INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegatura w Chełmie. Komunikat

INSPEKCJA OCHRONY ŚRODOWISKA Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Lublinie Delegatura w Chełmie Komunikat o stanie czystości i podatności na degradację jezior badanych w 2005 roku Białe Włodawskie Bialskie Czarne Sosnowickie Długie Firlej Glinki Moszne Uścimowskie Zagłębocze Chełm 2006

Spis treści 1. Jezioro Białe Włodawskie...3 2. Jezioro Bialskie...16 3. Jezioro Czarne Sosnowickie...29 4. Jezioro Długie...44 5. Jezioro Firlej...57 6. Jezioro Glinki...69 7. Jezioro Moszne...86 8. Jezioro Uścimowskie...97 9. Jezioro Zagłebocze...108 10. Spis literatury...122

Jezioro Białe Włodawskie Jezioro Białe Włodawskie 1. Położenie jeziora i jego zlewni Jezioro Białe Włodawskie położone jest we wschodniej części Pojezierza Łęczyńsko- Włodawskiego, w środkowej części gminy Włodawa, 7 km na południe od miasta Włodawa, we wsi Okuninka. Od południowej i zachodniej strony teren jest lekko falisty. Charakterystyczne są piaszczyste pagórki stanowiące fragmenty wydm śródlądowych. Jezioro położone jest w dorzeczu: Tarasienka - Włodawka - Bug Narew-Wisła. Współrzędne geograficzne jeziora: szerokość : 51 o 30 długość : 23 o 32 Wysokość nad poziomem morza : 159,1 m 2. Charakterystyka hydromorfologiczna jeziora i dane morfometryczne Misa jeziorna jeziora Białego utworzona jest na podłożu kredowym. Akwen stanowi głębokie, wydłużone równoleżnikowo koryto o stromych zboczach. Od podstawy stromego stoku podwodnego występuje płaskie, twarde dno. Dzięki największej na Pojezierzu głębokości średniej (H śr = 14,1 m) jezioro Białe jest najbardziej pojemnym zbiornikiem tego obszaru (V = 14988 tys.m 3 ). Posiada stosunkowo słabo rozwiniętą linię brzegową i zwarty, nieznacznie wydłużony kształt. Okresowy dopływ do jeziora Białego przy niższych poziomach wód gruntowych wysycha. Dlatego pobór prób na dopływie jest najczęściej niemożliwy. Również w 2005r., z uwagi na brak przepływu wody w korycie nie założono tu stanowiska pomiarowego. Praktycznie jezioro Białe Włodawskie jest zbiornikiem bezdopływowym i bezodpływowym. Według danych IMiGW powierzchnia zlewni bezpośredniej jeziora Białego Włodawskiego wynosi 3,0 km 2, natomiast powierzchnia zlewni całkowitej (w skład której wchodzi prócz zlewni bezpośredniej jeziora Białego również zlewnia bezpośrednia sąsiedniego jeziora Czarnego) wynosi: 4,9 km 2. 3. Charakterystyka roślinności wodnej oraz użytkowania jeziora i ziemi w zlewni bezpośredniej Twarde piaszczyste dno oraz wąska strefa brzegowa sprawiają, że rozwój roślinności wodnej w jeziorze Białym jest bardzo znikomy. Fragmenty szuwaru złożonego 3

Jezioro Białe Włodawskie głównie z pałki wąskolistnej, trzciny pospolitej i oczeretu jeziornego, wykształciły się jedynie w północno-zachodniej i zachodniej części jeziora. W innych miejscach występują wyłącznie niewielkie skupiska oczeretu jeziornego. Miejscami na brzegu i w górnej części litoralu luźny kobierzec tworzy ponikło błotne. Głębiej łąkę podwodną w wielu punktach budują ramienice. W strefie przyjeziornej przeważają czyste plaże. Jedynie na północno - zachodnim brzegu występuje łąka. Obszar ten (obecnie położony poza terenem zlewni) oddzielono od jeziora groblą i poddano zabiegom hydrotechnicznym (melioracje). Wokół zbiornika, w odległości 100-150 m od jego brzegów (w rejonie łąk do ok. 800m) biegnie lokalna droga asfaltowa, domknięta od strony zachodniej odcinkiem trasy Chełm - Włodawa, która wytycza również zachodnią granicę zlewni bezpośredniej jeziora Białego. Od strony południowej, do otaczającej jezioro drogi asfaltowej przylega fragment kompleksu leśnego - Lasy Sobiborskie, na terenie którego w 1983r. utworzono Sobiborski Park Krajobrazowy stanowiący część Poleskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Północny odcinek szosy przecina niewielką wieś Okuninka, a jej wschodnia odnoga - wieś Tarasiuki. Obie miejscowości, choć zlokalizowane w bezpośredniej bliskości jeziora, leżą poza granicami zlewni i nie stanowią większego zagrożenia dla jeziora. Teren między jeziorem, a okalającą je drogą, po stronie północno - zachodniej, został w całości zagospodarowany na potrzeby turystyki i rekreacji. Mieści się tu ponad 60 ośrodków wypoczynkowych (liczba 67 może być już nieaktualna, ze względu na brak aktualnej ewidencji w Urzędzie Gminy Włodawa) oraz 6 ogólnodostępnych pól namiotowych. Na przedłużeniu wsi Okuninka oraz we wsi Tarasiuki, po zewnętrznej stronie drogi, położone są prywatne działki letniskowe. W ich pobliżu, przy północnym brzegu jeziora rozwinęło się centrum handlowo-usługowe z licznymi punktami gastronomicznymi, kioskami spożywczymi, sklepami itp. Dobrze zorganizowana infrastruktura turystyczno-wypoczynkowa z dużą liczbą atrakcyjnych kąpielisk przyciąga w sezonie całe rzesze turystów. Jezioro nie jest odbiornikiem ścieków z punktowych źródeł zanieczyszczeń. Wszystkie ośrodki wczasowe odprowadzają ścieki do kanalizacji. Również większość prywatnych domków letniskowych jest podłączona do kanalizacji, jedynie około 10% domków wyposażona jest szamba bezodpływowe. Przed zrzutem do odbiornika (rzeki Bug) ścieki te poddawane są procesom oczyszczania na oczyszczalni biologiczno-chemicznej zlokalizowanej poza zlewnią jeziora, na terenie miejskiej oczyszczalni ścieków (MPGK) we Włodawie. Nieczystości stałe z terenów rekreacyjno-wypoczynkowych nad jeziorem Białym gromadzone są w pojemnikach metalowych, a następnie wywożone na składowisko odpadów. 4

Jezioro Białe Włodawskie Jezioro należy do akwenów trudnych w eksploatacji rybackiej ze względu na duże głębokości, występujące deficyty tlenowe w niższych partiach toni wodnej, gwałtowne spadki dna i wąską strefę litoralu. Rybackim użytkownikiem jest PZW Chełm. Jezioro reprezentuje typ rybacki sielawowy o stosunkowo niskiej produkcji biologicznej. Występują tu takie gatunki ryb jak: sielawa, ukleja, płoć, wzdręga, leszcz, karp, okoń, węgorz, szczupak, miętus, lin, karaś srebrzysty i złoty, sum i inne. Jezioro objęte jest corocznym zarybianiem. 4. Warunki meteorologiczne podczas prowadzenia badań Wiosną badania prowadzone były przy bezwietrznej pogodzie i pełnym zachmurzeniu (9/10). W okresie letnim badania wykonywane były przy częściowym zachmurzeniu (5/10).Temperatura powietrza podczas badań wiosennych dochodziła do 10 o C, natomiast latem wynosiła 28 o C. 5. Charakterystyka stanu czystości wód jeziora Również w roku 2005 ogromna presja turystyczno rekreacyjna nie wpłynęła na stan jakości wody w jeziorze. Nadal charakteryzowała się dużą stabilnością ogółu cech fizykochemicznych, pozwalających (od roku 2000) na utrzymanie I klasy czystości. Dzięki temu, że jest jednym z najgłębszych i najbardziej pojemnych zbiorników na całym Pojezierzu Łęczyńsko - Włodawskim oraz korzystnemu układowi parametrów zlewniowych (niewielki wskaźnik wymiany wody w ciągu roku, względnie nieduża powierzchnia zlewni całkowitej, przewaga lasów w zlewni bezpośredniej) jezioro charakteryzuje się wyjątkowo wysoką odpornością na degradację I kategoria. Ze względu na to, iż jest to głęboki zbiornik wodny podlegający stratyfikacji termicznej, latem wykształciły się wszystkie warstwy limnetyczne. Dobrze natleniony epilimnion sięgał do głębokości 7m, w warstwie skoku termicznego następował stopniowy spadek zawartości tlenu, pogłębiający się w hypolimnionie. Nie stwierdzono obecności siarkowodoru. Stężenia ChZT Cr i BZT 5 nie przekraczające normatywów I klasy czystości wskazywały na niewielką zasobność wód jeziora w związki organiczne. Koncentracje związków biogennych azotu i fosforu nie przekroczyły wartości określonych dla II klasy czystości. Wartości chlorofilu a i suchej masy sestonu wskaźników pełniących rolę indykatorów intensywności procesów produkcji pierwotnej świadczyły o niewielkiej koncentracji biomasy fitoplanktonu. Jezioro charakteryzowało się też niskim poziomem zawartości soli mineralnych oraz dobrym stanem sanitarnym. 5

Jezioro Białe Włodawskie Zbiorowisko fitoplanktonu jeziora składa się głównie z dużej liczby okrzemek. Latem wzrasta liczba sinicy (Aphanizomenon) i zielenic. W zooplanktonie najliczniejszą grupą wiosną i latem są widłonogi i wrotki. 6

Jezioro Białe Włodawskie Warunki termiczno tlenowe jeziora Hypolimnion: występuje Metalimnion: od 4,0 m do 11,0 m 18.04.2005r. 29.08.2005r. Głębokość (m) Temperatura Tlen Temperatura ( o C) (mg/l) ( o C) 0,0 12,5 14,0 21,5 11,8 1,0 12,5 14,0 21,5 11,8 2,0 11,7 15,0 21,0 11,5 3,0 8,0 15,0 20,2 11,3 4,0 8,0 15,0 20,0 11,2 5,0 6,6 14,9 19,0 11,1 6,0 6,3 14,2 18,0 11,3 7,0 6,1 14,0 12,0 12,2 8,0 5,8 14,0 10,0 13,5 9,0 5,6 13,8 8,5 14,1 10,0 5,3 11,2 6,5 14,1 11,0 5,1 11,0 6,1 13,1 12,0 5,0 10,7 5,7 12,9 13,0 4,9 10,7 5,7 12,7 14,0 4,8 10,8 5,7 12,3 15,0 4,8 10,8 5,5 12,3 16,0 4,7 11,0 5,1 11,5 17,0 4,7 11,0 5,0 10,4 18,0 4,7 11,0 5,0 9,5 19,0 4,6 11,0 4,9 8,4 20,0 4,6 11,0 4,9 8,1 21,0 4,6 10,9 4,9 7,5 22,0 4,6 11,0 4,9 7,1 23,0 4,5 11,0 4,9 4,2 24,0 4,5 11,0 4,9 3,5 25,0 4,5 11,0 4,9 2,7 26,0 4,5 10,8 4,9 2,0 27,0 4,5 10,7 4,8 2,0 28,0 4,3 10,4 4,8 1,5 29,0 4,3 10,4 4,8 1,0 30,0 4,3 10,4 4,8 1,0 31,0 4,3 10,4 4,8 0,8 32,0 4,3 10,0 4,8 0,5 Tlen (mg/l) 7

Jezioro Białe Włodawskie Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń L.p. Wskaźnik Miejsce poboru próby Wartość Jedn. miary W i o s n a (data badania 18.04.05r.) 1 Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,010 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,016 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,04 mg N/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 0,57 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 195 µs/cm 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 7,9 mg /m 3 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 5,4 mg /l 8 Widzialność krążka Secchiego 2,2 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 7 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 4 L a t o (data badania 29.08.05r.) 1 ChZT m. Cr 1 m pod powierzchnią 15,3 mg O 2/ /l 2 BZT 5 1 m pod powierzchnią 1,6 mg O 2 /l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,09 mg P/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 0,92 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 6,3 mg/m 3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 2,6 mg/l 7 Widzialność krążka Secchiego 5,0 m 8 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 4 9 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 11 10 BZT 5 1 m nad dnem 3,5 mg O 2 /l 11 Fosforany 1 m nad dnem 0,039 mg P/l 12 Fosfor całkowity 1 m nad dnem 0,111 mg P/l 13 Azot amonowy 1 m nad dnem 0,05 mg N/l 8

Jezioro Białe Włodawskie Dodatkowe wskaźniki zanieczyszczeń L.p. Wskaźnik Miejsce poboru próby Wartość Jedn. miary W i o s n a (data badania 18.04.05r.) 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,3 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 23 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 1,6 mval/l 4 Wapń 1 m pod powierzchnią 32 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 1,9 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 4,8 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 1,5 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 5,1 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 4,2 mg/ SO 4 L a t o (data badania 29.08.05r.) 1 ph 1 m pod powierzchnią 7,8 2 ph 1 m nad dnem 7,8 3 Barwa 1 m pod powierzchnią 10 mg Pt/l 4 Barwa 1 m nad dnem 10 mg Pt/l 5 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 1,5 mval/l 6 Zasadowość 1 m nad dnem 1,6 mval/l 7 Wapń 1 m pod powierzchnią 25 mg Ca/l 8 Wapń 1 m nad dnem 36 mg Ca/l 9 Magnez 1 m pod powierzchnią 1,7 mg Mg/l 10 Magnez 1 m nad dnem 1,7 mg Mg/l 11 Sód 1 m pod powierzchnią 4,9 mg Na/l 12 Sód 1 m nad dnem 4,2 mg Na/l 13 Potas 1 m pod powierzchnią 2,6 mg K/l 14 Potas 1 m nad dnem 1,3 mg K/l 15 Chlorki 1 m pod powierzchnią 5,2 mg Cl/l 16 Chlorki 1 m nad dnem 5,0 mg Cl/l 17 Siarczany 1 m pod powierzchnią 4,9 mg SO 4 /l 18 Siarczany 1 m nad dnem 4,5 mg SO 4 /l 9

Jezioro Białe Włodawskie Ocena podatności na degradację 2005 rok Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja Głębokość średnia (m) 14,1 1 V jeziora/l jeziora (tys m 3 /m) 3,52 2 Stratyfikacja wód (%) 49,0 1 P dna czynnego/v epilimnionu (m 2 / m 3 ) 0,08 1 Wymiana wody w roku (%) 4 1 Współczynnik Schindlera P zlewni (z P jeziora) / 0,3 1 V jeziora (m 2 / m 3 ) Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej przewaga lasów 1 Wynik punktacji i sumaryczna ocena podatności jeziora 1,14=I kategoria Wskaźnik Ocena stanu czystości wód na podstawie badań wiosennych i letnich 2005rok Okres i miejsce poboru próbek wody Wartość wskaźnika na stanowisku Punktacja Średnie nasycenie hypolimnionu lato 48,2 1 tlenem ChZT m. Cr mgo 2 /dm 3 lato warstwa powierzchniowa 15,3 1 BZT 5 mgo 2 /dm 3 lato warstwa powierzchniowa 1,6 1 BZT 5 mgo 2 /dm 3 lato warstwa naddenna 3,5 2 Fosforany mgp/dm 3 wiosna w. powierzchniowa 0,010 1 Fosforany mgp/dm 3 lato warstwa naddenna 0,039 2 Fosfor całkowity mgp/dm 3 lato warstwa naddenna 0,111 2 Fosfor całkowity mgp/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 0,053 2 Azot mineralny mgn/dm 3 wiosna w. powierzchniowa 0,04 1 Azot amonowy mgn/dm 3 lato warstwa naddenna 0,05 1 Azot całkowity mgn/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 0,75 1 Przewodność elektrolityczna wiosna w. powierzchniowa 195 1 właściwa µs/cm Chlorofil mg/m 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 7,1 1 Sucha masa sestonu mg/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa 4,0 1 powierzchniowa Widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (w. średnia) 3,6 2 Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 1,33 = I klasa Weryfikacja klasy czystości ze wzgl.na miano Coli typu kałowego 4 1 10

Jezioro Białe Włodawskie Jezioro: Białe Włodawskie Województwo: Lubelskie Powiat: włodawski Gmina: Włodawa Typ gminy: gmina wiejska Dane ogólne Lokalizacja: Makroregion : Polesie Podlaskie Mezoregion : Równina Łęczyńsko Włodawska Wysokość n.p.m. : 159,1 m Szerokość geog. : 51 0 30 Długość geogr. : 23 0 32 Dorzecze : : Tarasienka Włodawka Bug Narew Wisła Bałtyk Formy ochrony : Jezioro położone jest w Poleskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, w otulinie Sobiborskiego Parku Krajobrazowego. Dane morfometryczne : Rok pomiarów : 1951 Dane morfometryczne : UMCS w Lublinie Nr jez. (IRŚ) : Powierzchnia zwierciadła : 106,4 ha Powierzchnia wysp : 0 ha Głębokość maksymalna : 33,6 m Głębokość średnia : 14,1 m Objętość : 14988,0 tys. m 3 Długość maksymalna : 1616 m Szerokość maksymalna : 806 m Długość efektywna : 1616 m Szerokość efektywna : 806 m Linia brzegowa ogółem : 4262 m Linia brzegowa wysp : 0 m Dane o zlewni : Powierzchnia zlewni całkowitej : 4,9 km 2 Źródło danych : OBiKŚ/WIOŚ Wymiana wody około : 4% Źródło danych : OBiKŚ/WIOŚ Cieki związane z jeziorem są Uwagi : Jezioro obecnie bezodpływowe, dawny odpływ do Tarasienki zarośnięty. 11

Jezioro Białe Włodawskie Wykaz izobat jeziora Jezioro Białe Włodawskie Rok pomiaru : 1951 Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Izobata (m) 0,0 1,0 2,5 5,0 7,5 10,0 12,5 15,0 20,0 25,0 30,0 32,0 Powierzchnia określona izobatą (ha) 106,4 92,8 78,9 70,5 63,5 57,1 50,3 43,2 31,9 18,9 7,3 3,6 Objętość warstwy między izobatami (tys.m3) 1057,4 1364,2 1933,0 1727,2 1555,7 1398,9 1232,3 2072,7 1563,1 926,1 143,1 14,1 12

Jezioro Białe Włodawskie Jezioro Białe WłODAwSKIE WYKAZ ORGANIZMÓW PLANKTONOWYCH Liczebność Wiosna lato Nazwa organizmu Warstwa powierzchniowa Warstwa naddenna Warstwa powierzchniowa Warstwa naddenna Fitoplankton w 1 cm 3 Diatomae Fragilaria construens 3000 Diatoma vulgare 3030 Synedra acus 1125 2142 9696 Fragilaria crotonensis 12726 1944 Stephanodiscus hantzschii 2856 Asterionella formosa 44250 48195 14544 11664 Asterionella gracillima 37125 37128 3030 1940 Diatoma elongatum 1500 Fragilaria capucina 1125 4848 Tabellaria fenestrata 1125 1428 1818 Navicula sp. 3030 Synedra ulna 1875 7272 Nitzschia acicularis 3636 2592 Chlorophyta Ulotrix sp. 45375 2142 1620 Closterium strigosum 1125 1071 1296 Pediastrum duplex 8484 Cosmarium formulosum 3636 972 Staurastrum commutatum 6666 Coelastrum microporum 1125 1071 Euastrum commutatum 1296 Scenedesmus opoliensis 2250 4242 3564 Scenedesmus acutus 5454 1944 Pediastrum tetras 2424 Pediastrum boryanum 4848 Chlorella vulgaris 3030 Cyanophyceae Oscilatoria limosa 2250 Oscillatoria rubescens 6750 24276 Oscillatoria sp. 3636 Merismopedia sp. 9696 Gomphosphaeria sp., 8484 4212 Microcystis sp. 1125 2499 3636 7128 Anabaena spiroides 3030 Aphanizomenon flos - aquae 9750 2856 13332 5832 Oscillatoria agardhii 5625 8925 Chrysophyceae Dinobryon divergens 9750 8568 6666 1818 Cryptophyceae Ceratium hirundinellia 10302 10044 Volvocineae Volvox aureus 6060 Bacteria Bacterie nitkowate sp. 1944 13

Jezioro Białe Włodawskie Rhizopoda Zooplankton w 1ml Arcella vulgaris 5 7 Actinosphaerium eichhornii 3 Rotatoria Keratella cochlearis 7 2 5 Kellicottia longispina 10 3 Brachionus angularis 5 Polyarthra remata 3 1 3 3 Asplancha brightwelli 2 Keratella quadrata 11 4 Rotaria rotatoria 2 Copepoda Cyclops strenuus 8 3 10 5 Naupilius sp, 6 2 12 3 Ciliata Coleps hirtus 6 2 4 2 Cladocera Daphnia sp, 1 Diaphosoma sp. 3 14

g³êbokoœæ [m] Profil termiczno - tlenowy jeziora Bia³e W³odawskie Data badania 29.08.2005 tlen rozpuszczony [mgo 2/l] 0 temperatura [ C] 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 0 1 2 Epilimnion 3 4 5 6 7 8 9 Metalimnion 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 Hypolimnion 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32

Jezioro Bialskie Jezioro Bialskie 1. Położenie jeziora i jego zlewni Jezioro Bialskie leży na pograniczu pasa Wyżyn Środkowo Polskich i Krainy Wielkich Dolin, pomiędzy Wieprzem, a środkowym Bugiem, w górnej części zlewni rzeki Konotopy, lewobrzeżnego dopływu Piwonii. Niegdyś z jeziora wypływał jeden z początkowych odcinków rzeki, ale budowa Kanału Wieprz Krzna oraz licznie przeprowadzone melioracje bardzo zmieniły układ sieci wód powierzchniowych. Przerwane zostały połączenia jeziora z Konotopą, ale zlewnia stała się w pewnym sensie przepływową. Przecięto ją głębokim rowem doprowadzalnikiem, który prowadzi wodę z Kanału Wieprz Krzna do stawów hodowlanych położonych poniżej jeziora. Jezioro położone jest w dorzeczu: Piwonia Płn Tyśmienica Wieprz Wisła Współrzędne geograficzne jeziora: Szerokość geogr. : 51 0 32 Długość geogr. : 23 0 01 Wysokość nad poziomem morza 159,6 m 2. Charakterystyka ogólna jeziora i jego otoczenia Linia brzegowa jeziora jest bardzo słabo rozwinięta. Jej rozwinięcie wyrażone stosunkiem długości linii do obwodu koła, którego powierzchnia równa jest powierzchni jeziora, wynosi 1,02 m. Brzeg i dno w litoralu są piaszczyste, jedynie przy zachodnim brzegu dno jest zamulone. Poza wąską ławą przybrzeżną dno raptownie opada nadając misie jeziora regularnie lejkowatą postać. Jezioro Bialskie należy do zbiorników intensywnie wykorzystywanych rekreacyjnie. Od stron: północnej i południowej zlokalizowane są ośrodki wypoczynkowe. Ośrodki połączone są lokalnymi wodociągami, rozprowadzającymi wodę ze studni głębinowych. Znajdujące się tu 5 ośrodków nie posiada kanalizacji deszczowej. Ścieki gromadzone są w szambach. Nad jeziorem, w odległości ok. 1 km. leży nie skanalizowana wieś Białka. Ścieki z domowych gospodarstw gromadzone są w osadnikach bezodpływowych, skąd wywożone są na gminną oczyszczalnię ścieków. W pobliżu jeziora nie ma zakładów przemysłowych, ani ferm hodowlanych. Od wschodniej i południowo wschodniej strony jezioro sąsiaduje poprzez wąską, piaszczystą plażę z lasem sosnowym. Część zachodnia i północno - zachodnia jeziora łączy się bezpośrednio z torfowiskiem przejściowym. Roślinność wynurzoną stanowi głównie trzcina, która 16

Jezioro Bialskie ciągnie się wzdłuż torfowiska przy zachodnim brzegu. Od strony zachodniej wzdłuż jeziora przebiega obwałowanie, które odcina nisko wzniesioną terasę. Cała powierzchnia jeziora Bialskiego stanowi własność Skarbu Państwa. Połów ryb nad jeziorem prowadzony jest raczej w sposób amatorski z brzegów zbiornika, natomiast masowy połów ryb nie jest prowadzony. 3. Ocena podatności na degradację Jezioro Bialskie charakteryzuje się umiarkowaną podatnością na zewnętrzne wpływy degradacyjne - w ocenie sumarycznej uzyskało II kategorię podatności. W podgrupie parametrów morfometrycznych, w standardzie wynikowej - II kategorii, zmieściły się wartości punktowe: głębokości średniej i P dna czynnego/v epilimnionu. Pozostałe wskaźniki morfometryczne odpowiadały niższej kategorii III. Na dość dobrym poziomie utrzymywała się natomiast wielkość wymiany wody w roku. 4. Warunki meteorologiczne podczas prowadzenia badań Zarówno w czasie badań wiosennych jak i letnich panowało całkowite zachmurzenie (10/10), występowały drobne, przelotne opady deszczu i wiał lekki wiatr od strony SW (wiosną) i latem z kierunku SE. Temperatura powietrza w okresie wiosennym kształtowała się na poziomie 12 o C, a w okresie letnim wynosiła ok. 22 o C. 5. Charakterystyka stanu czystości wód jeziora W ogólnej ocenie stanu czystości jezioro osiągnęło poziom klasy II. W granicach norm wynikowej oceny jakości wody jeziora zmieściły się wartości większości badanych parametrów. Należały do nich przede wszystkim: substancje organiczne oraz indykatory poziomu zawartości związków biogennych (wszystkie parametry z tych grup wskaźnikowych uzyskały wartości z zakresu I i II klasy czystości). Zasobność wód jeziora w rozpuszczone związki mineralne odzwierciedla wysoka wartość przewodnictwa elektrolitycznego właściwego (III klasa). Stan sanitarny poprawny, odpowiadał I klasie. Wskaźniki produkcji pierwotnej: zawartość chlorofilu i suchej masy sestonu niewielkie, odpowiadały I klasie czystości i nie ograniczały przezroczystości wód jeziora Środowisko hydrobiologiczne jeziora typowe dla wód czystych lub nieznacznie zanieczyszczonych. Wiosną wystąpiło niewiele gatunków okrzemek i zielenic. Latem 17

Jezioro Bialskie natomiast wzrosła ilość gatunków i liczebność okrzemek, zielenic i sinic. W zooplanktonie wiosną i latem wystąpiły wrotki, oczliki i orzęski. Warunki termiczno tlenowe jeziora Hypolimnion: występuje Metalimnion: od 4,0 m do 14,0 m 23.04.05. 23.04.05. Głębokość (m) Temperatura Tlen Temperatura ( o C) (mg/l) ( o C) 0,0 11,6 9,1 21,0 10,0 1,0 11,6 9,1 21,0 10,0 2,0 11,4 9,2 21,0 9,8 3,0 11,1 11,4 21,0 7,6 4,0 10,9 10,8 20,5 7,0 5,0 10,7 10,8 17,4 7,0 6,0 6,8 9,3 15,8 5,5 7,0 5,7 9,0 15,0 5,5 8,0 4,6 8,3 14,0 5,0 9,0 4,0 7,7 13,5 4,1 10,0 3,8 6,3 13,0 3,4 11,0 3,7 3,9 12,6 2,0 12,0 3,7 2,7 11,8 1,5 13,0 3,7 2,0 10,2 0,8 14,0 3,7 1,9 9,0 0,5 15,0 3,7 1,0 9,0 0,5 16,0 3,7 1,0 - - Tlen (mg/l) 18

Jezioro Bialskie Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń L.p. Wskaźnik Miejsce poboru próby Wartość Jedn. miary W i o s n a (data badania 25.04.05) 1 Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,013 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,038 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,36 mg N/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 0,90 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 395 µs/cm 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 6,0 mg /m 3 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 3,8 mg /l 8 Widzialność krążka Secchiego 3,0 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 11 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 2 L a t o (data badania 23.08.05) 1 ChZT m. Cr 1 m pod powierzchnią 26,4 mg O 2/ /l 2 BZT 5 1 m pod powierzchnią 2,3 mg O 2 /l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,043 mg P/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 0,75 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 8,0 mg/m 3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 1,7 mg/l 7 Widzialność krążka Secchiego 3,0 m 8 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 1 9 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 2 10 BZT 5 1 m nad dnem 2,7 mg O 2 /l 11 Fosforany 1 m nad dnem 0,016 mg P/l 12 Fosfor całkowity 1 m nad dnem 0,045 mg P/l 13 Azot amonowy 1 m nad dnem 0,05 mg N/l 19

Jezioro Bialskie Dodatkowe wskaźniki zanieczyszczeń L.p. Wskaźnik Miejsce poboru próby Wartość Jedn. miary W i o s n a (data badania 25.04.05.) 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,3 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 10 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,2 mval/l 4 Wapń 1 m pod powierzchnią 43 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 8,8 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 8,1 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 3,2 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 11,0 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 14,2 mg/ SO 4 L a t o (data badania 23.08.05) 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,1 2 ph 1 m nad dnem 7,9 3 Barwa 1 m pod powierzchnią 10 mg Pt/l 4 Barwa 1 m nad dnem 10 mg Pt/l 5 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 1,8 mval/l 6 Zasadowość 1 m nad dnem 1,8 mval/l 7 Wapń 1 m pod powierzchnią 36 mg Ca/l 8 Wapń 1 m nad dnem 40 mg Ca/l 9 Magnez 1 m pod powierzchnią 8,0 mg Mg/l 10 Magnez 1 m nad dnem 7,7 mg Mg/l 11 Sód 1 m pod powierzchnią 8,7 mg Na/l 12 Sód 1 m nad dnem 8,6 mg Na/l 13 Potas 1 m pod powierzchnią 3,5 mg K/l 14 Potas 1 m nad dnem 4,9 mg K/l 15 Chlorki 1 m pod powierzchnią 11,3 mg Cl/l 16 Chlorki 1 m nad dnem 11,4 mg Cl/l 17 Siarczany 1 m pod powierzchnią 15,9 mg SO 4 /l 18 Siarczany 1 m nad dnem 15,9 mg SO 4 /l 20

Jezioro Bialskie Podstawowe składniki zanieczyszczeń ciek: dopływ Przepływ chwilowy: 1/sek Data badania 25.04.05 Nazwa cieku : bn z płn-wsch. L.p. Wskaźnik Wartość Jednostki miary 1 Tlen 10,5 mg O 2 /l 2 ChZT m. Cr 21,4 mg O 2 /l 3 BZT 5 3,5 mg O 2 /l 4 Utlenialność 7,0 mg O 2 /l 5 Fosforany 0,023 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,068 mg P/l 7 Azot amonowy 0,09 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,05 mg N/l 9 Azot organiczny 0,76 mg N/l 10 Azot całkowity 0,9 mg N/l 11 Przewodność elektrolityczna 418 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,2 Przepływ chwilowy: 1/sek Data badania 23.08.05 Nazwa cieku : bn z płn-wsch L.p. Wskaźnik Wartość Jednostki miary 1 Tlen 4,4 mg O 2 /l 2 ChZT m. Cr 29,0 mg O 2 /l 3 BZT 5 2,4 mg O 2 /l 4 Utlenialność 11,6 mg O 2 /l 5 Fosforany 0,043 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,1 mg P/l 7 Azot amonowy 0,05 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,07 mg N/l 9 Azot organiczny 0,78 mg N/l 10 Azot całkowity 0,9 mg N/l 11 Przewodność elektrolityczna 489 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 0,4 21

Jezioro Bialskie Podstawowe składniki zanieczyszczeń ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 1/sek Data badania 25.04.05 Nazwa cieku : bn na północ L.p. Wskaźnik Wartość Jednostki miary 1 Tlen 7,9 mg O 2 /l 2 ChZT m.cr 34,3 mg O 2 /l 3 BZT 5 5,8 mg O 2 /l 4 Utlenialność 9,8 mg O 2 /l 5 Fosforany 0,132 mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,276 mg P/l 7 Azot amonowy 1,04 mg N/l 8 Azot azotanowy 0,05 mg N/l 9 Azot organiczny 1,51 mg N/l 10 Azot całkowity 2,6 mg N/l 11 Przewodność elektrolityczna 429 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 2 22

Jezioro Bialskie Ocena podatności na degradację 2005 rok Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja Głębokość średnia (m) 6,8 2 V jeziora/l jeziora (tys m 3 /m) 0,62 3 Stratyfikacja wód (%) 47,3 4 P dna czynnego/v epilimnionu (m 2 / m 3 ) 0,21 2 Wymiana wody w roku (%) 7 1 Współczynnik Schindlera P zlewni (z P jeziora) / V jeziora 1,0 1 (m 2 / m 3 ) Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej Różnorodność 2 Wynik punktacji i sumaryczna ocena podatności jeziora 2,14 =II kategoria Ocena stanu czystości wód na podstawie badań wiosennych i letnich 2005rok Wskaźnik Okres i miejsce poboru Wartość Punktacja próbek wody wskaźnika na stanowisku Średnie nasycenie hypolimnionu tlenem Lato 4,3 4 ChZT m.cr mgo 2 /dm 3 lato warstwa powierzchniowa 26,4 2 BZT 5 mgo 2 /dm 3 lato warstwa powierzchniowa 2,3 2 BZT 5 mgo 2 /dm 3 lato warstwa naddenna 2,7 2 Fosforany mgp/dm 3 wiosna w. powierzchniowa 0,013 1 Fosforany mgp/dm 3 lato warstwa naddenna 0,016 1 Fosfor całkowity mgp/dm 3 lato warstwa naddenna 0,045 1 Fosfor całkowity mgp/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 0,041 1 Azot mineralny mgn/dm 3 wiosna w. powierzchniowa 0,36 2 Azot amonowy mgn/dm 3 lato warstwa naddenna 0,05 1 Azot całkowity mgn/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 0,83 1 Przewodność elektrolityczna właściwa µs/cm wiosna w. powierzchniowa 395 4 Chlorofil mg/m 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 7,0 1 Sucha masa sestonu mg/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa 2,8 1 powierzchniowa Widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (w. średnia) 3,0 2 Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 1,73 = II klasa Weryfikacja klasy czystości ze wzgl.na miano Coli typu kałowego 1 1 23

Jezioro Bialskie Jezioro: Bialskie Województwo: Lubelskie Powiat: parczewski Gmina: Dębowa Kłoda Typ gminy: gmina wiejska Dane ogólne Lokalizacja: Makroregion : Polesie Podlaskie Mezoregion : Równina Łęczyńsko Włodawska Wysokość n.p.m. : 159,6 m Szerokość geogr. : 51 0 32 Długość geogr. : 23 0 01 Dorzecze : : Piwonia Płn Tyśmienica Wieprz Wisła Bałtyk Formy ochrony : Jezioro położone jest w Poleskim Obszarze Chronionego Krajobrazu. Dane morfometryczne : Rok pomiarów : 1951 Dane morfometryczne : UMCS w Lublinie Nr jez. (IRŚ) : Powierzchnia zwierciadła : 31,7 ha Powierzchnia wysp : 0 ha Głębokość maksymalna : 18,2 m Głębokość średnia : 6,8 m Objętość : 2158,0 tys. m 3 Długość maksymalna : 728 m Szerokość maksymalna : 526 m Długość efektywna : 728 m Szerokość efektywna : 526 m Linia brzegowa ogółem : 2038 m Linia brzegowa wysp : 0 m Dane o zlewni : Powierzchnia zlewni całkowitej : 1,3km 2 Źródło danych : UMCS w Lublinie Wymiana wody około : 7% Źródło danych : OBiKŚ/WIOŚ Cieki związane z jeziorem są Uwagi: Przez jezioro okresowo przepływają wody doprowadzane z Kanału Wieprz- Krzna. 24

Jezioro Bialskie Jezioro Bialskie Rok pomiaru : 1951 Wykaz izobat jeziora Lp. Izobata (m) Powierzchnia określona izobatą (ha) Objętość warstwy między izobatami (tys.m 3 ) 1 0,0 31,7 460,0 2 1,0 26,2 386,0 3 2,5 21,8 325,0 4 5,0 16,0 262,0 5 7,5 11,9 215,0 6 10,0 8,3 170,0 7 12,5 5,5 138,0 8 15,0 3,2 115,0 9 18,0 0,1 87,0 25

Jezioro Bialskie Jezioro Bialskie WYKAZ ORGANIZMÓW PLANKTONOWYCH Liczebność Wiosna lato Nazwa organizmu Warstwa powierzchniowa Warstwa naddenna Warstwa powierzchniowa Fitoplankton w 1 cm 3 Diatomae Fragilaria construens 3336 4704 1876 Diatoma vulgare Synedra acus 3892 3528 2412 Fragilaria crotonensis 2224 5880 Gomphonema olivaceum 2412 Asterionella formosa 15568 20580 1890 2167 Navicula sp. 6672 1764 Diatoma elongatum 804 1576 Fragilaria capucina 2167 Amphora ovailis 1876 591 Caloneis silicula 804 591 Cyclotella meneghiniana 536 Epithemia turgida 402 Meliosira granulata 1379 Chlorophyta Warstwa naddenna Crucigenia rectangularis 670 Crucigenia tetrapedia 1072 Crucigenia fenestrata 402 1576 Dictyosphaerium pulchellum 1608 Closterium strigosum 8576 Pediastrum boryanum 2224 Pediastrum tetras 3892 1764 Tetraëdron regulare 1340 1576 Closterium acerosum 804 Pediastrum duplex 2224 2352 Cosmarium formulosum 2780 2352 2144 2561 Staurastrum commutatum 3336 3528 Chlorococcum humicola 536 985 Ulotrix sp. 4422 11032 Scenedesmus armatus 804 Scenedesmus acutus 536 Scenedesmus obligus 402 Scenedesmus opoliensis 938 2758 Cyanophyceae Oscillatoria rubescens 2144 12805 Oscillatoria sp. 9452 8832 Anabaena flos - aquae 1608 Microcystis sp. 2948 6501 Anabaena spiroides 1340 Aphanizomenon flos - aquae 10564 12936 6698 Gloeocapsa sanguinea 1876 Chrysophyceae Dinobryon divergens 2948 5516 Cryptohyceae Ceratium hirundinellia 3892 4704 Peridinium sp. 15012 9996 670 2167 Cryptomonas sp. 670 26

Jezioro Bialskie Mycophyta Mycophyta sp. 670 Volvocineae Eudorina elegans 1182 Bacteria Bacterie nitkowate sp. 6468 2758 Rhizopoda Zooplankton w 1ml Arcella vulgaris 5 3 5 Rotatoria Keratella testudo 4 Keratella cochlearis 7 3 7 11 Kellicottia longispina 3 Keratella ticinensis 2 Brachionus quadridentatus 2 3 Trichocerca stylata 1 2 3 Polyarthra remata 5 3 11 2 Tetramastix opoliensis 2 4 2 Postclausa minor 1 6 2 Brachionus angularis 2 Filinia longiseta 2 2 Keratella quadrata 3 5 Notholca labis 3 Copepoda Cyclops strenuus 8 6 8 16 Naupilius sp. 5 4 11 8 Ciliata Coleps hirtus 5 18 Stentor sp. 4 Halteria grandinella 2 Aspidisca lynceus 2 Cladocera Sida crystalina 2 2 Bosmina longirostris 3 Euglenophyceae Trachelomonas sp. 5 27

Profil termiczno - tlenowy jeziora Bialskie Data badania 23.08.2005 r. g³êbokoœæ [m] tlen rozpuszczony [mgo 2/l] 0 temperatura [ C] 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 0 1 2 Epilimnion 3 4 5 6 Metalimnion 7 8 9 10 11 12 13 14 Hypolimnion 15

Jezioro Czarne Sosnowickie Jezioro Czarne Sosnowickie 1. Charakterystyka ogólna jeziora i terenów z jego otoczenia Jezioro Czarne położone jest w północno - zachodniej części gminy Sosnowica (ok. 4 km na zachód od siedziby Urzędu Gminy). Wraz z sąsiednimi zbiornikami Białe i Bialskie tworzy grupę jezior zwanych "sosnowickimi". Leżąc u podnóża zachodniego skłonu Garbu Włodawskiego, jeziora te zaliczane są jeszcze do północnego sektora Równiny Łęczyńsko - Włodawskiej. Po linii północnego skraju ich doliny przebiega jednocześnie fragment południowej granicy Zaklęsłości Sosnowickiej - podmokłego obniżenia terenu pomiędzy w/w Garbem Włodawskim i Równiną Łęczyńsko - Włodawską - od południa, a Równiną Parczewską - od północy. Basen jeziora Czarne wchodzi w skład dorzecza: Piwonia Północna (Dolna, Parczewska) - Tyśmienica - Wieprz - Wisła. Powierzchnia zlewni bezpośredniej zbiornika szacowana jest na 3,45 km 2 (dane WIOŚ uzyskane w drodze uszczegółowienia zarysu zlewni jeziora wykreślonego przez IMGW - według danych IMGW powierzchnia ta wynosiła 4,0 km 2 ). Jezioro położone jest w dorzeczu: Piwonia Północna Tyśmienica Wieprz Wisła Bałtyk Współrzędne geograficzne jeziora: szerokość : 51 0 31 długość : 23 0 02 Wysokość nad poziomem morza : 161, 2 m 2. Charakterystyka hydromorfologiczna jeziora i dane morfometryczne Misa jeziorna utworzona w utworach czwartorzędowych posadowiona jest na stropie kredy sięgającym 23 m głębokości poniżej zwierciadła wody w jeziorze. Płycizny przybrzeżne Czarnego pokryte są dość cienką warstwą piasku, zaś regularnie urzeźbione i raczej łagodnie pogłębiające się do środka dno (czasza budową swą przypomina stożek) w głębszych partiach przykryte jest osadami pochodzenia organicznego. Jezioro Czarne Sosnowickie należy do grupy siedmiu najgłębszych zbiorników Pojezierza Łęczyńsko - Włodawskiego (głębokość maksymalna: 15,6 m, głębokość średnia: 5,1 m). Charakteryzuje 29

Jezioro Czarne Sosnowickie się prostym, eliptycznym (lekko wydłużonym w kierunku równoleżnikowym) kształtem i stosunkowo słabo rozwiniętą linią brzegową, opatrzoną wyraźnie zaznaczoną falezą o wysokości ok. 0,5 m. Mimo, że nie jest to obszar całkowicie jednolity pod względem geomorfologicznym, rzeźba terenu wokół jeziora odznacza się dość dużą monotonią. Od strony północnej i wschodniej dominują równiny akumulacji rzeczno - peryglacjalnej i jeziornej porośnięte lasami iglastymi z minimalnym udziałem drzew liściastych (bory sosnowe z domieszką brzozy brodawkowatej). Od strony południowej i południowo - zachodniej jezioro sąsiaduje z lasem bagiennym (skarłowaciałe sosny i brzozy) wykształconym na obszarze równiny akumulacji organicznej o charakterze torfowiska wysokiego typu kontynentalnego. Występujące tu bagna powstały po wypełnieniu obumarłą organiką lokalnego zagłębienia terenu (wchodzącego jeszcze na początku holocenu w skład dawnej misy jeziornej Czarnego) i stanowią dziś zintegrowany ze zbiornikiem specyficzny system hydrologiczny. Drenują go między innymi dwa niewielkie, uchodzące do jeziora, lecz znacznie już dziś wypłycone i zarośnięte rowy melioracyjne, przecinające przyległe podmokłości w osi SW - NE (na planie batymetrycznym oznaczono je symbolami "A" i "B"), w okresie badań monitoringowych w 2005r.dopływ A bez przepływu dlatego też nie założono na nim stanowiska pomiarowego. W 1959r. celem zachowania wielu rzadkich i chronionych gatunków roślin naczyniowych na obszarze południowego - bagiennego sąsiedztwa zbiornika utworzono ścisły, florystyczny rezerwat przyrody "Torfowisko przy Jeziorze Czarnym Sosnowickim" o powierzchni 47,87 ha. W strukturze zagospodarowania gruntów z terenu niewielkiej zlewni bezpośredniej Czarnego zaznacza się wyraźna dominacja lasów i nie użytkowanych rolniczo terenów bagiennych. Mimo to, na wodach jeziora ciążą efekty dość istotnej presji antropogenicznej. Wiąże się ona przede wszystkim z hydrotechnicznym wykorzystaniem zbiornika do magazynowania wód pobieranych przez użytkownika (Gospodarstwo Rybackie Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa w Lublinie - Zakład w Sosnowicy) z Kanału Wieprz - Krzna, celem ich dalszego rozdysponowania na obiektach zintensyfikowanej gospodarki rybackiej (w okresach deficytowych pobliskie stawy rybne "Libiszów" dopełniane są wodą podpiętrzoną w jeziorze Czarnym). Sezonowy, dwukierunkowy tranzyt wód "kanałowych" (do jeziora i z jeziora na stawy) realizowany jest za pośrednictwem sztucznego kanału od strony północno - wschodniej (na planie oznaczonego symbolem "O"), w którym przepływ 30

Jezioro Czarne Sosnowickie podlega regulacji w oparciu o rozbudowany system zastawek i przepustów. W trakcie letnich badań monitoringowych w 2005 r. ciek wypełniony był stojącą wodą. Ubocznym skutkiem zmiany charakteru troficznego jeziora wydaje się być również wzrost atrakcyjności turystyczno - rekreacyjnej obiektu - dzięki korzystnym zmianom parametrów fizycznych wody (barwy, zapachu, przezroczystości) znacznie polepszyły się tu warunki do kąpieli. Między innymi dlatego, mimo braku trwałej zabudowy rekreacyjno - wypoczynkowej, z roku na rok przybywa stacjonujących nad jeziorem turystów sezonowych. Niepożądanemu z punktu widzenia ochrony środowiska rozwojowi infrastruktury rekreacyjno - wczasowej przeciwdziałają nade wszystko niesprzyjające warunki naturalne. Śródleśne położenie jeziora, zabagnienie południowego i zachodniego sektora strefy nadbrzeżnej oraz generalnie trudno dostępna strefa przybrzeżna zmuszają do ograniczenia zasięgu turystycznego do niewielkiej połaci części północnej nadbrzeża, gdzie zorganizowano nieuzbrojone w urządzenia sanitarne, małe pole namiotowe. Sąsiaduje ono z niewielkim placem zagospodarowanym na potrzeby letniej stanicy harcerskiej. Lokalny ruch turystyczny koncentruje się wokół przylegającej do tych obiektów, krótkiej, piaszczystej, porośniętej brzozowo - sosnowym lasem plaży, stanowiącej jedyny wyłom w zwartym paśmie (do 15 m szerokości) sztywnej roślinności wynurzonej - głównie trzciny pospolitej, pałki wąskolistnej i sitowia. Wody jeziora Czarne Sosnowickie wykorzystywane są także przez Gospodarstwo Rybackie w Sosnowicy do hodowli ryb w ramach planowej gospodarki rybacko - wędkarskiej. Reprezentuje ono leszczowy typ rybacki, a spotkać w nim można takie gatunki ryb jak: leszcz, karaś, płoć, węgorz, lin, wzdręga, szczupak, okoń, jazgarz, sumik, karp i miętus. 3. Ocena podatności na degradację Jezioro Czarne Sosnowickie charakteryzuje się umiarkowaną podatnością na zewnętrzne wpływy degradacyjne - w ocenie sumarycznej uzyskało II kategorię podatności z wynikiem równym wartości granicznej kategorii II i III. W podgrupie parametrów morfometrycznych, w standardzie wynikowej - II kategorii, zmieściła się jedynie wartość punktowa głębokości średniej. Pozostałe wskaźniki morfometryczne odpowiadały niższej kategorii III, a stosunek objętości jeziora do długości jego linii brzegowej uzyskał nawet wartość punktową 4 (poza kategorią podatności). Na dość dobrym poziomie utrzymywała się natomiast sztucznie regulowana wielkość wymiany wody w roku (według danych UMCS w Lublinie, "Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej" t. XIX. 1991, kształtuje się ona na poziomie ok. 40% - wspomniana wyżej antropogeniczna zmiana w systemie obiegu wody z 31

Jezioro Czarne Sosnowickie udziałem jeziora nie pozwala na wyliczenie procentu wymiany wody w roku wprost w oparciu o wartości spływu jednostkowego i powierzchni zlewni całkowitej). Wskaźnikowi temu przyporządkowano wartość punktową z zakresu kategorii II. Należy jednak w tym miejscu zaznaczyć, że błędem byłoby z pewnością sądzić, że jezioro Czarne Sosnowickie funkcjonuje w sprzyjającym układzie hydrograficzno - zlewniowym. Gdyby dopływ wód z Kanału Wieprz - Krzna regulujący roczny procent wymiany treści wodnej w jeziorze został rozpatrzony z punktu widzenia powierzchni faktycznej zlewni całkowitej Czarnego okazałoby się, że układ hydrologiczny, w który jezioro wprzęgnięto, może stanowić dlań poważne zagrożenie (współczynnik Schindlera osiągnąłby skrajnie niekorzystną wartość punktową 4) - nawet jeśli procent wymiany oscyluje w dopuszczalnych granicach. Wody Kanału Wieprz - Krzna są nośnikiem zanieczyszczeń wyemitowanych z terenu o tak dużej powierzchni, że po ich przemieszaniu z blisko 2 mln m 3 wód jeziora Czarne Sosnowickie nie mogą być całkowicie obojętne dla kondycji limnologicznej rozpuszczalnika. Wydaje się ponadto (choć ocena podatności na degradację tego niestety nie oddaje), że destabilizującego wpływu antropogenicznego systemu hydrologicznego nie jest tu w stanie zneutralizować żaden czynnik buforujący - nawet niezwykle korzystny sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej (przewaga lasów). 4. Warunki meteorologiczne w czasie prowadzenia badań W czasie badań wiosennych panowało całkowite zachmurzenie (10/10), występowały drobne, przelotne opady deszczu i wiał lekki wiatr od strony SSW. Latem badania wykonywane były przy umiarkowanym zachmurzeniu (7/10) - okresowych osłabieniach operacji światła słonecznego na tafli wodnej jeziora - i lekkim, chwilami wzmagającym się wietrze od strony ENE. Temperatura powietrza w okresie wiosennym kształtowała się na poziomie 6,5 o C, a w okresie letnim wynosiła ok. 20,5 o C. 5. Charakterystyka stanu czystości wód jeziora W finalnej ocenie stanu czystości jezioro osiągnęło poziom klasy III. W granicach norm wynikowego stopnia zanieczyszczenia zmieściły się wartości zdecydowanej większości oznaczonych parametrów. Należały do nich przede wszystkim wskaźniki obciążenia wód substancjami organicznymi oraz indykatory poziomu zawartości związków azotu (wszystkie parametry z tych grup wskaźnikowych uzyskały wartości z zakresu III klasy czystości, za wyjątkiem mineralnej formy azotu wiosną). Wody jeziora Czarnego 32

Jezioro Czarne Sosnowickie charakteryzowały się też stosunkowo niską produkcyjnością pierwotną. Rozwój biomasy fitoplanktonowej, wartości chlorofilu a i suchej masy sestonu, na poziomie I i II klasy czystości. Przezroczystość wód jeziora ograniczona na poziomie III klasy (widzialność krążka Secchiego 1,4 m). Zjawisko pogorszenia się warunków świetlnych toni wodnej jeziora mogło też być w pewnym stopniu uwarunkowane wzmożonym ruchem zabarwionych (bogatych w barwne związki humusowe) wód zasilających zbiornik w ramach spływu powierzchniowego z pobliskich bagien i torfowisk. Naddenna warstwa toni wodnej pod presją dopływu żyznych wód z Kanału Wieprz - Krzna tworzy układ o stosunkowo wysokiej entropii i zachodzących licznych i wielokierunkowych reakcjach rozkładu z udziałem krążącej tu materii organicznej (po wyczerpaniu lokalnych zapasów tlenu rozpuszczonego do całkowitego zaniku w hipolimnionie, z wyczuwalnym ostrym zapachem siarkowodoru od 7 metra). Prowadzą one między innymi do wzrostu ogólnej mineralizacji wód jeziora (wiosenna wartość przewodności elektrolitycznej właściwej w wodach warstwy powierzchniowej przekroczyła wartość dopuszczalną III klasy czystości). Biocenozę jeziora wiosną stanowiły głównie okrzemki, bruzdnice i nieliczne sinice. Latem widać dosyć wyraźny wzrost występowania okrzemki Asterionella oraz zielenic i sinic. W zooplanktonie najliczniejszą grupę latem stanowiły wrotki, orzęski i wiciowce. 33

Jezioro Czarne Sosnowickie Warunki termiczno tlenowe jeziora Hypolimnion: występuje Metalimnion: od 3,0 m do 8,0 m 25.04.2005 r. 23.08.2005 r. Głębokość (m) Temperatura Tlen Temperatura ( o C) (mg/l) ( o C) 0,0 11,6 9,2 21,2 10,2 1,0 11,6 9,2 21,2 10,2 2,0 11,1 9,1 20,5 9,6 3,0 10,8 9,1 20,2 3,8 4,0 10,4 8,5 18,8 2,4 5,0 8,6 4,2 18,0 1,0 6,0 6,5 2,1 13,2 0,4 7,0 5,4 1,1 9,0 0,2 8,0 4,8 0,4 8,1 0,0 9,0 4,2 0,2 7,5 0,0 10,0 3,9 0,3 6,8 0,0 11,0 3,9 0,3 6,2 0,0 12,0 3,97 0,5 6,0 0,0 13,0 3,7 0,3 5,8 0,0 14,0 3,7 0,2 5,0 0,0 15,0 3,7 0,2 - - Tlen (mg/l) 34

Jezioro Czarne Sosnowickie Podstawowe wskaźniki zanieczyszczeń L.p. Wskaźnik Miejsce poboru próby Wartość Jedn. miary W i o s n a (data badania 25.04.05r.) 1 Fosforany 1 m pod powierzchnią 0,031 mg P/l 2 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,085 mg P/l 3 Azot mineralny 1 m pod powierzchnią 0,4 mg N/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,89 mg N/l 5 Przewodność elektrolit. wł. 1 m pod powierzchnią 533 µs/cm 6 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 7,9 mg /m 3 7 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 4,1 mg /l 8 Widzialność krążka Secchiego 1,2 m 9 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 11 10 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 7 L a t o (data badania 23.08.05r.) 1 ChZT m. Cr 1 m pod powierzchnią 38,2 mg O 2/ /l 2 BZT 5 1 m pod powierzchnią 2,3 mg O 2 /l 3 Fosfor całkowity 1 m pod powierzchnią 0,018 mg P/l 4 Azot całkowity 1 m pod powierzchnią 1,75 mg N/l 5 Chlorofil 1 m pod powierzchnią 7,1 mg/m 3 6 Sucha masa sestonu 1 m pod powierzchnią 6,4 mg/l 7 Widzialność krążka Secchiego 1,5 m 8 Miano coli typu kałowego 1 m pod powierzchnią 7 9 Miano coli typu kałowego 1 m nad dnem 4 10 BZT 5 1 m nad dnem 6,6 mg O 2 /l 11 Fosforany 1 m nad dnem 0,052 mg P/l 12 Fosfor całkowity 1 m nad dnem 0,200 mg P/l 13 Azot amonowy 1 m nad dnem 2,20 mg N/l 35

Jezioro Czarne Sosnowickie Dodatkowe wskaźniki zanieczyszczeń L.p. Wskaźnik Miejsce poboru próby Wartość Jedn. miary W i o s n a (data badania 25.04.05r.) 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,5 2 Barwa 1 m pod powierzchnią 25 mg Pt/l 3 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 2,6 mval/l 4 Wapń 1 m pod powierzchnią 56 mg Ca/l 5 Magnez 1 m pod powierzchnią 8,0 mg Mg/l 6 Sód 1 m pod powierzchnią 6,8 mg Na/l 7 Potas 1 m pod powierzchnią 2,8 mg K/l 8 Chlorki 1 m pod powierzchnią 10,5 mg Cl/l 9 Siarczany 1 m pod powierzchnią 10,9 mg/ SO 4 L a t o (data badania 23.08.05r.) 1 ph 1 m pod powierzchnią 8,1 2 ph 1 m nad dnem 7,3 3 Barwa 1 m pod powierzchnią 40 mg Pt/l 4 Barwa 1 m nad dnem 40 mg Pt/l 5 Zasadowość 1 m pod powierzchnią 3,1 mval/l 6 Zasadowość 1 m nad dnem 3,4 mval/l 7 Wapń 1 m pod powierzchnią 51 mg Ca/l 8 Wapń 1 m nad dnem 70 mg Ca/l 9 Magnez 1 m pod powierzchnią 7,3 mg Mg/l 10 Magnez 1 m nad dnem 8,1 mg Mg/l 11 Sód 1 m pod powierzchnią 6,8 mg Na/l 12 Sód 1 m nad dnem 8,0 mg Na/l 13 Potas 1 m pod powierzchnią 2,7 mg K/l 14 Potas 1 m nad dnem 3,3 mg K/l 15 Chlorki 1 m pod powierzchnią 10,4 mg Cl/l 16 Chlorki 1 m nad dnem 10,7 mg Cl/l 17 Siarczany 1 m pod powierzchnią 11,9 mg SO 4 /l 18 Siarczany 1 m nad dnem 10,7 mg SO 4 /l 36

Jezioro Czarne Sosnowickie Podstawowe składniki zanieczyszczeń ciek: odpływ Przepływ chwilowy: 1/sek Data badania 23.04.2005 r. Nazwa cieku :bn na płn-wsch. L.p. Wskaźnik Wartość Jednostki miary 1 Tlen 10,7 Mg O 2 /l 2 ChZT m. Cr 32,7 Mg O 2 /l 3 BZT 5 4,3 Mg O 2 /l 4 Utlenialność 8,2 Mg O 2 /l 5 Fosforany 0,028 Mg P/l 6 Fosfor całkowity 0,083 Mg P/l 7 Azot amonowy 0,11 Mg N/l 8 Azot azotanowy 0,15 Mg N/l 9 Azot organiczny 1,08 Mg N/l 10 Azot całkowity 1,34 Mg N/l 11 Przewodność elektrolityczna 428 µs/cm 12 Miano coli typu kałowego 4 37

Jezioro Czarne Sosnowickie Ocena podatności na degradację 2005 rok Wskaźnik Wartość wskaźnika Punktacja Głębokość średnia (m) 5,1 2 V jeziora/l jeziora (tys m 3 /m) 0,78 4 Stratyfikacja wód (%) 15,7 3 P dna czynnego/v epilimnionu (m 2 / m 3 ) 0,18 3 Wymiana wody w roku (%) 40 2 Współczynnik Schindlera P zlewni (z P jeziora) / V jeziora - - (m 2 / m 3 ) Sposób zagospodarowania zlewni bezpośredniej Przewaga lasów 1 Wynik punktacji i sumaryczna ocena podatności jeziora 2,50=II kategoria Ocena stanu czystości wód na podstawie badań wiosennych i letnich 2005rok Wskaźnik Okres i miejsce poboru Wartość Punktacja próbek wody wskaźnika na stanowisku Średnie nasycenie hypolimnionu tlenem Lato 0,0 4 ChZT m.cr mgo 2 /dm 3 lato warstwa powierzchniowa 38,2 3 BZT 5 mgo 2 /dm 3 lato warstwa powierzchniowa 2,3 2 BZT 5 mgo 2 /dm 3 lato warstwa naddenna 6,6 3 Fosforany mgp/dm 3 wiosna w. powierzchniowa 0,031 2 Fosforany mgp/dm 3 lato warstwa naddenna 0,052 3 Fosfor całkowity mgp/dm 3 lato warstwa naddenna 0,200 3 Fosfor całkowity mgp/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 0,052 2 Azot mineralny mgn/dm 3 wiosna w. powierzchniowa 0,40 2 Azot amonowy mgn/dm 3 lato warstwa naddenna 2,20 3 Azot całkowity mgn/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 1,82 3 Przewodność elektrolityczna właściwa us/cm wiosna w. powierzchniowa 533 4 Chlorofil mg/m 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa powierzchniowa 7,5 1 Sucha masa sestonu mg/dm 3 wiosna i lato (w.śr.) warstwa 5,3 2 powierzchniowa Widzialność krążka Secchiego m wiosna i lato (w. średnia) 1,4 3 Wynik punktacji i sumaryczna klasa czystości wód 2,67 = III klasa Weryfikacja klasy czystości ze wzgl.na miano Coli typu kałowego 4 1 38

Jezioro Czarne Sosnowickie Jezioro: Województwo: Czarne Sosnowickie Lubelskie Powiat: parczewski Gmina: Sosnowica Typ gminy: gmina wiejska Dane ogólne Lokalizacja: Makroregion : Polesie Podlaskie Mezoregion : Równina Łęczyńsko Włodawska Wysokość n.p.m. : 161,2 m Szerokość geog. : 51 0 31 Długość geogr. : 23 0 02 Dorzecze : : Piwonia Płn Tyśmienica Wieprz Wisła Bałtyk Formy ochrony : Jezioro położone jest w Poleskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, w otulinie Poleskiego Parku Krajobrazowego. Dane morfometryczne : Rok pomiarów : 1951 Dane morfometryczne : UMCS w Lublinie Nr jez. (IRŚ) : Powierzchnia zwierciadła : 38,8 ha Powierzchnia wysp : 0 ha Głębokość maksymalna : 15,6 m Głębokość średnia : 5,1 m Objętość : 1 968,0 tys. m 3 Długość maksymalna : 946 m Szerokość maksymalna : 603 m Długość efektywna : 946 m Szerokość efektywna : 603 m Linia brzegowa ogółem : 2519 m Linia brzegowa wysp : 0 m Dane o zlewni : Powierzchnia zlewni całkowitej :- km 2 Źródło danych : Wymiana wody około : 40% Źródło danych : UMCS w Lublinie Cieki związane z jeziorem są Uwagi: Dawniej jezioro bezodpływowe obecnie połączone rowem z Kanałem Wieprz-Krzna, skąd doprowadza się wodę i zasila stawy rybne. 39

Jezioro Czarne Sosnowickie Wykaz izobat jeziora Jezioro Czarne Sosnowickie Rok pomiaru : 1951 Lp. Izobata (m) Powierzchnia określona izobatą (ha) Objętość warstwy między izobatami (tys.m 3 ) 1 0,0 38,8 365,9 2 1,0 31,4 436,3 3 2,5 24,4 525,2 4 5,0 15,9 331,0 5 7,5 9,5 196,6 6 10,0 5,6 73,0 7 12,5 2,7 39,1 8 15,0 0,3 0,9 40

Jezioro Czarne Sosnowickie Jezioro Czarne Sosnowieckie Wykaz organizmów planktonowych Liczebność Wiosna lato Nazwa organizmu Warstwa powierzchniowa Warstwa naddenna Warstwa powierzchniowa Warstwa naddenna Fitoplankton w 1cm 3 Diatomae Fragilaria construens 2855 Diatoma elongatum 9707 Synedra acus 12232 2500 6852 3030 Fragilaria capucina Asterionella formosa 15568 12000 20556 38178 Navicula gracilis 3426 Synedra ulna 3892 5000 3636 Synedra beroilnensis 9452 6500 Asterionella gracillima 11120 58000 Nitzschia acicularis 3892 2000 Nitzschia longissima 2855 9990 Gomphonema constrictum 6672 Gomphonema olivaceum 8896 Stephanodiscus hantzscii 7228 5500 Fragilaria crotonensis 3426 Fragilaria capucina 5139 Amphipleura pellucida 2855 Cymbella lanceolata 1713 Cymbella ventricosa 1713 Stauroneis phoenicenteron 1713 Chlorophyta Pediastrum duplex 2284 5454 Closterium sp. 3426 Cosmarium formulosum 5710 Pediastrum tetras 2855 Pediastrum simplex 1713 Dictyosphaerium pulchellum 4568 6666 Pediastrum boryanum 3426 13332 Scenedesmus acuminatus 21127 3636 Scenedesmus longuss 2284 Scenedesmus abundas 1713 Ulothrix sp. 3636 Cyanophyceae Anabaena flos- aquae 3997 5454 Aphanizomenon flos- aquae 6672 11000 Merismopedia sp. 5710 4848 Microcystis sp. 15988 50904 Oscillatoria sp. 5004 9000 7878 Chrysophyceae Mallomonas fastigata 1713 Dinobryon divergens 4568 14544 Mallomonas elegans 2855 1818 Crysophyceae Peridinium sp. 92448 5500 Bacterie Bakterie nitkowate sp. 7000 7878 41