gęby (zob. s. 70 w jego biogr.) i urodziła się zapewne ok. 1155 r. Po osiągnięciu pełnoletniości została wbrew swojej woli wysłana do Szwecji przez Erlinga Ormssona Krzywego (Skakke), ojca króla Magnusa V, i w 1177 r. wydana za mąż za Folkvida, lagmana (justycjariusza) Värmlandu (z uwagi na skąpość źródeł większość badaczy podważa jednak historyczność tej postaci); dochowała się z nim syna (synów?) (szczegóły poniżej). Gdy tron norweski objął jej domniemany brat przyrodni, Swerre Sigurdsson (lato 1184), porzuciła Folkvida i powróciła do ojczyzny, gdzie król Swerre doprowadził do unieważnienia jej szwedzkiego małżeństwa i zaaranżował mariaż z Baardem Guttormssonem. Zmarła wkrótce po urodzeniu ich jedynego dziecka, syna Inge, w 1185 r. R O DZ E Ń S T WO PR Z YR O DN I E : H Synowie Cecylii Sigurdsdatter z pierwszego małżeństwa {1 2}: 1 Haakon Galin Jego przydomek (Galin tłumaczyć można jako Szalony lub Wściekły) nawiązywał zapewne do okrucieństwa Haakona na polu bitwy. Na świat przyszedł nie później niż w latach 70. XII w. (w Värmlandzie w Szwecji). Opuszczając Szwecję i przenosząc się do Norwegii w 1184 r. matka zapewne zabrała go ze sobą. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1193 r., gdy walczy u boku króla Swerrego przeciwko powstaniu możnych na Orkadach i Szetlandach. Śmierć Haakona III w styczniu 1204 r. uczyniła 86

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA go przywódcą stronnictwa Birkebeinerów, a dzień po akcesji Guttorma Sigurdssona, 4 I 1204 r. otrzymał tytuł jarla oraz opiekuna (regenta) małoletniego króla. Po śmierci Guttorma w sierpniu tego samego roku był jednym z kandydatów do tronu Norwegii, jednak wobec sprzeciwu arcybiskupa Nidaros oraz wolnych chłopów z Trøndelagu, królem obwołano jego przyrodniego brata Inge, Haakonowi pozostawiając dowództwo nad armią. Na mocy podziału kraju dokonanego jesienią 1208 r. w Kvitsøy pomiędzy Inge II Baardssonem, Haakonem oraz jarlem Filipem Simonssonem, wybranym królem przez stronnictwo Baglerów (zob. s. 82 w biogr. Swerrego Sigurdssona), Galinowi przypadła zachodnia część Norwegii z Bergen, gdzie sprawował rządy pod nominalną zwierzchnością przyrodniego brata. Gdy stało się jasne, że wbrew wcześniejszym ustaleniom Filip Simonsson nadal posługuje się tytułem królewskim, także Haakon zażądał korony dla siebie, czemu jednak Inge II stanowczo odmówił; ostatecznie bracia zawarli układ o wzajemnym dziedziczeniu stanowiący, że ten z nich, który przeżyje obejmie część królestwa należącą do zmarłego oraz że legalny syn jednego z nich odziedziczy całość władztwa. Haakon zmarł w 1214 r. (krótko po 25 XII) w Bergen i został pochowany w kościele pw. Chrystusa Pana tamże. Żoną Haakona Galina została w 1204 lub 1205 r.: Krystyna Była ona córką Nielsa (Mikołaja) zwanego Blaka, szlachcica szwedzkiego, i jego żony Katarzyny, córki Eryka Świętego, króla Szwecji. Po śmierci Haakona wyszła za Eskila Magnussona, lagmana Västergötlandu z rodu Folkungów (zm. ok. 1227), syna Magnusa Minneskölda z Bjälbo i jego pierwszej, nieznanej bliżej żony; nie mieli dzieci. Data jej śmieci nie jest znana. Syn: (i) Kanut Po śmierci w 1226 r. Sigurda Ribbunga, domniemanego wnuka Magnusa V Erlingssona (zob. s. 77 w jego biogr.), został wybrany królem Norwegii przez stronnictwo Ribbungerów, jednak w 1227 r. zawarł pokój z Haakonem IV i zrzekł się pretensji do tronu. Popierał następnie króla w jego walkach z ich wspólnym teściem, księciem Skule Baardssonem, za co uzyskał w 1240 r. tytuł jarla. Zmarł w 1261 r. (po 14 IX) w Bergen i spoczął u boku ojca w tamtejszym kościele pw. Chrystusa Pana. Żoną Kanuta Haakonssona została w 1227 r.: Ingeryda Była ona córką księcia Skule Baardssona, przyrodniego brata króla Inge II, oraz jego żony Ragnhildy (zob. s. 89). Zmarła w 1232 r. Jej małżeństwo z Kanutem pozostało bezdzietne. 87

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 2 (?) Jon (Jan) Sverris Saga wzmiankuje Jona, syna siostry króla Swerrego, który został zamordowany w Tønsbergu, co datuje się na lata 1190/95. Saga wprawdzie nie wymienia imienia owej siostry królewskiej, niemniej źródłom znana jest jedynie Cecylia. Dzieci Baarda Guttormssona z trzeciego małżeństwa {1 6}: 1 Sigurd Po śmierci Guttorma Sigurdssona w sierpniu 1204 r. został obwołany królem przez część partii Birkebeinerów. Dalsze jego losy nie są znane. 2 Arnulf Poza imieniem nic o nim nie wiadomo. 3 Guttorm Wzmiankowany pod 1204 r. wraz ze swoim bratem Skule. Dalsze losy nie są znane. 4 Skule Wedle Sagi o Haakonie Haakonarsonie liczył w chwili śmierci 51 lat, stąd przyjmuje się, że przyszedł na świat ok. 1189 r. Umierający Inge II w 1217 r. mianował go jarlem, po śmierci króla z poparciem arcybiskupa Nidaros i części stronnictwa Birkebeinerów zgłosił roszczenia do schedy po przyrodnim bracie, na tron wyniesiono jednak pogrobowego syna Haakona III Haakona IV. Skule zajął przy małoletnim królu funkcję regenta, a pod jego bezpośrednią władzą znalazła się wschodnia część kraju (wbrew wzmiankowanej wyżej sadze, obecnie uważa się, że rządy Haakona IV nie zostały początkowo uznane w całym państwie). Na mocy zawartego w 1223 r. w Bergen porozumienia Skule objął we władanie północą część państwa z Nidaros, przekazując swoje dotychczasowe władztwo królowi, a w 1237 r. został przez Haakona kreowany księciem (hertug), będąc pierwszą w norweskiej historii osobą posługującą się tym tytułem (nie mylić z tytułami księcia/księżniczki=królewicza/królewny, przysługującym tradycyjnie dzieciom monarchów). Niebawem przeszedł do otwartej opozycji i 6 XI 1239 r. dał się obwołać królem przez swoich stronników (tzw. partia Varbelgów). Pokonany pod Oslo 21 V 1240 r. przez wojska wierne królowi, zdołał jednak ujść z pola bitwy i schronił się w klasztorze augustianów w Elgeseter pod Nidaros. Wojska królewskie otoczyły klasztor i podpaliły go, zmuszając Skulego do opuszczenia murów, po czym został on natychmiast zabity; miało to miejsce 24 V 1240 r. datę tę uznaje się za ostateczny koniec norweskiej wojny domowej, tzw. borgerkrigstidy, trwającej od 1130 r. Skule spoczął w katedrze w Nidaros (obecna katedra Nidaros w Trondheim). Żoną Skulego Baardssona została przypuszczalnie ok. 1207 r.: Ragnhilda Jej filiacja nie jest znana. Nie zachowały się żadne daty. 88

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA Córki {(i) (iii)}: (i) Małgorzata Małżonka Haakona IV Starego (szczegóły zob. s. 91 w jego biogr.). (ii) Ingeryda Małżonka jarla Kanuta Haakonssona (szczegóły zob. s. 87). (iii) Ragnryda Zmarła po 1247 r. Skule Baardsson pozostawił także naturalnego syna: z Ingeborgą, żoną Andersa Skjaldarbanda: 1 Piotr (poległ podczas bitwy pod Oslo 21 V 1240). 5 Sygryda Być może pierwszym jej mężem został (w 1206 r., jedynie zaręczyny?) Thorgrim z Ljanes (zabity podczas bitwy ze stronnictwem Baglerów w 1206 pod Nidaros), a po jego śmierci poślubiła Jana (Jona) Sigurdssona z Osteraat (Austratt) (zm. Bergen 1214), syn Sigurda z Osteraat. Data jej śmierci nie jest znana. 6 Ingeborga Zamężna najpierw z Alfem z Thorndbergu (Thornbergu), a następnie z Lodinem Gunessonem. INGE II Urodził się w 1185 r. Po śmierci Guttorma Sigurdssona w sierpniu 1204 r., wobec braku potomków w linii męskiej króla Swerrego (istnienie Haakona Haakonssona, pogrobowego syna Haakona III, nie było jeszcze wówczas znane), przy poparciu arcybiskupa Nidaros Eryka został ogłoszony królem przez stronnictwo Birkebeinerów. Władza Inge rozciągała się jedynie na Trøndelag ze stołecznym Nidaros, południowa część królestwa z Tønsbergiem i Oslo znajdowała się pod kontrolą partii Baglerów i ich królów Erlinga Kamiennej Ściany (zob. s. 77 w biogr. Magnusa V), a następnie Filipa Simonssona (zob. s. 82 w biogr. Swerrego Sigurdssona), zaś część zachodnia z Bergen kilkukrotnie przechodziła z rąk do rąk. Dzięki mediacji Torego, arcybiskupa Nidaros, oraz Nielsa (Mikołaja), biskupa Oslo, jesienią 1208 r. w Kvitsøy dokonano oficjalnego podziału królestwa między Inge, jego przyrodniego brata Haakona Galina (zob. s. 86) oraz Filipa Simonssona. Ustalono wówczas, że Inge II zachowa tytuł królewski wraz z (nominalną) zwierzchnością nad konkurentami, a pod jego bezpośrednia władzą pozostanie Trøndelag z Nidaros. Po śmierci Haakona Galina w 1214 r. objął należącą do zmarłego brata zachodnią część państwa z Bergen. Inge II nie był żonaty, miał natomiast naturalnego syna: 89

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII z nieznaną bliżej Gyrithą (Gyridą): 1 Guttorm Urodził się według różnych źródeł w 1206 lub 1208 r., a zmarł między 1223 a 1235 r. INGE II Zmarł po krótkiej chorobie 23 IV 1217 r. w Nidaros i został pochowany w tamtejszej katedrze (obecnie katedra Nidaros w Trondheim). Jego sukcesorem obwołano Haakona Haakonssona, nieślubnego syna Haakona III i wnuka króla Swerrego. HAAKON IV STARY O J C I E C: Haakon III (zob. s. 84). M A T K A: Inga z Varteig (zob. s. 84 w biogr. Haakona III). R O DZ E Ń S T WO: Haakon IV nie miał rodzeństwa. HAAKON IV Jego przydomek służył odróżnieniu od najstarszego syna i imiennika, a od 1240 r. współrządcy. Urodził się w 1204 r., zapewne na przełomie marca i kwietnia lub latem tego roku, na farmie Folkisberg (Folkenborg) koło Sarpsborga w południowo-wschodniej Norwegii ; jego narodziny miały miejsce na obszarze kontrolowanym przez opozycyjną partię Baglerów, dlatego po ujawnieniu tożsamości Haakona (1206) przewieziono go na rozkaz Inge II na jego dwór w Nidaros. Po śmierci króla w 1217 r. został wyniesiony na tron głosami większości stronnictwa Birkebeinerów regencję w imieniu małoletniego króla sprawował jarl Skule Baardsson (zob. s. 88 w biogr. Inge II), pod którego kontrolą znajdowała się wschodnia część kraju. Zawarty latem 1223 r. w Bergen układ na nowo określił granice władztwa Haakona i Skulego, czyniąc króla władcą wschodniej Norwegii, zaś w 1227 r. uzyskał on zrzeczenie się pretensji do 90

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA korony od Kanuta Haakonssona (zob. s. 87). Z biegiem lat okazało się, że celem jarla Skulego jest przejęcie korony i jego stopniowemu oddalaniu się od Haakona nie zapobiegł ani mariaż króla z jego córką (1225), ani nadanie mu tytułu księcia (1237). Niebawem teść Haakona stanął na czele opozycji antykrólewskiej i we wrześniu 1239 r. został przez swoich stronników partię Varbelgów okrzyknięty królem; jego porażka w bitwie z wojskami Haakona IV pod Oslo oraz rychła śmierć (24 V 1240) położyły kres trwającej od ponad stulecia wojnie domowej (tzw. borgerkrigstida). Po detronizacji cesarza Fryderyka II w 1245 r. papież Innocenty IV rozważał kandydaturę Haakona do tronu niemieckiego, jednak sam król nigdy nie uznał depozycji Hohenstaufa. Niemniej w 1246 r. papież potwierdził królewski tytuł Haakona, a 29 VII 1247 r. w kościele Chrystusa Pana w Bergen legat Wilhelm z Sabiny dokonał jego koronacji na króla Norwegii. Za panowania Haakona stolica kraju została przeniesiona do Bergen (co miało miejsce krótko po objęciu przez niego rządów w 1217 r.), odnowił on także zwierzchność Norwegii nad Wyspami Owczymi, Szetlandami, Hebrydami z Wyspą Man oraz Orkadami, w 1261 r. podporządkował sobie Grenlandię, a rok później Islandię. Aby zapobiec kolejnym wojnom domowym uregulował także zasady dziedziczenia tronu, wprowadzając na wzór europejski pierwszeństwo sukcesji potomstwa ślubnego przed naturalnym (co potwierdziło w r. 1240 ustanowienie koregentem Haakona Młodszego z pominięciem starszego odeń syna nieślubnego Sigurda), primogeniturę oraz niepodzielność królestwa. Żoną Haakona IV została 25 V 1225 r. w Bergen: Małgorzata Była ona córką Skulego Baardssona, księcia (hertug) norweskiego, przyrodniego brata Inge II (zob. s. 88 w jego biogr.), oraz jego żony Ragnhildy. Urodziła się przypuszczalnie w 1208 r. Po owdowieniu, od 1267 r. przebywała głównie w ufundowanym przez jej ojca opactwie Rissa w Trøndelagu. Zmarła w 1270 r. Potomstwo {1 3}: 1 Olaf Urodził się w 1227 r. i umarł w dzieciństwie, przed 1240 r. kiedy jego młodszy brat został ogłoszony współregentem ojca; być może miało to miejsce w 1230 r. 2 Haakon Celem odróżnienia od ojca zwany był Młodszym. Urodził się 11 XI 1232 r. w Bergen. 1 IV 1240 r. na tingu w Nidaros został 91

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII zgodnie z wolą ojca wyniesiony do godności koregenta, a 12 IV tego roku ceremonię powtórzono w stołecznym Bergen. Uczestniczył w koronacji Haakona Starego 29 VII 1247 r. w Bergen, sam jednak nie został koronowany. Zachorował wiosną 1257 r. podczas duńskiej kampanii ojca i zmarł po przewiezieniu do Tønsbergu 30 IV lub 5 V 1257 r. Ciało młodego króla złożono w kościele św. Halwarda w Oslo. Żoną Haakona Młodego została w 1251 r. w Oslo: Ryksa (Rycheza) Była ona córką Birgera Magnussona, jarla szwedzkiego, regenta Szwecji w imieniu syna, założyciela dynastii Folkungów (która po śmierci Haakona V Długonogiego w 1319 r. zasiadła również na tronie Norwegii), oraz jego pierwszej żony Ingeborgi, córki króla Szwecji Eryka Knutssona. Urodziła się zapewne ok. 1235 r. Po śmierci Haakona Młodego w 1262 r. wyszła za Henryka I, pana na Werle (Orlach) i Güstrowie od 1281 r. (ur. ok. 1240, zamordowany przez własnych synów 8 X 1291 w Saal na Rugii), syna Mikołaja I, pana na Rostoce, Meklemburgu, Werle i Güstrowie, oraz jego żony Jutty, córki Henryka I Tłustego, księcia Anhaltu. Ich dziećmi byli: 1 Mikołaj, współregent ojca (ur. ok. 1262/65, zm. po 15 V 1298). 2 Henryk II, współregent ojca, następnie pan na Werle i Penzlinie (ur. ok. 1265, zm. po 1307); krótko przed 1292 r. ożenił się z Beatrycze (ur. 1270/74, zm. jako mniszka w Szczecinie 1315/16), córką Barnima I Dobrego, księcia pomorskiego, i miał z nią potomstwo. 3 Ryksa (ur. ok. 1270/80, zm. po 1311); w 1284 r. poślubiła Albrechta II Tłustego, księcia brunszwickiego na Lüneburgu i Getyndze (Göttingen) (ur. ok. 1268, zm. 1318), i miała z nim potomstwo. Ryksa Birgersdotter zmarła przed 13 XII 1288 r. Po jej śmierci Henryk I ożenił się z Matyldą (Mechtyldą), córką Jana, księcia brunszwickiego na Lüneburgu, lecz małżeństwo to pozostało bezdzietne. Syn: (i) Swerre Magnus Urodzony po 1251 r., zmarł w 1261 r. 3 Krystyna Urodziła się w 1234 r. W 1251 r. została zaręczona z Wasylem Aleksandrowiczem, księciem nowogrodzkim w latach 1255 57, synem Aleksandra Jarosławowicza Newskiego, wielkiego księcia włodzimierskiego, jednak zaręczyny zerwano przed 6 II 1258 r., 92

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA kiedy Krystynę zaręczono z infantem kastylijskim Filipem, seniorem Valdeporchena, Piedrehita i Valdecorneja od 1258 r. (wcześniej był on arcybiskupem Sewilli, jednak złożył godność i zrezygnował ze stanu duchownego przed planowanym małżeństwem) (ur. 1231 przed 5 XII, zm. 28 XI 1274), synem Ferdynanda III Świętego, króla Kastylii i Leónu z tzw. dynastii burgundzkiej, oraz jego pierwszej żony Elżbiety, córki Filipa Szwabskiego, króla niemieckiego, bratem Alfonsa X Mądrego; ślub zawarto w dniu 31 III 1258 r. w Hiszpanii. Krystyna zmarła bezdzietnie w 1262 r. w Sewilli i została pochowana w klasztorze śś. Kosmy i Damiana w Covarrubias (Walencja). Po jej śmierci infant Filip żenił się jeszcze dwukrotnie: z Ines (Agnieszką) Rodríguez Girón oraz z Eleonorą Rodríguez de Castro, z którą miał zmarłego w dzieciństwie syna (pozostawił również dzieci naturalne). 4 MAGNUS VI PRAWODAWCA (zob. s. 94). Haakon IV pozostawił także potomstwo naturalne {1 3}: z Kaungą Młodą (Unge): 1 Sigurd Zwany Kongssonem ( Synem Króla ), urodził się przed 1225 r. (ślub Haakona IV z Małgorzatą Skulesdatter), a zmarł w 1254 r. Nie wiadomo, czy założył rodzinę. 2 Cecylia Pierwszym jej mężem został poślubiony w 1241 r. w Nidaros Grzegorz Andresson, możny norweski (zm. 3 I 1246), syn Andrzeja (Andersa) Simonssona, przywódcy stronnictwa Baglerów, bratanek Filipa Simonssona, baglerowskiego króla Norwegii (zob. s. 82 w biogr. Swerrego Sigurdssona); nie mieli dzieci. W 1248 r. w Bergen Cecylia została żoną Haralda, króla Man (Mann) i Wysp od 1237 r. (ur. ok. 1223), syna Olafa zwanego Czarnym, króla Man i Wysp, oraz jego żony Krystyny. Oboje zginęli krótko po zaślubinach (w 1248 lub 1249 r.) podczas drogi powrotnej z Norwegii na wyspę Man, gdy w okolicach Szetlandów ich statek dostał się pod silny sztorm i zatonął wraz z całą załogą. 3 (?) Małgorzata Annały islandzkie (XIV w.) wzmiankują pod r. 1256 śmierć królewskiej córki Małgorzaty nie wymieniając jednak z imienia jej ojca; względy chronologiczne wskazują na Haakona IV. HAAKON IV Zmarł nocą 15/16 XII 1263 r. w Kirkwall (Kirkevaag) na Orkadach w toku kampanii wojennej przeciwko Szkocji. Zwłoki sprowadzono do Bergen i 22 III 1264 r. złożono w kościele pw. Chrystusa Pana. 93

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII Jego sukcesorem został młodszy syn Magnus, od 1257 r. pełniący urząd koregenta. MAGNUS VI PRAWODAWCA O J C I E C: Haakon IV Stary (zob. s. 90). M A T K A: Małgorzata Skulesdatter (zob. s. 91 w biogr. Haakona IV). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 91 w biogr. Haakona IV. MAGNUS VI Jego przydomek nawiązuje do reformy norweskiego prawodawstwa z 1274 r. (Magnus Haakonarsons Landsløg), którą uznaje się za największe dokonanie króla. W niektórych opracowaniach pojawia się z numerem porządkowym IV, choć na tronie norweskim poprzedzało go, nielicząc Magnusa Haraldssona (zob. s. 72), pięciu władców o tym imieniu (zob. ss. 49, 52, 55, 62 i 74 w poniższym opracowaniu). Urodził się w r. 1238, przed majem (kiedy miał miejsce jego chrzest) w Tønsbergu. Dzięki staraniom ojca został 24 VI 1257 r. po nieoczekiwanej śmierci Haakona Młodszego wyniesiony przez ting w Egerøerne (Viken) do godności koregenta, a 14 IX 1261 r. w kościele Chrystusa Pana (Kristkirke) w Bergen miała miejsce jego koronacja, której dokonał Einar Smjørbak Gunnarsson, arcybiskup Nidaros. Samodzielne rządy w kraju przejął po śmierci Haakona IV Starego w 1263 r. Żoną Magnusa VI została 11 IX 1261 r. w Bergen: Ingeborga Była ona córką Eryka IV zwanego Denarem od Pługa, króla Danii z dynastii Estrydsenów, i jego żony Jutty, córki Albrechta I, księcia saskiego. Urodziła się ok. 1244 r., zapewne jako najstarsze dziecko duńskiej pary królewskiej. Jej koronacja (pierwsza udokumentowana sakra norweskiej królowej) odbyła się w dniu zaślubin z Magnusem w kościele Chrystusa Pana w Bergen, a dokonał jej arcybi- 94

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA skup Nidaros Einar Smjørbak Gunnarsson. Po śmierci męża w r. 1280 weszła zapewne w skład regencji, sprawującej rządy podczas małoletniości Eryka II. Zmarła 24 lub 26 III 1287 r. Synowie {1 4}: 1 Olaf Urodził się w 1262 r. w Bergen, a zmarł już 15 III 1267 r. 2 Magnus Urodził się i zmarł w 1264 r. 3 ERYK II WRÓG KSIĘŻY (zob. poniżej). 4 HAAKON V DŁUGONOGI (zob. s. 98). MAGNUS VI Zmarł po krótkiej chorobie 9 V 1280 r. w Bergen i został pochowany w tamtejszym kościele klasztornym franciszkanów pw. św. Olafa, obecnej katedrze. Na tron norweski wstąpił jego starszy syn Eryk, od 1273 r. koregent ojca. ERYK II WRÓG KSIĘŻY O J C I E C: Magnus VI Prawodawca (zob. s. 94). M A T K A: Ingeborga Eriksdatter (zob. s. 94 w biogr. Magnusa VI). R O DZ E Ń S T WO: zob. powyżej w biogr. Magnusa VI. ERYK II Przydomek króla, nadany mu przez przeciwników stronnictwa dworskiego, nawiązywał do ograniczającej przywileje Kościoła polityki, którą w imieniu słabego monarchy realizowali jego doradcy. Urodził się w 1268 r., może 4 X. Latem 1273 r. na zjeździe w Bergen został staraniem ojca wyniesiony do godności współregenta. Po śmierci Magnusa VI w 1280 r. wstąpił na tron i 15 VII tego roku w kościele Chrystusa Pana (Kristkirke) w Bergen został ukoronowa- 95

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII ny przez Jana (Jona) Raude, arcybiskupa Nidaros. Z uwagi na nieletniość Eryka rządy w jego imieniu sprawowała Rada Królewska, w skład której wchodzili co znaczniejsi możni oraz być może królowa-wdowa. W tym samym roku jego młodszemu bratu Haakonowi wydzielono południowo-wschodnią część Norwegii z Oslo, gdzie władał z ramienia króla. W 1282 r. Eryk II oficjalnie osiągnął pełnoletniość i przejął rządy w kraju, nadal jednak pozostawał pod silnym wpływem swoich doradców; rok później wskutek upadku z konia został poważnie ranny w głowę i częściowo sparaliżowany, co na długi czas wykluczyło go z udziału w polityce. Po śmierci w 1291 r. swojej córki Małgorzaty (zob. poniżej) zgłosił pretensje do szkockiego tronu, jednakże z woli króla angielskiego Edwarda I w listopadzie 1292 r. osadzono na nim Jana z Balliol. Za panowania Eryka Islandia, ciesząca się dotychczas ograniczoną samodzielnością, utraciła resztki autonomii. Pierwszą żoną Eryka II została ok. 31 VIII 1281 r. w Bergen: Małgorzata Była ona córką Aleksandra III, króla Szkocji z dynastii z Dunkeld (zwanej także dynastią Canmore), oraz jego pierwszej żony Małgorzaty, córki Henryka III, króla Anglii. Urodziła się 28 II 1261 r. w zamku Windsor w Berkshire (Anglia). Jej koronacja na królową-małżonkę Norwegii odbyła się w 1281 r. (w dniu zaślubin?) w kościele Chrystusa Pana (Kristkire) w Bergen, a dokonał jej Jan Raude, arcybiskup Nidaros. Zmarła w połogu 9 IV 1283 r. w Tønsbergu i została pochowana w nekropolii królewskiej w kościele Chrystusa Pana (Kristkire) w Bergen. Córka: 1 Małgorzata Zwana Panną Norweską, urodziła się w 1283 r., na krótko przed 9 IV, w Tønsbergu. Po śmierci dziada ze strony matki, króla Aleksandra III, na którym wygasła szkocka dynastia Dunkeldów, 19 III 1286 r. została proklamowana królową Szkocji. W lipcu 1290 r. zaręczono ją z Edwardem, księciem Walii (przyszłym Edwardem II), najstarszym synem króla angielskiego Edwarda I, do zaślubin jednak nie doszło z uwagi na przedwczesną śmierć Małgorzaty, która zmarła w maju lub, co bardziej prawdopodobne, we wrześniu (ok. 26 IX) 1290 r. w okolicach Orkadów, na pokładzie statku wiozącego ją do Szkocji. Ciało królowej odwieziono do Norwegii i złożono u boku jej matki w kościele pw. Chrystusa Pana (Kristkire) w Bergen. 96

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA Drugą żoną Eryka II została przed 25 IX 1293 r. (w Bergen): Izabela Była ona córką Roberta de Bruce (le Brus) zwanego Pretendentem, earla Carrick, 6. lorda Annandale i pretendenta do szkockiego tronu, oraz jego pierwszej żony Małgorzaty (lub Marjorie), córki Neila, 2. earla Carrick; jej bratem był Robert I, od 1306 r. król Szkocji. Urodziła się ok. 1275 r. Po śmierci męża osiadła w Bergen, gdzie zapewne zmarła w 1358 r. Córka: 1 Ingeborga Urodziła się zapewne w 1297 r., a 29 IX 1312 r. w Oslo wyszła za mąż za Waldemara, księcia Finlandii od 1303 r. (ur. ok. 1285, zamordowany w Nyköping w lutym lub między 20 IV a 1 VIII 1318), jednego z synów Magnusa Ladulåsa, króla Szwecji z dynastii Folkungów, i jego żony Jadwigi, córki Gerharda I, hrabiego Holsztynu; starszym bratem Waldemara był Eryk, książę Södermanlandu (Sudermanii), mąż Ingeborgii Haakonsdatter i ojciec króla Magnusa VII (zob. s. 103), zaś pierwszą żoną Waldemara była Krystyna, córka Torgilsa (Thurgila, Thorkela) Kuntssona, marszałka i regenta Szwecji, która została oddalona 9 XII 1305 r. Ingeborga i Waldemar dochowali się syna jedynaka: 1 Eryk (ur. 1316, zm. w dzieciństwie). Ingeborga Eriksdatter zmarła ok. 1356/57 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane. ERYK II Zmarł 13 lub 15 VII 1299 r. w królewskiej rezydencji w Bergen i został pochowany u boku pierwszej żony i ich córki w tamtejszym kościele pw. Chrystusa Pana (Kristkire). Jego sukcesorem został młodszy brat Haakon. 97

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII HAAKON V DŁUGONOGI O J C I E C: Magnus VI Prawodawca (zob. s. 94). M A T K A: Ingeborga Eriksdatter (zob. s. 94 w biogr. Magnusa VI). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 95 w biogr. Magnusa VI. HAAKON V Przydomek króla, znany ze źródeł islandzkich, odnosił się do jego wysokiego wzrostu. Urodził się w 1270 r. (zapewne 10 IV) w Tønsbergu. Na zjeździe w Bergen latem 1273 r. ojciec nadał mu tytuł księcia (hertug). Po śmierci Magnusa VI w 1280 r. i objęciu tronu przez starszego brata Eryka otrzymał we władanie południowowschodnią część Norwegii ze Stavangerem oraz Oslo, gdzie ustanowił swoją główną rezydencję; do 1284 r. małoletni książę pozostawał pod opieką Rady Regencyjnej. Po śmierci Eryka II w r. 1299 został okrzyknięty królem Norwegii i koronowany 1 XI tego roku w kościele mariackim (Mariakirken) w Oslo przez Jorunda, arcybiskupa Nidaros (wedle J.P.F. Kønigsfeldta koronacja Haakona miała miejsce w katedrze w Nidaros). Za jego rządów stolica państwa norweskiego przeniosła się z Bergen do Oslo. Pierwszą żoną Haakona V została (mariaż ten pomija część opracowań, być może były to jedynie zaręczyny) ok. 1295/97 r.: Izabela Była ona córką Jana I, hrabiego Joigny (w Szampanii), i jego żony Marii, córki Berauda VI, seniora Mercoeur (Mercœur). Urodzona przed 1279 r., zmarła bezdzietnie ok. 1295/97 r. Drugą żoną Haakona V została z początkiem 1299 r.: Eufemia Była córką Wisława II, księcia Rugii, i jego żony Agnieszki, córki Ottona I Dzięcięcia, księcia brunszwickiego i lüneburskiego. Urodziła się zapewne ok. 1280 r. 1 XI 1299 r. została ukoronowana wraz z małżonkiem w Oslo lub w Nidaros przez arcybiskupa Jorunda. Zmarła 1 V 1312 r. i została pochowana w chórze kościoła ma- 98

DYNASTIA SWERREGO SIGURDSSONA riackiego (Mariakirken) w Oslo, zrujnowanego podczas reformacji w XVI w. Odnalezione podczas wykopalisk w 1868 r. szczątki, należące najprawdopodobniej do królowej Eufemii i Haakona V, przeniesiono później do nowej nekropolii norweskiej rodziny królewskiej, mieszczącej się w krypcie zamku Akershus w Oslo. Córka: 1 Ingeborga Małżonka księcia szwedzkiego Eryka Magnussona, księcia Södermanlandu (Sudermanii), matka MAGNUSA VII (dalsze szczegóły zob. s. 103 w jego biogr.). Haakon V pozostawił także naturalną córkę: ze związku z nieznaną bliżej kobietą: 1 Agnieszka Urodziła się przed 1299 r., a w 1302 r. została żoną Hafthora Jonssona, możnego norweskiego, członka norweskiej Rady Państwa, oraz syslemana (lagmana) w Romerike (zm. 1320/21), syna barona Jana (Jona) Ivarssona Raude (Roos). Miała z nim dwóch synów: Jana i Sigurda, którzy odgrywali znaczącą rolę w polityce norweskiej za rządów ich kuzyna, Magnusa VII. Data śmierci Agnieszki Haakonsdatter nie jest znana. HAAKON V Zmarł 8 V 1319 r. w Tønsbergu i został pochowany u boku żony w kościele mariackim (Mariakirken) w Oslo. Wkrótce po śmierci zaczął być czczony przez lud jako święty, w 1520 r. papież Leon X oficjalnie zatwierdził jego kult, został on jednak zarzucony po 1537 r., kiedy zdegradowano Norwegię do rangi duńskiej prowincji i wprowadzono religię zreformowaną. W 1868 r. w ruinach kościoła mariackiego, zniszczonego w XVI w., odnaleziono szczątki, które zidentyfikowano jako kości Haakona i królowej Eufemii. Złożono je w krypcie twierdzy Akreshus w Oslo, stanowiącej od momentu pochówku w 1938 r. królowej Maud, żony Haakona VII, nekropolię norweskiej rodziny królewskiej. Na Haakonie V wygasła po mieczu dynastia Swerrego Sigurdssona, będąca oficjalnie kontynuacją dynastii Ynglingów (z Vestfold), panującej w Norwegii od IX w. Zgodnie z wolą zmarłego na tron powołano jego wnuka, księcia szwedzkiego Magnusa Erikssona, który w 1319 r. wstąpił także na tron Szwecji. Jego biogram otwiera trzeci rodział niniejszej książki. 99

KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 100