III. FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA

Transkrypt

1 III. FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA MAGNUS VII (S. 103) HAAKON VI (S. 108) OLAF IV (S. 109) MAŁGORZATA DUŃSKA (S. 109) ERYK III POMORSKI (S. 112) KRZYSZTOF BAWARSKI (S. 115) 101

2 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 102

3 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA MAGNUS VII O J C I E C: Eryk Magnusson Był on synem Magnusa Ladulåsa, króla Szwecji z dynastii Folkungów, i jego żony Jadwigi, córki Gerharda I, hrabiego Holsztynu, starszym bratem Waldemara, księcia Finlandii, męża księżniczki norweskiej Ingeborgi Eriksdatter (zob. s. 97 w biogr. króla Eryka II). Urodził się ok r. W 1284 r. na zgromadzeniu możnych szwedzkich w Skänninge, jednocześnie z ogłoszeniem starszego brata Birgera następcą tronu Szwecji, otrzymał z woli ojca tytuł księcia Szwecji, a w 1303 r. król Birger nadał mu Södermanland (Sudermanię). W 1304 r. wraz z młodszym bratem Waldemarem stanął na czele opozycji magnackiej, skierowanej przeciwko rządom Birgera, na skutek czego obaj książęta zostali wygnani do Norwegii; powrócili do kraju po pojednaniu z królem w 1306 r. 29 IX 1306 r. książęta uwięzili Birgera w Hatunie i przejęli kontrolę nad Szwecją, jednak wskutek interwencji duńskiej w 1308 r. musieli uwolnić brata. Ostatecznie na mocy pokoju w Helsingborgu 17 VII 1310 r. Szwecję podzielono pomiędzy synów Magnusa Ladulåsa: Eryk otrzymał Västergötland, Dasland, Värmland oraz region Kalmar, a także Hallandię jako lenno duńskie. W nocy z 10 na 11 XII 1317 r. z rozkazu Birgera jego bracia zostali pojmani i osadzeni w zamku w Nyköping (Södermanland). Zamorzono ich głodem lub zgładzono w inny sposób przypuszczalnie w lutym lub też między 20 IV a 1 VIII 1318 r., a ciała złożono w kościele św. Mikołaja zwanym Wielkim Kościołem (szw. Storkyrkan) w Sztokholmie. W 1322 r. na polecenie króla Magnusa VII szczątki jego ojca i stryja przeniesiono do katedry w Uppsali. Pierwszą żoną księcia Eryka została zaślubiona w 1302 r. (po 2 XII) w Söderköping (Östergötland) nieznana z imienia córka Torgilsa (Thurgila, Thorkela) Kuntssona, marszałka Szwecji oraz regenta w okresie małoletniości króla Birgera; jednocześnie jej siostra Krystyna poślubiła młodszego brata Eryka, księcia Fin- 103

4 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII landii Waldemara (zob. s. 97 w biogr. Eryka II). Małżeństwo Eryka i córki marszałka Knutssona, zostało rozwiązane przypuszczalnie jednocześnie z rozwodem Waldemara (9 XII 1305); dalsze jej losy nie są znane. 29 IX 1312 r. w Oslo Eryk Magnusson poślubił księżniczkę norweską Ingeborgę. M A T K A: Ingeborga Haakonsdatter Była ona córką króla Haakona V Długonogiego i jego żony Eufemii (zob. s. 98). Urodziła się w 1301 r. Po śmierci męża (1318) otrzymała tytułem oprawy wdowiej Västergötland, Sønderhalland oraz Värmland jako samodzielne lenna (1318), natomiast po wstąpieniu jej syna Magnusa na trony Norwegii i Szwecji (1319) objęła wspólnie z królową Jadwigą Holsztyńską, wdową po Magnusie Ladulåsie regencję w obu państwach. 21 VI 1327 r. poślubiła swojego kochanka Kanuta Porse, w listopadzie 1326 r. mianowanego księciem Sønderhallandu, Samsö i Kalundborgu, a 11 XI 1329 r. księciem Estlandu (Estonii) (zm. 30 V 1330) i miała z nim dwóch synów, Haakona i Kanuta, książąt Sønderhallandu (zmarli w 1350 r. podczas epidemii dżumy). Despotyczne rządy Ingeborgi przyczyniły się wkrótce do utraty przez nią władzy zarówno w Norwegii, jak i w Szwecji (1332). Do czasu osiągnięcia pełnoletności przez synów z drugiego małżeństwa sprawowała w ich imieniu regencję w Sønderhallandzie, a po przedwczesnej śmierci chłopców w 1350 r. została tam uznana suwerenną księżną. Zmarła 17 VI po 1360 r., być może w 1361 r. S I O S T R A: H 1 Eufemia Urodziła się ok r., a (10 IV) 1336 r. w Roztoce została poślubiona przez Albrechta II zwanego Wielkim oraz Lisem z Meklemburgii, wespół z bratem Janem pana na Meklemburgu, Stargardzie i Roztoce od 1329 r. (pod regencją do 1336 r.), księcia od 1348 r., na Meklemburgu i Roztoce od 1352 r., na Szwerynie od 1358 r., w imieniu syna faktycznego władcę Szwecji od 1363 r. (ur. 1318, zm. Szweryn 18 II 1379), syna Henryka II Lwa, pana na Meklemburgu, Stargardzie i Roztoce, potomka dynastii meklemburskiej, i jego drugiej żony Anny, córki Albrechta II Zwyrodniałego, księcia saskiego na Wittenberdze. Ich dziećmi byli: 1 Henryk III, wraz z braćmi książę meklemburski na Szwerynie (ur. ok. 1337, zginął podczas turnieju 1383); pierwszą jego żoną została poślubiona w 1361 lub 1362 r. Ingeborga (ur. 1347, zm. 1370), córka króla Danii Waldemara IV Atterdaga (starsza siostra królowej Małgorzaty 104

5 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA Duńskiej, szczegóły zob. s. 111), z którą miał potomstwo, a po jej śmierci ożenił się przed 1377 r. z Matyldą (Mechtyldą), córką Bernarda II, pana Werle (Orlach) na Waren. 2 Albrecht, król Szwecji w latach 1363/89 (abdykował w 1405 r.), pod imieniem Albrechta III wespół z braćmi książę meklemburski na Szwerynie (ur. 1338/40, zm. 1412); w 1359 r. ożenił się z Rychildą (Ryszardą) (ur. zapewne ok. 1345, zm. 1377), córką Ottona I, hrabiego Szwerynu, z którą miał potomstwo, a po jej śmierci w 1396 r. pojął za żonę Agnieszkę (ur. ok. 1360/65, zm. w latach 1430/34), córkę Magnusa II Młodszego (Torquatusa), księcia brunszwickiego na Lüneburgu, i miał z nią syna. 3 Ingeborga (ur. ok. 1340, zm. po VII 1395); w 1360 r. poślubiła Ludwika VI zwanego Rzymianinem, księcia Górnej Bawarii, a następnie margrabiego brandenburskiego (ur. 1328, zm. 1365), z którym miała potomstwo. 4 Anna (ur. zapewne w latach 1340/45, zm. 1415); jej mężem został między 1362 a 1365 r. Adolf IX, hrabia holsztyński (zm. 1390). 5 Magnus I, wraz z braćmi książę meklemburski na Szwerynie (ur. ok. 1345, zm. 1384); między 1362 a 1369 r. poślubił Elżbietę (ur. zapewne w latach 1350/57, zm. w latach 1388/98), córkę Barnima IV Dobrego, księcia pomorskiego na Wołogoszczy (Wolgast) i Rugii, z którą miał potomstwo. Eufemia Eriksdatter zmarła między 27 X 1363 r. a 16 VI 1370 r. (raczej bliżej drugiej daty) i została być może pochowana w Doberanie. MAGNUS VII Z uwagi na swój homoseksualizm, zyskał u poddanych przydomek Smek (Pieszczoch). Urodził się w 1316 r. Po śmierci Haakona V Długonogiego w 1319 r. został wybrany królem Norwegii, zaś 8 VII tego roku podczas tingu w Mora powołano go na tron Szwecji; rządy w imieniu nieletniego króla sprawowały jego matka oraz babka (ta druga do swojej śmierci w latach ). W 1332 r. nastąpiło usamodzielnienie Magnusa, który przejął z rąk księżnej Ingeborgi osobiste rządy nad obydwoma królestwami; w tym samym roku wykupił od hrabiego holsztyńskiego Jana duńskie prowincje Skanię oraz Blekinge (zwrócone w 1360 r. Danii). 21 VII 1336 r. w kościele św. Mikołaja (Storkyrkan) w Sztokholmie arcybiskup uppsalski Piotr (Petrus) Filipsson koronował Magnusa na króla Szwecji i Norwegii. 15 VIII 1343 r. podczas zjazdu możnych, który miał miejsce w zamku Varberg (Halland), powołał młodszego syna Haakona na swojego koregenta w Norwegii, natomiast 6 XII 1344 r. uczynił starszego 105

6 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII syna Eryka współrządcą w Szwecji, lecz w istocie nadal sprawował faktyczną władzę w obu tych państwach. W 1350 r. dopuścił Eryka do współrządów w Szwecji, a po upełnoletnieniu Haakona w sierpniu 1355 r. przekazał mu tron Norwegii, zatrzymał jednak północą część kraju z Tønsbergiem, Islandią, Orkadami, Szetlandami, Wyspami Owczymi i Hålogalandem. W 1357 r. odstąpił starszemu synowi południową Szwecję oraz Finlandię, a od 1359 r. współrządził z nim w całym szwedzkim królestwie. Żoną Magnusa VII została 5 XI 1335 r. w Tønsbergu (Norwegia): Blanka Była ona córką Jana z Flandrii, hrabiego Namur oraz regenta Francji, potomka rodu z Dampierre, i jego drugiej żony Marii, córki Filipa z Artois, seniora Conches. Urodziła się ok r. i w lipcu (22 VII) 1336 r. w kościele św. Mikołaja (Storkyrkan) w Sztokholmie została koronowana przez arcybiskupa Piotra (Petrusa) Filipssona na królową-małżonkę Szwecji oraz Norwegii. Niepopularna i oskarżana o otrucie syna Eryka, a przez św. Brygidę z Vadsteny potępiona publicznie za zdradę małżeńską, w 1358 r. opuściła Szwecję i osiadła w norweskim Tønsbergu, skąd administrowała prowincjami Vestfold oraz Skienssysla. Zmarła jesienią 1363 r. w Kopenhadze, gdzie bawiła na uroczystościach zaślubin swojego młodszego syna Haakona z księżniczką duńską Małgorzatą. Została zapewne pochowana w kościele NMP (obecnie św. Benedykta) w Ringsted na wyspie Zelandia (Dania). Potomstwo {1 3}: 1 Eryk Urodził się w 1337 r. W 1342 r. na riksdagu w Skänninge król Magnus wyznaczył go następcą szwedzkiego tronu i nadał tytuł księcia Skanii, a 6 XII 1344 r. powołał syna na swojego koregenta w Szwecji, lecz z racji na jego małoletniość nadal sprawował faktyczne rządy. W 1350 r. Eryk został dopuszczony do współrządów. a w 1355 r. podniósł rebelię przeciwko ojcu, na którym wymusił oddanie mu we władanie południowej Szwecji oraz Finlandii (1357). Z początkiem 1359 r. między Magnusem i Erykiem doszło do porozumienia i od tego czasu sprawowali wspólne rządy w całej Szwecji. Zmarł 21 VI 1359 r. na dżumę (być może otruty) i spoczął w kościele na wyspie Riddarholmen (Riddarholmskyrkan) w Sztokholmie. Żoną Eryka Magnussona została w grudniu 1355 r. lub na początku 1356 r. w Berlinie: 106

7 FOLKUNGOWIE LDENBURGOWIE I UNIA KALMARSKA Beatrycze Była ona córką Ludwika IV Bawarskiego, cesarza rzymskoniemieckiego z dynastii Wittelsbachów, i jego drugiej żony Małgorzaty, hrabiny Holandii, Zelandii (nie mylić z duńską wyspą o tej samej nazwie) i Hainaut, córki hrabiego Wilhelma III Dobrego. Urodziła się w 1344 r., a zmarła 12 XII 1359 r. na dżumę lub też w połogu (być może otruta) i została zapewne pochowana u boku męża w Riddarholmskyrkan w Sztokholmie. Potomstwo: (i) Synowie (imiona nieznane) Bliźnięta, urodziły się i zmarły w 1359 r. 2 HAAKON VI (zob. s. 108). 3 Córki (imiona nieznane) Król Magnus i Blanka z Namur dochowali się oprócz synów także trzech lub czterech córek. Prawdopodobnie wszystkie one zmarły w młodości. MAGNUS VII 15 II 1362 r. w Uppsali powołał swojego młodszego syna, Haakona VI (zob. następny biogr.), na współrządcę Szwecji, jednak w 1363 r. oboje zostali zdetronizowani przez szwedzkich możnych, którzy powołali na tron Albrechta Meklemburskiego (zob. s. 105); Magnus wraz z synem schronił się w Norwegii. Próbując odzyskać władzę, 3 III 1365 r. podczas bitwy pod Enköping dostał się do niewoli i został przez Albrechta osadzony w zamku sztokholmskim; odzyskał wolność w sierpniu 1371 r. po rezygnacji z praw do szwedzkiej korony, po czym powrócił do Norwegii. Utonął 1 XII 1374 r. podczas katastrofy okrętu w okolicach Bergen i został pochowany w opactwie cysterskim w Varnhem (Västergötland, Szwecja). 107

8 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII HAAKON VI O J C I E C: Magnus VII (zob. s. 103). M A T K A: Blanka z Namur (zob. s. 106 w biogr. Magnusa VII). R O DZ E Ń S T WO: zob. s. 106 w biogr. Magnusa VII. HAAKON VI Urodził się w sierpniu (ok. 15 VIII) 1340 r. Na mocy postanowień traktatu z Varbergu (15 VIII 1343) Magnus VII zobowiązał się przekazać Haakonowi tron norweski, kiedy ten dojdzie do tzw. lat sprawnych. Nastąpiło to w sierpniu 1355 r. i wówczas książę wstąpił na tron Norwegii (niemniej król Magnus zatrzymał w swoim ręku północną część tego kraju). 15 II 1362 r. w Uppsali ojciec powołał go na swojego współwładcę w Szwecji, jednak już w 1363 r. oboje zostali pozbawieni tronu przez szwedzkich możnych, którzy obwołali królem Albrechta Meklemburskiego (zob. s. 105); obaleni Haakon i Magnus schronili się w Norwegii. Żoną Haakona VI została (ok. 9) IV 1363 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze: MAŁGORZATA DUŃSKA (zob. s. 109). Syn: 1 OLAF IV (zob. s. 109). HAAKON VI Zmarł w trakcie przygotowań do wyprawy na Szwecję VIII/IX (lub 1 V) 1380 r. na zamku w Oslo i został pochowany w zrujnowanym w XVI w. kościele mariackim (Mariakirken) tamże. Jego sukcesorem na norweskim tronie został jedyny syn Olaf. 108

9 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA OLAF IV O J C I E C: Haakon VI (zob. s. 108). M A T K A: Małgorzata Duńska (zob. poniżej). R O DZ E Ń S T WO: Olaf IV nie miał rodzeństwa. OLAF IV Urodził się w grudniu 1370 r. Po śmierci dziada, Waldemara IV, 3 V 1376 r. w Slagelse (wyspa Zelandia) został obwołany królem Danii jako Olaf II, zaś śmierć ojca VIII/IX (1 V?) 1380 r. uczyniła go władcą Norwegii, co zapoczątkowało unię obu państw. Z uwagi na nieletniość Olafa, regencję w jego imieniu sprawowała matka. W grudniu 1385 r. Olaf oficjalnie osiągnął pełnoletność, jednak realna władza pozostała w rękach Małgorzaty; w tym samym dniu młody król przyjął tytuł dziedzica Szwecji. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 3 VIII 1387 r. w zamku Fasterbo (Skania) i spoczął w klasztorze cysterskim w Søro (wyspa Zelandia). W 1388 r. władczynią Norwegii obwołano jego matkę. MAŁGORZATA DUŃSKA O J C I E C: Waldemar IV Atterdag Urodził się ok r. jako najmłodsze z pięciorga dzieci Krzysztofa II, króla Danii z dynastii Estrydsenów, i jego żony Eufemii, 109

10 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII córki Bogusława IV, księcia pomorskiego na Wołogoszczy. Jego przydomek jest zazwyczaj tłumaczony jako Dojutrek, co ma wskazywać na królewski zwyczaj odkładania ważnych spraw do przemyślenia na później. Interpretuje się go także w szerszy sposób jako nawiązanie do nadziei (wiary w następny dzień ), którą rządy Waldemara niosły dla pogrążonej wojnie domowej Danii; z tej samej przyczyny jest on niekiedy zwany Odnowicielem. W 1326 r. wraz z ojcem i braćmi został wypędzony z Danii i przebywał odtąd w Niemczech. Po śmierci w 1340 r. hrabiego holsztyńskiego Gerharda III, z poparciem cesarza powrócił do Danii i 21 VI 1340 r. w Viborgu został obwołany królem. Panował początkowo jedynie w północnej Jutlandii, jednak do 1353 r. pod jego rządami znalazła się większa część duńskiego królestwa. Zmarł 24 X 1375 r. w zamku Gurre (wyspa Zelandia) i został pochowany na zamku w Vordingborgu, skąd w 1377 r. jego szczątki przeniesiono do klasztoru cysterskiego w Søro na wyspie Zelandii. Krótko przed 4 VI 1340 r. na zamku w Sønderborgu (niem. Sonderburg) na wyspie Als poślubił swoją kuzynkę Helwigę, księżniczkę szlezwicką. M A T K A: Helwiga szlezwicka Ona także wywodziła się z dynastii Estrydsenów, jej ojcem był Eryk II, książę Szlezwiku (duń. Sønderjyllandia), a matką jego żona Adelajda, córka Henryka I, hrabiego Holsztynu na Redensburgu. Jej małżeństwo z Waldemarem Atterdagiem zakończyło się separacją i w 1355 r. królowa przeniosła się do opactwa cysterskiego w Esrum na wyspie Zelandii, gdzie osiadła, nie przyjmując jednak ślubów zakonnych. Zmarła ok r. i została pochowana w Esrum. R O DZ E Ń S T WO: H 1 Krzysztof Urodził się ok r. (W. Dworzaczek datuje jego narodziny na rok 1344). W 1359 (wedle Dworzaczka w 1363) r. ojciec nadał mu we władanie wyspę Lollandię. Zmarł bezżennie i bezpotomnie 11 VI 1363 r. w Kopenhadze i został pochowany w chórze katedry (dawnego kościoła św. Trójcy) w Roskilde. 2 Małgorzata Urodziła się w 1345 r. i we wczesnym dzieciństwie została zaręczona z Henrykiem III, księciem meklemburskim, który zaślubił później jej młodszą siostrę Ingeborgę. Zmarła w 1350 r., przed 23 X. 110

11 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA 3 Ingeborga Urodzona 1 IV 1347 r., przed 3 VI 1362 r. (w 1361?) poślubiła Henryka III, wspólnie z młodszymi braćmi ksieciem meklemburskim na Szwerynie od 1379 r. (ur. ok. 1337, zginął podczas turnieju w Wismarze 24 IV 1383), synem Eufemii Eriksdatter, siostry króla Magnusa VII (zob. s. 104 w jego biogr.). Ich dziećmi byli: 1 Eufemia (ur. zapewne 1361/62, zm. po sierpniu 1400); w 1377 r. została żoną Jana V, pana na Werle (Orlach) i Güstrowie (ur. 1340, zm. 1377/78), nie mieli dzieci. 2 Albrecht IV, w 1371 lub 1375 r. wyznaczony przez króla Waldemara IV sukcesorem korony duńskiej, która przypadła ostatecznie Olafowi IV (zob. s. 109), książę meklemburski na Szwerynie (ur. ok. 1362, zm. 1387/88); poślubił Elżbietę (zm. 1416), córkę Mikołaja, hrabiego holsztyńskiego na Rendsburgu; byli bezdzietni. 3 Maria, matka króla ERYKA III POMORSKIEGO (dalsze szczegóły zob. s. 112 w jego biogr.). 4 Ingeborga, opatka w Rybnicy (ur. 1368, zm. 1408). Ingeborga zmarła przed 16 VI 1370 r. Miejsce jej pochówku nie jest znane (być może klasztor cysterski w Doberanie?). 4 Katarzyna Urodziła się w 1349 r. i zmarła w dzieciństwie. 5 Waldemar Urodził się w 1350 r. i zmarł w dzieciństwie. MAŁGORZATA DUŃSKA Na świat przyszła (20 VII) 1353 r., zapewne w Syborgu. Po śmierci ojca doprowadziła w 1376 r. do wyboru syna Olafa na króla Danii (zob. s. 85) i objęła w jego imieniu regencję. Po śmierci męża i wstąpieniu syna na tron norweski (1380) została ponadto regentką Norwegii. Olaf zmarł 3 VIII 1387 r., a 10 VIII w katedrze w Lund (Skania, obecnie w Szwecji) ogłoszono Małgorzatę suwerenną panią i władczynią Danii. 2 II 1388 r. została proklamowa prawowitą panią i władczynią Norwegii (wraz z prawem do wskazania następcy tronu), a w marcu tego roku na zamku Dalaborg pozostający w opozycji do Albrechta Meklemburskiego możni szwedzcy obwołali ją suwerenną panią i władczynią Szwecji. Mężem Małgorzaty został (ok. 9) IV 1363 r. w kościele Panny Marii (obecnej katedrze) w Kopenhadze: HAAKON VI (zob. s. 108). Syn: 1 OLAF IV (zob. s. 109). 111

12 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII MAŁGORZATA DUŃSKA 15 II 1388 r. wyznaczyła wnuka swojej siostry Ingeborgi, księcia pomorskiego Eryka, następcą tronu Norwegii; w czerwcu następnego roku został on wybrany królem Norwegii, a w 1396 r. królem Danii i Szwecji. 12 VI 1397 r. Małgorzata adoptowała Eryka i tego samego dnia w Kalmarze miała miejsce jego koronacja, faktycznie jednak królowa nadal sprawowała niepodzielną władzę nad całą Skandynawią. Zmarła niespodziewanie 28 X 1412 r. na pokładzie swojego statku na wodach zatoki Flensburg. Została początkowo pochowana w klasztorze cysterskim w Søro (wyspa Zelandia), a w 1413 r. zwłoki Małgorzaty przeniesiono do Roskilde i pochowano w chórze tamtejszej katedry (dawny kościół św. Trójcy). Samodzielne rządy objął król Eryk Pomorski. ERYK III POMORSKI O J C I E C: Warcisław VII Urodził się zapewne ok. 1362/64 r. jako najstarszy syn Bogusława V Wielkiego, księcia pomorskiego na Słupsku z dynastii Gryfitów, i jego drugiej żony Adelajdy, córki Ernesta I, księcia brunszwickiego na Einbeck, Everstein, Osterode i Hameln. W chwili śmierci ojca (1374) był nieletni i opiekę nad nim oraz jego młodszym rodzeństwem sprawował przyrodni brat, Kazimierz (Kaźko) IV. Po jego bezdzietnej śmierci (1377) Warcisław objął samodzielne rządy w księstwie słupskim (od ok r. współrządził z nim młodszy brat Bogusław VIII). Został zamordowany przez Jana, mieszczanina ze Stargardu, na krótko przed 24 II 1395 r. podczas zbrojnego wypadu z zamku Zarich (zapewne chodzi tu o Szadzko). Miejsce pochówki księcia nie jest znane. Na krótko przed 23 III 1380 r. jego żoną została księżniczka meklemburska Maria, prawnuczka księcia Södermanlandu Eryka Magnussona i Ingeborgi Haakonsdatter, córki Haakona V. 112

13 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA M A T K A: Maria Jej ojcem był Henryk III, książę meklemburski na Szwerynie, syn Eufemii Eriksdotter, siostry króla Magnusa VII (zob. s. 104 w jego biogr.), matką natomiast księżniczka duńska Ingeborga, starsza siostra królowej Małgorzaty (zob. s. 111 w jej biogr.). Urodziła się w 1363 r. lub ok. 1363/67 r., a zmarła między 13 V 1402 i 7 II 1403 r. najprawdopodobniej w Sławnie. R O DZ E Ń S T WO: H 1 Katarzyna, matka króla KRZYSZTOFA BAWARSKIEGO (dalsze szczegóły zob. s. 115 w jego biogr.). ERYK III Urodził się w 1382 r. (przed 11 VI) i na chrzcie otrzymał imię Bogusław ; imię Eryka przyjął w czerwcu 1389 r. po wstąpieniu na tron Norwegii. 15 II 1388 r. został przez swoją babkę cioteczną, królową Małgorzatę, wyznaczony następcą tronu Norwegii, a latem następnego roku proklamowano go królem tego kraju pod imieniem Eryka III. Po śmierci ojca w 1395 r. odziedziczył księstwo słupskie jako Eryk I. Wkrótce po 6 I 1396 r. obrano go królem Danii pod imieniem Eryka VII, a 11 VI 1396 r. królem Szwecji (w niektórych opracowaniach pojawia się jako Eryk XIII, sam jednak nie posługiwał się numerem porządkowym). 12 VI 1397 r. w Kalmarze został oficjalnie adoptowany przez Małgorzatę, a dnia 17 VII koronowany na króla trzech państw Skandynawskich przez arcybiskupa Lund Jakuba Gertsena oraz przez arcybiskupa Uppsali Henryka Karlssona. Osobiste rządy w Skandynawii objął jednak dopiero po śmierci królowej Małgorzaty w 1412 r. Pierwszą żoną Eryka III została 26 X 1406 r. w katedrze w Lund (Skania, wówczas w Danii, obecnie w Szwecji): Filippa Była ona córką Henryka IV, króla Anglii, założyciela lancasterskiej linii dynastii Plantagenetów, i jego pierwszej żony Marii, córki Humphreya de Bohun, earla Hereford, Essex i Northampton. Urodziła się 4 VI 1394 r. lub krótko przed tą datą (nie zaś w lipcu tego roku, jak dawniej przyjmowano, gdyż matka Filippy zmarła wydając ją na świat w czerwcu) w zamku Peterborough (Cambridgeshire, Anglia). Koronacja Filippy na skandynawską królową-małżonkę odbyła się 1 XI 1406 r. w katedrze w Lund, a dokonał jej tamtejszy arcybiskup Jakub Gertsen. Pożycie pary małżeńskiej nie układało się najlepiej i ostatecznie królowa wycofała się do klasztoru brygidek w Vadstena 113

14 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII (Östergötland, Szwecja), gdzie zmarła ze zgryzoty lub też przy przedwczesnym porodzie 5 I 1430 r. i gdzie już następnego dnia została pochowana. Potomstwo {1 2}: 1 (?) Eryk Jeśli był dzieckiem Filippy urodził się być może 5 I 1430 r. i najprawdopodobniej zmarł młodo, zapewne 24 IX tego roku. Mógł jednak być synem Cecylii, nałożnicy, a później morganatycznej żony króla Eryka (zob. poniżej). Jeśli było tak istotnie, wówczas nie posiadał praw dynastycznych. 2 (?) Synowie Zmarli w dzieciństwie. Drugą żoną Eryka Pomorskiego została (związek morganatyczny) między 1430 a 1439 r.: Cecylia Pochodziła zapewne z Danii lub Szwecji i była dwórką Filippy Lancaster. Po jej śmierci została kochanką Eryka, który po krótkim czasie ją zaślubił. Zmarła zapewne na Pomorzu po 22 VII 1459 r. Owocem tego związku mógł być syn Eryk (zob. powyżej). ERYK III 16 VIII 1434 r. został zdetronizowany Szwecji (odzyskał tron w r. 1435, lecz w 1439 został ponownie usunięty), 23 VI 1439 r. utracił tron Danii, a w 1442 r. Norwegii. Do 1449 r. przebywał na wyspie Gotlandia, skąd przeniósł się na stałe do Darłowa w swoim ojczystym księstwie słupskim; sprawował tam rządy wspólnie z Marią, wdową po księciu Bogusławie IX. Zmarł zapewne 3 V (przed 16 VI) 1459 r. na zamku w Darłowie i został pochowany w darłowskim kościele parafialnym NMP. Jego następcą na skandynawskim tronie został siostrzeniec, palatyn neuburski Krzysztof. 114

15 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA KRZYSZTOF BAWARSKI O J C I E C: Jan Był on potomkiem palatyńskiej linii dynastii Wittelsbachów, synem Ruprechta Sprawiedliwego, elektora Palatynatu Reńskiego oraz króla niemieckiego, i Elżbiety, córki Fryderyka V, burgrabiego Norymbergii. Urodził się w 1383 r. w Neuburgu (Neunburg vorm Wald) i po śmierci ojca (1410) otrzymał zgodnie z jego rozporządzeniem tytuł palatyna Neuburga na Nowej Marchii (Neumarkt). Zmarł 13/14 III 1443 r. w klasztorze benedyktynów w Kastl (Górny Palatynat, Niemcy) i został pochowany w kościele św. Jerzego w Neuburgu. Pierwszą jego żoną została 25 IX 1407 r. w Ripen (Dania) Katarzyna, księżniczka pomorska, z którą miał potomstwo (szczegóły poniżej), a po raz drugi ożenił się 7 lub 8 IX 1428 r. w Riedenburgu z Beatrycze (ur. ok. 1403, zm. Neumarkt 12/14 III 1447), córką Ernesta, księcia Górnej Bawarii na Monachium, potomka bawarskiej linii Wittelsbachów, jednak małżeństwo to pozostało bezdzietne. M A T K A: Katarzyna Była ona siostrą Eryka III Pomorskiego (zob. s. 113) i prawnuczką Ingeborgii Haakonsdatter, córki Haakona V Długonogiego. Na świat przyszła zapewne w 1384 lub 1390 r., a zmarła 4 III 1426 r. i została pochowana w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. R O DZ E Ń S T WO {1 6}:. 1 Małgorzata Urodziła się 24 VIII 1408 r. i zmarła w dzieciństwie. Została pochowana w klasztorze brygidek w Gnadenburgu nieopodal Neumarkt. 2 Adolf Urodził się i zmarł w 1409 r. Spoczął w kościele św. Marcina w Ambergu. 3 Otto Urodził się w 1410 r. i zmarł w dzieciństwie. Spoczął w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. 115

16 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 4 Jan Urodził się w 1411 r. i zmarł w dzieciństwie. Został pochowany w klasztorze brygidek w Gnadenburgu nieopodal Neumarkt. 5 Fryderyk Urodził się w 1412 r. i zmarł w dzieciństwie. Spoczął w klasztorze brygidek w Gnadenburgu koło Neumarkt. 6 Jan Urodził się we wrześniu 1413 r. i zmarł po trzech dniach życia. Pochowano go w kościele św. Marcina w Ambergu. KRZYSZTOF BAWARSKI Nielubiany w Szwecji, zwany był tam Korowym Królem, gdyż za jego rządów panował w kraju taki głód, że ludzie żywili się korą odartą z drzew. Urodził się 26 II 1416 r., zapewne na zamku w Neumarkt (Górny Palatynat). Po detronizacji Eryka Pomorskiego, stany duńskie zgromadzone 9 IV 1440 r. w Viborgu dokonały jego elekcji na duński tron (panował pod imieniem Krzysztofa III). 13 IX 1441 r. przy Kamieniach z Mora nieopodal Uppsali został wybrany królem Szwecji i koronowany następnego dnia w katedrze w uppsalskiej przez arcybiskupa Mikołaja (Nilsa) Ragnvaldssona. 20 V 1442 r. na zgromadzeniu w Lödöse wybrano go królem Norwegii i 15 VII tego roku został on koronowany w Oslo, zaś 1 I 1443 r. w katedrze w Ribe miała miejsce jego koronacja na króla Danii, której dokonał arcybiskup Lund Jan (Hans) Laxmand. W tym samym roku odziedziczył po śmierci ojca (13/14 III) godność palatyna Neuburga na Neumarkt. Żoną Krzysztofa Bawarskiego została 12 IX 1445 r. w zamku kopenhaskim: Dorota Była ona córką Jana Alchemika, margrabiego brandenburskiego na Bayreuth i Kulmbach, potomka dynastii Hohenzollernów, oraz jego żony Barbary, córki Rudolfa III, księcia saskiego na Wittenberdze i elektora saskiego. Urodziła się ok r., a 14 IX 1445 r. w kościele Panny Marii (od 1924 r. katedrze) w Kopenhadze została koronowana przez arcybiskupa Lund Tuve Nielsena na królowąmałżonkę Danii, Szwecji i Norwegii. Po śmierci Krzysztofa, z którym nie miała dzieci, 28 X 1449 r. wyszła za mąż za jego następcę na skandynawskim tronie, Chrystiana I Oldenburga, i stała się wraz z nim protoplastką dynastii Oldenburgów. 29 VI 1457 r. w katedrze w Uppsali została wraz z drugim mężem powtórnie koronowana na 116

17 FOLKUNGOWIE I UNIA KALMARSKA królową-małżonkę Szwecji przez arcybiskupa Jönsa Bengtssona Oxenstiernę. Zmarła 10 lub 25 XI 1495 r. na zamku w Rosklide (wyspa Zelandia, Dania) i spoczęła u boku Chrystiana I w tamtejszej katedrze. KRZYSZTOF BAWARSKI Zmarł nagle 5 lub 6 I 1448 r. w Helsingborgu i spoczął chórze katedry (dawnego kościoła św. Trójcy) w Roskilde. Grób króla nie zachował się do naszych czasów. Po jego śmierci Unia Kalmarska została po raz pierwszy zerwana poprzez powołanie na tron Szwecji jej dotychczasowego regenta, Karola Knutssona Bonde, który w 1449 r. objął także tron Norwegii. Po jego usunięciu z tronu norweskiego przez króla Danii Chrystiana I Oldenburga (1450) korona tego kraju została trwale podporządkowana dynastii duńskiej i tak pozostało przez kolejne trzysta pięćdziesiąt lat (biogramy władców Danii i Norwegii z dynastii Oldenburgów znajdzie Czytelnik w drugiej części niniejszego opracowania: Królewskie rody Danii, natomiast biogram Karola Knutssona umieszczono w części pierwszej pt. Królewskie rody Szwecji). Po wojnach napoleońskich, na mocy traktatu kilońskiego (14 I 1814) Norwegia została oderwana od Danii i przyłączona do Szwecji, jednakże 17 V 1814 r. Norwegowie proklamowali niepodległość i powołali na swój tron popularnego w karju namiestnika Norwegii, księcia duńskiego Chrystiana Fryderyka. Jego biogram otwiera ostatni rozdział tej książki. 117

18 KRÓLEWSKIE RODY NORWEGII 118