BEZPIECZNA PRACA Z KOMPUTEREM Opracowanie: Agata Mazur Szkoła Podstawowa nr 1 im. Józefa Wybickiego w Rumi Rumia 2006
WSTĘP Każda praca jaką człowiek jest w stanie wykonywać niesie z sobą różnego typu niebezpieczeństwa i schorzenia. Nie inaczej jest z pracą z komputerami, jeżeli nie przestrzega się odpowiednich zasad. Jak wykazują badania, większość osób zatrudnionych przy komputerach skarży się na określone dolegliwości min. na bóle głowy, kręgosłupa, łzawienie oczu, napięcie mięśni, ogólne rozdrażnienie, a ostatnim czasie mówi się coraz częściej o zjawisku uzależnienia od komputera, czyli tzw. komputeromanii. Osoby dotknięte tą przypadłością nie są w stanie obyć się bez gier komputerowych, programowania czy internetu. Problem dotyka zwłaszcza nasze dzieci, bywa, że potrafią siedzieć przy ekranie komputera nawet przez kilkanaście godzin, nie mając świadomości upływającego czasu, co wraz z rozwojem technologii informatycznej prawdopodobnie pogłębi się, gdyż dzieci i młodzież mają coraz łatwiejszy do niego dostęp. Niniejsza publikacja ma na celu przedstawienie czynników, które mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie użytkownika komputera. Przedstawiono także możliwości takiego użytkowania sprzętu komputerowego, aby ten ujemny wpływ był jak najmniejszy oraz możliwości kształtowania bezpiecznych warunków pracy przy komputerach i zasady właściwego ich wykorzystania. KOMPUTEROWE ZAGROŻENIA Długi okres pracy (wielogodzinny, kilkumiesięczny, kilkuletni) z komputerem wraz z niekorzystnymi czynnikami może powodować dolegliwości zdrowotne. Pojawienie się dolegliwości zdrowotnych zależy przede wszystkim od czynników będących potencjalnymi zagrożeniami, czasu pracy z komputerem, indywidualnych cech użytkownika (w tym jego osobistej podatności). Dolegliwości zdrowotne, które mogą wystąpić przy długotrwałej pracy przy komputerze to m.in.: bóle (głowy, pleców, karku, rąk, nadgarstków, itd.), zapalenia ścięgien, stawów, itd.,
obrzęk, opuchlizna palców, dłoni, stawów, zniekształcenie kości, m. in.: nadgarstek informatyka, mrowienie, drętwienie (ramion, nóg, itd.), osłabienie koordynacji ruchów, zmęczenie (wywołanego głównie brakiem odpowiednich przerw), osłabienie mięśni (wśród programistów obserwuje się np. zaniki mięśni nóg), pieczenie oczu, rozmazywanie się obrazu (jako skutek niewłaściwych monitorów), rozdrażnienie. Ogólnie można powiedzieć, że dolegliwości te spowodowane są głównie przez: niepoprawne ustawienie stanowiska komputerowego i jego wyposażenia (krzesło, stół, monitor, klawiatura, itd.), które wymusza przyjęcie przez użytkownika niekorzystnej sylwetki podczas pracy, nadmierne obciążenie określonej grupy mięśni i układu szkieletowego (kostnego); nieodpowiednia organizacja stanowiska pracy i techniki pracy; przyjęcie niepoprawnej sylwetki podczas pracy - która wymusza na organizmie dodatkowy wysiłek, nadmierne obciążenie określonej grupy mięśni i układu szkieletowego (kostnego); powtarzanie tych samych czynności: np. wprowadzanie informacji do bazy danych, fakturowanie, operacje tego typu charakteryzują się cyklicznym powtarzaniem tych samych czynności; nie korzystanie z mikroprzerw i ćwiczeń relaksacyjnych, które umożliwiają regenerację zmęczonych partii ciała. Pracując przy komputerze należy zdawać sobie sprawę z tego, że jest on podobnie jak wiele innych urządzeń elektrycznych źródłem promieniowania elektromagnetycznego. Monitor emituje dodatkowo promieniowanie ultrafioletowe. Pracujący monitor emituje: pole elektrostatyczne (wywołujące wiatr elektryczny), które nie powinno przekraczać 60 kv/m, pole elektromagnetyczne małych częstotliwości, promieniowanie nadfioletowe powodujące zapalenie spojówek i rumień skóry, śladowe promieniowanie rentgenowskie,
Negatywne skutki może wywoływać także: odbicie oświetlenia zewnętrznego od ekranu monitora, które zmusza do nadmiernego wytężania wzroku, migotanie obrazu, rozmycie kolorów i brak ostrości, które występuje w monitorach o niskiej jakości i powoduje szybkie zmęczenie wzroku. Podsumowując wielogodzinna praca przy komputerze powoduje zmęczenie naszego wzroku, mięśni pleców, rąk i nóg, bóle karku i kręgosłupa. a idący za tym brak ruchu może doprowadzić w konsekwencji do osteoporozy, otyłości, czy chorób układu krążenia ale również może powodować zaburzenia emocjonalne, interpersonalne, depresje. Wielkim zagrożeniem dla osób spędzających wiele godzin przy komputerze jest komputeromania (nałóg komputerowy) to zjawisko uzależnienia się od komputera poprzez gry komputerowe, programowanie i internet. Szczególnie przybiera w ostatnim czasie na sile uzależnienie od internetu. Osoby uzależnione odczuwają głód abstynencji, podobny do głodu palacza, czy alkoholika, który powoduje złe samopoczucie i rozdrażnienie, a ukojenie przynoszą im kolejne godziny przy monitorze. Dr K. Young z Uniwersytetu w Pittsburgu wyróżniła 10 kryteriów diagnostycznych na powstanie których można stwierdzić uzależnienie: 1. czujesz się zupełnie pochłonięty internetem, myślisz o nim przez cały czas, także kiedy z niego nie korzystasz, 2. aby osiągnąć satysfakcję czujesz potrzebę używania internetu przez coraz dłuższy czas, 3. odczuwasz niemożność kontrolowania czasu korzystania z internetu, 4. kiedy usiłujesz ograniczyć korzystanie z internetu lub całkiem z niego zrezygnować odczuwasz niepokój i podenerwowanie, 5. używasz internetu, aby uciec od problemów lub kiedy dokucza ci poczucie bezradności, winy, lęku albo przygnębienia, 6. okłamujesz członków rodziny aby ukryć swoje wzrastające zaangażowanie w internet, 7. wystawiasz na szwank lub ryzykujesz utratę znaczącego związku, pracy, możliwości nauki lub kariery z powodu internetu, 8. powracasz do niego nawet jeśli rachunki za korzystanie z internetu przekraczają twoje możliwości,
9. kiedy nie masz dostępu do sieci, występują u ciebie objawy zespołu abstynenckiego (lęk, narastające przygnębienie, mimowolne pisanie na klawiaturze, obsesyjne myślenie i marzenie o internecie), 10. korzystasz z sieci dłużej niż zamierzałeś. Za uzależnioną uważa się osobę która spełnia co najmniej cztery z dziesięciu w/w kryteriów. Nie tylko osoby dorosłe, ale także i dzieci mogą się stać uzależnione od komputera. Stwierdzić to można gdy dziecko: udaje, że się uczy, gdy tymczasem siedzi godzinami przed ekranem komputera, w czasie gry lub przeglądania stron www wpada w stan przypominający trans, próby ograniczenia czasu spędzanego przy komputerze napotykają na silny opór a nawet agresję, niechętnie spotyka się z kolegami, brak mu przyjaciół, woli komputer niż ruch na świeżym powietrzu, nie potrafi odpoczywać, nie wzrusza się. Stwierdzona komputeromania niesie za sobą wiele zagrożeń dla młodego człowieka. Oto tylko niektóre z nich: zagrożenia fizyczne: wady postawy, skrzywienia kręgosłupa, wady wzroku, uszkodzenia nerwów odpowiedzialnych za ruchy nadgarstka, zagrożenia psychiczne: nerwice, lęki, zmiany w układzie nerwowym tzw. padaczka ekranowa, zatracenia poczucia realizmu wielokrotna śmierć bohaterów i możliwości cudownych uzdrowień, zagrożenia moralne: łatwy i niekontrolowany dostęp do informacji, które mogą wywrzeć negatywny wpływ na postawę i zachowanie: pornografia, wulgarność, brutalność, agresja, zagrożenia społeczne: wyizolowanie ze społeczności grupowej i klasowej, zagrożenia intelektualne: bezkrytyczne zaufanie możliwościom komputera, który wyrabia pewien schemat postępowania doprowadzający do automatycznego wykonywania zadań.
ODPOWIEDNIE WARUNKI DO PRACY Z KOMPUTEREM Nikogo nie trzeba przekonywać o tym, jak ważne jest zachowanie porządku i czystości w pomieszczeniu w którym pracujemy. Ma to niewątpliwie korzystny wpływ na pracę którą wykonujemy. Na to jak będziemy wykonywać pracę z komputerem istotny wpływ będzie miało to jakie warunki panować będą w pomieszczeniach w których komputery się znajdują. Mowa tu o takich czynnikach jak: mikroklimat, oświetlenie i rozmieszczenie stanowisk. Mikroklimat pomieszczenia Istotne znaczenie dla samopoczucia w miejscu pracy ma mikroklimat pomieszczenia czyli temperatura powietrza, jego wilgotność oraz promieniowanie cieplne. Należy wspomnieć tutaj o hałasie jaki wywołują komputery, drukarki lub plotery. Zaleca się aby temperatura w pomieszczeniach wynosiła 21-22 stopni Celsjusza, natomiast wilgotność względna powietrza powinna przekraczać 50%. Taka wilgotność zmniejsza suchość skóry i oczu. Zmniejsza się także oddziaływanie pola elektrostatycznego wytwarzanego przez monitory, co korzystnie wpływa na warunki pracy. Oświetlenie Nie bez znaczenia komfortu pracy przy komputerze jest oświetlenie stanowiska pracy. Pomiędzy jasnością pomieszczenia a jasnością ekranu nie powinny występować duże różnice. W przeciwnym wypadku dojdzie do zmęczenia oczu. Wystarczającym do pracy przy komputerze jest oświetlenie o natężeniu 50 luxów. Rozmieszczenie stanowisk Stanowiska pracy z komputerami powinny być tak rozmieszczone, aby kierunek patrzenia na monitor był równoległy do linii źródeł światła sztucznego i naturalnego. Nie powinno się sytuować stanowisk pracy w ten sposób, aby użytkownik musiał siedzieć przodem do okna, gdyż światło dzienne będzie go oślepiało. Nie powinien także siedzieć tyłem do okna, ponieważ światło będzie padać na ekran monitora utrudniając widzenie. W przypadku, gdy nie ma możliwości ustawienia monitorów równolegle do linii okien w pomieszczeniach należy montować żaluzje, które w razie konieczności można regulować.
ORGANIZACJA STANOWISKA PRACY PRZY KOMPUTERZE Rysunek 1. Prawidłowo zorganizowane stanowisko pracy z komputerem. Stanowisko do pracy przy komputerze powinno być zaprojektowane tak, aby jego elementy były wygodne i nie powodowały zmęczenia użytkownika komputera. Podstawowymi elementami takiego stanowiska są: stół, krzesło, monitor i klawiatura. Stół do pracy z komputerem Do pracy przy komputerze, zwłaszcza tej o charakterze ciągłym, najlepsze są stoły z dwoma blatami oddzielnie regulowanymi o następujących parametrach: minimalna długość blatu pod monitor ok. 80 cm, szerokość blatu pod monitor 60 cm, odległość między blatami a podłogą, gdy monitor jest ustawiony bezpośrednio na stole 70 do 90 cm, odległość między blatem a podłogą, gdy monitor jest ustawiony na komputerze stojącym na stole( typ desk top) 50 do 75 cm,
odległość blatu pod klawiaturę od podłogi 50 do 75 cm, odległość dolnej powierzchni blatu pod klawiaturę od podłogi (przestrzeni na nogi) 50 do 70 cm. Krzesło Krzesło do pracy przy komputerze powinno posiadać możliwość regulacji siedziska pozwalającą na ustawienie jej na wysokości 40 do 50 cm mierząc od podłogi. Ponadto powinno mieć oparcie o minimalnych wymiarach 40 x 40 cm z regulacją jego pochylenia od pionu 5 o do przodu i 15 o do tyłu. Także powinna być możliwość regulacji położenia oparcia względem siedziska, umożliwiająca przybliżanie lub oddalanie oparcia. Podstawa krzesła powinna być wyposażona w co najmniej 5 kółek. Krzesło powinno mieć także możliwość obrotu wokół osi pionowej o 360 o. W przypadku, gdy stopy siedzącego nie opierają się całą powierzchnią o podłogę, wówczas jest konieczne stosowanie podnóżka o regulowanej wysokości. Monitor Współczesne monitory powinny spełniać normy zapewniające ich użytkownikom bezpieczną pracę. Monitory, które spełniają normę TCO 99 mają zredukowane pole elektryczne i magnetyczne, łatwość regulacji parametrów obrazu, zapewniając jednocześnie wysoką jakość obrazu. Produkty z etykietą TCO 99 mogą być ponownie przetwarzane. Monitory należy ustawiać na stole tak, aby odległość oczu od ekranu wynosiła 40 do 75 cm (nie mniej niż długość przekątnej monitora), a kąt między linią wzroku a poziomem mieścił się w granicach 20 do 50 o ( mierząc linią poziomą prowadzoną na wysokości oczu, a linią biegnącą od oczu do środka monitora). Górna krawędź monitora powinna znajdować się poniżej oczu użytkownika. Każdy monitor powinien mieć możliwość pochylenia ekranu o 20 o do tyłu i 5 o do przodu oraz umożliwiać obrót wokół własnej osi o 120 o do 60 o w lewo lub w prawo. Dodatkowym zabezpieczeniem monitora mogą być filtry ochronne, które ograniczają pole elektrostatyczne i poprawiają warunki pracy wzrokowej. Ich zadaniem jest także tłumienie światła przechodzącego w kierunku monitora. Eliminują także odbicie światła i znacznie poprawiają kontrast obrazu. Klawiatura Obudowa klawiatury, wchodząca do zestawu komputerowego musi być zabezpieczona przed ślizganiem się po stole. Powinna także posiadać regulację kąta pochylenia w zakresie
0-15 o. Wysokość górnej krawędzi klawiatury nie powinna być wyższa niż 3 cm, mierząc od powierzchni blatu stołu. PRZECIWDZIAŁANIE DOLEGLIWOŚCIOM PRZY PRACY Z KOMPUTEREM Długotrwała praca z komputerem, w szczególności z kiepskim monitorem i przy złym oświetleniu wywołuje zmęczenie oczu. Objawia się ono zwykle pieczeniem, łzawieniem lub pogorszeniem ostrości widzenia. Możliwe jest także podwójne widzenie oraz wysychanie i zmętnienie rogówki. Aby przeciwdziałać zmęczeniu oczu należy w regularnych odstępach czasu robić przerwę. Nie należy wpatrywać się w ekran bez potrzeby. Umiejętność pisania na klawiaturze użytkownik powinien opanować bez patrzenia na monitor. W wolnych chwilach należy przenosić wzrok na przedmioty znajdujące się w oddali, a okolice oczodołów lekko masować dłońmi. Wielogodzinne siedzenie przy komputerze w nieruchomej i wymuszonej pozycji może powodować dokuczliwe bóle pleców, szyi, rąk oraz nóg. Nieprawidłowa pozycja przy korzystaniu z komputera może być także przyczyną zwyrodnień i zapaleń układu kostnomięśniowego. Dokuczliwe mogą być bóle nóg, spowodowane nieruchomą pozycją przy pracy. Aby zapobiec w/w dolegliwościom wskazane by było regularne robienie sobie przerw w pracy, podczas których będą wykonywane ćwiczenia fizyczne- skręty i skłony tułowia, szyi, masowanie karku i czoła. Wytężonej pracy z komputerem towarzyszyć mogą bóle głowy, co powoduje osłabienie koncentracji i wzrost drażliwości. Stan całkowitego pochłonięcia przez pracę przy komputerze powoduje znaczne obciążenie organizmu, także stres i co za tym idzie zaburzenia żołądkowo-jelitowe oraz zakłócenie rytmu serca. Ćwiczenia fizyczne połączone z rozluźnieniem psychicznym mogą zapobiegać dolegliwościom spowodowanym pracą z komputerem. ZAPOBIEGANIE I LECZENIE UZALEŻNIENIA KOMPUTEROWEGO DOROSŁYCH Najlepszą metodą zapobiegania uzależnienia komputerowego jest zorganizowanie sobie czasu pracy z komputerem do niezbędnego minimum.
Jeżeli jednak osoba uzna że potrzebuje porady związanej z uzależnieniem komputerowym, może zgłosić się do Centrum Leczenia Odwykowego w Warszawie. Terapia wydawać się może dość prosta, gdyż pacjentom nie podaje się żadnych leków i na ogół stosuje się psychoterapię grupową. Warunkiem jest jednak wyrażenie zgody na odstawienie komputera i poddanie się terapii odwykowej. Podczas terapii osób uzależnionych następuje stopniowe odbudowywanie zachwianych relacji między osobą uzależnioną a otoczeniem. Sama terapia, jak wcześniej wspomniano, choć jest pozornie dość prosta, może trwać nawet do 3 lat. W czasie leczenia na pewien czas (ok. 3 miesięcy) trzeba zrezygnować z używania komputera. Po całkowitym wyleczeniu, w kontrolowany sposób można korzystać z sieci. ZAPOBIEGANIE KOMPUTEROWYM DZIECI UZALEŻNIENIOM Normą bezpiecznego posługiwania się komputerem przez dzieci w wieku do 12 lat jest używanie go najdłużej godzinę dziennie, a w wieku 12-16 lat najdłużej 2 godziny dziennie. Wskazane jest także robienie częstych przerw odrywanie dzieci co pół godziny od komputera. Aby uchronić dziecko przed nałogiem komputerowym należy stosować kilka zasad: najpierw obowiązki, potem komputer, częściej zapraszać do domu koleżanki i kolegów dziecka, gdyż w towarzystwie trudniej wpaść w nałóg, nakłaniać dziecko do aktywnego poznania otaczającego świata przez udział w zabawach, grach na świeżym powietrzu, nie pozostawiać dziecka samego sobie ponieważ, ponieważ samotność i brak odczuwalnej miłości to przyczyny wielu nałogów w tym także komputerowego. Aby mieć pełną kontrolę nad treściami z których dziecko korzysta lub może się zetknąć, komputer należy ustawić we wspólnym pokoju, zapoznać się z programami używanymi przez dziecko, sprawdzić czy bez wiedzy dziecko nie utworzyło własnej strony www. Nie wolno zgodzić się na osobiste spotkanie dziecka z nieznanym użytkownikiem internetu. W domu powinno założyć się filtr treści dopuszczalnych. Nie wolno bezkrytycznie pozwalać na korzystanie z usługi czat gdyż rozmówca może nie zawsze jest tym za kogo się podaje.
Podstawową zasada jaką powinno się wyznawać w każdym przypadku to inteligentne i umiarkowane korzystanie z komputera i zasobów internetu. WNIOSKI Jakkolwiek praca z komputerem nie wymaga specjalnego wysiłku fizycznego, jednak monotonia jaka występuje, może powodować dysfunkcje ludzkiego ciała. Także zbytnie zaangażowanie się do korzystania z niektórych możliwości tego urządzenia czyli niektórych programów komputerowych, gier czy tez internetu mogą powodować groźne dla użytkownika skutki. Szczególnymi użytkownikami komputerów są dzieci u których nieracjonalne korzystanie z nich może spowodować niekiedy zaburzenia percepcyjne. Zarówno dorośli jak i dzieci mogą wskutek długiego korzystania z komputera ulec uzależnieniu komputerowemu. Wszystkim tym patologiom można w pewien sposób zapobiegać, ograniczać je lub walczyć z nimi. W przypadku gdy użytkownik jest bardzo uzależniony od komputera może nawet poddać się nawet terapii odwykowej. Najważniejszą zasadą powinno być takie wykorzystanie maszyny jaką jest komputer, aby ułatwiała życie człowiekowi, dawała przyjemność, radość i nie była źródłem problemów oraz zagrożeń.
BIBLIOGRAFIA 1. Braun-Gałkowska M., Ulik I.: Zabawa w zabijanie. Oddziaływanie przemocy prezentowanej w mediach na psychikę dzieci ; Krupski i S-ka, 2003, 2. http://www.oeiizk.edu.pl/wychowawca/cwiklinska/zagr.ppt, 3. http://www.astercity.net/~asfodel/dyplom/dyplom.htm, 4. Kamieńska-Żyła M.: Ergonomia stanowiska komputerowego, Kraków 2000, 5. Ks. Staniek E.: Media-skarb i niebezpieczeństwa, Źródło nr 50/2003, 6. Morbitzer J.: O pożytkach i zagrożeniach związanych z technikami komputerowymi w społeczeństwie informacyjnym, Biuletyn Informacyjny Pracowników AGH, nr 86, styczeń 2001, 7. Rostkowska M.: Komputer zagrożeniem dla młodzieży!, Komputer w szkole, nr 4/1997, 8. Stępień A.: Przyjaciel czy wróg?, Głos Nauczycielski, nr 15/2002, 9. Ulfik-Jaworska I.: Czy gry komputerowe mogą być niebezpieczne?, Wychowawca, nr 1/2002.