Wielkość i koszty zabezpieczenia roszczeń w górnictwie odkrywkowym węgla brunatnego Jerzy Malewski Politechnika ska
Treść referatu W artykule przedstawiono sposób szacowania wielkości i kosztów zabezpieczenia roszczeń w związku z ryzykiem powstania szkody górniczej i niewypłacalności kopalni węgla brunatnego
Po co zabezpieczenie Środowisko: jego stan i zasoby są dobrem wspólnym i podlega ochronie prawnej. Charakterystyczną szkodą górniczą w środowisku jest deformacja powierzchni ziemi, zmiany stosunków wodnych i wytworzenie hałd lub pustek w górotworze. Do szkody w środowisku zaliczamy też zmiany w krajobrazie; naprawa takiej szkody nazywana jest rekultywacją/rehabilitacją/rewitalizacją. Prawo nakazuje wyrównanie szkody. Zabezpieczenie roszczeń poszkodowanych możliwe jest do ustanowienia w ramach koncesji na eksploatację złoża.
Zabezpieczenie roszczeń regulacje pggnowe Art. 28. 1. Koncesji na podziemne składowanie odpadów udziela się pod warunkiem ustanowienia zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania takiej działalności. 2. Jeżeli przemawia za tym szczególnie ważny interes państwa lub szczególnie ważny interes publiczny, związany w szczególności z ochroną środowiska lub gospodarką kraju, koncesja na działalność inną niż określona w ust. 1, może zostać udzielona pod warunkiem ustanowienia zabezpieczenia roszczeń mogących powstać wskutek wykonywania objętej nią działalności. 3. Zabezpieczenie może w szczególności przyjąć formę ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej przedsiębiorcy, gwarancji bankowej albo poręczenia bankowego. 4. O formie, zakresie oraz sposobie zabezpieczenia, a w przypadku działalności innej niż określona w ust. 1 także o potrzebie ustanowienia zabezpieczenia, rozstrzyga organ koncesyjny, działając w drodze postanowienia, na które przysługuje zażalenie. 5. W przypadkach ustanowienia zabezpieczenia udzielenie koncesji może nastąpić dopiero po przedstawieniu dowodu jego ustanowienia. 6. Corocznie, w terminie do końca stycznia, przedsiębiorca przedkłada organowi koncesyjnemu aktualny dowód istnienia zabezpieczenia.
Fundusz Likwidacji Zakładu regulacje prawnenowe Art. 128. 1. Przedsiębiorca, który uzyskał koncesję na działalność, o której mowa w art. 21 ust. 1 pkt 2, 3 i 4, tworzy fundusz likwidacji zakładu górniczego, zwany dalej funduszem, oraz gromadzi na nim środki. Przedsiębiorca może utworzyć wspólny fundusz dla więcej niż jednego zakładu górniczego. 4. W przypadku wydobywania kopalin ze złóż metodą: 1) robót podziemnych lub otworów wiertniczych przeznacza się na fundusz równowartość nie mniej niż 3 % odpisów amortyzacyjnych od środków trwałych zakładu górniczego. 2) odkrywkową przeznacza się na fundusz równowartość nie mniej niż 10 % należnej opłaty eksploatacyjnej w terminie miesiąca po zakończeniu roku obrotowego. Art. 151. 4. Jeżeli przedsiębiorca uchyla się od wykonania ugody lub wyroku nakazującego naprawę szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego, koszt wykonania zastępczego może zostać pokryty z zabezpieczenia, o którym mowa w art. 28.
Miejsce i funkcja zabezpieczenia Zaspokojenie roszczeń POSZKODOWANY Modyfikacja roszczeń Polisy ubezpieczeniowe Fundusz własny przedsiębiorcy Rezerwa MSR37 Wysunięcie roszczeń Refleksja Zaniechanie roszczeń PRZEDSIĘBIORCA lub OUG Odrzucenie roszczeń Pozew sądowy Odrzucenie roszczeń ZABEZPIECZENIA finansowe Uznanie roszczeń SĄD powszechny Gwarancje, poręczenia bankowe Zasądzenie odszkodowania
Problem Problemem może być niezdolność sprawcy do wyrównania szkody. Istnieje takie ryzyko i od takiego ryzyka można się ubezpieczyć tworząc własny fundusz, albo polegać (odpłatnie) na gwarancjach ubezpieczyciela. Niestety, przewidziany pgg obligatoryjny fundusz likwidacji zakładu jest dalece niewystarczajacy do zabezpieczenia szkody rekultywacji/rehabilitacji terenów poeksploatacyjnych. W tym celu potrzebny jest znacznie większej wielkości fundusz, którego ustanowienie w ramach pgg przez organ koncesyjny jest w zasadzie uznaniowe. Ale jeśli zostanie ustanowiony, to pojawia sie problem jego oszacowania. Jest to przedmiot tego referatu.
Co można ubezpieczyć Można by sądzić, że wystarczą tu zabezpieczenia w ramach OC oferowane przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Niestety, nie wszystkie szkody mogą tu być ubezpieczone. Do takich należą tzw. szkody górnicze, których cechuje wysoka przewidywalność wystąpienia. Będą to na przykład szkody wywołane zmianą stosunków wodnych na terenach górniczych, a przede wszystkim zobowiązania nałożone prawem a dotyczące rehabilitacji terenów poeksploatacyjnych. W takim razie konieczne jest utworzenie w przedsiębiorstwie odpowiednich funduszy celowych, na co pozwala ustawa o rachunkowości (MSR37: Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe).
Reasumując Niezależnie od rodzaju szkody jak i sposobu jej naprawy, zawsze mamy do czynienia z potrzebą posiadania lub zgromadzenia odpowiednich środków na realizację odszkodowania/naprawę szkody niezależnie od tego w jakiej formie naprawa takiej szkody następuje.
Wielkość i koszt zabezpieczenia - próba oszacowania na przykładzie hipotetycznej kopalni
Założenia Podział szkód i zobowiązań na krótko i długoterminowe Do pierwszych należą szkody w uprawach, budynkach, zaopatrzeniu w wodę itp. Do drugich należą zobowiązania rekultywacji terenów poeksploatacyjnych. Dynamiczna analiza zobowiązań finansowych w całym cyklu życia kopalni
Przychody i wydatki kopalni w cyklu życia Korzyść(i) cykl życia kopalni faza eksploatacja złoża t(n) t(0) Strata(i) faza udostępnienie Początek i koniec wydobycia węgla faza rekultywacji
Fazy rozwoju kopalni
Scenariusze rekultywacji podstawowej SCENARIUSZE S_1: nadkład z wkopu pozostaje na stałe. S_2: nadkład z wkopu do wyrobiska po wybraniu całego węgla S_3: nadkład z wkopu do wyrobiska zaraz po zwolnieniu miejsca (na rys.)
Przykład kosztów odszkodowań 1 000 000 000 100 000 000 Szkody w użytkach rolnych Szkody w drzewostanie szkody budowlane Koszty budowy wodociągów grupowych Rekultywacja gruntów Rekultyw. wyrobisk 10 000 000 1 000 000 100 000 10 000 1 000 100 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 Wydatki, zł.
Wynik finansowy kopalni w poszczególnych latach w scenariuszu 3 -z przejściowym składowaniem nadkładu wkopu. Wynik finansowy b-tto w i-roku 250 000 000 200 000 000 150 000 000 100 000 000 50 000 000 0-50 000 000-100 000 000-150 000 000 S_3 0 5 10 15 20 25 30 rok
. Rozkład zobowiązań przykładowej kopalni w scenariuszu 3: niezrealizowane zadania oraz kwota prognozowanych odszkodowań (dwuletnich). Szkody i zobowiązania rekultywacyjne S_3 Zobowiązania = niezrealizowane zadania rekultywacyjne Szkody w roku stanflikw Zrealizowane zadania rekultywacyjne 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 40 000 000 20 000 000 0-20 000 000-40 000 000 rok -60 000 000-80 000 000 zł/rok -100 000 000-120 000 000-140 000 000-160 000 000
Rozkład zobowiązań przykładowej kopalni w scenariuszu 3 niezrealizowane zadania oraz kwota prognozowanych odszkodowań (dwuletnich), a także obliczone koszty ubezpieczenia w formie gwarancji bankowej rocznej kwoty zobowiązań do i-roku. Zobowiązania i zabezpieczenia finansowe w latach 20 000 000 0 0 2 4 6 8-20 000 000 10 12 14 16 18 20 22 24-40 000 000-60 000 000-80 000 000-100 000 000-120 000 000 S_3 Zobowiązania = niezrealizowane zadania rekultywacyjne Szkody odpisnafunduszlikw S_3Koszt ubezpieczenia zobowiązań ekolog. w i-roku minus Flikw(ryzyko=0.03 ) -140 000 000-160 000 000
Koszt ubezpieczenia bankowego zobowiązań szkodowych i rekultywacyjnych w kolejnych latach życia kopalni przyjęto koszt równy 2% kwoty ubezpieczenia ryzyka, scenariusz 3 Koszt gwarancji bankowej od kwoty zobowiązań rekultywacyjnych i szkodowych 6 000 000 5 000 000 4 000 000 złfundusz 3 000 000 likwidacji 2 000 000 1 000 000 0 S_3Koszt ubezpieczenia zobowiązań ekolog. w i- roku minus Flikw(ryzyko=0.03 ) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 lata
Wnioski Szkody w środowisku, powstałe na skutek ruchu zakładu górniczego, skutkują naruszeniem dóbr strony trzeciej. Jest sprawą sporną, czym w istocie jest rekultywacja: naprawą szkody w powierzchni ziemi, czy operacją techniczną na etapie likwidacji kopalni. W każdym razie jest to obowiązek na rzecz środowiska i w tym sensie powinna być traktowana jako naprawa negatywnych skutków ingerencji w to środowisko, a zobowiązania naprawcze jako zobowiązania o charakterze szkodowym. Odszkodowania za szkody w środowisku lub jego naprawy, jeśli nie są zrealizowane stają się zobowiązaniami. Zobowiązania narażone są na ryzyko braku możliwości lub środków ich realizacji. To ryzyko powinno być ubezpieczone. Wymagalność takiego ubezpieczenia w górnictwie nie jest jeszcze w Polsce obligatoryjna, ale staje się to standardem w praktyce zarządzania środowiskiem dzisiejszego świata (Environmental...2008). Istniejące prawo i standardowe instrumenty finansowe pozwalają tworzyć odpowiednie rezerwy finansowe w ramach MSR 37, zabezpieczające m.in. przyszłe potrzeby naprawcze środowiska. Aby te rezerwy były projektowane realistycznie, i w ten sposób niezagrożone fiskalnie, powinny być oparte o dokładne plany/programy rekultywacji terenów poeksploatacyjnych i odpowiednie obliczenia zrealizowanych i przyszłych potrzeb odszkodowawczych i rekultywacyjnych co roku aktualizowane na koniec roku bilansowego. Stan konta takiej rezerwy powinien być jednym z głównych parametrów funkcji ryzyka ubezpieczeniowego.
Dziękuję za uwagę